�ݺ�ߣ

Editor's Notes

• #4: Orijinal kaynağa gitmeme: Broadus, yazarların doğrulama için orijinal kaynağa gidip gitmediklerini kontrol etmek amacıyla, yazdığı bir yazıda atıflardan birinin başlığındaki bir kelimeyi bilinçli olarak yanlış yazar ve sonrasında bu çalışmasına atıf yapan 148 çalışmanın %23’ünde hatanın aynen durduğunu saptar (Garfield, 1990, s.369’un Rudolph ve Brackstone, 1990’dan aktarımı). Dikkatsizlik/dalgınlık: Atıf hataları ile ilgili sorumluluğun kime/kimlere ait olduğu konusu tartışmalıdır. Özellikle bilimsel dergilerde yapılan atıf hataları yazar(lar) ve yayın kurulunun ortak sorumluluğundadır. Editoryal değerlendirme sürecinde yayın kurulu yazar(lar)ın dikkatini mevcut atıf hatalarına çekmenin yanında, düzeltilip düzeltilmediğini kontrol etmekle; yazar(lar) da bu düzeltmeleri yapmakla yükümlüdür. Yayın kurulu dizgi esnasında ortaya çıkabilecek hataları önleyebilmek için makaleleri dizgi sonrasında da titizlikle incelemeli ve mutlaka yazar(lar)ın dikkatine sunup incelemesini talep etmelidir. Bahsedilen bu aşamaların hem yayın kurulu hem de yazar(lar) tarafından itinayla yürütülmesi atıf hatalarının mümkün olan en düşük düzeyde kalmasını sağlayacaktır. Kurbanoğlu (1996, s. 139), bu konuda orijinal kaynaklara daha kolay erişim olanakları dolayısıyla yazarların sorumluluğunun daha fazla olduğunu düşünmektedir.
• #7: Kaynak gösterme konusu Kütüphanecilik ve Bilgibilim alanının çalışma konularından birisidir. Bu çalışma ile, bu konuya alanları gereği bu kadar yakın olan, Türk Kütüphaneciliği dergisinde bilimsel makale yayınlayan, çoğu Kütüphanecilik ve Bilgibilim alanına mensup akademisyen veya uygulamacıların; neredeyse tamamı bu alanda çalışan dergi yayın kurullarının atıf yapma konusundaki titizliklerinin ortaya çıkarılması ve bir durum tespiti yapılması amaçlanmıştır.
• #9: Dergi atıflarının doğruluk ve tamlığının kontrolü için web temel alınmış, web üzerinden bilgilerine erişilemeyen atıflar değerlendirme dışı bırakılmış, dikkate alınmamıştır. Hata oranlarının hesaplanmasında sorun olmaması açısından dikkate alınmayan künye sayısı bilgisi de kaydedilmiş ve tüm hesaplamalar dikkate alınan künye sayısı üzerinden yapılmıştır.
• #10: Çalışma, dergi atıflarında yer alan dergi adı, makale adı, yazar, tarih, cilt, sayı, sayfa numarası, çevirmen bilgilerinin doğru ve tam olması üzerinde odaklanmaktadır. Söz konusu bilgilerin doğruluk ve tamlığının tespiti için hatalı, eksik ve hatasız şeklinde üçlü bir sınıflama yapılmış, dergilere yapılan her bir atıf için hatalı/eksik/hatasız bilgileri ile eğer hatalı veya eksik ise hata/eksik sayısı bilgileri tutulmuştur. Hata ve eksik sayısı bilgilerinin dikkate alınma nedeni bir künyede birden çok hatanın/eksiğin görülebilmesidir (Kurbanoğlu, 1996, s. 144). Künyeler bazında yapılan incelemelerin yanında her bir makale için hatalı/eksik/hatasız künye sayısı, hata/eksik sayısı ve hata/eksik türü (dergi adı, makale adı, yazar adı vs.) bilgileri de tutulmuştur. Bu şekilde, çalışma ile hem künyeler bazında hem de makaleler bazında değerlendirme yapılabilmesi mümkün olmaktadır. Bunların yanında her bir makalenin yayınlandığı yıl bilgisinin tutulması ile yıllara göre karşılaştırma yapmak ta mümkün olmaktadır, ancak çalışmada üç yıllık bir dönem incelendiğinden bu karşılaştırmaların bir eğilim olarak değerlendirilmesi söz konusu değildir.
