際際滷

際際滷Share a Scribd company logo

Traditat dhe Zakonet shqiptare te paqyruara ne krijimtarine popullore

Mirsad
Mirsad
1 of 20
Tema:Zakonet dhe traditat e jetes shqiptare te pasqyruara ne krijimtarine popullore.
Traditat dhe Zakonet shqiptare te paqyruara ne krijimtarine popullore
N谷 Shqip谷ri njihen dy grupime t谷 m谷dha etnografike, t谷 konsoliduar q谷 nga mesi i shek.XVIII, q谷 jan谷: Geg谷ria n谷 veri t谷 lumit Shkumbin dhe Tosk谷ria n谷 jug t谷 tij. Geg谷ria p谷rb谷hej nga Geg谷ria e mir谷fillt谷, Dukagjini apo Leknia, Mal谷sia dhe Fushat Bregdetare t谷 Veriut, kurse n谷 Tosk谷ri b谷nin pjes谷: Tosk谷ria e mir谷fillt谷, Myzeqeja, Lab谷ria e am谷ria. Natyrisht, p谷rbrenda k谷tyre krahinave etnografike ekzistonin edhe ndarje t谷 tjera m谷 t谷 vogla.
Vendbanimet n谷 Shqip谷ri, qysh n谷 mesjet谷, kishin arritur nj谷 stabilitet dhe kishin kufij t谷 p谷rcaktuar mir谷, q谷 ndanin nj谷 fshat nga t谷 tjer谷t. Kufijt谷 sh谷noheshin me gur谷 t谷 m谷dhenj t谷 ngulur n谷 tok谷, me grumbuj plisash, me rrjedh谷n e p谷rrenjve e t谷 lumenjve, me shenja n谷 trungjet e drur谷ve, atje ku kishte pyll, etj. L谷vizja e k谷tyre shenjave konsiderohej nj谷 faj shum谷 i r谷nd谷. do fshatar i njihte mir谷 kufijt谷 e fshatit t谷 vet dhe mund ti tregonte me leht谷si, duke p谷rmendur toponimet p谷rkat谷se. P谷rbrenda kufijve t谷 fshatit, p谷rfshiheshin trojet e banesave e p谷rqark tyre oborret e kopshtijet, pastaj vinin arat ose tokat e punuara dhe m谷 tej kullotat dhe pjesa e malit a e pyllit, q谷 i p谷rkiste fshatit.
Familja p谷rb谷het nga 巽ifti i t谷 martuarve me f谷mij谷t e tyre beqar谷. Vajzat e martuara jetojn谷 n谷 familjen e burrit. Djemt谷 e martuar, pak koh谷 pas martese, ve巽ohen nga familja e prind谷rve dhe jetojn谷 m谷 vete, por n谷 shum谷 raste, djali m谷 i vog谷l mbetet n谷 sht谷pin谷 e prind谷rve dhe jeton me ta. K谷shtu, mesatarja e frym谷ve p谷r familje 谷sht谷 5-6 vet谷, por ka fshatra, ku kjo mesatare 谷sht谷 m谷 e ul谷t. Megjithat谷, n谷 kujtes谷n e njer谷zve t谷 moshuar, ruhen raste familjesh t谷 m谷dha, ku v谷llez谷rit e martuar e f谷mij谷t e tyre jetonin s谷 bashku. N谷 k谷to familje kishte detyrimisht nj谷 rregull strikt n谷 ndarjen e pun谷ve dhe t谷 detyrave p谷r t谷 gjith谷. Atje ruheshin m谷 gjat谷 edhe doke e zakone t谷 dikurshme t谷 jet谷s familjare, praktika e rite pagane, etj.
N谷 ritet e besimet q谷 kan谷 t谷 b谷jn谷 me ciklin e jet谷s, pra me lindjen, martes谷n e vdekjen, studjuesit q谷 jan谷 marr谷 me to, kan谷 mundur t谷 hetojn谷 edhe rite t谷 lashta, t谷 cilat, sado t谷 zbehta, jetojn谷 aty-k谷tu. K谷to jan谷 kryesisht rite p谷r t谷 ndjell谷 mbar谷si p谷r familjen e 巽iftuar e 巽iftet e reja, q谷 t谷 shtohen e t谷 ken谷 sidomos trash谷gimtar谷 meshkuj. Nd谷r zakonet e vdekjes, mund t谷 sh谷nojm谷 se deri n谷 Luft谷n e Dyt谷 Bot谷rore, n谷 disa krahina ruhej vajtimi me ligje (k谷ng谷 mortore).
