şÝşÝߣ

şÝşÝߣShare a Scribd company logo

Trajtimi farmakologjik i swmundjeve reumatizmale shqip

•
•
Enida Xhaferi
Enida Xhaferi

Sëmundjet reumatizmale përfshijnë një grup të gjërë crregullimesh muskuloskeletike,që dëmtojnë artikulacionet, kockat, muskujt, ligamentet, fasciet, tendinat dhe kartilagot. • Të prekurit nga këto patologji kanë:dhimbje, enjtje artikulare,dobësi muskulare, ngurtësim, kufizim lëvizjeje dhe dëmtim strukturor artikular.Crregullimet reumatizmale mund të prekin artikulacione dhe organe të ndryshme të trupit. • Të gjitha patologjitë shoqërohen me ulje të cilësisë së jetesës së pacientit dhe disa prej tyre, kur nuk trajtohen shoqërohen me reduktim të jetëgjatësisë

1 of 38
Download to read offline
Trajtimi farmakologjik i sëmundjeve reumatizmale DR. ENIDA XHAFERI
Sëmundjet reumatizmale • Sëmundjet reumatizmale përfshijnë një grup të gjërë crregullimesh muskuloskeletike, që dëmtojnë artikulacionet, kockat, muskujt, ligamentet, fasciet, tendinat dhe kartilagot. • Të prekurit nga këto patologji kanë: dhimbje, enjtje artikulare, dobësi muskulare, ngurtësim, kufizim lëvizjeje dhe dëmtim strukturor artikular. Crregullimet reumatizmale mund të prekin artikulacione dhe organe të ndryshme të trupit. • Të gjitha patologjitë shoqërohen me ulje të cilësisë së jetesës së pacientit dhe disa prej tyre, kur nuk trajtohen shoqërohen me reduktim të jetëgjatësisë. Dr. Enida Xhaferi
Sëmundjet reumatizmale • Menaxhimi i sëmundjeve reumatizmale është kompleks dhe përfshin: ndërhyrjet farmakologjike, fizioterapeutike, terapitë okupacionale, edukimin e pacientit, trajtimet natyrore, modalitetet e mjekësisë alternative dhe ndërhyrjet kirugjikale. • Në mënyrë klasike patologjitë trajtohen me medikamente dhe në vijim paraqiten shkurtimisht kategoritë kryesore të barnave që përdoren në praktikën reumatologjike. Dr. Enida Xhaferi
Anti inflamatorët jo steroid (AIJS-të) • AIJS-të përbëjnë një klasë barnash, që përdoret gjërësisht në praktikën mjekësore. Preparatet bllokojnë prodhimin e prostaglandinave, përmes inhibimit të aktivitetit të enzimave ciklooksigjenazë dhe përdoren gjërësisht, për të lehtësuar dhimbjen, temperaturën dhe inflamacionin. • Është vlerësuar, që ne Shtetet e Bashkuara jepen cdo vit rreth 70 million receta, për preparatet AIJS. • Në përgjithësi, medikamementet janë të sigurta, kur përdoren nga pacientë që nuk kanë risqe të konsiderueshme për shfaqje reaksionesh gastrointestinale, renale, ose kardiovaskulare. Të gjitha AIJS-të absorbohen totalisht, lidhen fort me albuminën dhe kanë volume të vogla përhapëse. Preparatet metabolizohen kryesisht në mëlci, ku formohen metabolitë inaktivë, të cilet sekretohen më pas përmes veshkave. Dr. Enida Xhaferi
Preparatet anti inflamatorë jo steroid (AIJS-të) • Kur acidit arakidonik dhe acideve të tjerë yndyrorë, të polisaturuar, të palidhur me fosfolipidet e membranës, iu shtohet oksigjeni - formohen substanca bioaktive të njohura si eikosanoidet. • Eikosanoidet përfshijnë: prostaglandinat (PGs), leukotrienet (LTs), tromboksanet (TXs), prostaciklinën (PGI) and lipoxinat (LXs). Këto përbërje kanë rol kyc në proceset imunitare dhe inflamacion. • Prostaglandinat janë autokoide lipidike, që formohen nga acidi arakidonik. Të dyja substancat ndërmjetësojnë mekanizma patogjenikë dhe përgjigje inflamatore. PGs gjenerohen nga veprimi i izoenzimave cyclooxygenase (COX). • Prostanoidet përfshijnë: prostaglandinat, tromboxanet dhe prostaciklinat. Dr. Enida Xhaferi
Eikosanoidet • Acidi arakidonik është i pranishëm si komponent i fosfolipideve të membranës qelizore. Nga fosfolipidet indorë clirohet acid arakidonik, I lirë nga veprimi i fosfolipazës A2, përmes një procesi të kontrolluar nga hormone dhe stimuj të tjerë. Rruga e ciklooxygenazës dhe e lipoxygenazës janë dy kaskadat kryesore të sintezës së eikosanoideve nga acidi arakidonik. Dr. Enida Xhaferi AIJS Lipokortin
Prostaglandinat • Janë të pranishme kudo dhe zakonisht, cdo lloj qelize sekreton një ose dy tipa kryesorë prostaglandinash. Substancat veprojnë si mediatorë lipidik autokrinë dhe parakrinë për të ruajtur homeostazën e trupit. • Gjatë përgjigjes inflamatore ndryshon profili, përqëndrimi dhe prodhimi I prostanglandinave. Niveli i prostaglandinave është shumë i ulët në indet e painflamuara, por rritet shumë në inflamacion akut, përpara rekrutimit të leukociteve dhe infiltrimit të qelizave imune. • PGH2 prodhohet nga dy izoformat COX edhe është substrat për enzima specifike të tipit: isomerazë dhe sintetazë, që prodhojnë PGE2, PGI2, PGD2, PGF2α dhe TXA2. • Prodhimi i prostanoideve përcaktohet nga shprehja e këtyre enzimave, në qelizat, që ndodhen në vëndet e inflamacionit. Për shembull, mastocitet gjenerojnë përgjithësisht PGD2, ndërsa makrofagët prodhojnë PGE2 dhe TXA2. • Prostaglandinat e ushtrojnë efektin e tyre, përmes aktivizimit të receptorëve të familjes prostanoide si: EP2, EP4, IP, DP1 Dr. Enida Xhaferi
Enzimat COX Enzimat COX. Dy izoforma të rëndësishme të cyclooxygjenazës (COX) janë: COX-1 (PGHS-1) dhe COX-2 (PGHS-2). Është përshkruar gjithashtu dhe COX-3, një variant i derivuar nga gjeni COX-1, rëndësia e të cilit është ende për tu përcakuar. Ekzistojnë ndryshime të konsiderueshme në rregullimin e ekspresionit të këtyre enzimave në inde të ndryshme: • COX-1 është e pranishme në pjesën më të madhe të qelizave. Ajo është një enzimë thelbësore, e cila rregullon procese normale qelizore si citoproteksioni gastrik, homeostaza vaskulare, agregimi trombocitar dhe funksioni renal. Ekspresioni i enzimës nxitet nga hormone të ndryshme dhe faktorë rritjeje. • COX-2 nuk ndodhet në të gjithë indet. Ekspresioni i saj shtohet gjatë inflamacionit (të shkaktuar nga polisaharide bakteriale, citokina pro-inflamatore si TNFa, IL-1b) ose në reagim të stimujve mitogjenikë (faktorë rritjeje) dhe inhibohet nga glukokortikoidët. COX-2 është e pranishme në veshka, tru, kocka, sistem riprodhues femëror. • COX-3 duket të jetë e pranishme në përqëndrime të larta në sistemin nervor qëndror, si dhe gjëndet në zemër. • Preparatet anti inflamatore jo steroide targetojnë të dyja izoformat COX-1 dhe COX-2. Këto barna janë inhibitorë kompetitivë aktivë të të dy COX-seve. Dr. Enida Xhaferi
