1. UNIDADE 4 ARTE PALEOCRISTIÁ E BIZANTINA Borja Campos Seijo I.E.S García Barbón (Verín)
2. 1. ARTE PALEOCRISTIÁ Cristianismo = disidencia xudaísmo, con trazos de cultos orientais extensión entre clases urbanas do oriente imperial durante Ss II e III tolerada polas autoridades imperiais. Ritos cristiáns primitivos nas casas dalgún membro da comunidade catacumbas non son refuxio de persecucións nin lugar de culto clandestino. Son cemiterios extramuros da cidade e baixo terra pinturas murais das catacumbas = 1ª manifestación arte cristiá. Edicto Milán de Emperador Constantino (313) proclama liberdade e culto no Imperio gran expansión do cristianismo (protección imperial) única relixión tolerada a partir de 380 (Edicto Tesálonica) por Teodosio.
3. Rápido triunfo necesidade de lugar de reunión e culto rexeitamento modelo templo clásico por pagán elección basílica romana polifuncional. Nos primeiros séculos varias tipoloxías de basílica cristiana (lonxitudinal e central). a) Lonxitudinal: - Sobre todo en Occidente. - exemplos: romanas erixidas por Constantino no S IV, Letrán, Vaticano, S. Pablo Extramuros. - Organización xerárquica: testeiro (clero): ábside con cátedra (trono obispo) e coro de presbíteros (presbiterio) Nave transversal (transepto para diáconos). Tres ou cinco naves lonxitudinais (arquitrabes ou arcadas) (fieis). Tribunas = piso sobre naves laterais (mulleres). Nártex = vestíbulo de entrada ao templo (catecúmenos) Adro ou patio con fonte purificación.
4. - Exterior: muro inexpresivo, sen identidade, - Interior: concentra todo o interese. Distintas partes xerárquizadas e integradas direccionalmente, desde pés ao altar (meta) mediante ritmo marcado pola arcada ou columnata ritmo axial hacia ábside. Cuberta alintelada (armadura), pero a veces abovedada. b) Planta central: - propia Oriente. - Normalmente para tumbas de mártires (martirya). - Formas circulares e poligonales en dous pisos. - Uso cúpula para cubrir. - Continuación arq bizantina
5. 2. ARTE BIZANTINA División Imp Romano baixo Teodosio (fin. S.IV) afastamento 2 áreas diferentes (lingua, cultura, desenvolvemento…). S. V = desaparición Imp. Occidental e pervivencia Oriental Imperio Bizantino durante toda a Idade Media. Bizancio herda o mellor do mundo antigo: cultura grega refinada, tradición clásica (con influencias orientais) e a relixión cristiá. Capital Constantinopla (antiga colonia grega de Bizancio) = cidade fundada por Constantino (med. S.IV) coma nova Roma sen pasado pagán. Situada no estreito do Bósforo = pto estratéxico de separación entre mares (Mediterráneo e Negro) e continentes (Europa-Asia). Imp. Bizantino só desaparece tras conquista turca de capital a med S. XIV mil anos de historia de alternacia prosperidade e decadencia.
6. Identificación entre poder emperador e Igrexa (cesaropapismo) arte aúlica (palaciega) que buca prestixio do monarca en edificios relixiosos. Esplendor arte bizantina con Xustiniano (S.V), emperador empeñado en recuperar antigo Imperio Romano ( conquistas mediterráneas) e esplendor e prestixio romanos grandiosos templos, que louban a Deus e ao emperador Santa Sofía de Constantinopla
7. En Bizancio predominio edificios de planta central simbolismo cósmico forma circular = xirando arredor da cúpula (clave = Deus). Sistema baldaquino = cúpula sostido sobre 4 soportes nos ángulos (diferente a Panteón) concentración peso da cúpula sobre soportes (piares e contrafortes) Desmaterialización do muro cheos de vans e mosaicos muros parecen liviáns e fráxiles cúpula parece flotar no aire espacio ingrávido, fantástico e celestial con atmósfera brillante por mosaicos que reflexan a luz con múltiples cores = presencia de Deus.
8. Mosaicos, además de decorar interior expresa intención do comitente (encarga a obra). Colocado estratéxicamente, o mosaico bizantino non narra unha historia senón que expresa un concepto: carece de espacio físico porque o asunto ocorre nun espacio metafísico e eterno frontalidade, hieratismo e luz convencional. Sen embargo, tamén incorpora aportacións naturalistas: xogos de luces e sombras ( volumen), pregues, escorzos das figuras…
9. 16. BASÍLICA DE SANTA SABINA Arquitectura paleocristiá. Roma 422-432. Tipoloxía: basilical lonxitudinal sen transepto. Partes: adro, nártex, 3 naves (central, + ancha e alta que laterais), ábside. Cuberta a 2 augas.
10. Sta. Sabina do Aventino = basílica paleocristiá que mellor conserva trazos orixinais. A nave central (+ alta) que laterais elegancia e levidade, realzada pola arcada sostida por columnas estriadas con capitel corintio ritmo direccional. Nave central bañada por luz das fiestras do piso superior, mentres naves laterais en penumbra. A decoración, só conservada en parte, consistía en mármores, mosaicos e debuxos lineais nas enxoitas dos arcos (conservados) efecto de desmaterialización do paramento. Espacio interior concebido como sala luminosa (luz das fiestras) significado trascendente Cristo = luz do mundo.
