�ݺ�ߣ

Ashtaanga Hrudayam
Sootrasthaanam
Adhyaaya 15
Shodhanaadi Gana Sangraha
=============================
Vaidya Hrishikesh B Mhetre
M.D. Ayurveda Samhita Jamnagar
B.A. , M.A. (Sanskrit)
www.MhetreAyurved.com
MhetreAyurved@gmail.com
+91 94 220 16 871

• www.MhetreAyurved.com , +91 94 220 16 871 ,
MhetreAyurved@gmail.com , www.Mixcloud.com/MhetreAyurved/
• I know my limitations. I do accept it.
• I am here NOT as a guest speaker …
but just as a well wisher friend ;
to have a ‘dialogue’ with you all …
rather a discussion among us …
as a KalyaanaMitra Samvaada …
ekklyaaNaima~a saMvaad !!
• Elaboration has no limits …

. . .
. . .
. . .
Join these 9 points
with 4 straight lines,
without lifting up pen,
once started.
Clue …
Think BEYOND Limit …
www.MhetreAyurved.com , +91 94 220 16 871 ,

You may listen to our 130+ audios Online for free ,
Including today’s this lecture …
www.Mixcloud.com/MhetreAyurved/
This link & other contact details will be displayed on
upcoming many slides …
kla AaOr AayaoMgaonagamaaoMkI, iKlatIkilayaa^
caunanaovaalao
mauJasaobaohtr khnao vaalao, tumasao baohtr
saunanao vaalao
kla kao[- mauJakaoyaadkro , @yaU kao[- mauJakao
yaadkro

www.MhetreAyurved.com , +91 94 220 16 871 , MhetreAyurved@gmail.com ,
inadanaovaagBaT:EaoYz:saU~asqaanao|ip
vaagBaT:
SaarIrocaicaik%saayaaMsava-sqaanaoYau
vaagBaT:
?? Why ‘Ashtanga Hrudayam’ ??
vaagBaT : AYTaMga)dya
Vaagbhata is … a subject … book … Person(Rushi)
Vaagbhata is … The Boss … The Baap …
Next to GOD … The GOD …
Vaagbhata is … Bhagavaan Vaagbhata
EaImadBagavadgaItaAQyaaya9
AnanyaaMiScantyantao maamayao janaa:pyau-pasato
toYaaMina%yaaiBayau>anaaMyaaogaxaomaMvahamyahma

namaa~aamaa~amaPya~a ikMicat
vaagBaTvaija-tma
vaagBaT : f> saU~asqaana! maM~asqaana …
gaayana^k. SaarIr. Salya. rsaSaas~a. icaik%saa.
inadana.tuma ihhao … hr jagahtuma ihhao…
tuma ihhao …
ivaYTByaa|hma[dM sava-maekaMSaona
isqatao jagat
• Saas~aoYau )dyaM EaoYzM,t~aa|ip
saU~asqaanakma …
Prqamaao|Qa-Sca t~aaip t~aaQyaayacatuYTyama
• AYTaMga)dyao &aato Prak tn~aoYau vaRqaa
Eama:

• Saas~aoYau)dyaM EaoYzM,t~aa|ipsaU~asqaanakma…
Prqamaao|Qa-Scat~aaipt~aaQyaayacatuYTyama
• AYTaMga)dyao&aatoPrak tn~aoYauvaRqaaEama:
AYTaMga)dyao|&aatoPrak tn~aoYau vaRqaa Eama:
• ]@taina Sa@yaainaflaainvataina… yaugaanau$paiNa rsaayanaaina
• inadana : vaat5 Prkar … duiYT hotu … duiYT laxaNa.iWdaoYajaBagaMdr
• SaarIr: QamanaImama-PraNaayatna
• Salya : yaM~a: gaBa-SaMkuyaaoinavrNaoxaNa.Sas~a: 6 Sas~a.
]%saMgabaMQa.ivaYkmBa.
• icaik%saa:dIpna. Aama.ivapak.grhNaI, not maUZgaBa-.pMcait@t
GaRgau. klyaaNak.
• Saalaa@ya :ipllaraoga.ilaMganaaSa]pd`va.AMjana
• grh :12 baalagrh.18 BaUt
• rsaayana: Prqama pard. laSauna maak-vanaarisaMh kRYNaitla
• vaajaIkrNa: laaokWyarsaayana