Efektet e AIJS-ve • Efekti analgjezik: studimet kanë treguar se preparatet ulin dhimbjen, në sasi të krahasueshme me preparatet narkotikë. • Efekti anti inflamatorë: mendohet të jetë rezultat i një sërë mekanizmash, më i kuptuari prej të cilave është inhibimi i prostanglandinave, që përbën dhe mekanizmin kryesor të veprimit të preparateve). • Efekti antiagregues: pjesa më e madhe e AIJS-ve ulin agregimin trombocitar, përmes inhibimit të COX-1, duke parandaluar në këtë mënyrë formimin e tromboxane A2 (TXA2), që ndikon në aktivizimin e e trobociteve dhe koagulim. • Efekti antipiretik: preparatet inhibojnë prostaglandinat në sistemin nervor qëndror (SNQ), cka ul temperaturën. Dr. Enida Xhaferi
Mekanizmat jo prostaglandinikë të AIJS-ve Mekanizmat jo prostaglandinike të përbërjeve janë rezultat i : • Inhibimit të produkteve të lipooksigjenazës • Agregimit, adezionit dhe çlirimit enzimatik të neutrofileve • Formimit të superoksideve • Enzimave degraduese • Prodhimit të citokinave përmes inhibimit të NF-κB • Suprimimit të degradimit të proeteoglikanëve në kartilago Dr. Enida Xhaferi
Grupet e AIJS-ve • Derivate të acidit salicilik ‣ Të acetiluara - aspirina ‣ Jo të acetiluara - sodium ‣ salicylate, diflunisal • Acidet hetero-aryl acetike ‣ Diclofenac ‣ Ketorolac ‣ Tolmetin • Acidet antranilike ‣ Acid mefenamic ‣ Acid meclofenanic • Indolet dhe acidet inden acetike ‣ Indometacin ‣ Etodolac ‣ Sulindac • Acidet akryl-propionike ‣ Ibuprofen ‣ Ketoprofen Flurbiprofen ‣ Naproxen Fenoprofen Oxaprozin Aceclofenac • Alkanonet ‣ Nabumetone • Acidet enolike ‣ Piroxicam Tenoxicam Meloxicam • Pirazolidinedionet ‣ Phynylbutazone Oxyphenylbutazone • Inhibitorët selektivë të COX-2 ‣ Celecoxib Rofecoxib Eterocoxib Lumiracoxib Valdecoxib Parecoxib • Derivatet e para-aminophenolit ‣ Acetaminophen Dr. Enida Xhaferi
Grupet e AIJS-ve • Ekzistojnë diferenca të vogla në mekanizmin e veprimit të AIJS-ve të ndryshme, dhe këto ndryshime janë përgjegjëse për disa nga variacionet, që vërehen në karakteristikat specifike farmakologjike. • Preparatet grupohen përgjithësisht, në përputhje me strukturën e tyre kimike, gjysëm jetën dhe selektivitetin për COX. • Barnat shfaqin kryesisht efekte anti-inflamatore, analgjezike dhe anti-piretike. Aspirina ka aftësi të theksuara anti agreguese, për shkak të faktit që bllokon cyclooxygenazën, në mënyrë të pakthyeshme, ndërsa AIJS-të e tjerë tradicional inhibojnë COX-1 e trombociteve, në nivele të ndryshueshme. Dr. Enida Xhaferi
Disa preparate AIJS Dr. Enida Xhaferi Preparatet jepen në formë: tabletash të rrethuara enterike (enteric-coated tablets), likidi, me clirim të ngadaltë, në formë topike (kremra, xhel, patch, pika likidesh) ose të kombinuara me agjent gastroprotektiv. PREPARATI GJYSEM JETA DOZA Ibuprofen 2.1 400 deri 800 mg , tre- kater here ne d ite Indomethacin 4.7 25 mg 3-4 here ne ditë 50 mg 3 here ne dite 75 mg dy here ne dite Ketoprofen 1.8 50 mg 4 here ne dite 75 mg 3 here ne dite 200 mg 4 here ne dite Diclofenac sodium 1.1 25 - 50 mg 2-3 here ne dite Piroxicam 57 10 - 20 mg ne dite Naproxen 14 275 - 550 mg dy here ne dite Sulindac 11 150 - 200 mg dy here ne dite Celecobix 11 200 mg daily deri ne 100 - 200 mg dy here ne dite
Efektet anësore Efektet kryesore anësore të preparateve përfshijnë: • Crregullime kardiovaskulare • Reaksione hiperndjeshmërie • Komplikacione gastrointestinale (ulcera dhe hemoragji) • Toksicitet renal • Hematologjike (të rralla – anaemi aplastike, aplazi puro e qelizave të kuqe, trombocitopeni, neutropeni) • Dermatologjike (urticarie/angioedemë, eritemë multiforme, nekrolizë toksike epidermale, fotondjeshmëri. • Hepatike • Përkeqësim hipertensioni • Mbajtje likidesh Dr. Enida Xhaferi
Mbrojtja e sistemit gastrointestinal nga prostaglandinat Në vijim paraqiten disa nga mekanizmat përmes së cilave PG ofrojnë citoproteksion gastrointestinal: • Stimulim i sekretimit të bikarbonateve dhe fosfolipideve nga qelizat epiteliale • Stimulim i sekretimit të mucinës nga qelizat epiteliale; përmirësohet rrjedha e gjakut mukozal dhe dërgimit të oksigjenit në qelizat epiteliale, përmes nxitjes së vazodilatacionit lokal • Shtim të migrimit të qelizave epiteliale drejt sipërfaqes luminale • Stimulon proliferimin e qelizave epiteliale Dr. Enida Xhaferi
Komplikacione gastrointestinal • Dëmtim i mukozës gastrike dhe duodenale • Refluks/ezofagit gastroezofageal • Diare • Perforacion kolonik divertikular • Shfaqje dispepsie • Ulcer gastroduodenale • Hemoragji dhe perforacion GI • Preparatet shoqëerohen me rritje të përkohëshme të enizmave hepatike vecanërisht aminotransferazave (aspartat aminotransferazës dhe alanin aminotransferazës) Dr. Enida Xhaferi
Toksiciteti renal AIJS-të inhibojnë prodhimin e prostaglandinave dhe sintezën e tromboksanit, cka shoqërohet me krijimi vazokonstriksioni renal, ulje perfuzioni, rritje të humbjes së natriumit, shtim të prodhimit të reninës, dëmtim funksioni të organit. Ndër manifestimet klinike të nefrotoksicitetit, që janë shfaqur në pacientët që kanë përdorur preparatet përmendim: • Krijim imbalance elektrolitike si : hiperkalemi, hyponatremi • Reduktim i filtracionit glomerular • Shfaqje sindrome nefrotike • Sëmundje kronike renale • Nefrit intesticial akut • Mbajtje natriumi dhe shtim • Edema • Nekrozë renale papilare Dr. Enida Xhaferi
Komplikacionet kardiovaskulare Ndër crregullimet kryesore kardiovaskulare përmendim: • Rritje të riskut për shfaqje infarkt miokardi tek pacientet me sëmundje koronare • Mund të rrisin presionin e gjakut ose të përkeqësojnë kontrollin e hipertensionit tek pacientët me mjekim • Evente trombotike • Përkeqësim të crregullimeve kardiake të pranishme • Përkeqësim të insuficiencës kardiake • Ishemi cerebrale Dr. Enida Xhaferi
