�ݺ�ߣ

Thuiskoks, gedeelde auto’s en buurtklussers de opmars van het ‘prosumentisme’ - deeleconomie en ontwikkelingssamenwerking

Thuiskoks, gedeelde auto’s en buurtklussers: de
opmars van het ‘prosumentisme’
‘Sociaal, duurzaam, economisch veerkrachtig’, zo klinkt in het Westen de belofte van de
deeleconomie voor onze steden. Geldt die eveneens voor ontwikkelingslanden? En welke
bijdrage is nodig om het vele delen waar te maken? Een opiniebijdrage.
De deeleconomie is geen trend, maar een transitie. Dat tonen de cijfers uit
consumentenonderzoek aan: steeds meer mensen kennen het begrip en zeggen gebruik te
maken van deeleconomieplatforms. In Nederland alleen zijn al zo’n zestig platforms actief, in
de Verenigde Staten meer dan vierhonderd. Vorig jaar schatte PricewaterhouseCoopers dat
de digitale deeleconomie de komende tijd wereldwijd met een kwart tot dertig procent per
jaar zal toenemen. En dat geldt niet alleen voor het Westen. De twee steden met de grootste
groei in aanmeldingen op het platform Airbnb zijn Kaapstad en Marrakesh, beide Afrikaans.
Ook in een land als Kenia groeit het aantal aanbieders en gebruikers van deelplatforms. Zo
zijn het aantal aanbieders van woningen en appartementen op Airbnb dit jaar
verdrievoudigd ten opzichte van 2015. In de deeleconomie zorgen applicaties en platforms
voor het direct bij elkaar brengen van vraag en aanbod: zo maakt men de traditionele
institutionele tussenpersoon overbodig en maakt men beter gebruik van onderbenutte
capaciteit. Denk daarbij aan SnappCar, een platform waarop particulieren onderling auto’s
huren en verhuren zonder de tussenkomst van een verhuurbedrijf. Met dit model zijn er
minder auto’s nodig en neemt het autobezit af.
Het bereik en de schaalgrootte van deze platforms; dat is het nieuwe van de deeleconomie.
Het gaat niet meer om afzonderlijke groepen mensen die zich organiseren, maar om
onlinegemeenschappen van soms miljoenen gebruikers, over grenzen heen. We zitten
midden in een systeemverandering; we gaan van hiërarchische structuren en traditionele
instituties naar een stelsel van verbonden netwerken. Van bezit naar gebruik. Van
wantrouwen naar vertrouwen. Technologie en slimme algoritmes maken vertrouwen tussen
onbekenden mogelijk en zorgen voor meer transparantie. Neem BlaBlaCar, de moderne
variant van liften. Mensen stappen bij vreemden in de auto, bijeengebracht door het
platform dat zorgt voor vertrouwen door verificatie en beoordelingen op internet. Inmiddels
heeft BlaBlaCar meer dan 25 miljoen gebruikers in meer dan twintig landen, in Europa en in
Mexico, India en Brazilië.
Deze platforms komen op in een tijd van extreme uitwassen van een falend kapitalistisch
systeem, dat gebaseerd is op hebzucht en uitputting van hulpbronnen. De tegenstellingen
zijn almaar groter: een kleine groep rijken wordt steeds rijker ten koste van de rest van de
bevolking. Een nieuw economisch systeem is nodig, met daarin meer aandacht voor de
gemeenschap en voor delen. Toch is de deeleconomie niet gevrijwaard van kritiek. Gaat het
om delen of is het een verkapte vorm van kapitalisme? Ondernemingen als Uber en Airbnb

