Tuberkulin sınağı və BCG vaksini
- 1. Tuberkulin sınağı və BCG vaksini AzərbaycanTibb Universiteti II Müalicə-Profilaktika Fakültəsi ___qrup tələbəsi Həkim Babanın Ağciyər Xəstəlikləri fənnindəntəqdimatı
- 2. Tarixi Məlumat Tuberkulinsınaqları1890-cıildəR.Koxtərəfindən ixtiraolunmuş immunoloji cəhətdənantigen olan xüsusipreparat-tuberkulinləaparılır. Koxtuberkulinindiaqnostikaməqsədiləistifadə olunmasınınmüəllifi fransızhəkimiPirquetdir(1907).
- 3. Tarixi Məlumat 1909-cul ildə fransız həkimi Mantoux tuberkulinin dəri içinə yeridilməsini təklif etmişdir.(Dəri daxili tuberkulin sınağını ilk dəfə Mendel təklif etmiş,sonra isə Mantoux vəRu təkmilləşdirmişdir. Mantoux sınağı Azərbaycanda1965-ciildən tətbiq olunur.
- 4. Tuberkulinnədir? R.Koxunköhnətuberkulini(alttuberculinumKoch)vərəm mikobakteriyalarının6-8həftəlikkulturasının4% gliserinli ət- peptonbulyonundabecərilmiş buxarla1saatərzindəpasterizə olunmuş,bakterialcisimciklərdən filtirasiyayoluilə təmizlənmişvə90° C temperaturdaəvvəlki həcminin 1/10-nə qədərqatılaşdırılmışsu-gliserin ekstraktıdır.ATK-nıntərkibində spesifikaktivmaddələrləyanaşıvərəm mikobakteriyalarının becərildiyi qidalımühitin birçoxballastmaddələridə vardır.Qidalımühitinzülalmaddələriniolmasıdəridə tuberkulinsınaqlarıqoyularkənqeyri-spesifikreaksiyaların yaranmasınasəbəb olabilir.
- 5. PPD(PurifiedProtein derivate) İlkdəfə 1934-cüildə F.Seibert və S.Glennballast zülallardanazad olunmuşdaha yaxşı spesifik preparat əldə olunması məsələsini həll etdilər və quru təmizlənmiştuberkulin PPD(Purified Protein derivate) əldə edə bildilər. PPD-L trixlor sirkəturşusu iləçökdürülmüş,ultrafiltrasiya və yaxud ultrasentrifuqa vasitəsilə təmizlənmiş,etanol və efirlə yaxalanmış,vakumdaqurudulmuş,qızdırılmaqla məhvedilmiş insan və öküztipli vərəmmikobakteriyaları kulturasınınfiltiratıdır.
- 6. Tuberkulin sınağı-Ümumi Məlumat Vərəminfeksiyası orqanizmə daxil olduqdan 3-8həftə sonra,əvvəlcə mənfiolan tuberkulinsınaqları müssbət reaksiya verir.Buhal “viraj”(fransızca vigare-döngə,tərsinədönmə deməkdir)adlanır və ilkin yoluxmayadəlalət edir. Tuberkulinsınaqlarından əhali arasında vərəməyoluxanları aşkar etmək,revaksinasiya üçünkontingentseçmək,vərəmprosesinin aktivliyini müəyyənləşdirməkvə vərəmdiaqnozunudəqiqləşdirmək üçünistifadə olunur. Tuberkulinsınağının apaılması dəri xəstəliklərində,kəskinvə xroniki infeksiyalarda,somatik xəstəliklər zamanı,allergik vəziyyətlərdə,epilepsiyası olanlarda və infeksiyalara görə karantin dövründəyolverilməzdir.