Komplikacionet kardiovaskulare REKOMANDIME • Sugjerohet përdorimi i naproksenit tek pacientët me crregullime kardiovaksulare, të cilët duhet të trajtohen me një AIJS jo selektiv. Të gjitha preparatet duhet të përdoren në dozën më të vogël efektive dhe për periudhën në të vogël kohore, sipas patologjisë. Të gjithë pacientët me probleme kardiovaskulare duhet të njoftohen për risqet e lidhura me përdorimin konstant të AIJS-ve, që mund të blihen pa recetë (OTC). • Këshillohet evitimi i përdorimit të AIJS-ve, tek pacientët me: infarkt akut miokardi, anginë jo të qëndrueshme, insuficiencë kardiake; ata që janë në stad perioperator dhe presin të realizojnë procedurën kirurgjikale të bypass graft të artieries koronare dhe pacientët me histori të mëparshme infarkti miokardi. Dr. Enida Xhaferi
Glukokortikosteroidet (GC) • Gjëndra adrenale prodhon klasat e mëposhtme të hormoneve: glucocorticoidet, mineralortikoidet, hormone seksuale. Këto hormone ndihmojnë në përballimin e streseve të ndryshme, me të cilat ndeshen njerëzit në përditshmëri. • Kolesteroli është prekursori steroidogjenezës adrenale • Kortizoli është kortikosteroidi predominues i sekretuar nga korteksi I gjëndrës adrenale, tek humanët. Hormoni sekretohet në përputhje me një cikël ditor dhe është në influencën e ACTH nga hipofiza dhe CRH nga hipotalami. • Efektet fiziologjike të glukokortikosteroideve vihen re në: metabolizem (të karbohidrateve, proteinave, lipideve, acidit nukleik), sistemin kardiovaskular, presionin e gjakut, kocka, metabolizmin e kalciumit, sistem nervor, sistemin endokrin, imun/antinflamator. Dr. Enida Xhaferi
Glukokortikosteroidet (GC) • GC u zbuluan në vitin 1949 (Cmimi Nobel). Ata përbëjnë një grup preparatesh të fuqishme anti inflamatore, të përdorura gjërësisht, efektet e së cilave ndërmjetësohen nga mekanizma gjenomikë dhe jo gjenomikë. • Mekanizmat gjenomikë janë relativisht të ngadaltë dhe efektivë terapeutikisht në të gjitha dozat. • Glukokortikosteroidet përbëjnë thelbin e terapisë reumatizmale dhe shumë patologji inflamatore të indit lidhor, si: polimialgjia rheumatica, vasculitet, miopatitë inflamatore, artriti reumatoid, SLE, përgjigjen mirë ndaj preparateve. Dr. Enida Xhaferi
Glukokortikosteroidet (GC) GCs e ushtrojnë efektin e tyre anti inflamatore, përmes një sërë mekanizmash. Lidhja me receptorët citozolik indukton ose inhibon sintezën e proteinave rregullatore dhe shoqërohet me shfaqjen e efekteve klasike gjenomike, të ndërmjetësuara nga cGCR ose efekteve jo gjenomike, të ndërmjetësuara nga mGCR. Në vijim paraqiten disa efekte gjenomike dhe jo gjenomike. Gjenomike Pas kalimit pasiv të membranen, preparati lidhet me receptorin dhe kompleksi vendoset në nukleus ku lidhet me elementët e ADN dhe e ushtron efektin në këto mënyra: • Preparati lidhet edhe bllokon zonat promotore të gjeneve të citokinave. • Glukokortikoidet rekrutojnë faktorë transcriptimi në zonat promotore, koduese për molekula të ndryshme anti-inflamatore, si: IκB, lipocortin-1, IL-10, IL-1R, others). • Inhibon prodhimin e molekulave inflamatore, citokinave, molekulave të adezionit dhe COX-2. Jogjenomike • Lidhen me receptorin në lifmocite dhe monocite dhe cojnë në shfaqjen e efekteve antiinflamatore. Dr. Enida Xhaferi
Klasifikimi i GC • Preparatet shfaqin efekte si në sistemin imun të lindur, ashtu dhe në atë të adaptuar. • GCs mund të ndahen në tre kategori kryesore bazuar në zgjatjen e aktivitetit të tyre biologjik – preparate me veprim të shkurtër (hydrocortisone, cortisone), me veprim të ndërmjetëm dhe veprim të zgjatuar. • Preratet mund të jepen në: doza të ulta, të mesme, të larta, shumë të larta, puls terapi; dozat shprehen përgjithësisht në - ekuivalent prednisoni. MEVEPRIMTË SHKURTËR MEVEPRIMTË MESËM MEVEPRIMTË ZGJATUR Gjysëm jeta 1-12 orë Gjysmë jeta 12 - 36orë Gjysmë jeta 36 - 52 orë Hidrokortizon Kortizon Prednison Prednisolon Methylprednisolone Triamcinolone Paramethasone Betamethasone Dexamethasone Dr. Enida Xhaferi
Glukokortikosteroidet • Përdorimi i preparateve shoqërohet me një sërë efektesh anësore si: osteoporozë, osteonekrozë, hipertension, aterosklerozë premature, krijim pamjeje Cushingoide, hollim lëkure, atrofi lëkure, miopati, krijimi ekimozash, striesh, çrregullime gastrointestinale etj. • Për të parandaluar dhe trajtuar osteoporozën e lidhur me përdorimin e glukokortikoideve duhet dhënë kalcium, vitamin D dhe preparate osteotrofike si bisfosfonate. Dr. Enida Xhaferi
Preparatet modifikues të sëmundjeve reumatizmal jo biologjike (DMARDs) • Përdoren për trajtimin e një numri të madh crregullimesh reumatizmale. Këto barna suprimojnë sistemin imun hiperaktiv të pacientëve, por veprimi i tyre vërehet pas disa javësh ose muajsh. Dr. Enida Xhaferi
Metotreksati • Methotrexati është një DMARD i rëndësishëm, që frenon dihidrofenolat reduktazën duke ndërprerë biosintezën e purinave dhe sintezën e acidit timidilik dhe inosinik. • Dozat që përdoren në praktikën klinike, për trajtimin e artritit rheumatoid janë shumë më të ulta se ato që aplikohen në kimioterapinë e kancerit, dhe preparati në këtë patologji aplikohet njëherë në javë. Medikamenti është një DMARD (preparat modifikues antireumatizmal) i rëndësishëm dhe efektiv për trajtimin e AR. • Jepet ne formë monoterapie ose në kombimin me preparate të tjera, dhe përgjigja ndaj tij shfaqet, përgjithësisht pas 3-6 javësh terapi. Pacientët nuk duhet të pijnë alkool, gjatë trajtimit dhe duhet tu ekzaminohet funksioni hepatik para dhe gjatë terapisë. • MTX jepet në rrugë orale, intramuskulare ose venoze; është teratogjen dhe gjatë përdorimit të tij duhet të evitohen funksionet riprodhuese. • Në reumatologji preparati aplikohet për të trajtuar artritin reumatoid dhe crregullimet e lidhura me të, vaskulitet, lupusin sistemik eritematoz, miopatitë inflamatore etj. Dr. Enida Xhaferi