Dibra si vend i vjet谷r ka dhe tradit谷n e vjet谷r t谷 saj, e cila mund t谷 themi se n谷 m谷nyr谷 fanatike ruhet edhe sot. Ajo ka karakteristikat e saja t谷 ve巽anta me t谷 cila dallohet nga rrethet tjera. Edhe pse ka pas谷 ndikime t谷 kulturave tjera, dibran谷t akoma i rruajn谷 zakonet e vjetra, k谷ng谷t e tyre t谷 vjetra, lojrat, veshjen dhe t谷 gjith谷 simbolet tjera etnografike.
K谷shilli p谷r ruajtjen e past谷rtis谷 s谷 zakoneve dibrane, q谷 ka firmosur dhe k谷t谷 vendim-bes谷lidhje, si巽 e quajn谷 ata, ka sh谷nuar se ky vendim 谷sht谷 norm谷 obligative e 巽do qytetari t谷 Dibr谷s. Rastet e g谷zimit jan谷 shum谷 t谷 r谷nd谷sishme p谷r njeriun dhe kan谷 nj谷 s谷r谷 adetesh, q谷 n谷 Dib谷r i zbatojn谷. N谷 lindjen e f谷mij谷s, lehon谷s n谷 spital duhet ti b谷jn谷 vizit谷 vet谷m an谷tar谷t e ngusht谷 t谷 familjes, nd谷rsa p谷r k谷shillin tradita e d谷rgimit t谷 petullave dit谷n e daljes s谷 lehon谷s nga spitali duhet vazhduar. Nd谷rkoh谷 q谷, po sipas k谷shillit, ndalohet kategorikisht praktika e organizimit t谷 koktejlit te sht谷pia e n谷n谷s s谷 lehon谷s. P谷r emrin e f谷mij谷s p谷rpar谷si kan谷 ato autentik谷 dhe emrat tradicional谷. F谷mij谷t nuk duhet t谷 pag谷zohen me emra t谷 huaj dhe t谷 pakuptuesh谷m. Dhurata merr vet谷m i porsalinduri e lehona, madje ato duhet tia d谷rgojn谷 vet谷m familja e vajz谷s. Dhuratat sduhet t谷 tregohen para t谷 tjer谷ve dhe sduhet t谷 p谷rfliten jasht谷 rrethit t谷 ngusht谷. Me vendosjen e emrit t谷 f谷mij谷s p谷rfundon dhe ceremonia e t谷 porsalindurit. Syneti 谷sht谷 nj谷 nga ceremonit谷 m谷 t谷 r谷nd谷sishme p谷r familjet q谷 kan谷 djem. Qerasja fillon me hallv谷 dhe me nj谷 dark谷 familjare.
Sipas dibran谷ve, akti i fejes谷s duhet t谷 lidhet edhe me shkues. Shkuesi duhet t谷 hap谷 nj谷 kuti me llokume, ose bonbone p谷r t谷 v谷rtetuar fjal谷n e dh谷n谷 pozitive. Nuses i d谷rgohet unaza vet谷m n谷 nd谷rrimin e nishaneve, nd谷rkaq q谷 gjat谷 festave, deri n谷 martes谷, nuses s谷 re nuk duhet ti dor谷zohet asnj谷 dhurat谷. Esht谷 detyra e prind谷rve t谷 kompletojn谷 dhom谷n e gjumit. Dit谷n e premte q谷 ka qen谷 zakon v谷shtrimi i paj谷s nga rrethi familjar n谷 Dib谷r ndalohet kategorikisht dhe 谷sht谷 quajtur mendjemadh谷si e s谷mur谷. Dhoma e nuses duhet t谷 q谷ndroj谷 e mbyllur, me q谷llim q谷 vizitor谷t t谷 ken谷 objekt nusen dhe jo paj谷n q谷 ajo ka sjell谷. K谷shilli e ka quajtur t谷 domosdoshme nd谷rprerjen e dh谷nies s谷 lek谷ve n谷 form谷 detyrimi p谷r t谷 ftuarit n谷 dark谷. Madje n谷 ftesat e dasm谷s duhet t谷 sh谷nohet: Nuk pranojm谷 kurrfar谷 dhuratash. Do t谷 na detyroni tua kthejm谷. N谷 dark谷 b谷het kuror谷zimi i 巽iftit nga p谷rfaq谷suesi i fes谷 dhe nis darka pa alkool.