- 7. Tuberkulinsınağı-Məqsədləri Spesifik test kimi əhalinin vərəmə görə elliklə müayinəsi və fərdi müayinələr zamanı istifadə olunur. Elliklə tuberkulin diaqnostikanın məqsədləri: • İlkdəfə VMB ilə yoluxmuşşəxslərin aşkarolunması • Tuberkulinəqarşı güclənənvəhiperergikreaksiyaları olan şəxslərin aşkar olunması • Doğum evində peyvəndolunmamış yaşı 2 ay və ondan artıq olan uşaqlara vərəməleyhinəBCG-M vaksini ilə peyvəndvə BCG vaksini ilə revaksinasiya aparılması üçünkontingentinseçilməsi • Uşaqlarda vəyeniyetmələrdəvərəminerkəndiaqnostikasının aparılması • Vərəməgörəepidemoloji göstəriciləri müəyyənləşdirməküçün Fərdituberkulin diaqnostikanın məqsədləri: • Tuberkulinəqarşı postvaksinal və infeksionallergiyanın differensial diaqnostikası • Vərəmvə başqa xəstəliklərindifferensial diaqnostikası • Tuberkulinəqarşı fərdi həssaslıq “həddini” müəyyənləşdimək • Vərəmprosesinin aktivliyini müəyyənləşdirmək • Vərəməleyhinəmüalicənineffektliyinin qiymətləndirilməsi
- 8. Tuberkulinpreparatları İmmunoloji cəhətdən tubekulin antigen prepatıdır,bakterioloji endotoksindir.Tuberkulinin toksiki xüsusiyyəti onu yüksək dozada istifadə edərkən aşkar olunur.PPD-L 3 formada buraxılır: 1.Quru təmizlənmiş tuberkulin-ampulalarda 50000 TV ilə;məhlul kimi 0.25%-li karbolizə olunmuş izotonik məhlul,NaCl məhlulu istifadə olunur. 2.Təmizlənmiş tuberkulin-0.005% ml Tvin-80-lə,0.1 ml-də 2 TV aktivliyi olan standart həll olunmuş vəziyyətdə aktivliyi var. 3.İstifadə olunmağa hazır,təmizlənmiş 0.005%-li Tvin-80 fenol əlavə olunmuş 0.1 ml-də 5,10 və 100 TV olan tuberkulin məhlulları Preparatın beynəlxalq tuberkulinvahidi olaraq vərəm mikobakteriyalarıilə spontan yoluxmuş80-90%şəxslərin tuberkulinəhəssaslığını aşkaredə bilən sayı qəbul olunur.Azərbaycandaqəbul olunmuşstandart 1963-cüildə təsdiq olunubvə 1 tuberkulinvahidində 0.000006mq quru preparat vardır.
- 9. Tuberkulinəqarşı reaksiyalar Vərəmlixəstələrdə tuberkulinəqarşı aşağıdakı reaksiyalarola bilər: 1. İynə reaksiyası tuberkulin yeridilənyerdəpapula vəhiperemiya ilə xarakterizəolunur.Hiperergikreakisiyalarzamanı vezikulalar,bullalar,limfangitvə nekrozəmələgələ bilir. 2. Ümumi reakiya.Vərəməyoluxmuşinsanlarda tuberkulininorqanizmə daxil olması xəstənin vəziyyətininbir qədər pisləşməsinə səbəb olur.Baş ağrıları,artralgiyalar,bədənhərarətininqalxması hemoqrammada dəyişiklərləmüşahidə oluna bilər. 3. Ocaqlı reaksiya vərəmocağının ətrafındakı perifokal iltihabi prosesin güclənməsi,döşqəfəsində ağrıların,öskürəyin,xaricolan bəlğəmin artması,qanhayxırma,auskultasiya zamanı kataral dəyişikliklərin güclənməsi,rentgenolji müayinələrdəspesifik dəyişiklilərətrafında iltihabın artması ilə müşahidə olunur.
- 10. Tuberkulinəqarşı reaksiyalar Vərəmmikobakteriyalarıilə yoluxmuş,yaxudda BCG vaksinası ilə peyvəndolunmuşşəxslərdə tuberkulinin orqanizməyeridilməsi nəticəsində alllergikreakisya baş verir.Tuberkulinindaxil olduğu yerdə limfositlər,monositlər,makrofaqlar və vərəm mikobakteriyalarınınyüklənmişanticisimləri qarşılıqılı təsirə məruzaqalır.Antigen-anticisim reaksiyasından mononuklearlarınparçalanmsaı baş verirki,bunlardan da toxumalara bioloji aktiv maddələr,fermentlərdaxil olur.