DMARD-s DMARDs të tjerë tradicional që përdoren janë:; • Sulphasalazine • Leflunomide • Hydroxychloroquine • D penicilamine • Cyclophosphamidi (lidh në mënyrë të kryqëzuar ADN-në e cila nuk mund të dyfishohet), azathioprina, mycophenolate mofetil, cyclosporin, tacrolimus janë imunosupresivë të rëndësishëm, që përdoren për të induktuar remisionin dhe kontrolluar manifestimet e sëmundjeve të ndryshme reumatizmale. Dr. Enida Xhaferi
Terapitë biologjike • Terapitë biologjike kanë revolucionarizuar trajtimin e sëmundjeve reumatizmale. Këto preparate targetojnë molekula dhe qeliza, që marrin pjesë në mënyrë direkte në patogjenezën e sëmundjes dhe cojnë në prognozë më të mirë dhe remission klinik. Dr. Enida Xhaferi
Preparatet biologjike • Preparatet biologjike, mund të grupohen në kategoritë e mëposhtme: terapi që targetojnë citokinat (inhibitorët e TNF-α, inhibitorët e IL-1, preparatet anti receptor IL-6, anti IL-12/IL23, inhibitorët oral të tyrosinë kinasë); terapitë që targetojnë qelizat B; terapitë që targetojnë qelizat T; terapitë që targetojnë sistemin e komplementit. Dr. Enida Xhaferi
Preparatet biologjike • Inhibitorët e TNF-α: Etanercept, Infliximab,Adalimumab, Golimumab, Certolizumab; • Inhibitorët e IL-1:Anakinra, Rilonacept, Canakinumab • Anti IL-12/IL23: Ustekinumab • Anti receptor i IL-6:Tocilizumab • Inbitorët oral të tirozin kinazës:Tofacitinib Terapitë kundër citokinave Dr. Enida Xhaferi
Preparatet biologjike • Rituximab (anti CD 20) • Belimumab (anti - Blys) Terapitë kundër qelizave B Dr. Enida Xhaferi
Terapitë biologjike • Abatecept (anti CD 80/86) Terapitë kundër qelizaveT Dr. Enida Xhaferi
Terapitë biologjike • Eculizumab (anti C5a/C5b-9) Terapitë kundër komplementit Dr. Enida Xhaferi
Terapitë biologjike • Duhet bërë ekzaminimin i kujdesshëm i pacientit, realizohen analizat e gjakut komplet, enzimat hepatike, serologjitë për hepatitin B, C, Hiv, vleresohen risqet që mund të ketë I sëmuri (prani infeksionesh, sëmundje malinje, ekspozim ndaj funguseve etj), vaksinat që ka realizuar si dhe bëhen ekzaminimet radiografike. Dr. Enida Xhaferi
Konkluzione • Sëmundjet reumatizmale janë crregullime të shpeshta, që prekin njerëzit e të gjitha moshave, gjinive, rracave dhe profesioneve. Mjekimi farmakologjik përbën bazën e trajtimit të sëmundjeve muskuloskeletike. Për këtë arsye mjekët dhe i gjithë personeli mjekësor duhet të njohin grupet kryesore të barnave që përdoren në praktikën klinike, mekanizmat e veprimit dhe efektet kryesore anësore. Dr. Enida Xhaferi
Referenca 1. Abraham NS, Hartman C, Castillo D, et al: Effectiveness of national provider prescription of PPI gastroprotection among elderly NSAID users, Am J Gastroenterol 103:323–332, 2008. 2. Bresalier R, Sandler R, Quan H, et al: Adenomatous polyp prevention on Vioxx. Cardiovascular events associated with rofecoxib in a colorectal adenoma chemoprevention trial. APPROVe Trial Investigators, N Engl J Med 352:1092–1102, 3. Nathan C. Points of control in inflammation. Nature. 2002;420:846–885. 4. Smith WL, DeWitt DL, Garavito RM. Cyclooxygenases: Structural, cellular, and molecular biology. Annu Rev Biochem. 2000;69:145–182. 5. Dubois RN, Abramson SB, et al Cyclooxygenase in biology and disease. FASEB J. 1998;12:1063–1073. 6. Narumiya S, FitzGerald GA. Genetic and pharmacological analysis of prostanoid receptor function. J Clin Invest. 2001;108:25–30. 7. Breyer RM, Bagdassarian CK, Myers SA, Breyer MD. Prostanoid receptors: Subtypes and signaling. Annu Rev Pharmacol Toxicol. 2001;41:661–690. 8. Hirai H, Tanaka K, Yoshie O, et al. Prostaglandin D2 selectively induces chemotaxis in T helper type 2 cells, eosinophils, and basophils via seven-transmembrane receptor CRTH2. J Exp Med. 2001;193:255–261 9. Capone ML, Sciulli MG, Tacconelli S, et al: Pharmacodynamic interaction of naproxen with low-dose aspirin in healthy subjects, J Am Coll Cardiol 45:1295–1301, 2005. 10. Catella-Lawson F, Reilly MP, Kapoor SC, et al: Cyclooxygenase inhibitors and the antiplatelet effects of aspirin, N Engl J Med 345:1809–1817, 2001. 11. Smyth EM, Grosser T, Wang M, Yu Y, FitzGerald GA. Prostanoids in health and disease. J Lipid Res. 2009;50:S423–428. 12. Tilley SL, Coffman TM, Koller BH. Mixed messages: modulation of inflammation and immune responses by prostaglandins and thromboxanes. J Clin Invest. 2001;108:15–23. Dr. Enida Xhaferi
Referenca 1. Chan FK, Chung SC, Suen BY, et al: Preventing recurrent upper gastrointestinal bleeding in patients with Helicobacter pylori infection who are taking low-dose aspirin or naproxen, N Engl J Med 344:967–973, 2001. 2. Chan FK, Hung LC, Suen BY, et al: Celecoxib versus diclofenac plus omeprazole in high risk patients: results of a randomized double-blind trial, Gastroenterology 127:1038–1043, 2004. 3. Bijlsma JW, Saag KG, Buttgereit F, et al: Developments in glucocorticoid therapy, Rheum Dis Clin North Am 31:1–17, 2005. 4. Buttgereit F, Mehta D, Kirwan J, et al: Low-dose prednisone chronotherapy for rheumatoid arthritis: a randomized clinical trial (CAPRA-2), Ann Rheum Dis 72:204–210, 2013. 5. Curtis JR, Westfall AO, Allison J, et al: Population-based assessment of adverse events associated with long-term glucocorticoid use, Arthritis Rheum 55:420–426, 2006. 6. Hench PS, Kendall EC, Slocumb CH, et al: The effect of a hormone of the adrenal cortex (17 hydroxy-11-dehydrocorticosterone: compound E) and of pituitary adrenocorticotropic hormone on rheumatoid arthritis: preliminary report, Proc Staff Meet Mayo Clin 24:181–197, 1949. Dr. Enida Xhaferi
Trajtimi farmakologjik i swmundjeve reumatizmale shqip

More Related Content

Trajtimi farmakologjik i swmundjeve reumatizmale shqip

