1. UZAKTAN EĞĠTĠMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME
Eğitim “bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla kasıtlı olarak istendik değişiklikler
meydana getirme süreci” olarak tanımlanmaktadır.
Eğitim,
girdiler,
süreç,
çıktılar ve
kontrol (değerlendirme) öğelerinden oluşur.
Ölçme ve değerlendirme ile ilgili bilinmesi gereken temel kavramlar toplam olarak 5 tanedir:
Ölçme
Ölçme, “bir veya daha fazla nesnede var olan ya da var olduğu sanılan bir niteliğin miktarını
sayısal olarak belirleme işlemidir” (Yıldırım 1983, s.93).
Ölçme, “varlık veya olayların belli bir özelliğe sahip oluş derecelerini belirleme işlemidir”
(Özçelik 1981, s.10).
Bu tanımların hepsi ortak bir nokta da birleşmektedir. Bu ortak nokta aşağıdaki gibi
açıklanmaktadır:
1. Ölçme yapılabilmesi için ilk önce belli bir niteliğin olması,
2. Bu niteliğin belli araçlar ile ölçülmesi,
3. Son olarak bir takım harf ve sayılar ile ifade edilmesidir (İşman, 1998).
Ölçüm: Ölçme işlemi sonunda elde edilen sayı veya semboldür.
Ölçme Kuralı: Ölçme işini yaparken niteliğin hangi miktarına ne değer (başarı ölçmede
puan) verileceğinin belirlenmesidir.
Ölçmede Birim: Ölçme sonucunun metre, kilogram, kilovat, derece, saat, lira, puan gibi
sayısal ifadeleri ölçme birimleridir. Birimler doğal ve tanımlanmış olarak iki türlüdür. Doğal
Birim, bir değişkenin hangi niteliğine ya da miktarına bir (1) birim denileceği tanımlanmamış
birimlerdir. Tanımlanmış birim, değişkenin ne kadarlık miktarına bir (1) birim denileceği
uzmanlarca tanımlanmış birimlerdir. (Turgut, 1983 akt. Demirel, 2005)
1. Ölçme
2. Güvenirlik
3. Geçerlik
4. Kullanışlılık
5. Değerlendirme
2. Yapılan nitelikli ölçmelerde başlangıç noktasının belirlenmesi önemlidir. Bunun için yapılan
ölçmelerde sıfırın belirlenmesi gerekmektedir. Bunun için çeşitli yöntemler bulunur:
• Birincisi, doğal sıfır noktasıdır.
• İkincisi, tanımlanmış sıfır noktasıdır.
Doğrudan Ölçme; ölçülecek olan niteliğin ya da davranışın doğrudan ölçülebilmesidir. Örn:
öğrencilerin boylarının ya da kilolarının ölçülmesi.
Dolaylı Ölçme; ölçülecek olan niteliğin uygun bir ölçme aracı ile ortaya çıkarılmasıdır. Örn:
öğrenci zekasının belirlenmesi.
Ölçek, “ ölçme sonuçlarını gösteren sembol ya da sayıların matematiksel nitelikleri”dir.
1. Adlandırma -Sınıflama Ölçekleri: Adlandırma- sınıflama ölçeğinde ölçülen
özellikleri bakımından eşya, olay ve insanların belirli bir ölçüte göre, büyüklükleri
olmaksızın ya da büyüklükleri dikkate alınmaksızın adlandırılması ya da
sınıflandırılması söz konusudur.
2. Sıralama Ölçekleri: Sıralama ölçeklerinde, belli bir özelliğe sahip oluş dereceleri
bakımından eşya, olay ve insanlar bir sıraya konabilirler ve 1., 2., 3. gibi sıra
sayılarıyla gösterilebilirler.
3. Eşit Aralıklı Ölçekler: Eşya, olay ve insanların belli bir başlangıç noktasına göre,
belli bir özelliğe sahip oluş dereceleri bakımından eşit aralıklarla sıralandığı ya da
sıralar arasındaki farkların eşit olduğu hallerde eşit aralıklı ölçeklerden bahsetmek
mümkündür.
4. Eşit Oranlı Ölçekler: Ölçülen özelliğin iki gerçek değerinin birbirine oranının,
bu değerlere karşılık gelen iki ölçme sonucunda da korunması eşit oranlı
ölçeklerin elde edilmesini sağlar. Eşit oranlı ölçekte yer alan sıfır (0) noktası eşit
aralıklı ölçekte yer alan itibari sıfır noktasının aksine gerçek sıfır anlamındadır.
Yani ölçülen özelliğin gerçekte hiç olmadığını gösterir. Ayrıca ölçekte yer alan
birim ölçeğin her bölgesinde eşittir. Metre, kilogram gibi ölçme araçları eşit oranlı
ölçek esasına uygun olarak geliştirilmişlerdir.
