Toelichting domeinarchitectuur gegevensuitwisseling voor DADD 2024
•
0 likes•51 views
Dit is een toelichting op de domeinarchitectuur gegevensuitwisseling zoals deze is verzorgd op de Digital Architecture Design Day 2024.
Toelichting domeinarchitectuur gegevensuitwisseling voor DADD 2024
- 1. Domeinarchitectuur Gegevensuitwisseling Danny Greefhorst (MinBZK/DO/Bureau MIDO) Danny.Greefhorst@minbzk.nl
- 2. Agenda • Context en inhoud • Veranderfactoren • Kernboodschappen • Bedrijfsfuncties • Bedrijfsobjecten • Rollen • Gegevensruimtes • Metagegevens 2
- 3. Context • Het interbestuurlijke Meerjarenprogramma Infrastructuur Digitale Overheid (MIDO) bestuurt de doorontwikkeling van de digitale overheid. • De Architectuur Digitale Overheid 2030 geeft op hoofdlijnen hoe de digitale overheid en de Generieke Digitale Infrastructuur (GDI) zich de komende jaren zouden moeten ontwikkelen. • De Generieke Digitale Infrastructuur (GDI) ondersteunt de digitale overheid met afspraken, standaarden en voorzieningen. • De GDI bestaat uit vier domeinen: interactie, toegang, gegevensuitwisseling en infrastructuur. • Het domein gegevensuitwisseling gaat over het uitwisselen van gegevens tussen de informatiesystemen van overheidsorganisaties en met andere organisaties. 3
- 4. Inhoud Veranderfactoren • Beleid • Wet- en regelgeving • Ontwikkelingen • Knelpunten • Capability’s Gewenste situatie • Architectuurvisie • Architectuurprincipes • Veranderinitiatieven Verdieping • Gegevensruimtes • Metagegevens • Communicatieprotocollen • Historie • Notificeren 4 Modellen • Functies • Bedrijfsobjecten • Voorzieningen • Standaarden • Begrippen
- 5. Wet- en regelgeving • eIDAS: European Digital Identity Wallet • Data Governance Act: hergebruik van gegevens • Interoperable Europe Act: European Interoperability Framework • Open Data Directive: proactief aanbieden gegevens • Wet hergebruik overheidsinformatie: op verzoek gegevens delen • Single Digital Gateway: diensten, producten en procedures grensoverschrijdend beschikbaar • Wet digitale overheid: verplichte uitwisselstandaarden • Wet open overheid: informatie openbaar maken • General Data Protection Act: expliciete toetsing op privacy, minimaliseren data 5
- 6. Knelpunten • Gegevens hebben een betekenis die niet zomaar in andere contexten bruikbaar is • Gegevens zitten vaak opgesloten in (oude) systemen • Er is beperkte afstemming over de informatiebehoeften • Het is niet duidelijk of bestaande uitwisselingen nog voldoen aan recente wet- en regelgeving. • Gegevens zijn beperkt voorzien van metagegevens • Het kost veel tijd en inspanning om een gegevensuitwisseling tot stand te brengen • Er ontbreekt veelal een integraal beeld van gegevens, hun betekenis en locatie • Er is vaak geen inzicht in of aandacht voor de kwaliteit van gegevens • Redundantie van administraties, koppelvlakken en technologie genereren hoge beheerslast 6
- 7. Kernboodschappen architectuur gegevensuitwisseling (1) • Gegevens moeten beschikbaar zijn voor hergebruik door anderen en voldoen aan de FAIR principes: vindbaar, toegankelijk, interoperabel en herbruikbaarheid. • Metagegevens zijn een kritische succesfactor voor gegevensuitwisseling en moeten op allerlei niveaus, aan elkaar verbonden en als Linked Data beschikbaar zijn. • Gegevens moeten contextrijk worden vastgelegd, inclusief historie, om discussie over de feiten, de herkomst en de betekenis van gegevens zoveel mogelijk te voorkomen. • De betekenis en structuur van gegevens moet expliciet worden gemaakt in begrippen, informatie- en gegevensmodellen, aan elkaar verbonden en traceerbaar naar de wet. 7
- 8. Kernboodschappen architectuur gegevensuitwisseling (2) • De kwaliteit van gegevens moet inzichtelijk zijn in de metagegevens, conform het landelijke raamwerk, zodat gebruikers kunnen bepalen of gegevens passen bij hun gebruik. • De verantwoordelijkheden van bronhouders, aanbieders, afnemers moeten duidelijk zijn, zodat gegevensuitwisselingen efficiënt, rechtmatig en ethisch verantwoord kunnen zijn. • Gegevens moeten beschikbaar zijn als herbruikbare gegevensdiensten, conform open standaarden, waarbij de standaarden van Forum Standaardisatie leidend zijn. • Overheidsorganisaties moeten in staat zijn om elkaar te notificeren over belangrijke gebeurtenissen, zodat snel en pro-actief kan worden gehandeld. 8