  • 2. SĂ«mundjet reumatizmale • SĂ«mundjet reumatizmale pĂ«rfshijnĂ« njĂ« grup tĂ« gjĂ«rĂ« crregullimesh muskuloskeletike, qĂ« dĂ«mtojnĂ« artikulacionet, kockat, muskujt, ligamentet, fasciet, tendinat dhe kartilagot. • TĂ« prekurit nga kĂ«to patologji kanĂ«: dhimbje, enjtje artikulare, dobĂ«si muskulare, ngurtĂ«sim, kufizim lĂ«vizjeje dhe dĂ«mtim strukturor artikular. Crregullimet reumatizmale mund tĂ« prekin artikulacione dhe organe tĂ« ndryshme tĂ« trupit. • TĂ« gjitha patologjitĂ« shoqĂ«rohen me ulje tĂ« cilĂ«sisĂ« sĂ« jetesĂ«s sĂ« pacientit dhe disa prej tyre, kur nuk trajtohen shoqĂ«rohen me reduktim tĂ« jetĂ«gjatĂ«sisĂ«. Dr. Enida Xhaferi
  • 3. SĂ«mundjet reumatizmale • Menaxhimi i sĂ«mundjeve reumatizmale Ă«shtĂ« kompleks dhe pĂ«rfshin: ndĂ«rhyrjet farmakologjike, fizioterapeutike, terapitĂ« okupacionale, edukimin e pacientit, trajtimet natyrore, modalitetet e mjekĂ«sisĂ« alternative dhe ndĂ«rhyrjet kirugjikale. • NĂ« mĂ«nyrĂ« klasike patologjitĂ« trajtohen me medikamente dhe nĂ« vijim paraqiten shkurtimisht kategoritĂ« kryesore tĂ« barnave qĂ« pĂ«rdoren nĂ« praktikĂ«n reumatologjike. Dr. Enida Xhaferi
  • 4. Anti inflamatorĂ«t jo steroid (AIJS-tĂ«) • AIJS-tĂ« pĂ«rbĂ«jnĂ« njĂ« klasĂ« barnash, qĂ« pĂ«rdoret gjĂ«rĂ«sisht nĂ« praktikĂ«n mjekĂ«sore. Preparatet bllokojnĂ« prodhimin e prostaglandinave, pĂ«rmes inhibimit tĂ« aktivitetit tĂ« enzimave ciklooksigjenazĂ« dhe pĂ«rdoren gjĂ«rĂ«sisht, pĂ«r tĂ« lehtĂ«suar dhimbjen, temperaturĂ«n dhe inflamacionin. • Ă‹shtĂ« vlerĂ«suar, qĂ« ne Shtetet e Bashkuara jepen cdo vit rreth 70 million receta, pĂ«r preparatet AIJS. • NĂ« pĂ«rgjithĂ«si, medikamementet janĂ« tĂ« sigurta, kur pĂ«rdoren nga pacientĂ« qĂ« nuk kanĂ« risqe tĂ« konsiderueshme pĂ«r shfaqje reaksionesh gastrointestinale, renale, ose kardiovaskulare. TĂ« gjitha AIJS-tĂ« absorbohen totalisht, lidhen fort me albuminĂ«n dhe kanĂ« volume tĂ« vogla pĂ«rhapĂ«se. Preparatet metabolizohen kryesisht nĂ« mĂ«lci, ku formohen metabolitĂ« inaktivĂ«, tĂ« cilet sekretohen mĂ« pas pĂ«rmes veshkave. Dr. Enida Xhaferi
  • 5. Preparatet anti inflamatorĂ« jo steroid (AIJS-tĂ«) • Kur acidit arakidonik dhe acideve tĂ« tjerĂ« yndyrorĂ«, tĂ« polisaturuar, tĂ« palidhur me fosfolipidet e membranĂ«s, iu shtohet oksigjeni - formohen substanca bioaktive tĂ« njohura si eikosanoidet. • Eikosanoidet pĂ«rfshijnĂ«: prostaglandinat (PGs), leukotrienet (LTs), tromboksanet (TXs), prostaciklinĂ«n (PGI) and lipoxinat (LXs). KĂ«to pĂ«rbĂ«rje kanĂ« rol kyc nĂ« proceset imunitare dhe inflamacion. • Prostaglandinat janĂ« autokoide lipidike, qĂ« formohen nga acidi arakidonik. TĂ« dyja substancat ndĂ«rmjetĂ«sojnĂ« mekanizma patogjenikĂ« dhe pĂ«rgjigje inflamatore. PGs gjenerohen nga veprimi i izoenzimave cyclooxygenase (COX). • Prostanoidet pĂ«rfshijnĂ«: prostaglandinat, tromboxanet dhe prostaciklinat. Dr. Enida Xhaferi
  • 6. Eikosanoidet • Acidi arakidonik Ă«shtĂ« i pranishĂ«m si komponent i fosfolipideve tĂ« membranĂ«s qelizore. Nga fosfolipidet indorĂ« clirohet acid arakidonik, I lirĂ« nga veprimi i fosfolipazĂ«s A2, pĂ«rmes njĂ« procesi tĂ« kontrolluar nga hormone dhe stimuj tĂ« tjerĂ«. Rruga e ciklooxygenazĂ«s dhe e lipoxygenazĂ«s janĂ« dy kaskadat kryesore tĂ« sintezĂ«s sĂ« eikosanoideve nga acidi arakidonik. Dr. Enida Xhaferi AIJS Lipokortin
  • 7. Prostaglandinat • JanĂ« tĂ« pranishme kudo dhe zakonisht, cdo lloj qelize sekreton njĂ« ose dy tipa kryesorĂ« prostaglandinash. Substancat veprojnĂ« si mediatorĂ« lipidik autokrinĂ« dhe parakrinĂ« pĂ«r tĂ« ruajtur homeostazĂ«n e trupit. • GjatĂ« pĂ«rgjigjes inflamatore ndryshon profili, pĂ«rqĂ«ndrimi dhe prodhimi I prostanglandinave. Niveli i prostaglandinave Ă«shtĂ« shumĂ« i ulĂ«t nĂ« indet e painflamuara, por rritet shumĂ« nĂ« inflamacion akut, pĂ«rpara rekrutimit tĂ« leukociteve dhe infiltrimit tĂ« qelizave imune. • PGH2 prodhohet nga dy izoformat COX edhe Ă«shtĂ« substrat pĂ«r enzima specifike tĂ« tipit: isomerazĂ« dhe sintetazĂ«, qĂ« prodhojnĂ« PGE2, PGI2, PGD2, PGF2α dhe TXA2. • Prodhimi i prostanoideve pĂ«rcaktohet nga shprehja e kĂ«tyre enzimave, nĂ« qelizat, qĂ« ndodhen nĂ« vĂ«ndet e inflamacionit. PĂ«r shembull, mastocitet gjenerojnĂ« pĂ«rgjithĂ«sisht PGD2, ndĂ«rsa makrofagĂ«t prodhojnĂ« PGE2 dhe TXA2. • Prostaglandinat e ushtrojnĂ« efektin e tyre, pĂ«rmes aktivizimit tĂ« receptorĂ«ve tĂ« familjes prostanoide si: EP2, EP4, IP, DP1 Dr. Enida Xhaferi
  • 8. Enzimat COX Enzimat COX. Dy izoforma tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« cyclooxygjenazĂ«s (COX) janĂ«: COX-1 (PGHS-1) dhe COX-2 (PGHS-2). Ă‹shtĂ« pĂ«rshkruar gjithashtu dhe COX-3, njĂ« variant i derivuar nga gjeni COX-1, rĂ«ndĂ«sia e tĂ« cilit Ă«shtĂ« ende pĂ«r tu pĂ«rcakuar. EkzistojnĂ« ndryshime tĂ« konsiderueshme nĂ« rregullimin e ekspresionit tĂ« kĂ«tyre enzimave nĂ« inde tĂ« ndryshme: • COX-1 Ă«shtĂ« e pranishme nĂ« pjesĂ«n mĂ« tĂ« madhe tĂ« qelizave. Ajo Ă«shtĂ« njĂ« enzimĂ« thelbĂ«sore, e cila rregullon procese normale qelizore si citoproteksioni gastrik, homeostaza vaskulare, agregimi trombocitar dhe funksioni renal. Ekspresioni i enzimĂ«s nxitet nga hormone tĂ« ndryshme dhe faktorĂ« rritjeje. • COX-2 nuk ndodhet nĂ« tĂ« gjithĂ« indet. Ekspresioni i saj shtohet gjatĂ« inflamacionit (tĂ« shkaktuar nga polisaharide bakteriale, citokina pro-inflamatore si TNFa, IL-1b) ose nĂ« reagim tĂ« stimujve mitogjenikĂ« (faktorĂ« rritjeje) dhe inhibohet nga glukokortikoidĂ«t. COX-2 Ă«shtĂ« e pranishme nĂ« veshka, tru, kocka, sistem riprodhues femĂ«ror. • COX-3 duket tĂ« jetĂ« e pranishme nĂ« pĂ«rqĂ«ndrime tĂ« larta nĂ« sistemin nervor qĂ«ndror, si dhe gjĂ«ndet nĂ« zemĂ«r. • Preparatet anti inflamatore jo steroide targetojnĂ« tĂ« dyja izoformat COX-1 dhe COX-2. KĂ«to barna janĂ« inhibitorĂ« kompetitivĂ« aktivĂ« tĂ« tĂ« dy COX-seve. Dr. Enida Xhaferi