zijn multinationals geworden met dezelfde waarden als bedrijven in de ‘oude economie’.
Toch zorgden zij ervoor dat we nu anders denken over bezit en ‘delen’. De deeleconomie
heeft aangetoond dat we niet leven in een tijd van schaarste, maar van overvloed, en dat
iedereen kan ondernemen en toegang kan krijgen tot goederen, kennis, mobiliteit. Het
fenomeen roept uiteraard vragen op: Gaat het om winst of invloed? Is het efficiënt of
sociaal? Ben je consument of producent? Als morgen niemand meer bezit, wie bezit dan
wel? En van wie is de data? Het is nu aan ons om samen te onderzoeken en uit te proberen
welke kant we op willen. Hoe zetten we deze doorbraakinnovatie zo goed mogelijk in om
onze samenleving lokaal en mondiaal anders in te richten en economisch veerkrachtiger,
socialer en duurzamer te zijn. In juli riep de Europese Commissie haar lidstaten op de nog
jonge initiatieven in de deeleconomie niet de kop in te drukken, maar eerst de kansen en
uitdagingen met elkaar in kaart te brengen. We moeten buiten de bestaande hokjes denken
en andere oplossingen aandragen voor problematiek waarbij ons huidige systeem
tekortschiet. In Nederland heeft veertig procent van de huishoudens niet voldoende
spaargeld om financiële tegenslagen op te vangen; armoede ligt dus steeds op de loer. Juist
voor deze groep mensen kan de deeleconomie perspectief bieden. Mensen met een beperkt
budget kunnen via de deeleconomie toegang krijgen tot diensten en goederen die ze anders
niet zouden hebben. Bijvoorbeeld: kinderkleding en speelgoed ruilen via Krijgdekleertjes.nl,
een bakfiets huren via Peerby, zorg in de buurt via WeHelpen, hulp bij het opmaken van een
cv via Konnektid, reizen via NightSwapping met een camper voor het hele gezin via
Camptoo.
Daarnaast biedt de deeleconomie ook kansen voor kleinschalig en lokaal ondernemerschap.
Via TringTring kan je met je fiets voor vijf euro per rit boodschappen in de buurt
rondbrengen. Met Thuisafgehaald kun je voor je buren koken en quitte draaien qua kosten
voor het avondeten of zelfs een extraatje eraan overhouden. Met Konnektid word je leraar
in je eigen wijk, of buurtklusser via Croqqer. Je wordt als het ware ‘prosument’ in de nieuwe
economie: lokaal produceren en consumeren. Dit versterkt de lokale netwerken en dus het
sociaal kapitaal, wat op zich weer een positief effect heeft bij het vinden van een baan,
bijvoorbeeld. Ook geeft het mensen de kans om hun talenten verder te ontwikkelen of
dingen laagdrempelig uit te proberen – wat zorgt voor een beter zelfbeeld en wat aanzet tot
participatie.
Ondanks de mogelijkheden tonen gebruikersdata echter aan dat mensen aan de onderkant
van de samenleving nog te weinig organisch worden bereikt door de platforms. Volgens ons
ligt daar een taak voor de overheid en voor welzijns- en goededoelenorganisaties, om te
onderzoeken waarom mensen wel of niet deelnemen en om hen te informeren. Vaak
kennen mensen zulke platforms niet, terwijl ons systeem zozeer is ingericht op controle en
sanctionering dat wie ze wèl kent ze in veel gevallen niet durft te gebruiken. Ook zijn
hulpverleners en andere beroepskrachten onvoldoende op de hoogte van de verschillende
opties binnen de deeleconomie. Samen dingen uitproberen, kijken wat wel of niet werkt: dat