- 10. Bedrijfsfuncties voor gegevensuitwisseling – aanbieden gegevens 10 Aanbieden gegevens Aanbieden gegevens Ontwikkelen en beheren gegevensdiensten Beschikbaar stellen actuele gegevens Beschikbaar stellen historische gegevens Beschikbaar stellen verifieerbare verklaring Gegarandeerd afleveren Verlenen toegang Routeren Loggen verzending Abonneren en notificeren Lokaliseren gegevens Terugmelden Toestemmen
- 12. Gebruikers hebben regie op hun eigen gegevens en gebruiken verifieerbare verklaringen 12 Bronhouder Aanbieder Once Only Technical System Afnemer Gebruiker verifieerbare verklaring verifieerbare verklaring OOTS-V OOTS-A Bronhouder Aanbieder Wallet Afnemer Gebruiker verifieerbare verklaring verifieerbare verklaring
- 13. Heldere verantwoordelijkheden en afspraken - rollen 13 Bronhouder Aanbieder Afnemer
- 14. Aanvullende rollen 14 • Inrichten afsprakenstelsel • Toelaten deelnemers tot stelsel • Onweerlegbaarheid • Financiële verrekening Domein- regisseur Clearing house • Toetsen voorgesteld gebruik op privacy en ethiek Toetsings- commissie Bronhouder Aanbieder Afnemer Intermediair
- 15. International Data Spaces Reference Architecture Model 15 transfer data https://docs.internationaldataspaces.org/ids-knowledgebase/v/ids-ram-4/
- 16. Federated Service Connectivity standaard 16 https://commonground.gitlab.io/standards/fsc/ Afnemer Aanbieder Manager Manager Outway Inway API Client Directory Transactie log Transactie log
- 17. Soorten metagegevens Business metagegevens: begrippen, bedrijfsregels, informatie- en gegevensmodellen, kwaliteitsregels, datasetdefinities, herkomst, … Technische metagegevens: technische datamodellen, gegevens over databases, bestandsformaten, ETL scripts, … Operationele metagegevens: audit- en errorlogs, omvang- en gebruiksgegevens, ... 17 Bron: DMBoK
- 19. Informatie- object Objecttype Afleidings- regel Gebeurtenis- type Begrip Regel Beperkings- regel Attribuut- soort Data- element Gegeven Bericht Bestand Uitwissel- afspraak Gegevens- kwaliteit Dataset Gegevens dienst Operatie Verifieerbare verklaring Standaarden voor metagegevens 19 JSON Schema DCAT ISO 19115 SKOS ISO 704 MIM OpenAPI XML Schema MDTO OpenAPI ISO 19119 API Records TOOI NL-SBB ISO 15836 NEN-ISO 23081 SBVR PROV DQV OCL SHACL SHACL XSLT OWL RDFS MIM OWL RDFS ODRL ISO 15836 NEN-ISO 23081 IMX MM IIIF RIF AsyncAPI StUF Digikoppeling NL CloudEvents SOAP ArchiMate OID4VC W3C VC ISO 18013-5 X509 RuleSpeak XACML SBVR MDTO DCAT Verplicht door FS Aanbevolen door FS Aanbevolen in architectuur TOOI
- 20. Gegevens contextrijk vastleggen stellen, met historie 20 Afleidingsregel Gegevensmodel Betrokkene Doel Registratie moment Verifieerbare verklaring Begrip Terugmelding Locatie Gebeurtenis moment Grondslag Object Activiteit Vermoedelijke fout Brongegevens Gebeurtenis Gegeven wie? wat? waar? wanneer? waarmee? waarom?
- 21. Gegevenskwaliteit inzichtelijk in metagegevens conform landelijk raamwerk 21 https://www.noraonline.nl/wiki/Raamwerk_gegevenskwaliteit Juistheid Compleetheid Validiteit Consistentie Actualiteit Precisie Plausibiliteit Traceerbaarheid Thematische juistheid Dataset compleetheid Formaat validiteit Logische consistentie Update frequentie Opslagprecisie Authenticiteit Herleidbaarheid Begrijpelijkheid Leesbaarheid Classificatie juistheid Object compleetheid Domein validiteit Referentiële integriteit Versheid Reputatie Reproduceerbaar heid Over compleetheid Identificeerbaar heid Bewijsbaarheid Historie compleetheid Homogeniteit Metadata compleetheid Gebruiks inzicht Positionele juistheid Kwantitatieve juistheid Ruimtelijke dekking Geometrische validiteit Topologische consistentie Geometrische precisie Statistische precisie Represen tativiteit
- 22. Modellen op verschillende niveaus, aan elkaar verbonden Semantisch Conceptueel Logisch Implementatie Doel Analyseren Analyseren Ontwerpen Ontwerpen Functie Elkaar begrijpen Begrip van het domein expliciteren Gegevensgebruik specificeren Gegevensgebruik realiseren Doelgroep Iedereen Expertgebruikers Ontwerpers Ontwikkelaars 22 https://www.mim-community.nl/index.php/Beschouwingsniveaus administratie werkelijkheid
- 23. Meer informatie? https://minbzk.github.io/gdi-gegevensuitwisseling/2.0/content/index.html Voor verdere vragen: Danny.Greefhorst@minbzk.nl 23