pazAvabaaoQaAnauYzana$pIAadr
A.).].40/82.
dIGa-HjaIivatmaaraogyaMQama-maqa-sauKMyaSa:
pazavabaaoQaanauYzanaOriQagacC%yataoQ$vama.

• vaaksaaOYzvao
• Aqa-iva&aanao
• PragalByao
….
• kma-naOpuNao  ?
• ttAByaasao
• isawaO ca
yatot AQyayanaantga:

VaakSaushthave
ArthaVijnaane
Praagalbhye
KarmaNaipune
Tad Abhyaase cha
Siddhau cha
Yateta Adhyayanaantaga:
~ Su Soo 3 Last shloka
वाक्सौष्ठवेऽर्थववज्ञाने
प्रागल्भ्ये कर्थनैपुणे |
तद्यासे च ससद्धौ च
यतेताध्ययनान्तगः ||५६||
निबन्धसङ्ग्रह व्याख्या (डल्हण कृ त)
अध्ययनान्तगः सिष्यः ककिं कु याथददत्याह-
वागगत्यादद|
वाक्सौष्ठवे अततस्पष्टवाक्त्वे|
प्रागल्भ्ये धाष्टथये;
प्रागल्भ्यान्र्हतोऽवप रोगान् साध्यानुत्साही
साधयतत|
तद्यासे कर्ाथ्यासे, चिब्दात् कर्थदिथनेऽवप|
ससद्धौ चेतत आरब्धासिप्रेतार्थसाधनिं ससद्गधः;
चकारोऽत्रासाध्यानार्नारम्िर्नुक्तिं
सर्ुच्चचनोतत||५६||

• MhetreAyurved@gmail.com , www.Mixcloud.com/MhetreAyurved/
• Purpose of ‘Reading’ ‘Samhitaa’
• ‘Samhitaa’ = ‘Ashtaanga Hrudayam’ … why ?
• Purpose of ‘Reading’ … Su Soo 3 Last Shloka
• vaa@saaOYzvao: :( paz ) … Pronunciation Write
• sykoloji … ? Psychology … !
• Madam … Ma’m
• Pronunciation … Perfection … ‘Respect’ !!
• By heart … Recite … Ratta maar
• 700 shloka … Vaa Soo … Geeta …
• Cash !!! … card … cheque … FD

• Aqa-iva&aanao… PragalByao…(AvabaaoQa)
Linkages through Dosha Rasa Guna Mahabhoota
In hall
…………………………………………………………….
I am not lecturer … I am practitioner.
Clinical
kma-naOpuNaotdByaasao ca isawaOca …
yatota|Qyayanaantga:…
(AnauYzana)

• www.MhetreAyurved.com , +91 94 220 16 871 , MhetreAyurved@gmail.com ,
• Reading Methods ?
• Or studying… learning… ‘Listening’
• Adhyaayam Vyaakhyaasyaama: … Then why are you
‘Reading’ … You should ‘LISTEN’ …
• … Loving !!!
• Method depends/varies as per the purpose
• Outlook … attitude decides the purpose !
• Non clinical ?
• SootraSthaane tu Vaagbhata:

• Reading Methods : 1. Compilation
• Ekam Shaastram Adheeyaano ,
na vidyaat shaastraNishchayam ,
tasmaat BahuShruta: shaastram …
Vijaaneeyaat Chikitsaka:
• Shaastram GuruMukhodgeernam Aadaaya
upaasya cha asakrut …
• Read the subject under consideration from all
possible resources … footnote … Paradkar Kunte !!
• With the help of all the teekaakaara thereon