is nodig. Aan welke knoppen moeten we draaien om het potentieel van ons allen te
ontsluiten?
De gemeente Amsterdam onderzoekt hoe ze de Stadspas aan de platforms van de
deeleconomie kan koppelen. Zo kunnen mensen met een laag inkomen via de Stadspas
binnenkort goedkoper maaltijden in de buurt krijgen bij de thuiskoks van Thuisafgehaald.
Een ander mooi voorbeeld vind je bij cooperatie De Vrije Uitloop, voor scharrelondernemers,
in samenwerking met Cordaid en de gemeente Breda. Onder de vleugels van deze
coöperatie krijgen mensen met een bijstandsuitkering de kans om ondernemerschap te
ervaren en hun uitkering – deels – zelf te verdienen, zonder de administratieve rompslomp
die bij het ondernemerschap komt kijken. Als maatschappij laten we op dit moment enorm
veel talent en kansen verloren gaan. Iemand kan bijvoorbeeld erg goed zijn in
houtbewerking, maar moeite hebben om aan een baan te komen; de stap naar
ondernemerschap is te groot. Via dit model kunnen mensen weer deelnemen en zo hun
kansen vergroten. Hun waarde wordt erkend. Cordaid helpt in Nederland bij de opstart van
deze sociale coöperaties. Zij zet hiervoor haar kennis, expertise en netwerk in en zorgt voor
het juridische kader en indien nodig ook voor financiële middelen.
Steeds meer welzijnsorganisaties zien de deeleconomie als een nieuwe vorm van
armoedebestrijding. Zo experimenteert Stipo op wijkniveau met het bevorderen van een
netwerk van thuiskoks, bestaande uit onder anderen mensen in de bijstand en de
schuldhulpverlening. WeHelpen, een platform voor hulp en zorg in de wijk, werkt met
vrijwilligers van lokale welzijnsorganisaties. Hiermee sluiten zij aan bij bestaande
infrastructuren en zeggen zij de beroepskrachten hoe ze het platform kunnen gebruiken. Dit
soort initiatieven zouden nog meer ondersteuning moeten krijgen, vanwege hun vermogen
om veel mensen te bereiken. Ze zouden een instrument kunnen zijn voor overheden en
organisaties om zelf in te zetten.
Ook ontwikkelingslanden biedt de deeleconomie veel kansen. Een goede voedingsbodem is
er al: waar de westerse cultuur is geënt op individualisme, zijn culturen in
ontwikkelingslanden veel meer gericht op de gemeenschap. Het wordt als normaal
beschouwd om met elkaar te delen en samen tegenslagen op te vangen. Het fenomeen
(informeel) delen is al eeuwen oud, en zo ook de deeleconomie. Deels loopt dat via
coöperaties en ‘zelfhulpgroepen’, maar vaak ook via familiebanden en dorpsstructuren. Het
verschil met de deeleconomie van vandaag is dat internet ongeziene mogelijkheden geeft
om gemeenschappen te vormen die breder zijn dan de familie of het dorp en zich
uitstrekken over de landsgrenzen heen. Een goed voorbeeld van een lokaal systeem dat zijn
weg vindt via een digitaal deelplatform is het systeem van de casas particulares op Cuba;
logementen van particulieren die van oudsher de toestemming hebben van de overheid om
ze te verhuren aan toeristen. Na het opheffen van de handelsboycot door de Verenigde
Staten heeft Airbnb een start gemaakt op Cuba en ingespeeld op de lokaal aanwezige
infrastructuur. Momenteel zijn er al meer dan vierduizend gastheren en -vrouwen met een