Traditat dhe Zakonet shqiptare te paqyruara ne krijimtarine popullore
Ndalohet mbajtja e rrobave t谷 zeza nga grat谷, si dhe p谷rdorimi i shallit nga t谷 rejat. Ky 谷sht谷 nj谷 nd谷r vendimet e r谷nd谷sishme t谷 marra nga k谷shilli p谷r rastet e zis谷. E gjith谷 ceremonia nuk duhet t谷 shoq谷rohet me vaje, sepse n谷 fen谷 islame 谷sht谷 e tep谷rt kjo m谷nyr谷. Zakonisht varrimi duhet t谷 b谷het n谷 mesdit谷, por n谷 raste t谷 ve巽anta edhe n谷 orare t谷 tjera. Pritjet zgjasin tre dit谷 dhe pas k谷tij afati konaku mbyllet. Vizita nuk duhet t谷 ket谷 t谷 martave dhe t谷 premteve p谷r gjasht谷 jav谷 radhazi. N谷 zakonet dibrane, p谷r t谷 rejat zija mbahet vet谷m 6 jav谷 dhe p谷r t谷 moshuarat 6 muaj. Ky 谷sht谷 nj谷 aspekt i ve巽ant谷 i k谷tyre zakoneve, pasi n谷 krahina t谷 ndryshme zija mbahet m谷 shum谷 p谷r t谷 ren谷 e jo p谷r t谷 vjetrin. K谷to ishin disa nga pikat e k谷saj bes谷lidhjeje dibrane, ku secili 谷sht谷 i detyruar t谷 zbatoj谷 vendimin e k谷shillit p谷r past谷rtin谷 dhe ruajtjen e zakoneve.
Akti i fejes谷s duhet t谷 lidhet edhe me shkues. Shkuesi duhet t谷 hapi nj谷 kuti me llokume ose bonbone p谷r t谷 v谷rtetuar fjal谷n e dh谷n谷 pozitive. Nuses i d谷rgohet unaza vet谷m n谷 nd谷rrimin e nishaneve. Gjat谷 festave, deri n谷 martes谷 nuses s谷 re nuk duhet ti dor谷zohet asnj谷 dhurat谷. Esht谷 detyra e prind谷rve t谷 kompletojn谷 dhom谷n e gjumit. Ndalohet kategorikisht shikimi i paj谷s t谷 premten. Dhoma e nuses duhet t谷 q谷ndroj谷 e mbyllur me q谷llim q谷 vizitor谷t t谷 ken谷 objekt nusen dhe jo paj谷n q谷 ajo ka sjell谷. T谷 nd谷rpritet dh谷nia e lek谷ve n谷 form谷 detyrimi p谷r t谷 ftuarit n谷 dark谷. Madje n谷 ftesat e dasm谷s duhet t谷 sh谷nohet Nuk pranojm谷 kurrfar谷 dhuratash. Do t谷 na detyroni tua kthejm谷.
Dibranet jane njer谷z t谷 shquar, tradit谷, mikpritje. Nuk 谷sht谷 e rastest谷sishme gjithashtu q谷 tradita e gatimit t谷 jet谷 nj谷 nga m谷 t谷 pasurat me pjata, prodhime dhe gatesat m谷 t谷 mira t谷 Shqip谷ris谷. Duke q谷n谷 antikisht nj谷 vend ku kan谷 hyr谷 e dal谷 tregti, zejtari, ushtri, t谷 huaj, karvane, kjo trev谷 ka qen谷 e pasur n谷 mall e gj谷. Si rrjedhim, gatimi ka qen谷 nj谷 nd谷r majat e diamantit t谷 kultures dhe tradit谷s Dibrane. Nuk mund t谷 l谷 pa p谷rmendur disa nga gatesat m谷 simbol t谷 saj, gatuar si巽 dibran谷ve u p谷lqen ta theksojn谷 束 ka zojat e shpis 損, duke filluar nga 束 She巽erpare, Shandetlije, Jufka me Pul Fshati, Kullosht谷r nTav, Petllat e Malsis, Pule me Arra,e Pul mQull, Hallve Dibre, Fli me Renda, Bungur i Om谷l, 束 kompostot e re巽elnat e me kumlla, molla, thana ne qershi 損, etj. Vetem e famshmja hallve Dibrane gatuhet gati n谷 kat谷r m谷nyra, me miell gruri, miell misri, me trahana dhe g谷shtenja. T谷 gjitha k谷to gatime dibran谷t e dibranet i ruajn谷 me fanatiz谷m , sic ruajn谷 dialektin e tyre t谷 rrall谷 dhe natyr谷n e pashoqe .