Vaagbhata A Hr Soo 15 Shodhanaadai Gana Sangraha

Te Arthaa:
Sa GranthaBandhashcha
Sankshepaaya
Kramo Anyathaa
~ Ashtaanga Sangraha
Rearranged … Smart

Padya
Geya
Smaraneeya
Easy to grasp, store & reproduce
User friendly

• 2. Analysis with Dosha Guna Rasa
Mahabhoota.
• Why Dosha Guna Rasa Mahabhoota ?
• AaharsaMBavaMvastu… raogaaScaaharsaMBavaa:
• ya:syaatrsaivaklp&a:… yaSca daoYaivaklpivat
na sa mau(otivakaraNaaMhotuilaMgaaopSaaMitYau
• tsmaatna ekrsaM d`vyaM BaUtsaMGaatsaMBavaat
… na ekdaoYaa:ttaoraogaa:

• Still why Dosha Guna Rasa MahaaBhoota ??
• Need of the day …
• New Hetu ? … Yes. In terms of Dravya / Vihaara
• New Lakshana ? … Yes. Diseases/Syndromes
• New Aushadha ?? … Axe … Sword … Bullet … ?
• To tackle … New/Anukta things(TriSkandha) … 0-9
• daoYaaeva ih savao-YaamaraogaaNaamaekkaarNama
• naaistraogaaoivanaadaoYaO:yasmaat…tsmaat
ivacaxaNa:
‘Anau@tmaAip’ daoYaaNaaMilaMgaO:‘vyaaiQama’
]pacarot

• Vaagbhata means clinic.
• Atha VyaadhiPrateekaaram vyaachashte
• Sa tu Tredhaa
• Hetu Lakshanam Aushadham cha iti
• Hetu Dvidhaa … Antarango Bahirangashcha
• Anatarango dvidhaa … Doshaa: Dooshyaa: cha
• Bahirango api Dvidhaa … Aahara: Vihaara: cha
• Aahaaro api dvidhaa … Dravo adrava: cha
• Vihaaro api dvidhaa… Niyatakaala: Aniyatakaala: cha
• NiyataKaalo api dvidhaa … Dainandina: Aartava: cha.

Entire Vaagbhata is Mapped … Programmed.
Nothing Haphazard … Everything in order.
Vihaara : 2,3
Aahara : 5 to 10
Dosha Dooshya 11, 12
Lakshana 11, 12
11, 12 … engulfs all the nidaana sthaana …
even today’s hetu & Lakshana!!
Actual Nidaana sthaana was contemporary hence outdated hetu
& Lakshana!

Aushadha 13 to 30
13 Dosha Upakrama … The Adhyaaya …
The most Up-to-date … pade pade pratyayam
14 Principle Chikitsaa … solves everything
15 … Ready to serve … spoon feeding …
tadeva yuktam bhaishajyam
16 , 17 snehana svedana
18, 19 , 20 Shodhana
21, 22 Upakarma
23 , 24 Shaalaakya (Netra)
25 to 30 Shalya

• 3 Dosha
• 5 Mahaabhoota Dosha
• 6 Rasa
• 20 Guna
Rasa
Guna Mahaabhoota

yao idladIvaanaahO
idlataodIvaanaahO
dIvaanaaidlahO
yao idladIvaanaa…

"यस्य कस्य तरो: र्ूलर् ्,
येन के नाsवप सर्गितर् ्।
यस्र्ै तस्र्ै प्रदातव्यर् ्,
यद्वा यद्वा िववष्यतत ।।

• फक्त ...
इदर् ्एव औषधर््अस्र्ै
अनेन एव दह सर्गितर््
काले अच्स्र्न्नेव दत्तिं स्यात्
इदर् ्एव िववष्यतत
हा दृढ ववश्वास व तेवढा अ्यास पादहजे ...
वाग्िटाsपथणर् ्अस्तु ...