• #11: Her bir makale için hatalı ve eksik künye oranları ile künye başına düşen hata ve eksik sayılarının hesaplanması için kullanılan formüller
• #12: Çalışma kapsamında hata türleri için, örnekleri ile birlikte yapılan sınıflandırma Yazar adı: 1. Yazar adının orijinal kaynakta geçtiği gibi verilmemesi, 2. Yazar adlarının yanlış sırada verilmesi Cilt no: Cilt numarasının yanlış verilmesi Sayı no: APA stilinde bir makalenin yer aldığı dergi sayısı bilgisi eğer her sayı kendi içerisinde kendi içerisinde 1’den başlayarak numaralndırılmıyorsa –ki durum genelde böyledir- verilmemekte, cilt ve sayfa aralığı bilgileri verilmektedir. İncelediğimiz iki dergide hali hazırda kullanılan kaynak gösterme stili APA olduğu için, sayı bilgisinin verilmemesi bu durum dışında eksik olarak kabul edilmemiş, ancak bu bilginin verilmesi durumunda yanlış olarak verilmesi hata kapsamında değerlendirilmiştir. Birleşik sayılarda yayınlanan makaleler için tek bir sayının verilmesi (9/10 yerine 9) Sayfa no: 2. Sayfa numaraları 95-100 olan bir makalede sadece başlangıç sayfası bilgisinin verilmesi (95).
• #13: Çalışma kapsamında eksik türleri için, örnekleri ile birlikte yapılan sınıflandırma
• #14: Çalışma kapsamında Türk Kütüphaneciliği dergisinde 2010-2012 yıllarında yayınlanan makalelerde yer alan dergi atıfları incelenmiştir. Söz konusu 40 makaledeki toplam atıf sayısı 1498, dergi atıflarının sayısı ise 574’tür. Toplamda makale başına ortalama dergi atıf sayısı 14’tür (Ortanca: 13; Standart sapma: 11). Bir dergiye atıfta bulunmayan herhangi bir makale bulunmamaktadır (En küçük değer: 1, En büyük değer: 51; En küçük dergi atıf oranı: 0,06, En büyük dergi atıf oranı: 0,79). Dergilere yapılan atıfların tüm atıflara göre oransal değeri ortalama 0,39’dur (Ortanca: 0,39; Standart sapma: 0,18). Buna göre, her 10 atıftan 4’ünün dergilere yapıldığı söylenebilir.
• #15: Dergi atıf oranının 2012 yılındaki makalelerde arttığı görülmektedir. 2012 yılında yayınlanan makalelerde ortalama olarak 10 atıftan 5’inin dergilere yapılan atıflar olduğu görülmektedir. Dergi atıf sayısındaki bu artış 2012 yılında dergi atıf oranına ilişkin standart sapma değerinin en küçük (0,17), en küçük ve en büyük dergi atıf oranlarının ise en yüksek değerlere ulaşması ile desteklenmektedir (En küçük oran: 0,21, En büyük oran: 0,79). Böyle bir bulgu elde edilmiş olsa da, dergi atıflarının yıllara göre artış eğiliminden bahsedebilmek daha geniş bir dönemin incelenmesini gerektirir.
• #16: Toplamda ve yıllara göre dergilere yapılan atıflardaki hatalı ve eksik künyelere ilişkin basit istatistiksel bilgileri sunmaktadır. Tablo 3’ten de anlaşılabileceği gibi hatalı künye sayısı eksik künye sayısına göre dikkat çekici ölçüde fazladır. Hatalı künyenin yer almadığı makale sayısı 6 (%15) iken makalelerin %75’inde eksik künye bilgisine rastlanmamıştır. Bir makalede yer alan dergi atıflarındaki hatalı künye sayısı ortalaması 4, hata sayısı ortalaması ise yaklaşık 5’tir. Yıllara göre yapılan incelemelerde bu sayıların 2010 ve 2011 yılları için daha yüksek (hatalı künye sayısı ortalaması 5, hata sayısı ortalaması 6), 2012 yılı için ise daha düşük olduğu (hatalı künye sayısı ortalaması 3, hata sayısı ortalaması 4) görülmektedir. Dergi atıflarındaki hatalı künye oranı için ortalama değer 0,3 bulunmuş, ancak özellikle dergi atıf sayısı az olan bazı makalelerde dergi atıflarının tamamında hata görülmüştür.