Dibr谷s duken sikur jan谷 disa tipe, por n谷 t谷 v谷rtet谷 jan谷 tet谷, nj谷 i burrave dhe shtat谷 t谷 grave. Sipas ve巽orive karakeristike kostumet popullore t谷 grave grupohen: kostume popullore t谷 krahin谷s s谷 Zerqanit dhe Bulqiz谷s,Gollobord谷s, Lur谷s,Uj谷 e m谷 Uj谷s (P谷rroit t谷 Gram谷s dhe lumit t谷 Veleshic谷s), t谷 fshatrave n谷 t谷 majt t谷 Drinit t谷 Zi, me shtrirje Re巽- Komuna e Shupenz谷s dhe veshje t谷 Fush谷s s谷 Shehrit. Kostumet popullore t谷 grave, m谷 i p谷rhapuri ka q谷n谷 veshja, q谷 mbahet nga fshatrat n谷 t谷 majt谷 t谷 Drinit te Zi. Kostumi popullor i gruas t谷 k谷tyre fshatrave p谷rb谷hej prej:riz谷s, k谷mish谷s s谷 gjat谷 ose t谷 shkurt谷r prej pambuku, p谷shtamallit, xhamadanit pa m谷ng谷, mbathje t谷 gjata t谷 bardha pambuku,brezi disa ngjyr谷sh, 巽orape leshi, opingave prej l谷kure lope m谷 gjalma leshi dhe xhup谷s prej shajaku me ngjyr谷 t谷 bardh谷 e t谷 q谷ndisur bukur n谷 shpin谷 dhe gjoks.Katolik谷t e Lur谷s q谷ndisin dhe kryqin n谷 shpin谷 t谷 xhup谷s.
Traditat e lashta ne te cilat shkrihen besimet e ndryshme, manifestohen ne nje seri festash e ceremonish qe shpesh bazohen ne marrdheniet e ngushta te njeriut me natyren. Gjuha zyrtare- shqipja- eshte e paster dhe thuajse e njejte me ate letrare. Pothuajse te gjithe vlonjatet kuptojne ose flasin italishten, cka deshmon per nje lidhje te gjate te trasheguar mes dy popujve. Festat, martesat, jeta e perditshme, shoqerohen nga nje muzike e vecante dhe karakteristike per kete zone.
Muzika e treves se Vlores eshte nje nder me antiket ne Ballkan. Ne treven e Vlores gjenden menyra te te kenduarit, te cilat perbejne gjurme te nje kulture te lashte si: monofonia, kenge dyzereshe me dhe pa iso, kenge trizereshe pa iso, por me preres ose mbajtes, iso shumezereshe(polifoni) me tre e kater zera. Zerat njerezore zevendesojne gjithe instrumentat muzikore. Kur degjon kenget e Kurveleshit, Himares, Dukat- Tragjas, kenget e kenduara ne vallet eVranishtit, Terbacit, ndien se kontakton me nje art te lashte te tradites.
Ne vendet malore, me klime te ftohte, me blegtori te zhvilluar, veshjet popullore ne pjesen me te meadhe te tyre beheshin prej leshi. Ne luginat e malesise eshte perdorur dhe liri, gjithashtu edhe gjeshtra per veshje e shtroje. Veshje me e vjeter e gruas labe eshte ajo me fustan. Nje veshje e mevonshme kane qene edhe citjanet, veshje e huajtur nga Orienti, qe ndryshon plotesisht nga veshja e vjeter tradicionale vendase. Veshja e burrave eshte ruajtur origjinale-veshja me e vjeter eshte ajo me kemishe te gjate, me fustanelle e tirq kofshore, veshja me poture e tirq gjunjare, veshje me qillota. Ne veshjet me te vjetra vendase jane perdorur opinga te lopes, kepuce me profka, opinga me sholle te regjur, opingat me xhufka. Ne koke eshte mbajtur qylaf i bardhe me thumb ne maje.
Kuzhina e zon谷s s谷 Vlor谷s 谷sht谷 nj谷 kuzhin谷 tipike e zonave malore, por nj谷koh谷sisht dhe bregdetare. N谷 t谷 p谷rdoren prodhime t谷 fresk谷ta blegtorale t谷 kopeve t谷 dhirta dhe t谷 t谷 leshtave q谷 rriten n谷p谷r malet buz谷 detit me barin gjithnj谷 t谷 njom谷 dhe er谷n e detit. Nj谷 tjet谷r karakteristik谷 e kuzhin谷s vlonjate jan谷 pjatat me prodhimet e detit, peshk, midhje, karkaleca deti, aragosta etj. Pijet m谷 tipike t谷 Vlor谷s jan谷 rakia si dhe dhalla shum谷 e shijshme produkt i kosit shum谷 cil谷sor.
Para se t谷 planifikohej nj谷 bashkim mes dy familjesh, p谷rmes lidhjes s谷 kuror谷s nga 巽ifti i ri, ajo q谷 shikohej me v谷mendje m谷 par谷 nga t谷 dyja pal谷t, ishte zgjedhja e mikut. Krushqit, duhet patjet谷r q谷 t谷 ishin t谷 nj谷 niveli ekonomik, social e kulturor, n谷 m谷nyr谷 q谷 t谷 mos lindnin diferencime e mosp谷rputhje klasore dhe t谷 shmangeshin pak谷naq谷sit谷 e p谷rve巽me.