Baby … Age 1 Day … NICU
Meconium Aspired during delivery
Left lung Entire failed
Right Lung Half failed
Opaque Hazy X ray
O2 Saturation <40%
On ventilator
Gurgle Bubble sound in chest on auscultation
Doctor declared max 24 hrs life expectancy

Age 60 yrs. k/c/o DM
Left foot, gangrene.
3 fingers amputed
Non healing wound,
multiple discharges, fowl smell,
Shining black leg
with swelling from toe to knee
27 cases … largest wound 18 inches!

IDDM
12 x 3 = 36 units Insulin
BSL 375+
HbA1C 10+
… Now … No insulin … BSL 95 / 138
HbA1C 6.1
No weight loss …
Body insulin from 1.3 to 3.9
Eldest patient 80 Yrs … Rest 35 to 70.

Per month 10% Weight & Inch Loss is possible
3 baar poTBar KanaaKakrBaI …
naih ‘sahI’ sqaUlasya BaoYajama …ivaYkMBa
116 to 83 … in 3 months.
No recurrence.
No protein loss at all.

Vaagbhata
added Nothing new …
But SMART Rhythmic Rearrangement
A)saU. 15 Aqaa-t gaNa evaM mahakYaaya
AsaM saU 14 15 16…sausaU 37 38 39, casaU4
[sako AQyayanasaMdBa-mao
cark ]<araQa- ihndIBaaYaaMtr ko Ant piriSaYT ]pyau> h.O
kaOnasao gaNa yaa mahakYaayamao kanOasaadv`ya hO
[sa Prkar ka AQyayana krnaa bauiwko ilayao kafI duYkr h.O
tsmaat[na mau_aoMpr Qyaana d.o
grMqaaomao ]llaoiKt gaNaaoMkI saM#yaa, nyaUnaaiQak%va,
naamaaMtr,AnyaaonyasamaavaoSa, gaNaaoMka vaOiSaYTya.

saM#yaa : gaNa : sauEaut37,
AsaM 25, A) 33, mahakYaaya: cark
50, AsaM 45.
cark mao gaNa nahI.
sauEautvaagBaTmao mahakYaaya
nahI.
AsaM mao daonaao hO.
mahakYaaya vanaspitsaM#yaa
inaiScat10, gaNa
vanaspitsaM#yaa inaiScatnahI.
mahakYaaya naamakma-vaacak,
gaNanaamaAaVvanaspitvaacak.
mahakYaaya 1kma-,gaNa Anaok
www.MhetreAyurved.com ,
+91 94 220 16 871 ,
MhetreAyurved@gmail.com ,

A). mao nahIikntuAsaM hO eosaa 1hI gaNa : ipPplyaaid.
sauEautmaonahIikntuvaagBaTmao hOeosaa 1hI gaNa :
va%sakaid.
A). mao nahIikntusauEautmaohOeso ao gaNa 13:
pMcamaUla laaxaaid ]%plaaid Aamala@yaaid i~akT u
i~aflaa~aPvaaidbaRh%yaaidipPplyaaid
naamaantr:sauEaut va A) @rmasao.
saalasaar Asana.
ivadairganQaaidivadarI,
kakaolaIpdmak
www.MhetreAyurved.com ,
+91 94 220 16 871 ,

AnyaaonyasamaavaoSa:
AYTvaga - ka kakalo yaaidgaNa ma,o
jaIvanaIya mahakYaaya ka pdm akaidgaNama,o
dIpnaIya=SaUlaPrSamana mahakYaaya,
Svayaqauhr mahakYaaya=dSamaUla. sauEautnao[sao
SvaasahrgaNa kha.
vaOiSaYTya:
vaRxa nyagraoQaaid, sauganQa elaaid, Qaatu~aPvaaid,
Kinaja]Yakaid, ivarocana Syaamaaid, kmala]%plaaidwww.MhetreAyurved.com , +91 94 220 16 871 ,

pMcamaUlakula imalaakr7.
AsaMmao.saBaI 7
A)maovallaIkMTkka ]llaoKikntuvaNa-na nahI.
sauEautmaomaQyamajaIvananahI.
carkmaovallaIkMTknahI.
bra*marsaayanamao5pMcamaUlavaiNa-thO
ikMtunaamakrNa nahI.

