1. CONSIDERACINS INICIAIS BIOLOXA e XEOLOXA 4尊 ESO- Curso 12/13
TEMA 2: A HISTORIA DA TERRA
A Historia do noso planeta, p坦dese organizar en distintos per鱈odos de tempo, onde a unidade utilizada para
medilo son os Mill坦ns de Anos (Ma). Estes per鱈odos organ鱈zanse do seguinte xeito:
EN HDICO ARCAICO PROTEROZOICO FANEROZOICO
ERA PRECMBRICO PALEOZOICO MESOZOICO CENOZOICO
C叩mbrico
Ordov鱈cico Tri叩sico
Sil炭rico Xur叩sico Terciario
PERIODO Carbon鱈fero Cret叩ceo Cuaternario
Dev坦nico
Permiano
O INICIO: E坦ns: H叩dico, Arcaico e Proterozoico.
ERA: Prec叩mbrico
1) ASPECTOS XERAIS
a ERA m叩is longa da historia da Terra. Comeza hai uns 4600 Ma e remata aprox. hai 570 Ma. (durou 4000
Ma aprox.). Subdiv鱈dese en tres ENS: HDICO (4600-3800 Ma), ARCICO (3800-2500 Ma) e PROTEROZOICO
(2500-570 Ma).
No E坦n HDICO prod炭cese a formaci坦n do noso Planeta por continuos choques de PLANETESIMAIS con
distinta composici坦n: silicatos e met叩licos.
Neste E坦n tam辿n se producen feitos coma: a diferenciaci坦n en capas do noso planeta, a formaci坦n dos
oc辿anos e a atmosfera primitiva e a formaci坦n da L炭a.
Nos seguintes E坦ns (Arcaico e Proterozoico) remata a consolidaci坦n da primeira codia continental que ten
unha antig端idade de 3800 Ma (aprox.). Os restos desta primeira codia ch叩manse escudos, e actualmente forman o
n炭cleo dos continentes. As rochas m叩is antigas da Terra at坦panse en frica e Groelandia cunha antig端idade de 3500
Ma. e son de natureza 鱈gnea e metam坦rfica.
posible que cara o final desta Era aparecese unha din叩mica de placas (movemento dos continentes) similar 叩
actual; as鱈 mesmo suponse que as masas continentais un鱈ronse nun supercontinente chamado Pannotia.
Ao final desta ERA xorde a VIDA na Terra.
2) A VIDA
Os f坦siles prec叩mbricos son moi escasos. Excepcionalmente cons辿rvanse alg炭ns destes organismos, ou ben as s炭as
impresi坦ns ou pegadas.
A case carencia de f坦siles prec叩mbricos p坦dese deber a:
1) Practicamente a totalidade dos organismos deb鱈an ser de corpo brando, moi fr叩xiles e desprovistos de
partes duras que puidesen fosilizar.
2) As rochas sedimentarias do prec叩mbrico foron metamorfizadas e os restos de organismos vivos que
puideron quedar englobados nelas, destru鱈ronse.
Os primeiros f坦siles at坦panse en Groenlandia e te単en ao redor de 3.460 Ma e corresponden a primitivas
bacterias ben preservadas. Son especialmente abundantes os microf坦siles de cianobacterias chamados rafas
(estromat坦litos) de 1.400 Ma de antig端idade.
Fai uns 670 mill坦ns de anos, corais brandos, medusas, an辿lidos e outros animais de corpo brando apareceron
en mares pouco profundos e nas beiras dos continentes (fauna de Ediacara).
2. 3) CAMBIOS AMBIENTAIS
Tanto os oc辿anos como a atmosfera, sufriron cambios moi importantes durante o Prec叩mbrico.
1) Aumenta a concentraci坦n salina dos oc辿anos debido a sal disolta na auga de choiva procedente das rochas
da superficie. Isto xunto coa acumulaci坦n de os鱈xeno (procedente da fotos鱈ntese) fixo que se extinguiran moitas
especies mari単as. O exceso de os鱈xeno provocou que comezase a ascender cara a atmosfera.