Punuan : Mirsad Shabani Klasa X9

More Related Content

Traditat dhe Zakonet shqiptare te paqyruara ne krijimtarine popullore

  • 1. Tema:Zakonet dhe traditat e jetes shqiptare te pasqyruara ne krijimtarine popullore.
  • 3. N谷 Shqip谷ri njihen dy grupime t谷 m谷dha etnografike, t谷 konsoliduar q谷 nga mesi i shek.XVIII, q谷 jan谷: Geg谷ria n谷 veri t谷 lumit Shkumbin dhe Tosk谷ria n谷 jug t谷 tij. Geg谷ria p谷rb谷hej nga Geg谷ria e mir谷fillt谷, Dukagjini apo Leknia, Mal谷sia dhe Fushat Bregdetare t谷 Veriut, kurse n谷 Tosk谷ri b谷nin pjes谷: Tosk谷ria e mir谷fillt谷, Myzeqeja, Lab谷ria e am谷ria. Natyrisht, p谷rbrenda k谷tyre krahinave etnografike ekzistonin edhe ndarje t谷 tjera m谷 t谷 vogla.
  • 4. Vendbanimet n谷 Shqip谷ri, qysh n谷 mesjet谷, kishin arritur nj谷 stabilitet dhe kishin kufij t谷 p谷rcaktuar mir谷, q谷 ndanin nj谷 fshat nga t谷 tjer谷t. Kufijt谷 sh谷noheshin me gur谷 t谷 m谷dhenj t谷 ngulur n谷 tok谷, me grumbuj plisash, me rrjedh谷n e p谷rrenjve e t谷 lumenjve, me shenja n谷 trungjet e drur谷ve, atje ku kishte pyll, etj. L谷vizja e k谷tyre shenjave konsiderohej nj谷 faj shum谷 i r谷nd谷. do fshatar i njihte mir谷 kufijt谷 e fshatit t谷 vet dhe mund ti tregonte me leht谷si, duke p谷rmendur toponimet p谷rkat谷se. P谷rbrenda kufijve t谷 fshatit, p谷rfshiheshin trojet e banesave e p谷rqark tyre oborret e kopshtijet, pastaj vinin arat ose tokat e punuara dhe m谷 tej kullotat dhe pjesa e malit a e pyllit, q谷 i p谷rkiste fshatit.
  • 5. Familja p谷rb谷het nga 巽ifti i t谷 martuarve me f谷mij谷t e tyre beqar谷. Vajzat e martuara jetojn谷 n谷 familjen e burrit. Djemt谷 e martuar, pak koh谷 pas martese, ve巽ohen nga familja e prind谷rve dhe jetojn谷 m谷 vete, por n谷 shum谷 raste, djali m谷 i vog谷l mbetet n谷 sht谷pin谷 e prind谷rve dhe jeton me ta. K谷shtu, mesatarja e frym谷ve p谷r familje 谷sht谷 5-6 vet谷, por ka fshatra, ku kjo mesatare 谷sht谷 m谷 e ul谷t. Megjithat谷, n谷 kujtes谷n e njer谷zve t谷 moshuar, ruhen raste familjesh t谷 m谷dha, ku v谷llez谷rit e martuar e f谷mij谷t e tyre jetonin s谷 bashku. N谷 k谷to familje kishte detyrimisht nj谷 rregull strikt n谷 ndarjen e pun谷ve dhe t谷 detyrave p谷r t谷 gjith谷. Atje ruheshin m谷 gjat谷 edhe doke e zakone t谷 dikurshme t谷 jet谷s familjare, praktika e rite pagane, etj.
  • 6. N谷 ritet e besimet q谷 kan谷 t谷 b谷jn谷 me ciklin e jet谷s, pra me lindjen, martes谷n e vdekjen, studjuesit q谷 jan谷 marr谷 me to, kan谷 mundur t谷 hetojn谷 edhe rite t谷 lashta, t谷 cilat, sado t谷 zbehta, jetojn谷 aty-k谷tu. K谷to jan谷 kryesisht rite p谷r t谷 ndjell谷 mbar谷si p谷r familjen e 巽iftuar e 巽iftet e reja, q谷 t谷 shtohen e t谷 ken谷 sidomos trash谷gimtar谷 meshkuj. Nd谷r zakonet e vdekjes, mund t谷 sh谷nojm谷 se deri n谷 Luft谷n e Dyt谷 Bot谷rore, n谷 disa krahina ruhej vajtimi me ligje (k谷ng谷 mortore).