ca. saU. 1… Slaaok 74 saoAagao… maUilanaI16, filanaI19, lavaNa5,
SaaoQanaaqa-vaRxa 6…ASmantk vamana,snauhIxaIr ivarocana,Ak-
xaIr vamanaivarocana,
itlvak%vakva pUtIk%vak : ivarocana,
kRYNaganQaa%vak: ivasap-ASa- Saaoqa tqaa Anya %vigvakarao
mao laophotu
tqaa casaU2 Apaamaaga-tNDulaIya: yavaagaU28,
evaM casaU3 AargvaQaIya : laop 32,www.MhetreAyurved.com , +91 94 220 16 871 ,

Gana : 37
Prabhaava 81
Dravyas 290
Repeatedly used Dravyas
7 : Madhuka
6 : Chandana
5 : Gudoochee Chitraka Paathaa Bruhatee Kantakaaraee
4 : Indrayava Katphala katuki Naagapushpa Palaasha Haridraa
3 : 18 Dravyas
2 : 44 Dravyas
1 : All other remaining
Doshaharatva
Vaataghna 09
Pittaghna 11
Kaphaghna 17

Mahakashaaya: 50
Prabhaava 50
Dravyas 274
Repeatedly used Dravyas
11 : Madhuka
09 : Pippali
07 : Abhayaa Badara
6 : Vachaa Chandana Chitraka Kantakaaraee
5 : Usheera Draakshaa Mustaa . Paathaa
4 : Kaakolee KsheeraKaakolee Gudoochee Bruhatee Jeevantee Punarnavaa
Mocharasa Vidanga Maricha Bilva Saarivaa
3 : 24 Dravyas
2 : 54 Dravyas
1 : All other remaining
Doshaharatva
Not specified

Other Ganas than this adhyaaya
BuddhiMedhaakara Aayushya
Navadhaanyaadi Takraanta
Ekasara
Paribhaashaa 10moola, 3katu, …
RasaSkandha
MahaaKashaaya
SamoohaAushadha moolini phalini from Cha Soo 1
28 Yavaagoo Cha soo 2 & 32 Lepa Cha Soo 3
Even unNamed all aushadhi kalpa

Ch Soo 1
ओषधीनाथर्रूपा्यािं जानते ह्यजपा वने ।
अववपाश्चैव गोपाश्च ये चान्ये वनवाससनः ॥१२०॥
न नार्ज्ञानर्ात्रेण रूपज्ञानेन वा पुनः ।
ओषधीनािं परािं प्राच््तिं कच्श्चद्वेददतुर्हथतत ॥१२१॥
योगवित्त्िप्यरूपज्ञस्तासाां तत्त्िविदुच्यते ।
ककिं पुनयो ववजानीयादोषधीः सवथर्ा सिषक् ॥१२२॥
योगर्ासािं तु यो ववद्याद्देिकालोपपाददतर््।
पुरुषिं पुरुषिं वीक्ष्य स२ ज्ञेयो सिषगुत्तर्ः ॥१२३॥
Su Soo 36/10
िवच्न्त चात्र-
गोपालास्तापसा व्याधा ये चान्ये वनचाररणः ।
र्ूलाहाराश्च ये ते्यो िेषजव्यच्क्तररष्यते ।।१०।।

अर्ातः िोधनाददगणसङ्ग्रहर्ध्यायिं व्याख्यास्यार्ः।
इतत ह स्र्ाहुरात्रेयादयो र्हषथयः।
र्दनर्धुकलम्बातनम्बबबम्बीवविाला
त्रपुसकु टजर्ूवाथदेवदालीकृ सर्घ्नर््।
ववदुलदहनगचत्राः कोिवत्यौ करञ्जः
कणलवणवचैलासषथपाश्छदथनातन॥१॥
Tatra Samshodhanai:
SthaulyaBalaPittaKaphaAdhikaan …
A Hr Soo 14