- 11. Tuberkulinəqarşı reaksiyalar Tuberkulinreakisyasınınintensivliyi orqanizminspesifik sensibilizasiya dərəcəsindən,reaktivliyindənvətuberkulin dozasından asılıdır.Tuberkulinindəri altına yeridilməsi daha yüksəkreaksiyanın əmələgəlməsinə səbəb olur.Tuberkulinəqarşı hipoergik,normoergik,hiperergik reaksiyalarayırd edilir.Reaksiyanın əmələgəlməməsinə anergiya deyilir.Müsbət anergiya,vərəmmikobakteriyalarıilə yoluxmamışinsanlarda,mənfi anergiya isə vərəmxəstəliyininproqressif inkişaf edən ağır formalarında,yaxudda xərçəng,limfosarkoma,kəskininfeksion və digər ağır xəstəliklərətutulmuş,ancaq vərəmlə yoluxmuş,yaxudda vərəmxəstəliyi də olan insanlarda aşkar olunur.Müsbətanergiyavərəmə tutulmuş vəbioloji sağalmış insanlarda da təasdüf olunurki,bunada olduqca tək-təkhallarda rast gəlməkolar. Müasir şəraitdə xarici mühitin,yənigərgin ekoloji şəraitin,çoxsaylı dərmanların,ocümlədən müxtəlif antibiotiklərin və nəhayət,çoxsaylı faktorların təsiri iləorqanizmdə immunoloji statusun dəyişməsi ilə vərəmxəstəliyinətutulmuş insanlarda da tuberkulinsınağı mənfiola bilər.Biz bunu idiopatik anergiya adlandırırıq.
- 12. Tuberkulin sınaqları Aşağıdakı tuberkulin sınaqlarından istifadə olunur:dəri altı Kox sınağı,dəriüstü Pirke sınağı və dəriiçi Mantu sınağı.Tuberkulin sınaqlarının uşaqlar üçün diaqnostik əhəmiyyəti daha böyükdür.
- 13. Pirkesınağı Pirkesınağı saidin iç dərisinin orta 1/3də aparılır. Dəriəvvəlcədən 2-3%-li karbol turşusuməhluluilə təmizlənir(bu halda spirtdən istifadə etmək olmaz, çünkispırt tuberkulininzülallarını çökdürür).Təmizlənmişdəriyə 100%-lituberkulin damcısı salınır və budamcının üzərindəndərinin epidermis qatı çiçək peyvəndi üçün lansetlə (lanseti əvvəlcəodun üstündə tutmaq lazımdır) vəyaxud Cennerperosu ilə5 mmuzunluğundacızılır ki, həminnahiyədənqan çıxmasın. Çünkiqanınçıxması tuberkulinin sorulmasına (yayılmasına)maneçilik törədir.
- 14. Pirkesınağı Tuberkulininsorulması üçünlazım olan 5dəqiqədən sonra qalmış tuberkulinpambıqla dəridən götürülür.48-72saat sonra skarifikasiya olunmuşdəridə Pirkesınağının nəticələrini yoxlayırlar.Həminyerdəyaranmışpapulanın saidə perpendikulyarolaraq diametrini ölçürlər.Çox incə skarifikasiyadan başqa heçbir reaksiya alınmayıbsa, bu mənfı reaksiya sayılır, papulanın diametri 3 mm-dən azdırsa, bu şübhəli reaksiya sayılır, 3mm-dən10mm-əqədər olarsa müsbət reaksiyasayılır. Papulanın diametri 10 mm-dənyuxarı olarkənkəskın müsbət sayılır və belə papulanın ətrafında dərininhiperemiyası və limfangit görünür.
- 15. Pirkesınağı Pirke sınağının qradasiyalı sınağı aparılarsa, onda yüksək konsentrasiyalı damcılar dirsəyə yaxın, get-gedə zəif konsentrasiyalı damcılar biləyə sarı salınır. Sonda isə tuberkulinsiz həlledici məhlulundamcısı nəzarətüçün salınır. Damcılararası məsafə 2-3 sm olmalıdır. Skarifıkasiyaya bilək tərəfdən başlamaq lazımdır.
- 16. Pirkesınağı Modifıkasiya olunmuşbu Pirkesınağını əsas etibarilə vərəmli xəstə uşaqlarda aparırlarvə bununlada tuberkulinəqarşı fərdi həssaslığı təyinedirlar. Bu sınağın aparılması üçünalttuberkulin məhlulununmüxtəlif konsentrasiyaları 100,25və 1%-li istifadə olunur.Bu sınaq da saidin orta 1/3-dədəridə aparılır. Tuberkulin-göstərilən konsentrasiyalarda damcılanır və yenə də lansentlə skarifıkasiya aparılır. Reaksiya 48saatdan sonra hesablanır. 100%-lituberkulinəqarşı müsbət reaksiya papulanın 3mm-dənartıq olduğu halda müəyyənləşdirilir. Bütün konsentrasiyalarda müsbət reaksiyanınalınması aktiv birincili vərəmhaqda düşünməyəəsas verir.