  • 7. Dibra si vend i vjet谷r ka dhe tradit谷n e vjet谷r t谷 saj, e cila mund t谷 themi se n谷 m谷nyr谷 fanatike ruhet edhe sot. Ajo ka karakteristikat e saja t谷 ve巽anta me t谷 cila dallohet nga rrethet tjera. Edhe pse ka pas谷 ndikime t谷 kulturave tjera, dibran谷t akoma i rruajn谷 zakonet e vjetra, k谷ng谷t e tyre t谷 vjetra, lojrat, veshjen dhe t谷 gjith谷 simbolet tjera etnografike.
  • 8. K谷shilli p谷r ruajtjen e past谷rtis谷 s谷 zakoneve dibrane, q谷 ka firmosur dhe k谷t谷 vendim-bes谷lidhje, si巽 e quajn谷 ata, ka sh谷nuar se ky vendim 谷sht谷 norm谷 obligative e 巽do qytetari t谷 Dibr谷s. Rastet e g谷zimit jan谷 shum谷 t谷 r谷nd谷sishme p谷r njeriun dhe kan谷 nj谷 s谷r谷 adetesh, q谷 n谷 Dib谷r i zbatojn谷. N谷 lindjen e f谷mij谷s, lehon谷s n谷 spital duhet ti b谷jn谷 vizit谷 vet谷m an谷tar谷t e ngusht谷 t谷 familjes, nd谷rsa p谷r k谷shillin tradita e d谷rgimit t谷 petullave dit谷n e daljes s谷 lehon谷s nga spitali duhet vazhduar. Nd谷rkoh谷 q谷, po sipas k谷shillit, ndalohet kategorikisht praktika e organizimit t谷 koktejlit te sht谷pia e n谷n谷s s谷 lehon谷s. P谷r emrin e f谷mij谷s p谷rpar谷si kan谷 ato autentik谷 dhe emrat tradicional谷. F谷mij谷t nuk duhet t谷 pag谷zohen me emra t谷 huaj dhe t谷 pakuptuesh谷m. Dhurata merr vet谷m i porsalinduri e lehona, madje ato duhet tia d谷rgojn谷 vet谷m familja e vajz谷s. Dhuratat sduhet t谷 tregohen para t谷 tjer谷ve dhe sduhet t谷 p谷rfliten jasht谷 rrethit t谷 ngusht谷. Me vendosjen e emrit t谷 f谷mij谷s p谷rfundon dhe ceremonia e t谷 porsalindurit. Syneti 谷sht谷 nj谷 nga ceremonit谷 m谷 t谷 r谷nd谷sishme p谷r familjet q谷 kan谷 djem. Qerasja fillon me hallv谷 dhe me nj谷 dark谷 familjare.
  • 9. Sipas dibran谷ve, akti i fejes谷s duhet t谷 lidhet edhe me shkues. Shkuesi duhet t谷 hap谷 nj谷 kuti me llokume, ose bonbone p谷r t谷 v谷rtetuar fjal谷n e dh谷n谷 pozitive. Nuses i d谷rgohet unaza vet谷m n谷 nd谷rrimin e nishaneve, nd谷rkaq q谷 gjat谷 festave, deri n谷 martes谷, nuses s谷 re nuk duhet ti dor谷zohet asnj谷 dhurat谷. Esht谷 detyra e prind谷rve t谷 kompletojn谷 dhom谷n e gjumit. Dit谷n e premte q谷 ka qen谷 zakon v谷shtrimi i paj谷s nga rrethi familjar n谷 Dib谷r ndalohet kategorikisht dhe 谷sht谷 quajtur mendjemadh谷si e s谷mur谷. Dhoma e nuses duhet t谷 q谷ndroj谷 e mbyllur, me q谷llim q谷 vizitor谷t t谷 ken谷 objekt nusen dhe jo paj谷n q谷 ajo ka sjell谷. K谷shilli e ka quajtur t谷 domosdoshme nd谷rprerjen e dh谷nies s谷 lek谷ve n谷 form谷 detyrimi p谷r t谷 ftuarit n谷 dark谷. Madje n谷 ftesat e dasm谷s duhet t谷 sh谷nohet: Nuk pranojm谷 kurrfar谷 dhuratash. Do t谷 na detyroni tua kthejm谷. N谷 dark谷 b谷het kuror谷zimi i 巽iftit nga p谷rfaq谷suesi i fes谷 dhe nis darka pa alkool.