2) Nos primeiros mill坦ns de anos a atmosfera era redutora, rica en metano, hidroxeno, vapor de auga e
amon鱈aco; con ausencia de os鱈xeno.
3) Cara o final da etapa (1.800 Ma) formouse unha atmosfera oxidante, debido a produci坦n de os鱈xeno por
parte das cianobacterias, e o ascenso do gas procedente dos oc辿anos.
Un mundo rico en os鱈xeno ocasionou dous cambios fundamentais 坦 final do Prec叩mbrico:
1) Comezouse a transformar o os鱈xeno en ozono aparecendo a capa que nos protexe na actualidade
dos raios ultravioleta.
2) Comezan a aparecer organismos mais complexos para poder adaptarse a unha atmosfera rica en
osixeno.
PALEOZOICO
1) ASPECTOS XERAIS
A Era Paleozoica, Paleozoico ou Era Primaria 辿 una etapa da historia da Terra de m叩is de 290 Ma de duraci坦n,
que se iniciou fai 540 Ma e rematou fai uns 250 Ma.
Comprende seis grandes per鱈odos, entre os que destacamos: o P辿rmico, Carbon鱈fero e C叩mbrico.
Os continentes estaban distribu鱈dos en catro grandes masas, que fai 250 Ma colisionaron formando o
supercontinente Panxea, orixinando un xigantesco oc辿ano chamado Panthalassa.
2) O CLIMA
Dividiremos o clima no Paleozoico en tres per鱈odos:
1) O Paleozoico inferior probablemente ti単a un clima moderado ao comezo, pero se tornou cada vez m叩is c叩lido.
Tam辿n se produciu o segundo maior incremento sostido do nivel do mar.
Nesta 辿poca o clima estaba tam辿n fortemente influenciado pola zona, co resultado de que o "clima", nun sentido
global, converteuse en c叩lido.
O Paleozoico inferior terminou, bastante abruptamente, cunha glaciaci坦n. Esta onda de fr鱈o causou a segunda maior
extinci坦n masiva do E坦n Fanerozoico.
2) O Paleozoico medio foi unha 辿poca de gran estabilidade. O nivel do mar descendera coincidindo coa glaciaci坦n,
pero se recuperou lentamente durante no transcurso deste per鱈odo.
3) O Paleozoico superior a acci坦n do r鱈o Misisipi provocou un reponte no os鱈xeno atmosf辿rico, mentres que o
di坦xido de carbono caeu a m鱈nimos. Isto desestabilizou o clima e levou a unha, talvez d炭as, glaciaci坦ns.
No final deste per鱈odo, a formaci坦n de Panxea creou extensas rexi坦ns interiores 叩ridas suxeitas a temperaturas
extremas. D叩se outra vez a ca鱈da do nivel do mar, o aumento do di坦xido de carbono prod炭cese un quentamento
global do planeta, que culminou coa devastaci坦n nunha extinci坦n masiva.
3. 3) A VIDA
Neste per鱈odo produciuse unha explosi坦n de vida na Terra, favorecida polas condici坦ns ambientais reinantes.
Proliferaci坦n do Invertebrados: Moluscos, Esponxas, Artr坦podos e os mais abundantes os Trilobites. Aparecen
os primeiros Insectos, as鱈 como os Ar叩cnidos e os Miri叩podos (gusanos con patas).
Os Vertebrados: Os primeiros en aparecer foron os Peixes, que poboaron os oc辿anos. A continuaci坦n, e froito
da evoluci坦n, os peixes comezaron a desenrolar uns pulm坦ns primitivos que lles permitiron abandonar a auga e pasar
叩 terra, Aparecen os pioneiros dos Anfibios.
Na 炭ltima etapa do Paleozoico os Anfibios evolucionaron ata desencadear a aparici坦n dos pioneiros dos R辿ptiles.
A vida Vexetal: Dentro do per鱈odo do Carbon鱈fero, prod炭cese un aumento desmesurado das plantas
terrestres: Equiset叩ceas, Licopodios e fentos, que se estenderon por gran parte do planeta, en exuberantes bosques.
