URI NG PONEMA
- 1. URI NG PONEMA MGA PONEMANG SEGMENTAL
- 2. PONEMANG SEGMENTAL Ang ponemang segmental ay pag-aaral sa mga tunog na may katumbas na titik o letra para mabasa o mabigkas. Binubuo ito ng mga patinig, katinig, klaster, diptonggo, atbp.
- 3. 1. PONEMANG KATINIG Ang mga ponemang katinig ay inayos sa dalawang artikulasyon – ang paraan at punto ng artikulasyon.
- 4. PARAAN NG ARTIKULASYON Ang paraan ng artikulasyon ay naglalarawan kung paano pinatutunog ang mga ponemang katinig sa ating bibig.
- 5. PANLABI Ang mga ponemang /p/, /b/, at /m/ ay binibigkas sa pamamagitan ng pagdiit ng ibabang labi sa itaas na labi.
- 6. PANLABI-PANGNGIPIN Ang mga ponemang /f/ at /v/ ay binibigkas sa pamamagitan ng pagdidiit ng labi sa mga ngipin sa itaas.
- 7. PANGNGIPIN Ang mga ponemang /t/, /d/, at /n/ ay binibigkas sa pamamagitan ng pagdidiit ng dila sa likuran ng mga ngipin sa itaas.
- 8. PANGGILAGID Ang mga ponemang /s/, /z/, /l/, at /r/ ay binibigkas sa ibabaw ng dulong dila na dumidiit sa punonog gilagid.
- 9. PANGNGALANGALA Ang mga ponemang /ñ/ at /y/ ay binibigkas sa punong dila at dumidiit sa matigas na bahagi ng ngalangala.
- 10. PANLALAMUNAN Ang mga ponemang /k/, /g/, /j/, at /w/ ay binibigkas sa pamamagitan ng ibaba ng punong dila na dumidiit sa malambot na ngalangala.
- 11. GLOTTAL Ang mga ponemang /Ê”/ at /h/ ay binibigkas sa pamamagitan ng pagdidiit at pagharang ng presyon ng papalabas na hininga upang lumikha ng glottal na tunog
- 12. PUNTO NG ARTIKULASYON Ang punto ng artikulasyon ay nagsasabi kung saang bahagi ng bibig ang ginagamit upang makalusot ang hangin sa pagbigkas ng isang ponema.
- 13. PASARA Ang mga katinig na binibigkas ng pasarang walang tinig at may tinig ay /p, b, t, d, k, g, Ê”/.
- 14. PAILONG Ito ay binibigkas sa paraang dumadaan sa ilong ang tunog kapag binibigkas. Ang mga katinig na binibigkas nang pailong ay /m, n/.
- 15. PASUTSOT Ang mga katinig na pasutsot ay /s, h/.
- 16. PAGILID Ang katinig na pagilid ay /l/.
- 17. PAKATAL Ang katinig na pakatal ay /r/.
- 18. MALAPATINIG Ang mga katinig na malapatinig ay /w/ at /y/.
- 19. Paraan ng Artikulasyon Punto ng Artikulasyon PANLABI PANLABI - PANGNGIPIN PANGNGIPIN PANGGILAGID PANGGILAGID PANGNGALANG ALA PANGNGALA- NGALA PANGLALA- MUNAN IMPIT / GLOTTAL PASARA p b t d k g Ê” PASUTSOT (f) (v) s (z) h PAILONG m n APRIKATIBO (i) PANGGILID l PAKATAL r MALAPATINIG y w
- 20. 2. PONEMANG PATINIG Ang mga ponemang patinig ay binibigkas sa ating dila na binubuo ng harap, sentral, gitna at likod na bahagi. Ang mga bahagi ng dila ang siyang gumagana sa pagbigkas ng mga patinig na binibigkas ng mataas, gitna at mababa ayon sa posisyon ng pagbigkas. Ang /a, e, i, o, u/
- 21. AYOS NG DILA BAHAGI NG DILA HARAP SENTRAL LIKOD MATAAS i u GITNA e o MABABA a