  • 11. Ndalohet mbajtja e rrobave t谷 zeza nga grat谷, si dhe p谷rdorimi i shallit nga t谷 rejat. Ky 谷sht谷 nj谷 nd谷r vendimet e r谷nd谷sishme t谷 marra nga k谷shilli p谷r rastet e zis谷. E gjith谷 ceremonia nuk duhet t谷 shoq谷rohet me vaje, sepse n谷 fen谷 islame 谷sht谷 e tep谷rt kjo m谷nyr谷. Zakonisht varrimi duhet t谷 b谷het n谷 mesdit谷, por n谷 raste t谷 ve巽anta edhe n谷 orare t谷 tjera. Pritjet zgjasin tre dit谷 dhe pas k谷tij afati konaku mbyllet. Vizita nuk duhet t谷 ket谷 t谷 martave dhe t谷 premteve p谷r gjasht谷 jav谷 radhazi. N谷 zakonet dibrane, p谷r t谷 rejat zija mbahet vet谷m 6 jav谷 dhe p谷r t谷 moshuarat 6 muaj. Ky 谷sht谷 nj谷 aspekt i ve巽ant谷 i k谷tyre zakoneve, pasi n谷 krahina t谷 ndryshme zija mbahet m谷 shum谷 p谷r t谷 ren谷 e jo p谷r t谷 vjetrin. K谷to ishin disa nga pikat e k谷saj bes谷lidhjeje dibrane, ku secili 谷sht谷 i detyruar t谷 zbatoj谷 vendimin e k谷shillit p谷r past谷rtin谷 dhe ruajtjen e zakoneve.
  • 12. Akti i fejes谷s duhet t谷 lidhet edhe me shkues. Shkuesi duhet t谷 hapi nj谷 kuti me llokume ose bonbone p谷r t谷 v谷rtetuar fjal谷n e dh谷n谷 pozitive. Nuses i d谷rgohet unaza vet谷m n谷 nd谷rrimin e nishaneve. Gjat谷 festave, deri n谷 martes谷 nuses s谷 re nuk duhet ti dor谷zohet asnj谷 dhurat谷. Esht谷 detyra e prind谷rve t谷 kompletojn谷 dhom谷n e gjumit. Ndalohet kategorikisht shikimi i paj谷s t谷 premten. Dhoma e nuses duhet t谷 q谷ndroj谷 e mbyllur me q谷llim q谷 vizitor谷t t谷 ken谷 objekt nusen dhe jo paj谷n q谷 ajo ka sjell谷. T谷 nd谷rpritet dh谷nia e lek谷ve n谷 form谷 detyrimi p谷r t谷 ftuarit n谷 dark谷. Madje n谷 ftesat e dasm谷s duhet t谷 sh谷nohet Nuk pranojm谷 kurrfar谷 dhuratash. Do t谷 na detyroni tua kthejm谷.
  • 13. Dibranet jane njer谷z t谷 shquar, tradit谷, mikpritje. Nuk 谷sht谷 e rastest谷sishme gjithashtu q谷 tradita e gatimit t谷 jet谷 nj谷 nga m谷 t谷 pasurat me pjata, prodhime dhe gatesat m谷 t谷 mira t谷 Shqip谷ris谷. Duke q谷n谷 antikisht nj谷 vend ku kan谷 hyr谷 e dal谷 tregti, zejtari, ushtri, t谷 huaj, karvane, kjo trev谷 ka qen谷 e pasur n谷 mall e gj谷. Si rrjedhim, gatimi ka qen谷 nj谷 nd谷r majat e diamantit t谷 kultures dhe tradit谷s Dibrane. Nuk mund t谷 l谷 pa p谷rmendur disa nga gatesat m谷 simbol t谷 saj, gatuar si巽 dibran谷ve u p谷lqen ta theksojn谷 束 ka zojat e shpis 損, duke filluar nga 束 She巽erpare, Shandetlije, Jufka me Pul Fshati, Kullosht谷r nTav, Petllat e Malsis, Pule me Arra,e Pul mQull, Hallve Dibre, Fli me Renda, Bungur i Om谷l, 束 kompostot e re巽elnat e me kumlla, molla, thana ne qershi 損, etj. Vetem e famshmja hallve Dibrane gatuhet gati n谷 kat谷r m谷nyra, me miell gruri, miell misri, me trahana dhe g谷shtenja. T谷 gjitha k谷to gatime dibran谷t e dibranet i ruajn谷 me fanatiz谷m , sic ruajn谷 dialektin e tyre t谷 rrall谷 dhe natyr谷n e pashoqe .