Güvenirlik
Eğitimde yapılan ölçmelerin mutlaka güvenilir olması yani elden geldiği kadarıyla üç tür
hatadan arınık olması gerekir. Bu üç tür hata aşağıdaki gibidir:
3. Sabit Hata: Sabit hatalar yapılan her ölçümde aynı oranda hatalar ortaya çıkarır.
Sistematik Hata: Sistematik hatalarda ise hatalar hep aynı oranda ortaya çıkmazlar.
Tesadüfi Hata: Tesadüfi hatalar ise farklı ortamlarda ortaya çıkar ve ne zaman ortaya
çıkacağı tam olarak bilinemez.
Ölçmelerdeki güvenirliği sağlamak için:
• Soru sayısı fazla olmalı,
• Sorular anlaşılmalı ve cevaplanabilir düzeyde olmalı,
• Sınav zamanı yeterli olmalı,
• Sınav soruları ne çok zor ne de çok kolay olmalı,
• Sınav sonuçları objektif olarak puanlanmalı
Geçerlik
Ölçme araçlarının güvenirliği kadar geçerli olması da önemlidir. Ölçme araçlarının
geçerliğine etki eden birçok faktör bulunmaktadır.
Kapsam geçerliliğinde, yapılan sınavların sınıf ortamında işlenen konuların tümünü kapsaması işlenmemiş
konuları kapsamaması gerekir.
Yordama geçerliği daha çok öğrencilerin başarılarının iyi bir biçimde doğru olanı tahmin etme derecesi
olarak algılanabilir.
Yapı geçerliliği genel olarak, belli bir bütünü oluşturan parçaların bir biri ile olan bağlantıları ve ilişki
düzeylerini ifade etmektedir.
Görünüş geçerliği, testin gerçekten ne ölçtüğü ile değil, onun ne ölçüyor göründüğüyle ilgilidir.
Kullanışlılık
Kullanılacak olan sınav aracının ekonomik olması ve öğretmene veya öğrenciye ayrı bir yük
getirmemesi gerekmektedir.
Değerlendirme
4. 3 temel değerlendirme çeşidi bulunmaktadır:
1. Tanıma ve Yerleştirmeye Dönük Değerlendirme: Bu değerlendirme de,
öğrencilerin öğrenme sürecine girmeden önce belirlenen konular ile ilgili getirdikleri
ön bilgileri ve hazır bulunuşluk düzeylerinin ölçülmesi esası vardır.
2. Biçimlendirme ve Yetiştirmeye Dönük Değerlendirme: Bu değerlendirme
biçiminde, öğrencilerin belirlenen hedef davranışları öğrenip öğrenmediklerini kontrol
etmek birinci aşamadır. Eğer öğrenci belirlenen hedef davranışları öğrenmediyse ne
derecede öğrendiklerini tespit etmek de ikinci aşama olarak yer almaktadır. Son
aşamada ise, öğrencilerin öğrenemedikleri hedef davranışları belirleyerek tekrardan
öğretim faaliyetine geçmektir.
3. Değer Biçmeye Dönük Değerlendirme: Bu tür değerlendirmeler dönem ortalarında
ve dönem sonlarında uygulanmaktadır. Öğrencinin belirlenen hedeflere ulaşılıp
ulaşılmadığı yani geçip kalması konusunda karar verme işlemidir.
Öğrenci başarısını değerlendirmede, başka bir deyişle puanları nota çevirmede farklı
değerlendirme kategorileri kullanılmaktadır:
1. Mutlak değerlendirme:Bu değerlendirmede belli bir takım standartlar
bulunmaktadır. Öğrencilerin aldığı notlar belirlenen bu standartlara ulaşması
gerekmektedir. Bu yöntemle öğrencilere not verme, ham puanları yüzde
puanlara çevirmek ve bu yüzdeleri de harf ya da sayı notları olarak
belirlemektir. Geçme notunun anlamı, alınan puanın belirlenen standart ile
aynı yada yüksek olmasıdır; kalma notun anlamı ise alınan notun belirlenen
standarttın altında olması demektir (Lorber ve Pierce, 1990).
5. 2. Bağıl değerlendirme: Bu değerlendirmede, öğrenci başarısı ele alınmadan
önce sınıfın genel bir başarısı ortaya çıkarılır ve bu başarıya göre öğrencinin
sınıf içindeki başarı durumuna göre not verilir. Bu yöntemde, normal dağılım
eğrisi ve aritmetik ortalama ve standart kayma işlemleri kullanılması
gerekmektedir (Tekin, 1996).
Uzaktan Eğitimde Kullanılan Ölçme Araçlarının Özellikleri ve Geliştirilmesi
Eğitimde belirlenen hedef ve davranışları ortaya çıkarmak için, eğitimciler farklı ölçme
yöntemleri kullanabilirler.
1. Sözlü Sınavlar
2. Yazılı Sınavlar
3. Kısa Cevaplı Sınavlar
4. Doğru Yanlış Testleri
5. Çoktan Seçmeli Testler
1.Sözlü sınavlar: Sözlü tipi sınavlarda öğrenci başarılarını ve gelişme düzeylerini ortaya
çıkarmada kullanılıyor. Bunun nedeni, eğitimde belirlenen bütün hedef ve davranışlar kalem
ve kağıda dayalı sınavlar ile ölçülemez.