casa particular aangemeld. Andere voorbeelden van onlinedeelplatforms zijn het Zuid-
Afrikaanse Task it, waarop vakmensen zoals loodgieters hun diensten aanbieden en
particulieren hun vragen stellen, en Hello Tractor, waarop boeren hun landbouwmachines
huren en verhuren. Dat heeft voordelen voor de boeren die de machines bezitten, omdat ze
die productiever inzetten, alsook voor de boeren die geen machines bezitten, want zij
hebben nu toegang ertoe en kunnen hun land op een efficiëntere manier bewerken. (Bekijk
het kader voor meer voorbeelden.) Met een hoge bevolkingsdichtheid, toegang tot internet
en ondernemerszin als belangrijkste factoren voor de deeleconomie om te floreren, ligt het
meeste potentieel misschien wel in de niet-westerse grootsteden. En daar liggen ook de
grootste uitdagingen. In 2050 woont zeventig procent van de wereldbevolking in een
stedelijke omgeving; het is een noodzaak efficiënt om te gaan met capaciteit, grondstoffen
en elkaar.
Deze voorbeelden zijn initiatieven van (sociale) ondernemingen en (commerciële) start-ups.
Helaas hebben we nog niet veel voorbeelden gezien van reguliere ontwikkelingsorganisaties
die de deeleconomie en deelplatforms inzetten om hun doelstellingen te behalen. Wij
denken dat ontwikkelingsorganisaties een nog veel actievere rol kunnen spelen op dit
terrein. Zomaar een greep uit de mogelijkheden die we voor ons zien: • verbetering van het
onderwijs door gebruik te maken van de onlinecursussen die kennisinstituten aanbieden; •
gedeeld gebruik van materieel in de landbouwsector (in samenwerking met platforms zoals
Hello Tractor); • het verbeteren van de (jeugd)werkgelegenheid door jongeren te helpen
met hun (mini)onderneming, door aansluiting bij deelplatforms zoals Task it; • rurale
ontwikkeling via gedeeld bezit van zonnecollectoren en internetvoorzieningen en het
aansluiten van lokale coöperaties bij onlineplatforms. Net als in de reguliere economie zijn
ook op het terrein van de deeleconomie de mogelijkheden om te profiteren voor
hogeropgeleiden veel groter dan voor mensen in de marge van de samenleving. Zo zijn er
ook mensen die vanwege hun fysieke of verstandelijke beperking of geringe taal- of
internetkennis worden buitengesloten. Vooral omdat de deeleconomie groeiende is en
zoveel potentie heeft, moeten ontwikkelingsorganisaties zich inzetten om de mensen met
minder kansen bij te staan en aansluiting te laten vinden, door lokale gemeenschappen,
zelfhulpgroepen en coöperaties op weg te helpen en aan te sluiten bij digitale
gemeenschappen. Sommige bedrijven nemen zelf al stappen om barrières neer te halen:
uberAssist, de taxidienst voor mensen die gebruik maken van een rolstoel, is maar een van
de voorbeelden. Ook waar het gaat om inspraak en tegenspraak zien we een rol voor ngo’s.
Juist omdat de discussie over de deeleconomie aansluit bij het bredere debat over een
rechtvaardiger indeling van de economie en democratie, zouden zij hun invloed moeten
uitoefenen om drempels weg te nemen en de toegang voor alle lagen van de bevolking te
bevorderen. Ook is er een rol voor het ministerie van Buitenlandse Zaken en de ambassades.
Er is capaciteitsopbouw nodig van nationale en lokale overheden om een visie op de
deeleconomie te ontwikkelen, voor economische en stedelijke ontwikkeling en voor

armoedebestrijding. De ervaring van steden in Nederland – zoals Amsterdam, zich
profilerend als ‘Sharing City’ – kan hiervoor worden ingezet.
Wij hebben geprobeerd aan te tonen dat de deeleconomie meer is dan een trend en ook op
het gebied van ontwikkelingssamenwerking en armoedebestrijding veel potentie in zich
draagt. Wij pleiten om dit terrein niet over te laten aan het bedrijfsleven, en roepen
nonprofitorganisaties en de Nederlandse overheid op om actief te worden binnen de
deeleconomie. Er is veel ruimte voor innovatie en juist een land als Nederland, dat de
schotten tussen handel en ontwikkelingssamenwerking aan het wegnemen is, zou hierin
voorop kunnen lopen.
Tekst: Samantha van den Bos en Matthijs Nederveen

�ݺ�ߣ

Thuiskoks, gedeelde auto’s en buurtklussers de opmars van het ‘prosumentisme’ - deeleconomie en ontwikkelingssamenwerking

More Related Content

Thuiskoks, gedeelde auto’s en buurtklussers de opmars van het ‘prosumentisme’ - deeleconomie en ontwikkelingssamenwerking