  • 14. Dibr谷s duken sikur jan谷 disa tipe, por n谷 t谷 v谷rtet谷 jan谷 tet谷, nj谷 i burrave dhe shtat谷 t谷 grave. Sipas ve巽orive karakeristike kostumet popullore t谷 grave grupohen: kostume popullore t谷 krahin谷s s谷 Zerqanit dhe Bulqiz谷s,Gollobord谷s, Lur谷s,Uj谷 e m谷 Uj谷s (P谷rroit t谷 Gram谷s dhe lumit t谷 Veleshic谷s), t谷 fshatrave n谷 t谷 majt t谷 Drinit t谷 Zi, me shtrirje Re巽- Komuna e Shupenz谷s dhe veshje t谷 Fush谷s s谷 Shehrit. Kostumet popullore t谷 grave, m谷 i p谷rhapuri ka q谷n谷 veshja, q谷 mbahet nga fshatrat n谷 t谷 majt谷 t谷 Drinit te Zi. Kostumi popullor i gruas t谷 k谷tyre fshatrave p谷rb谷hej prej:riz谷s, k谷mish谷s s谷 gjat谷 ose t谷 shkurt谷r prej pambuku, p谷shtamallit, xhamadanit pa m谷ng谷, mbathje t谷 gjata t谷 bardha pambuku,brezi disa ngjyr谷sh, 巽orape leshi, opingave prej l谷kure lope m谷 gjalma leshi dhe xhup谷s prej shajaku me ngjyr谷 t谷 bardh谷 e t谷 q谷ndisur bukur n谷 shpin谷 dhe gjoks.Katolik谷t e Lur谷s q谷ndisin dhe kryqin n谷 shpin谷 t谷 xhup谷s.
  • 15. Traditat e lashta ne te cilat shkrihen besimet e ndryshme, manifestohen ne nje seri festash e ceremonish qe shpesh bazohen ne marrdheniet e ngushta te njeriut me natyren. Gjuha zyrtare- shqipja- eshte e paster dhe thuajse e njejte me ate letrare. Pothuajse te gjithe vlonjatet kuptojne ose flasin italishten, cka deshmon per nje lidhje te gjate te trasheguar mes dy popujve. Festat, martesat, jeta e perditshme, shoqerohen nga nje muzike e vecante dhe karakteristike per kete zone.
  • 16. Muzika e treves se Vlores eshte nje nder me antiket ne Ballkan. Ne treven e Vlores gjenden menyra te te kenduarit, te cilat perbejne gjurme te nje kulture te lashte si: monofonia, kenge dyzereshe me dhe pa iso, kenge trizereshe pa iso, por me preres ose mbajtes, iso shumezereshe(polifoni) me tre e kater zera. Zerat njerezore zevendesojne gjithe instrumentat muzikore. Kur degjon kenget e Kurveleshit, Himares, Dukat- Tragjas, kenget e kenduara ne vallet eVranishtit, Terbacit, ndien se kontakton me nje art te lashte te tradites.
  • 17. Ne vendet malore, me klime te ftohte, me blegtori te zhvilluar, veshjet popullore ne pjesen me te meadhe te tyre beheshin prej leshi. Ne luginat e malesise eshte perdorur dhe liri, gjithashtu edhe gjeshtra per veshje e shtroje. Veshje me e vjeter e gruas labe eshte ajo me fustan. Nje veshje e mevonshme kane qene edhe citjanet, veshje e huajtur nga Orienti, qe ndryshon plotesisht nga veshja e vjeter tradicionale vendase. Veshja e burrave eshte ruajtur origjinale-veshja me e vjeter eshte ajo me kemishe te gjate, me fustanelle e tirq kofshore, veshja me poture e tirq gjunjare, veshje me qillota. Ne veshjet me te vjetra vendase jane perdorur opinga te lopes, kepuce me profka, opinga me sholle te regjur, opingat me xhufka. Ne koke eshte mbajtur qylaf i bardhe me thumb ne maje.
  • 18. Kuzhina e zon谷s s谷 Vlor谷s 谷sht谷 nj谷 kuzhin谷 tipike e zonave malore, por nj谷koh谷sisht dhe bregdetare. N谷 t谷 p谷rdoren prodhime t谷 fresk谷ta blegtorale t谷 kopeve t谷 dhirta dhe t谷 t谷 leshtave q谷 rriten n谷p谷r malet buz谷 detit me barin gjithnj谷 t谷 njom谷 dhe er谷n e detit. Nj谷 tjet谷r karakteristik谷 e kuzhin谷s vlonjate jan谷 pjatat me prodhimet e detit, peshk, midhje, karkaleca deti, aragosta etj. Pijet m谷 tipike t谷 Vlor谷s jan谷 rakia si dhe dhalla shum谷 e shijshme produkt i kosit shum谷 cil谷sor.
  • 19. Para se t谷 planifikohej nj谷 bashkim mes dy familjesh, p谷rmes lidhjes s谷 kuror谷s nga 巽ifti i ri, ajo q谷 shikohej me v谷mendje m谷 par谷 nga t谷 dyja pal谷t, ishte zgjedhja e mikut. Krushqit, duhet patjet谷r q谷 t谷 ishin t谷 nj谷 niveli ekonomik, social e kulturor, n谷 m谷nyr谷 q谷 t谷 mos lindnin diferencime e mosp谷rputhje klasore dhe t谷 shmangeshin pak谷naq谷sit谷 e p谷rve巽me.
  • 20. Punuan : Mirsad Shabani Klasa X9