11. Igrexa cristiá concentra atención no interior exterior = cascarón neutro, funcional e práctico. Función simbólica no só na luz e na desmaterialización da decoración senón que ademáis a tipoloxía de basílica lonxitudinal engade un novo significado trascendente: vida = camiño de redención percorrido direccional/axial da nave ao ábside (meta da salvación) marcada por ritmo arcada.
12. 17. SANTA SOFÍA DE CONSTANTINOPLA Arquitectura bizantina. Igrexa imperial adicada a Sta Sabiduría. Constantinopla c. 532/537. Iniciativa de Xustiniano. Arquitectos: Artemio de Tralles e Isidoro de Mileto. Tipoloxía: fusión central e lonxitudinal. Partes: nártex e tres naves lonxitudinais centralizadas. Cuberta abovedada. Materiais: muros de ladrillo e morteiro recubertos con mármores e mosaicos.
13.
14. Máximo edificio representativo relixioso de Bizancio (Nova Xerusalen e Roma). Función = glorificar relixión cristiá (Sabiduría divina) e unión poder espiritual e político celebración fastuosa de cerimonias relixiosas nas festas cortesás. Estructura complexa e inmensa fronte ela os individuos non teñen importancia enorme espacio abovedado. A pesar enormidade nada semella sólido ou estable. A luz entra a diferentes alturas espacio desmaterializado e trascendente non permite percibir as dimensións do edificio misterio.
15. Cúpula santificación do edificio cúpula = ceo e cadrado no que se inscribe = terra xirando arredor. Sistema de cúpulas unitario cúpula central sobre pechinas con piares torais con arcos que se prolongan en medias cúpulas, que desembocan en semicúpulas + pequenas sobre absidiolos. No interior os muros ábrense en arcadas de 2 pisos (2º piso = tribuna) articulación do muro e desmaterialización do espazo.
16. Exterior = xogo de volumes proporcionado, por cúpulas e semicúpulas, que contrarréstanse mútuamente, e por contrafortes exteriores que trasmiten ao chan o empuxe das cúpulas. Sensación de abraio pola gran magnitude do edificio oposto a arquitectura clásica proporcionada e a escala humana.
17. 18. SAN VITAL DE RÁVENA Arquitectura bizantina. Rávena, Italia 546/548. Igrexa conmemorativa. Tipoloxía central: dobre octógono con nártex e ábside. Cubertas: bóveda anular e cúpula. Materiais: ladrillo e morteiro recuberto de mármore e mosaico
18. San Vital, principiada en época ostrogoda, foi rematada e consagrada trala conquista bizantina de Italia por Xustiniano retrato nos mosaicos. Tipoloxía de planta central dobre octógono con oito piares que sosteñen cúpula sobre alto tambor. 2 andares formando deambulatorio e tribuna. Novidade de S. Vital = contrarresto planta central con direccionalidade lonxitudinal dende o nártex de entrada ata o presbiterio e ábside.
19. Nave resultante = espacio centralizado e luminoso, alto e amplo, que se abre por 7 arcadas a un corredor circundante de dous pisos deambulatorio na planta baixa e tribuna na superior. No interior a luz suave difumina contrastes paramento irreal cuberto de mármores polícromos e mosaicos. Os arcos, presentes por todo o interior articulan e desmaterializan o espazo alivio do peso da arquitectura espacio diáfano e envolvente.
20. 19. MOSAICOS DE SAN VITAL DE RÁVENA Mosaicos bizantinos nos paramentos laterais da ábsida da igrexa se San Vital. Rávena. 546/548. Xénero relixioso. Iconografía: 2 grupos presentando ofrenda a Deus ( oblatio augusti ). Na esquerda, o emperador Xustiniano e o seu séquito (soldados, clero, bispo…). Na dereita, emperatriz Teodora tamén co seu.
21. 2 mosaicos colocados xerárquicamente no lugar asignado pola súa importancia no paramentos laterais do ábside, por baixo do Pantocrátor ( Cristo en maxestade). Ideal de beleza moi distinto ao clásico: personaxes altos e esveltos, vestidos suntuosamente, con pés diminutos, con caras pequenas e ovaladas dominadas por grandes ollos de mirada fixa. Exclusión de movemento. O tempo e o espazo real e terrenal están sustituidos por un espazo eterno (brillantez do ceo). Son imaxes frontais e hieráticas, que residen + nunha corte celestial que humana.
22. Este tipo de imaxes reflexan a realeza divina (cesaropapismo) invitación a ver a Xustiniano e Teodora como análogos a Cristo e Virxe, o que podemos percibir en detalles: manto de Teodora con escenas de Tres Magos, e séquito de Xustiniano (12 acompañantes = 12 apóstoles). Parella imperial tentan subliñar as 2 esferas de autoridade: espiritual (sacerdotium) e temporal (imperium). Portan ofrendas con séquitos ao seu Señor no ceo. Cáracter sacro de parella imperial aumento un anaco do seu tamaño, mirada impenetrable, xestos ordeadamente repetidos polos seus respectivos séquitos. Desmaterialización das imaxes figuras petrificadas e carentes de peso = figuras-símbolos. Pero tamén en parte seres humanos polas cabezas con trazos individuais (realismo) ou o detallismo do vestiario (metais e obxetos preciosos riqueza e poder).