- 17. 2 Tuberkulin vahidi ilə PPD-L Mantu sınağı Əhali arasındageniş şəkildəaparılanbu tuberkulin sınağı vərəmətutulmuşxəstələrinerkənvə vaxtında aşkaretmək,uşaqlarvə yeniyetmələrarsaındayüksək vərəm tutulmariski olanşəxslərin müəyyənləşdirmək,KJB,revaksinasiyasınacəlb olunacaq kontingentiseçmək vəəhali arasındavərəm mikobakteriyalarıiləyoluxmuçlarıüzəçıxarmaqüçün aparılır.Mantusınağını həkimin təyinatıiləxüsusitəhsil görmüş vətubrkulindiaqnostikasınıaparılmasıüçün vərəm əleyhinədispansertərəfindənverilmiş sənədi olantibbbacısı vəyaxudfeldşer aparır.
- 18. 2 Tuberkulin vahidi ilə PPD-L Mantu sınağı İnfiltratvə hiperemiya olmadıqda(0-1 mm)reaksiyamənfi hesablanır.İnfiltratın diametri 2-4mmolduqda,yaxud da istənilən ölçüdə ilfitratsız hiperemiya şüphəli sayılır.İnfiltratındiametri 5 mm və daha böyük olarsa reaksiya müsbət sayılır.Əgəruşaqlarda və yeniyetmələrdəinfiltratın 17 mmvə dah çoxdursa,böyüklərdə21mm və daha çoxdursa,yaxud da vezikula,limfangit,regional limfadenit müşahidə olunursa,infiltratınölçülərindənasılı olmayaraqreaksiya hiperergik sayılır. Saidin iç dərisinin orta 1/3-nin70%-lietil spirti ilə təmizlənirvəpambıqla qurudulur.İynədəri içinə yeridilirvə bəyazrəngli 7-8mm diametrində papula əmələgəlir.Reaksiyanıncavabı qiymətləndirilənəqədər papulanı qaşımaq ona hərhansı dərmanyağıvə s. sürtmək,suvurmaq,tənzifləbağlamaq olmaz.Reaksiyanıncavabı 72saat sonra qiymətləndirilir.Papulasaidə perpendikulyarolaraq qoyulmuş şəffaf xətkeşlə ölçülür.
- 19. 2 Tuberkulinvahidi ilə PPD-LMantusınağı 2TV PPD-L Mantusınağının aparılması həm infeksion,həmdə post-vaksinal allergiyanı aşkar edir.Bu allergik reaksiyaları differensiasiya etmək üçün tuberkulinreaksiyasınınintensivliyini,sonuncuKJBpeyvəndinin müddətini,postvaksinal çapıqların olub-olmamasını vəölçülərini,açıq formalı vərəmlixəstə ilə kontaktı və digər klinikiəlamətləti aşkar etmək lazımdır.Adətən postvaksinal allergiya infeksion alllergiyadan bir qədər sönük olurvə dinamikada müşahidə edərkənpostvaksinal allergiya sönməyəmeylli olur.Postvaksinal allergiyada infiltartın ölçüləri 7-9mm,infeksionalllergiyada orta rəqəmlər11-13mm olur.12-16mm ölçülərindətuberkulinreaksiyalarına təkrarrevaksinasiya olunmuşuşaqlarda vəyeniyetmələrdətəsadüf edilir.Belə uşaqlarda və yeniyetmələrdə6-9mmvə daha çox diametrdə postvaksinal çapıqlara rast gəlməkolur və KJB revaksinasiyadansonra,adətən,6 ay ərzində reaksiyalarsönməyə meyilliolur.
- 20. 2 Tuberkulin vahidi ilə PPD-L Mantu sınağı KJBrevaksinasiyana uşaqların və yeniyetmələrinseçilməsi üçünqəbul olunmuşqaydalara görə2 TV iləMantu sınağı 6-7 yaşlarında,14-15yaşlarında aparılır.Revaksinasiyaya vərəmə yoluxmamış,2TVilə Mantu sınağı mənfiolan,klinikisağlam şəxslər cəlb olunurlar. Çoxaz yaşlarda,yəni6 aylığa qədəruşaqlarda tuberkilinəqarşı reaksiya olmaya bilər.Bundanbaşqa,yalançı müsbət reaksiyalarola bilər,yənivərəməyoluxma baş vermədiyihalda Mantu reaksiyası müsbət olur.Bu daha çoxorqanizm qeyri-vərəmmikobakteriyaları ilə yoluxduqda baş verə bilir.