As condici坦ns ambientais de humidade e temperaturas suaves, provocou a formaci坦n de enormes
masas de carb坦n que hoxe en d鱈a aproveitamos en forma de petr坦leo.
MESOZOICO
1) ASPECTOS XERAIS
A Era Mesozoica, Mesozoico ou Era Secundaria foi un per鱈odo da historia da Terra que se iniciou fai 250 Ma e
finalizou fai 65 Ma. Div鱈dese en tres Per鱈odos: Tri叩sico, Xur叩sico e Cretr叩ceo.
As deformaci坦ns tect坦nicas do Mesozoico foron relativamente leves. Con todo, a era destaca pola dram叩tica
fragmentaci坦n do supercontinente Panxea. Panxea gradualmente dividiuse nun continente norte, Laurasia e continente
sur, Gondwana.
A finais da era, os continentes t鱈単anse fragmentado ata case a s炭a forma actual. Laurasia converteuse en
Am辿rica do Norte e Eurasia, mentres que Gondwana dividiuse en Am辿rica do Sur, frica, Australia, Ant叩rtida e o
subcontinente indio, que chocar叩 coa placa asi叩tica durante o Cenozoico (orixinando a cordilleira do Himalaia).
Durante esta era comezou a formaci坦n da cordilleira dos Andes, as鱈 como a formaci坦n das Monta単as
Rochosas.
2) O CLIMA
O Tri叩sico foi en xeral seco; o baixo nivel do mar tam辿n pode deberse 叩s temperaturas extremas. Dado que
gran parte das terras que constitu鱈an Panxea estaban lonxe dos oc辿anos, as temperaturas flutuaban moito, e no
interior de Panxea probablemente se inclu鱈an extensas zonas des辿rticas.
No Xur叩sico o nivel do mar comezou a subir. Panxea comezou a romper en fragmentos m叩is
pequenos, co que o aumento de superficie en contacto co oc辿ano foi en aumento (form叩banse mais zonas costeiras).
A temperatura continuou aumentando e comezou a estabilizarse. A humidade tam辿n aumentou coa proximidade da
auga e os desertos retir叩ronse.
O clima do Cret叩cico 辿 o menos co単ecido; crese que as temperaturas son m叩is ou menos as mesmas en todo
o planeta. As temperaturas medias eran m叩is elevadas que no d鱈a de hoxe (uns 10尊C). De feito, a mediados do
Cret叩cico, as augas ecuatoriais do oc辿ano ( 20 属C nas profundidades) poden ser demasiado altas para a vida mari単a, e
as zonas terrestres cerca do ecuador poden ser desertos, a pesar da s炭a proximidade 叩 auga.
4. 3) A VIDA
NOS MARES: Os moluscos foron os invertebrados con cuncha m叩is abundantes dos mares. En concreto as
Amonitas, cefal坦podos de cuncha espiral; son f坦siles gu鱈a desta 辿poca da terra.
Cando a temperatura dos mares se incrementou, os animais m叩is grandes de principios da era mesozoica
gradualmente comezaron a desaparecer mentres que os animais m叩is pequenos de todos os tipos, inclu鱈dos os
lagartos e serpes, as鱈 como quizais o antecesor dos primates, evolucionaron.
A proliferaci坦n dos r辿ptiles, nesta 辿poca, fixo que nos mares viviran especies como os Ictiosauros.
EN TERRA: Os r辿ptiles foron os grandes dominadores desta 辿poca. Destacamos os dinosauros, que
ocuparon todos os continentes existentes, con moitas variedades, entre as que destacamos o: Braquiosaurio,
Tyrannosaurus ou o Beipiaosaurus (posuia plumaxe).
No Tri叩sico aparecen os mam鱈feros, que proceden dos r辿ptiles ter叩psidos; eran de pequeno tama単o e
cubertos de pelo. Como exemplos temos: o Ivantosaurus e o Moschops.
No Xur叩sico aparecen as aves; o x辿nero de aves m叩is antigas que se co単ecen 辿 o Archaeopteryx, que
presentan rasgos esquel辿ticos moi primitivos e reptilianos. Hoxe consid辿rase que as aves proceden de pequenos
dinosauros emplumados, carn鱈voros, que quizais xa eran capaces de desenrolar un v坦 primitivo .