  • 9. Efektet e AIJS-ve • Efekti analgjezik: studimet kanĂ« treguar se preparatet ulin dhimbjen, nĂ« sasi tĂ« krahasueshme me preparatet narkotikĂ«. • Efekti anti inflamatorĂ«: mendohet tĂ« jetĂ« rezultat i njĂ« sĂ«rĂ« mekanizmash, mĂ« i kuptuari prej tĂ« cilave Ă«shtĂ« inhibimi i prostanglandinave, qĂ« pĂ«rbĂ«n dhe mekanizmin kryesor tĂ« veprimit tĂ« preparateve). • Efekti antiagregues: pjesa mĂ« e madhe e AIJS-ve ulin agregimin trombocitar, pĂ«rmes inhibimit tĂ« COX-1, duke parandaluar nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ« formimin e tromboxane A2 (TXA2), qĂ« ndikon nĂ« aktivizimin e e trobociteve dhe koagulim. • Efekti antipiretik: preparatet inhibojnĂ« prostaglandinat nĂ« sistemin nervor qĂ«ndror (SNQ), cka ul temperaturĂ«n. Dr. Enida Xhaferi
  • 10. Mekanizmat jo prostaglandinikĂ« tĂ« AIJS-ve Mekanizmat jo prostaglandinike tĂ« pĂ«rbĂ«rjeve janĂ« rezultat i : • Inhibimit tĂ« produkteve tĂ« lipooksigjenazĂ«s • Agregimit, adezionit dhe çlirimit enzimatik tĂ« neutrofileve • Formimit tĂ« superoksideve • Enzimave degraduese • Prodhimit tĂ« citokinave pĂ«rmes inhibimit tĂ« NF-ÎşB • Suprimimit tĂ« degradimit tĂ« proeteoglikanĂ«ve nĂ« kartilago Dr. Enida Xhaferi
  • 11. Grupet e AIJS-ve • Derivate tĂ« acidit salicilik ‣ TĂ« acetiluara - aspirina ‣ Jo tĂ« acetiluara - sodium ‣ salicylate, diflunisal • Acidet hetero-aryl acetike ‣ Diclofenac ‣ Ketorolac ‣ Tolmetin • Acidet antranilike ‣ Acid mefenamic ‣ Acid meclofenanic • Indolet dhe acidet inden acetike ‣ Indometacin ‣ Etodolac ‣ Sulindac • Acidet akryl-propionike ‣ Ibuprofen ‣ Ketoprofen Flurbiprofen ‣ Naproxen Fenoprofen Oxaprozin Aceclofenac • Alkanonet ‣ Nabumetone • Acidet enolike ‣ Piroxicam Tenoxicam Meloxicam • Pirazolidinedionet ‣ Phynylbutazone Oxyphenylbutazone • InhibitorĂ«t selektivĂ« tĂ« COX-2 ‣ Celecoxib Rofecoxib Eterocoxib Lumiracoxib Valdecoxib Parecoxib • Derivatet e para-aminophenolit ‣ Acetaminophen Dr. Enida Xhaferi
  • 12. Grupet e AIJS-ve • EkzistojnĂ« diferenca tĂ« vogla nĂ« mekanizmin e veprimit tĂ« AIJS-ve tĂ« ndryshme, dhe kĂ«to ndryshime janĂ« pĂ«rgjegjĂ«se pĂ«r disa nga variacionet, qĂ« vĂ«rehen nĂ« karakteristikat specifike farmakologjike. • Preparatet grupohen pĂ«rgjithĂ«sisht, nĂ« pĂ«rputhje me strukturĂ«n e tyre kimike, gjysĂ«m jetĂ«n dhe selektivitetin pĂ«r COX. • Barnat shfaqin kryesisht efekte anti-inflamatore, analgjezike dhe anti-piretike. Aspirina ka aftĂ«si tĂ« theksuara anti agreguese, pĂ«r shkak tĂ« faktit qĂ« bllokon cyclooxygenazĂ«n, nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pakthyeshme, ndĂ«rsa AIJS-tĂ« e tjerĂ« tradicional inhibojnĂ« COX-1 e trombociteve, nĂ« nivele tĂ« ndryshueshme. Dr. Enida Xhaferi
  • 13. Disa preparate AIJS Dr. Enida Xhaferi Preparatet jepen nĂ« formĂ«: tabletash tĂ« rrethuara enterike (enteric-coated tablets), likidi, me clirim tĂ« ngadaltĂ«, nĂ« formĂ« topike (kremra, xhel, patch, pika likidesh) ose tĂ« kombinuara me agjent gastroprotektiv. PREPARATI GJYSEM JETA DOZA Ibuprofen 2.1 400 deri 800 mg , tre- kater here ne d ite Indomethacin 4.7 25 mg 3-4 here ne ditĂ« 50 mg 3 here ne dite 75 mg dy here ne dite Ketoprofen 1.8 50 mg 4 here ne dite 75 mg 3 here ne dite 200 mg 4 here ne dite Diclofenac sodium 1.1 25 - 50 mg 2-3 here ne dite Piroxicam 57 10 - 20 mg ne dite Naproxen 14 275 - 550 mg dy here ne dite Sulindac 11 150 - 200 mg dy here ne dite Celecobix 11 200 mg daily deri ne 100 - 200 mg dy here ne dite
  • 14. Efektet anĂ«sore Efektet kryesore anĂ«sore tĂ« preparateve pĂ«rfshijnĂ«: • Crregullime kardiovaskulare • Reaksione hiperndjeshmĂ«rie • Komplikacione gastrointestinale (ulcera dhe hemoragji) • Toksicitet renal • Hematologjike (tĂ« rralla – anaemi aplastike, aplazi puro e qelizave tĂ« kuqe, trombocitopeni, neutropeni) • Dermatologjike (urticarie/angioedemĂ«, eritemĂ« multiforme, nekrolizĂ« toksike epidermale, fotondjeshmĂ«ri. • Hepatike • PĂ«rkeqĂ«sim hipertensioni • Mbajtje likidesh Dr. Enida Xhaferi
  • 15. Mbrojtja e sistemit gastrointestinal nga prostaglandinat NĂ« vijim paraqiten disa nga mekanizmat pĂ«rmes sĂ« cilave PG ofrojnĂ« citoproteksion gastrointestinal: • Stimulim i sekretimit tĂ« bikarbonateve dhe fosfolipideve nga qelizat epiteliale • Stimulim i sekretimit tĂ« mucinĂ«s nga qelizat epiteliale; pĂ«rmirĂ«sohet rrjedha e gjakut mukozal dhe dĂ«rgimit tĂ« oksigjenit nĂ« qelizat epiteliale, pĂ«rmes nxitjes sĂ« vazodilatacionit lokal • Shtim tĂ« migrimit tĂ« qelizave epiteliale drejt sipĂ«rfaqes luminale • Stimulon proliferimin e qelizave epiteliale Dr. Enida Xhaferi
  • 16. Komplikacione gastrointestinal • DĂ«mtim i mukozĂ«s gastrike dhe duodenale • Refluks/ezofagit gastroezofageal • Diare • Perforacion kolonik divertikular • Shfaqje dispepsie • Ulcer gastroduodenale • Hemoragji dhe perforacion GI • Preparatet shoqĂ«erohen me rritje tĂ« pĂ«rkohĂ«shme tĂ« enizmave hepatike vecanĂ«risht aminotransferazave (aspartat aminotransferazĂ«s dhe alanin aminotransferazĂ«s) Dr. Enida Xhaferi
  • 17. Toksiciteti renal AIJS-tĂ« inhibojnĂ« prodhimin e prostaglandinave dhe sintezĂ«n e tromboksanit, cka shoqĂ«rohet me krijimi vazokonstriksioni renal, ulje perfuzioni, rritje tĂ« humbjes sĂ« natriumit, shtim tĂ« prodhimit tĂ« reninĂ«s, dĂ«mtim funksioni tĂ« organit. NdĂ«r manifestimet klinike tĂ« nefrotoksicitetit, qĂ« janĂ« shfaqur nĂ« pacientĂ«t qĂ« kanĂ« pĂ«rdorur preparatet pĂ«rmendim: • Krijim imbalance elektrolitike si : hiperkalemi, hyponatremi • Reduktim i filtracionit glomerular • Shfaqje sindrome nefrotike • SĂ«mundje kronike renale • Nefrit intesticial akut • Mbajtje natriumi dhe shtim • Edema • NekrozĂ« renale papilare Dr. Enida Xhaferi
  • 18. Komplikacionet kardiovaskulare NdĂ«r crregullimet kryesore kardiovaskulare pĂ«rmendim: • Rritje tĂ« riskut pĂ«r shfaqje infarkt miokardi tek pacientet me sĂ«mundje koronare • Mund tĂ« rrisin presionin e gjakut ose tĂ« pĂ«rkeqĂ«sojnĂ« kontrollin e hipertensionit tek pacientĂ«t me mjekim • Evente trombotike • PĂ«rkeqĂ«sim tĂ« crregullimeve kardiake tĂ« pranishme • PĂ«rkeqĂ«sim tĂ« insuficiencĂ«s kardiake • Ishemi cerebrale Dr. Enida Xhaferi