- 21. 2 Tuberkulinvahidi ilə PPD-LMantusınağı Müasir zamanda vərəmvəqeyri-vərəm mikobakteriyaların differensiasiyasını aparmaq üçün dəqiqüsullar olmadığına görə aşağıdakı əlamətlər vərəminfeksiyasının xeyrinə fikir söyləməyə imkan verə bilər: • Hiperergik və yaxud güclü reaksiya • KJB vaksinasiyasından çox vaxt keçdiyi hallarda • Yaxın keçmişdə bu regionda vərəmepidemioloji göstəricilərin pisləşməsi • Batsilyar xəstə ilə kontakt • Ailə üzvləri arasında vərəmli xəstənin olması
- 23. Dərialtı Kox sınağı Dərialtı Kox sınağı mürəkkədiaqnostik hallarda istifadə olunur.Kox sınağı daha həssas olduğuna görə o,yerli reaksiyadan əlavə,ümumivə ocaqlı reaksiya da verəbilir. Dərialtı Kox sınağı əsas etibarilə differnsial diaqnostika məqsədilə aparılır,xüsusilə də yaşlılarda və bu zaman10,20,50Tv istifadə olunur.Koxsınağı Mantu sınağından daha həssasdır. Hemotuberkulin sınağı qanın 3 komponentindədəyiçiklikolursa,müsbət sayılır: • EÇS-in5 mm/saat və bundançoxartması • Leykositlərin 108-109/litr və daha çox artması,çubuqnüvəlilərinsola meyliliyinin2 dəfə artması • Limfositlərin 10%və daha çoxazalması
- 24. Vərəmə Qarşı Mübarizənin Təşkili Vaksinasiya və Revaksinasiya
- 25. Tarixi məlumat KJBvaksini ilk dəfə olaraq 1921-cilildə Paris ŞəhərindəKalmett vəJeren tərəfindən nənəsivəanası xəstə olan yenidoğulmuşqız uşağında aparılmış,bu uşaq sonralar vərəmə tutulmamış,xəstələnməmişdir.KJB vaksinası ancaq 1928-ciildə Milli Liqanın Gigiyenikkomitəsi tərəfindən təsdiqlənmiş,onunla insanların immunizasiya olunması mümkuünsayılmış və bundansonra o,bütün dünyadanhaqlı vəsiqə qazanmışdır.
- 26. KJB(BCG) vaksini Kalmett və Jerentərəfindən kartof mühitində gliserin vəöküzödü əlavə olunmuş qidalı mühitdə öküz tipli vərəmmikobakteriyaları 230 dəfə təkrarən əkilərək,13 il ərzində virulentliyini tamamilə itirmiş vəpatogenliyi zəiflədilmiş,faktiki olaraq yeni tipli vərəmmikobakteriyaları-KJB batsilləri əldə edilmişdir.
- 27. KJB vaksini orqanizmdə... KJB mikobakteriyalarının orqanizmdə vegetasiyasının aktiv dövrü 3 aydan 11 aya qədər çəkir.Ənuzun müddət vədaimi KJB mikobakteriyaları regional limfa düyünlərində və dalaqda aşkar olunur.4 ay yarım sonra mikobakteriyalar tədricən azalır və 11 aydan sonra aşkar olunmurlar.Bu da məlumdur ki,vaksinasiya olunmuşlarda immunitet 6- 15 ilə qədər qala bilir.(L formaya keçirlər) Vaksinasiyadan dərhal sonra (2 həftə)orqanizmdə KJB vaksinasının təbii rezistentliyi vəmüdafiə mexanizmləritəsiri ilə KJB bakterial hüceyrələrinin intensiv olaraq L-formaya transformasiyası baş verir.
- 28. Vərəm meningitivə miliar vərəmin sayı azalıb... Vaksinasiyanın geniş tətbiq olunduğu regionlarda vərəmmeningiti və miliar vərəmkimi ağır formaların sayı kəskin azalmışdır. KJB mikobakteriyalarının dəridaxili yeridilməsi onların sayının dəqiq dozalaşdırılmasına imkan verir.Bundan başqa əsas etibarilə dəridə və regional limfa düyünlərində inkişaf edirvə vaksin ocağının evalusyasını müşahidə etmək olur.