• #17: Dergi atıflarındaki eksik künye oranı, hatalı künye oranına göre oldukça düşük düzeydedir (Ortalama 0,04; En büyük 0,40). Ortalama olarak 25 dergi atıfından yalnızca birinde eksik bilgi ile karşılaşılmaktadır. Hatalı ve eksik künye sayıları birlikte ele alındığında hatalı ve eksik künye oranı ortalamasının 0,4 civarında olduğu görülmektedir. Diğer bir deyişle, bir makalede yer alan künyelerin 10 tanesinden ortalama dördünde hatalı ya da eksik bilgi yer almaktadır. Hatalı ve eksik künye oranlara yıllar bazında bakıldığında, 2010 ve 2011 yılları için çok benzer oranlar söz konusu olmakta, 2012 yılı için ise oranın daha düşük olduğu göze çarpmaktadır. 2012 yılı için hatalı ve eksik künye oranı 0,25 olarak gerçekleşmiştir.   Çalışmamız için bulunan hatalı/eksik künye oranı (%33), aynı derginin 1991-1995 sayılarında yayınlanmış 220 makaledeki hatalı künye oranını %57 olarak bulan Kurbanoğlu (1996) çalışmasına göre düşük düzeyde gerçekleşmiştir, ancak yaklaşık olarak her üç atıftan birinin hatalı olduğu düşünüldüğünde oldukça yüksek bir değerdir.   Dergilere yapılan atıflar için künye bazında yapılan hesaplamalar sonucunda her bir künye başına ortalama 0,4 hata/eksik düştüğü bulunmuştur. Yıllara göre bakıldığında 2010 yılı için bu oran 0,44; 2011 yılı için 0,56 ve 2012 yılı için ise 0,29’dur. Künye başına düşen ortalama hata/eksik sayısının 2011 yılındaki yüksekliği ve 2012 yılındaki düşüşü dikkat çekicidir.
• #18: 40 makalede dergilere yapılan 574 atıfta saptanan toplam 222 hataeksiğin nereden kaynaklandığına ilişkin bilgi sunmaktadır. Söz konusu sadece dergi atıfları olduğundan hata/eksik yapılabilecek kısımlar dergi adı, makale adı, yazar adı, cilt, sayı, sayfa, tarih ve çeviri makalelerde çeviren kişi adıdır. Buna göre dergilere yapılan atıflarda toplamda en çok hata/eksik yapılan kısımlar yazar adı (74, %33) ve makale adıdır (61, %28). Hataların yarıdan fazlası (%61) bu kısımlardan kaynaklanmaktadır. Dergilere yapılan atıflarda önemli sayılabilecek diğer hata/eksik türleri ise dergi adı (28; %13) ve sayfa numaraları (23; %10) kısımlarında yapılan hatalardır. Yıllar bazında daha ayrıntılı olarak inceleme yapıldığında, farklı yıllar için farklı sıralarda olsa da ilk iki hata türünün her üç yıl için de aynı olduğu (makale adı ve yazar adı) ve hataların yarıdan fazlasını karşıladığı görülmektedir. Önemli sayılabilecek diğer hata türlerinin de yukarıda bahsedilenler ile yine aynı olduğu görülmektedir (dergi adı ve sayfa bilgisi).
• #23: Atıf hatalarının büyük çoğunluğunun, özellikle de günümüz internet ortamında erişimi engelleyici özellikte olmadığını rahatlıkla söyleyebiliriz. Ancak atıf hataların erişime engel olmaması bu hataların önemsiz olduğu anlamına da gelmemelidir. Atıflar bilimsel bir makalenin önemli kısımlarından biridir ve atıflardaki hatasızlık oranı o makalenin kalitesi bakımından bir göstergedir. Aşağıda atıf hatalarını azaltmak amacıyla bazı önerilerde bulunulmuştur:   Atıf yapılan kaynaklar mutlaka orijinal kopyalarından kontrol edilerek doğrulanmalıdır. Kaynak gösterme konusunda verilen eğitim yaygınlaştırılması, özellikle Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümlerinde bu konunun üzerinde daha ayrıntılı ve uygulamalı olarak durulmalıdır. Dergi yayın kurulları bilimsel çalışmaları değerlendirirken atıf yapılan kaynakları güncelliği ve çeşitliliğinin yanısıra doğruluk, eksiklik gibi kriterler bakımından da değerlendirmeli ve puanlamalıdırlar. Konu ile ilgili çalıştaylar düzenlenip yaygınlaştırılarak, ilgili kişilerin konu ile ilgili bilinçlenmesi sağlanabilir. Kütüphanelerin danışma ve eğitim bölümlerinde kaynak gösterme konusunda bilgili personeller bulundurulup, bilimsel iletişim sürecinde yer alan kişilerin bu personelden gerek bireysel gerek grup eğitimleri şeklinde yardım alması teşvik edilebilir.