  • 19. Komplikacionet kardiovaskulare REKOMANDIME • Sugjerohet pĂ«rdorimi i naproksenit tek pacientĂ«t me crregullime kardiovaksulare, tĂ« cilĂ«t duhet tĂ« trajtohen me njĂ« AIJS jo selektiv. TĂ« gjitha preparatet duhet tĂ« pĂ«rdoren nĂ« dozĂ«n mĂ« tĂ« vogĂ«l efektive dhe pĂ«r periudhĂ«n nĂ« tĂ« vogĂ«l kohore, sipas patologjisĂ«. TĂ« gjithĂ« pacientĂ«t me probleme kardiovaskulare duhet tĂ« njoftohen pĂ«r risqet e lidhura me pĂ«rdorimin konstant tĂ« AIJS-ve, qĂ« mund tĂ« blihen pa recetĂ« (OTC). • KĂ«shillohet evitimi i pĂ«rdorimit tĂ« AIJS-ve, tek pacientĂ«t me: infarkt akut miokardi, anginĂ« jo tĂ« qĂ«ndrueshme, insuficiencĂ« kardiake; ata qĂ« janĂ« nĂ« stad perioperator dhe presin tĂ« realizojnĂ« procedurĂ«n kirurgjikale tĂ« bypass graft tĂ« artieries koronare dhe pacientĂ«t me histori tĂ« mĂ«parshme infarkti miokardi. Dr. Enida Xhaferi
  • 20. Glukokortikosteroidet (GC) • GjĂ«ndra adrenale prodhon klasat e mĂ«poshtme tĂ« hormoneve: glucocorticoidet, mineralortikoidet, hormone seksuale. KĂ«to hormone ndihmojnĂ« nĂ« pĂ«rballimin e streseve tĂ« ndryshme, me tĂ« cilat ndeshen njerĂ«zit nĂ« pĂ«rditshmĂ«ri. • Kolesteroli Ă«shtĂ« prekursori steroidogjenezĂ«s adrenale • Kortizoli Ă«shtĂ« kortikosteroidi predominues i sekretuar nga korteksi I gjĂ«ndrĂ«s adrenale, tek humanĂ«t. Hormoni sekretohet nĂ« pĂ«rputhje me njĂ« cikĂ«l ditor dhe Ă«shtĂ« nĂ« influencĂ«n e ACTH nga hipofiza dhe CRH nga hipotalami. • Efektet fiziologjike tĂ« glukokortikosteroideve vihen re nĂ«: metabolizem (tĂ« karbohidrateve, proteinave, lipideve, acidit nukleik), sistemin kardiovaskular, presionin e gjakut, kocka, metabolizmin e kalciumit, sistem nervor, sistemin endokrin, imun/antinflamator. Dr. Enida Xhaferi
  • 21. Glukokortikosteroidet (GC) • GC u zbuluan nĂ« vitin 1949 (Cmimi Nobel). Ata pĂ«rbĂ«jnĂ« njĂ« grup preparatesh tĂ« fuqishme anti inflamatore, tĂ« pĂ«rdorura gjĂ«rĂ«sisht, efektet e sĂ« cilave ndĂ«rmjetĂ«sohen nga mekanizma gjenomikĂ« dhe jo gjenomikĂ«. • Mekanizmat gjenomikĂ« janĂ« relativisht tĂ« ngadaltĂ« dhe efektivĂ« terapeutikisht nĂ« tĂ« gjitha dozat. • Glukokortikosteroidet pĂ«rbĂ«jnĂ« thelbin e terapisĂ« reumatizmale dhe shumĂ« patologji inflamatore tĂ« indit lidhor, si: polimialgjia rheumatica, vasculitet, miopatitĂ« inflamatore, artriti reumatoid, SLE, pĂ«rgjigjen mirĂ« ndaj preparateve. Dr. Enida Xhaferi
  • 22. Glukokortikosteroidet (GC) GCs e ushtrojnĂ« efektin e tyre anti inflamatore, pĂ«rmes njĂ« sĂ«rĂ« mekanizmash. Lidhja me receptorĂ«t citozolik indukton ose inhibon sintezĂ«n e proteinave rregullatore dhe shoqĂ«rohet me shfaqjen e efekteve klasike gjenomike, tĂ« ndĂ«rmjetĂ«suara nga cGCR ose efekteve jo gjenomike, tĂ« ndĂ«rmjetĂ«suara nga mGCR. NĂ« vijim paraqiten disa efekte gjenomike dhe jo gjenomike. Gjenomike Pas kalimit pasiv tĂ« membranen, preparati lidhet me receptorin dhe kompleksi vendoset nĂ« nukleus ku lidhet me elementĂ«t e ADN dhe e ushtron efektin nĂ« kĂ«to mĂ«nyra: • Preparati lidhet edhe bllokon zonat promotore tĂ« gjeneve tĂ« citokinave. • Glukokortikoidet rekrutojnĂ« faktorĂ« transcriptimi nĂ« zonat promotore, koduese pĂ«r molekula tĂ« ndryshme anti-inflamatore, si: IÎşB, lipocortin-1, IL-10, IL-1R, others). • Inhibon prodhimin e molekulave inflamatore, citokinave, molekulave tĂ« adezionit dhe COX-2. Jogjenomike • Lidhen me receptorin nĂ« lifmocite dhe monocite dhe cojnĂ« nĂ« shfaqjen e efekteve antiinflamatore. Dr. Enida Xhaferi
  • 23. Klasifikimi i GC • Preparatet shfaqin efekte si nĂ« sistemin imun tĂ« lindur, ashtu dhe nĂ« atĂ« tĂ« adaptuar. • GCs mund tĂ« ndahen nĂ« tre kategori kryesore bazuar nĂ« zgjatjen e aktivitetit tĂ« tyre biologjik – preparate me veprim tĂ« shkurtĂ«r (hydrocortisone, cortisone), me veprim tĂ« ndĂ«rmjetĂ«m dhe veprim tĂ« zgjatuar. • Preratet mund tĂ« jepen nĂ«: doza tĂ« ulta, tĂ« mesme, tĂ« larta, shumĂ« tĂ« larta, puls terapi; dozat shprehen pĂ«rgjithĂ«sisht nĂ« - ekuivalent prednisoni. MEVEPRIMTĂ‹ SHKURTĂ‹R MEVEPRIMTĂ‹ MESĂ‹M MEVEPRIMTĂ‹ ZGJATUR GjysĂ«m jeta 1-12 orĂ« GjysmĂ« jeta 12 - 36orĂ« GjysmĂ« jeta 36 - 52 orĂ« Hidrokortizon Kortizon Prednison Prednisolon Methylprednisolone Triamcinolone Paramethasone Betamethasone Dexamethasone Dr. Enida Xhaferi
  • 24. Glukokortikosteroidet • PĂ«rdorimi i preparateve shoqĂ«rohet me njĂ« sĂ«rĂ« efektesh anĂ«sore si: osteoporozĂ«, osteonekrozĂ«, hipertension, aterosklerozĂ« premature, krijim pamjeje Cushingoide, hollim lĂ«kure, atrofi lĂ«kure, miopati, krijimi ekimozash, striesh, çrregullime gastrointestinale etj. • PĂ«r tĂ« parandaluar dhe trajtuar osteoporozĂ«n e lidhur me pĂ«rdorimin e glukokortikoideve duhet dhĂ«nĂ« kalcium, vitamin D dhe preparate osteotrofike si bisfosfonate. Dr. Enida Xhaferi
  • 25. Preparatet modifikues tĂ« sĂ«mundjeve reumatizmal jo biologjike (DMARDs) • PĂ«rdoren pĂ«r trajtimin e njĂ« numri tĂ« madh crregullimesh reumatizmale. KĂ«to barna suprimojnĂ« sistemin imun hiperaktiv tĂ« pacientĂ«ve, por veprimi i tyre vĂ«rehet pas disa javĂ«sh ose muajsh. Dr. Enida Xhaferi
  • 26. Metotreksati • Methotrexati Ă«shtĂ« njĂ« DMARD i rĂ«ndĂ«sishĂ«m, qĂ« frenon dihidrofenolat reduktazĂ«n duke ndĂ«rprerĂ« biosintezĂ«n e purinave dhe sintezĂ«n e acidit timidilik dhe inosinik. • Dozat qĂ« pĂ«rdoren nĂ« praktikĂ«n klinike, pĂ«r trajtimin e artritit rheumatoid janĂ« shumĂ« mĂ« tĂ« ulta se ato qĂ« aplikohen nĂ« kimioterapinĂ« e kancerit, dhe preparati nĂ« kĂ«tĂ« patologji aplikohet njĂ«herĂ« nĂ« javĂ«. Medikamenti Ă«shtĂ« njĂ« DMARD (preparat modifikues antireumatizmal) i rĂ«ndĂ«sishĂ«m dhe efektiv pĂ«r trajtimin e AR. • Jepet ne formĂ« monoterapie ose nĂ« kombimin me preparate tĂ« tjera, dhe pĂ«rgjigja ndaj tij shfaqet, pĂ«rgjithĂ«sisht pas 3-6 javĂ«sh terapi. PacientĂ«t nuk duhet tĂ« pijnĂ« alkool, gjatĂ« trajtimit dhe duhet tu ekzaminohet funksioni hepatik para dhe gjatĂ« terapisĂ«. • MTX jepet nĂ« rrugĂ« orale, intramuskulare ose venoze; Ă«shtĂ« teratogjen dhe gjatĂ« pĂ«rdorimit tĂ« tij duhet tĂ« evitohen funksionet riprodhuese. • NĂ« reumatologji preparati aplikohet pĂ«r tĂ« trajtuar artritin reumatoid dhe crregullimet e lidhura me tĂ«, vaskulitet, lupusin sistemik eritematoz, miopatitĂ« inflamatore etj. Dr. Enida Xhaferi