- 29. İnyeksiyanın lokalizasiyası Dəridaxilinə vaksinasiya postvaksinal allergiyanın sürətlə yaranmasını və uzun müddət qalmasını təmin edirki,revaksinasiyaya 6-7 ildən sonra ehtiyac olur.Vaksin dəqiq dəri daxilinə sol bazunun yuxarı 1/3 bayır nahiyəsində,əvvəlcə 70%-li etil spirti ilə dəri təmizləndikdən sonra 1 mq-lıq yaxud tuberkulin şprisi ilə yeridilir.
- 30. Vaksinasiyadan sonra... Düzgünaparılmış vaksinasiyadan sonra dəridə dairəvi,5-6mmdiametrində infiltrat yaranırvə bu,10-15dəqiqəyəsorulub gedir.Əgərvaksina dəri altına düşərsə,yerli reaksiya əmələgəlir. Vaksinasiyadan 4-6həftəsonra vaksina yerdilmişyerdə5-8mm diametrdə infiltrat şəklində,mərkəzindəkiçicikdüyüncükləspesifik reaksiya yaranır.Bəzihallarda bu düyüncükböyüyürvə daha qabarıq olur.Sonra pustula yaranır,kiçükseroz,möhtəviyyat xaricolur.Əksərhallarda qərtməklə bağlanmış olur.Bir neçəhəftəsonra qərtmək düşür,onunyerindəbalaca çuxurcuqqalır və çuxurcuqbir neçəaydan yarımilə qədər qalır. KJBpeyvəndindən sonra çapıqcıq əmələgəlməyənuşaqlar epidemioloji göstərişlərə görə təkrarən2 ildən sonra,əgərMantu 2 TVilə mənfidirsə,revaksinasiyasından 1il sonra təkrarvaksinasiya və revaksinasiya olunmalıdır.
- 31. ÇAPIQ KJB vaksinasiyasınınaparılmasıtexnikasınayüksəksəviyyədə əməl edərkən 90-95% peyvənd olunmuş uşaqlarda vaksinasiyadansonra çapıq əmələ gəlir.
- 32. Əks göstərişlər Vaksinasiyaya daimi əks-göstəriş: • 0.5 %-qədəruşaqlarda anadangəlmə fermentopatiya və yaxud da ailədəki digə uşaqlarda KJB vaksinasiyasının müxtəlif orqanlara yayılaraq zədələməsisəbəb ola bilrə. Vaksinasiyaya müvəqqəti əks-göstəriş: • Piodermiya,abses,fleqmona,hemorragik sindrom,allergik xəstəliklər • İrinli septik xəstəliklərdə,hemorragik xəstəliklərdə,ağır doğuş travmalarında,nevroloji simptomatika • Kəskin respirator virus infeksiyası,pnevmoniya • Çəkisi 2 kq-dan azolan uşaqlarda
- 33. Revaksinasiya KJB vaksinasiyası ilə immunitetin müddəti 5-7 ilə bərabərdir.Bumüddətdən sonra revaksinasiyaya ehtiyac vardır.Əgərvaksinasiya yenidoğulmuşlarda doğum evlərində və yaxud da yaşadıqları yerlərdəki poliklinikalarda 4-7-ci günaparılırsa,revakinsinasiya 6-7 yaşında,ikinci revaksinasiya 14-15 yaşında aparılır. KJB revaksinasiyası ilə digər xəstəliklərə qarşı aparılanpeyvəndlər arasında müddət 2 aydan az olmamalıdır.Yeganə polimielitə qarşı aparılan peyvənd KJB revaksinasiyası ilə eyni vaxtda aparıla bilər.
- 34. Revaksinasiya Revaksinasiya ancaq tuberkulin sınaqları mənfi olan insanlara aparıla bilər.2 TV ilə aparılan Mantu sınağı ilə KJB revaksinasiya arasında 3 gündən azvə 2 həftədən çox olmamalıdır.Revaksinasiya aparılarkən kliniki baxış keçirilməli vətermometriya apaılmalıdır.
- 35. KJB-M vaksinasiyası KJB-M vaksinası1991-ci ildən istifadəolunmağa başlamışdır.KJB vaksinasıilə müqayisədə postvaksinalağırlaşmalar2 dəfə az olur və əks göstəriş demək olar ki,yoxdur.KJB-M vaksinasındabakterial kütlənindozası 2 dəfə azaldılmışdır(yəni 0.1 ml vaksinməhlulunda 0.05-dən 0.025 mq-a qədər).KJB- M vaksinasıbir sıra əks göstərişlər olan uşaqlarda da vaksinasiyanınaparılması üçün imkanverdi.Bu da vərəmə qarşı mübarizəni əhaliarasında genişləndirmək üçün şərait yaratdı.