A FLORA: Proliferan os grandes bosques de con鱈feras; pero o rasgo mais importante desta 辿poca 辿 a
aparici坦n, no Cret叩cico, das anxiospermas (plantas con flores).
4) O FINAL DUNHA ERA
O final do Mesozoico estivo marcada por unha gran extinci坦n da maioria das especies, incluidos os
dinosaurios.
A teor鱈a mais aceptada para explicar esa masiva extinci坦n 辿 a do impacto dun meteorito sobre a superficie da
terra. Este impacto orixinou o Cr叩ter de Chicxulub, localizado 坦 norte da Pen鱈nsula do Xucat叩n (M辿xico). O tama単o do
asteroide est鱈mase nuns 10 km de di叩metro, que 坦 impactar cre坦u un cr叩ter de 180 km de di叩metro, liberando un
estimado de 4.310族続 xulios de enerx鱈a (equivalente a 191.793 xigat坦ns de TNT) no momento do impacto.
5. CENOZOICO
1) ASPECTOS XERAIS
O Cenozoico (era dos animais recentes) comprende os 炭ltimos 65 Ma.
Xeol坦gicamente, o Cenozoico 辿 a 辿poca na que os continentes se trasladaron 叩s s炭as posici坦ns actuais.
A India chocou con Asia entre fai 55-45 mill坦ns de anos, comezando coa formaci坦n do Himalaya. Ao mesmo
tempo, Arabia chocou con Eurasia, pechando o mar de Tetis fai uns 35 mill坦ns de anos; isto deu lugar as principais
cadeas monta単osas do Sur de Europa e Asia, exemplos: Pirineos, Alpes. Na actualidade, o proceso a鱈nda contin炭a
nalgunhas zonas.
2) O CLIMA
A principios do Cenozoico o clima era c叩lido e h炭mido, e arrefriouse gradualmente durante o Cenozoico.
Durante os 炭ltimos 2 Ma o clima da Terra arrefriouse e quentado unha e outra vez. A estes tempos de fr鱈o
co単辿ceselles como Eras de Xeo debido 叩s grandes cantidades de xeo que se formaban sobre a Terra. A 炭ltima vez
que estas placas de xeo fix辿ronse moi grandes foi fai 10.000 anos.
Cada vez que o aire se arrefriaba e form叩banse placas de xeo sobre a Terra, quedaba menos cantidade de
auga nos oc辿anos e, polo tanto, baixaba o nivel do mar. Algunhas veces o baixo nivel do mar conectaba os
continentes. A estas porci坦ns de terra co単辿ceselles como pontes terrestres, que permiten que os animais emigren
cara outros continentes.
3) A VIDA
Imos dividir as formas de vida dentro do Cenozoico, en dous periodos da era: O Terciario (65-1,8 m. a.) e o
Cuaternario (1,8 m. a.-actualidade).
TERCIARIO
Unha vez desaparecidos os dinosauros, numerosas especies de aves e mam鱈feros ocuparon os seus h叩bitats.
Apareceron especies como os elefantes, os cabalos e outros mam鱈feros. Moitos deles extingu鱈ronse m叩is adiante,
outros deron lugar 叩s formas actuais.
En canto 叩 vexetaci坦n, neste per鱈odo desenvolv辿ronse as anxiospermas, que se converteron nas plantas
dominantes no mundo. Apareceron, por exemplo, as herbas, que forman extensas pradar鱈as.
CUATERNARIO
a 辿poca na que viviron animais prehist坦ricos moi co単ecidos, como o mamut, o rinoceronte lanudo e o tigre de
dentes de sabre. Estes e outros animais e plantas estiveron adaptados a climas extremadamente fr鱈os, os das
glaciaci坦ns. Extingu鱈ronse cando o clima se volveu m叩is c叩lido, despois da 炭ltima glaciaci坦n.
A especie humana, Homo sapiens, xurdiu no Pleistoceno, a鱈nda que moito antes existiron os seus
antepasados, os hom鱈nidos f坦siles.