  • 27. DMARD-s DMARDs tĂ« tjerĂ« tradicional qĂ« pĂ«rdoren janĂ«:; • Sulphasalazine • Leflunomide • Hydroxychloroquine • D penicilamine • Cyclophosphamidi (lidh nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« kryqĂ«zuar ADN-nĂ« e cila nuk mund tĂ« dyfishohet), azathioprina, mycophenolate mofetil, cyclosporin, tacrolimus janĂ« imunosupresivĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m, qĂ« pĂ«rdoren pĂ«r tĂ« induktuar remisionin dhe kontrolluar manifestimet e sĂ«mundjeve tĂ« ndryshme reumatizmale. Dr. Enida Xhaferi
  • 28. TerapitĂ« biologjike • TerapitĂ« biologjike kanĂ« revolucionarizuar trajtimin e sĂ«mundjeve reumatizmale. KĂ«to preparate targetojnĂ« molekula dhe qeliza, qĂ« marrin pjesĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« direkte nĂ« patogjenezĂ«n e sĂ«mundjes dhe cojnĂ« nĂ« prognozĂ« mĂ« tĂ« mirĂ« dhe remission klinik. Dr. Enida Xhaferi
  • 29. Preparatet biologjike • Preparatet biologjike, mund tĂ« grupohen nĂ« kategoritĂ« e mĂ«poshtme: terapi qĂ« targetojnĂ« citokinat (inhibitorĂ«t e TNF-α, inhibitorĂ«t e IL-1, preparatet anti receptor IL-6, anti IL-12/IL23, inhibitorĂ«t oral tĂ« tyrosinĂ« kinasĂ«); terapitĂ« qĂ« targetojnĂ« qelizat B; terapitĂ« qĂ« targetojnĂ« qelizat T; terapitĂ« qĂ« targetojnĂ« sistemin e komplementit. Dr. Enida Xhaferi
  • 30. Preparatet biologjike • InhibitorĂ«t e TNF-α: Etanercept, Infliximab,Adalimumab, Golimumab, Certolizumab; • InhibitorĂ«t e IL-1:Anakinra, Rilonacept, Canakinumab • Anti IL-12/IL23: Ustekinumab • Anti receptor i IL-6:Tocilizumab • InbitorĂ«t oral tĂ« tirozin kinazĂ«s:Tofacitinib TerapitĂ« kundĂ«r citokinave Dr. Enida Xhaferi
  • 31. Preparatet biologjike • Rituximab (anti CD 20) • Belimumab (anti - Blys) TerapitĂ« kundĂ«r qelizave B Dr. Enida Xhaferi
  • 32. TerapitĂ« biologjike • Abatecept (anti CD 80/86) TerapitĂ« kundĂ«r qelizaveT Dr. Enida Xhaferi
  • 33. TerapitĂ« biologjike • Eculizumab (anti C5a/C5b-9) TerapitĂ« kundĂ«r komplementit Dr. Enida Xhaferi
  • 34. TerapitĂ« biologjike • Duhet bĂ«rĂ« ekzaminimin i kujdesshĂ«m i pacientit, realizohen analizat e gjakut komplet, enzimat hepatike, serologjitĂ« pĂ«r hepatitin B, C, Hiv, vleresohen risqet qĂ« mund tĂ« ketĂ« I sĂ«muri (prani infeksionesh, sĂ«mundje malinje, ekspozim ndaj funguseve etj), vaksinat qĂ« ka realizuar si dhe bĂ«hen ekzaminimet radiografike. Dr. Enida Xhaferi
  • 35. Konkluzione • SĂ«mundjet reumatizmale janĂ« crregullime tĂ« shpeshta, qĂ« prekin njerĂ«zit e tĂ« gjitha moshave, gjinive, rracave dhe profesioneve. Mjekimi farmakologjik pĂ«rbĂ«n bazĂ«n e trajtimit tĂ« sĂ«mundjeve muskuloskeletike. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye mjekĂ«t dhe i gjithĂ« personeli mjekĂ«sor duhet tĂ« njohin grupet kryesore tĂ« barnave qĂ« pĂ«rdoren nĂ« praktikĂ«n klinike, mekanizmat e veprimit dhe efektet kryesore anĂ«sore. Dr. Enida Xhaferi
  • 36. Referenca 1. Abraham NS, Hartman C, Castillo D, et al: Effectiveness of national provider prescription of PPI gastroprotection among elderly NSAID users, Am J Gastroenterol 103:323–332, 2008. 2. Bresalier R, Sandler R, Quan H, et al: Adenomatous polyp prevention on Vioxx. Cardiovascular events associated with rofecoxib in a colorectal adenoma chemoprevention trial. APPROVe Trial Investigators, N Engl J Med 352:1092–1102, 3. Nathan C. Points of control in inflammation. Nature. 2002;420:846–885. 4. Smith WL, DeWitt DL, Garavito RM. Cyclooxygenases: Structural, cellular, and molecular biology. Annu Rev Biochem. 2000;69:145–182. 5. Dubois RN, Abramson SB, et al Cyclooxygenase in biology and disease. FASEB J. 1998;12:1063–1073. 6. Narumiya S, FitzGerald GA. Genetic and pharmacological analysis of prostanoid receptor function. J Clin Invest. 2001;108:25–30. 7. Breyer RM, Bagdassarian CK, Myers SA, Breyer MD. Prostanoid receptors: Subtypes and signaling. Annu Rev Pharmacol Toxicol. 2001;41:661–690. 8. Hirai H, Tanaka K, Yoshie O, et al. Prostaglandin D2 selectively induces chemotaxis in T helper type 2 cells, eosinophils, and basophils via seven-transmembrane receptor CRTH2. J Exp Med. 2001;193:255–261 9. Capone ML, Sciulli MG, Tacconelli S, et al: Pharmacodynamic interaction of naproxen with low-dose aspirin in healthy subjects, J Am Coll Cardiol 45:1295–1301, 2005. 10. Catella-Lawson F, Reilly MP, Kapoor SC, et al: Cyclooxygenase inhibitors and the antiplatelet effects of aspirin, N Engl J Med 345:1809–1817, 2001. 11. Smyth EM, Grosser T, Wang M, Yu Y, FitzGerald GA. Prostanoids in health and disease. J Lipid Res. 2009;50:S423–428. 12. Tilley SL, Coffman TM, Koller BH. Mixed messages: modulation of inflammation and immune responses by prostaglandins and thromboxanes. J Clin Invest. 2001;108:15–23. Dr. Enida Xhaferi
  • 37. Referenca 1. Chan FK, Chung SC, Suen BY, et al: Preventing recurrent upper gastrointestinal bleeding in patients with Helicobacter pylori infection who are taking low-dose aspirin or naproxen, N Engl J Med 344:967–973, 2001. 2. Chan FK, Hung LC, Suen BY, et al: Celecoxib versus diclofenac plus omeprazole in high risk patients: results of a randomized double-blind trial, Gastroenterology 127:1038–1043, 2004. 3. Bijlsma JW, Saag KG, Buttgereit F, et al: Developments in glucocorticoid therapy, Rheum Dis Clin North Am 31:1–17, 2005. 4. Buttgereit F, Mehta D, Kirwan J, et al: Low-dose prednisone chronotherapy for rheumatoid arthritis: a randomized clinical trial (CAPRA-2), Ann Rheum Dis 72:204–210, 2013. 5. Curtis JR, Westfall AO, Allison J, et al: Population-based assessment of adverse events associated with long-term glucocorticoid use, Arthritis Rheum 55:420–426, 2006. 6. Hench PS, Kendall EC, Slocumb CH, et al: The effect of a hormone of the adrenal cortex (17 hydroxy-11-dehydrocorticosterone: compound E) and of pituitary adrenocorticotropic hormone on rheumatoid arthritis: preliminary report, Proc Staff Meet Mayo Clin 24:181–197, 1949. Dr. Enida Xhaferi