2.Yazılı Sınavlar: Bu sınav yönteminde öğretim elemanı öğrenciye çeşitli sorular sorarak
bunların cevabını yazılı olarak istemektedir.
3.Kısa Cevaplı Sınav: Kısa cevaplı sınavlar, cevabı bir kelime, bir sayı veya bir cümle olan
sorulardan oluşan sınavlardır. Bu tür sınavlarda öğrencilere sorular sorulur ve verilen
boşluklara öğrencilerin cevapları (bir sayı, kelime, tarih ya da cümle) yazmaları istenir.
4.Doğru Yanlış Testleri: Bu tür sınavlarda sorular düz cümle şeklinde verilir. Öğrencilerden
bu soruların doğru ya da yanlış olduğunu bilinmesi istenir.
5.Çoktan seçmeli testler: Bu sınav yönteminde, öğrenciler sorulan soruların cevaplarını 3
veya daha fazla sayıda seçenekten birisini seçerek yanıtlar.
Uzaktan eğitimde çoktan seçmeli testler sınavlar üç şekilde uygulanabilir.
Birincisi, öğretmenlerin hazırlamış olduğu test maddeleri posta hizmetleri ile
öğencilere yollanır. Öğrenciler de bu soruların cevaplarını yazarak tekrar posta yoluyla
öğretmenlerine ulaştırırlar.
İkincisinde, öğrenciler uzaktan eğitim merkezine ya da sınav merkezlerine giderler,
burada ilgili personel öğrencilere sınavı uygular.
Üçüncüsünde ise internet teknolojisi sayesinde öğrenciler bulundukları yerlerden
doğru yanlış testleri uygulanır.
Özellikle çoktan seçmeli sınavlar için bir test planı hazırlamak gereklidir. Bu test planı 5
basamaktan oluşmaktadır.
6. 1. Hedeften davranışa dönüştürme,
2. Test maddesinin bütünün yazımı,
3. Madde kökünün yazımı,
4. Çeldiricilerin yazımı ve
5. Doğru cevap yazımı
Uzaktan Eğitimde Portfolyolar
Portfolyolar öğrenci çalışmalarının değerlendirmesinde kullanıan etkili bir değerlendirme
tekniğidir. Bir portfolyo test, çalışma yaprağı veya sanat projesi gibi içerik temelli belge,
video, bilgisayar dosyası, ses, vb. gibi çok çeşitli materyaller içerebilir.
Portfolyo kullanımının uzaktan eğitime getirdiği bazı yararlar vardır. bunlar aşağıdaki gibidir.
Öğrenciyi tanımaya yönelik (summative) değerlendirmeler yapmak
Biçimlendirmeye yönelik (formative) değerlendirmeler yapmak
Kişisel gelişim gibi geleneksek yöntemlerle değerlendirilmesi zor olan öğrenmeleri
değerlendirmek
Öğrenme faaliyetlerinin öğrencilerin gelişimine etkisini ortaya koymak
Belli bir zaman aralığındaki öğrenci gelişimini ortaya koymak
Uzaktan eğitim sisteminin öğrenci ürünlerine etkisini ortaya koymak
Uzaktan eğitimin sisteminin eksikliklerini ortaya çıkarmak
Uzaktan eğitim için öğrenci modeli oluşturmak
Öğrencilerin ilerideki öğrenme hayatları için yönlendirici bilgi sağlamak
Portfolyolar öğrencileri tanıma açısından detaylı bilgi sunar.
Öğrencilerin eğitim süreci içindeki gelişimini ortaya koyar.
Öğrencilerin yaratıcılıklarını geliştirici etkinlikler yapmasına olanak tanır.
Öğrencilerin kendi performanslarını görmelerine ve değerlendirmelerine olanak tanır.
Portfolyoların yararlarının yanında bazı sınırlılıkları da vardır. bu sınırlılıklar aşağıdaki
gibidir.
Öğrenciler performans çalışmalarını başkalarına yaptırtabilirler.
7. Öğrenciler bazı testlerde öz değerlendirmelerini doğru yansıtmayabilirler.
Diğer değerlendirme yöntemlerinden daha uzun zaman alır.
Portfolyoların hazırlanması zordur.
Farklı uzmanlar tarafından farklı şekilde değerlendirilebilir.
Değerlendirme kriterleri iyi belirlenemeyebilir.
Sonuç
Uzaktan eğitimde öğretmenler, öğrenci başarılarını etkili ve hatasız olarak ortaya çıkarmak
için mutlaka bir ya da daha fazla ölçme ve değerlendirme yöntemleri kullanmalıdır.
Günümüzde, belirtilen bu ölçme ve değerlendirme teknikleri aynı anda kullanılmaktadır. Bu
tür sınavlara „‟karışık sınama durumları (mixing testler)‟‟ denmektedir. Bu tür sınavlar ile
öğrenci başarıları daha detaylı bir şekilde değerlendirilebilmektedir.