उपलक्षणिं चेदर् ्। अत एव सङ्ग्रहकारोऽगधकर्धीते (सू. अ. १४)-
"र्दनजीर्ूतेक्ष्वाकु कोिातकीद्वयफलपुष्पपत्राणण।
कु टजकरञ्जत्रपुससषथपवप्पलीववडङ्ग्गैलाप्रत्यक्पुष्पीहरेणुपृथ्वीकाकु स्तुम्बरीप्र
पुन्नटानािं फलातन िारदातन च हच्स्तपर्याथः।
कोववदारकबुथदाराररष्टाश्व्वगन्धानीपववदुलबबम्बीबन्धुजीवकश्वेतािणपुष्पीस
द्पुष्पीवचागचत्रागचत्रकर्ृगैवाथरुके न्रवारुणीसुषवीचतुरङ्ग्गुलस्वादुकर्टकपाठापाट
लीिाङ्ग्थगेष्टार्धुकर्ूवाथसत्पपणथसोर्वल्भकद्वीवपसिरुसुर्नस्सौर्नस्यायवावीवृ
श्चीवपुननथवार्हासहाक्षुरसहेसक्षुकार्डकतकवप्पलीर्ूलचववकानलदोिीरहीबेर
र्ूलातन।
िाल्भर्लीिाल्भर्लुकािरपर्यैरावर्युपोदकौद्दालकधन्वनरसाञ्जनराजादनोपगच
त्रागोपिृङ्ग्गादटकावपचछाः। वप्रयङ्ग्गुपुष्पर््। तालीसपत्रर््। हरररािृङ्ग्गबेरकन्दौ।
र्धूकदारुहरररासारौ। तगरगुडूचीर्धुफाणणतक्षीरक्षारलवणातन चेतत
वर्नोपयोगीतन।" इतत॥१॥

तनकु म्िकु म्िबत्रफलागवाक्षी
स्नुक्िङ्ग्णिनीनीसलतनततल्भवकातन।
िम्याककच्म्पल्भलकहेर्दुग्धा
दुग्धिं च र्ूत्रिं च ववरेचनातन॥२॥
सङ्ग्रहे त्वगधकर्ुक्तर् ्(सू. अ. १४) –
"बत्रवृच्यार्ादन्तीरवन्तीिङ्ग्णिनीसत्पलाजगन्धाजिृङ्ग्गीवचा
गवाक्षीछगलान्त्रीसुवणथक्षीरीगचत्रकककणणहीह्वस्वपञ्चर्ूल
वृश्चीवपुननथवापलङ्ग्कषावास्तुकिाकसालर्ूलातन।
ततल्भवकरम्यककच्म्पल्भलकपाटलीत्वचः।
बत्रफलपीलुवप्रयालबकु लबदरककथ न्धुकास्र्यथपरूषकराक्षानीसलनी
क्लीतनकक्षीरकोदकीयाथववटुङ्ग्गपूगपञ्चःङ्ग्गुलफलातन,
चतुरङ्ग्गुलफलपत्राणण।
पूतीकत्वक्फलपत्राणण।
र्हावृक्षसत्पपणथज्योततष्र्तीक्षीराणण।
क्षीरर्स्तुर्द्यधान्याम्लूत्राणण चेतत ववरेचनोपयोगीतन।
कोिातकीदेवदालीसपलाकारपेच्ल्भलकास्वरसा अकथ क्षीरर्ुष्णोदकिं चेत्युियात्र्कातन।" इतत॥२॥

र्दनकु टजकु ष्ठदेवदाली
र्धुकवचादिर्ूलदारुरास्नाः।
यवसर्सिकृ तवेधनिं कु लत्र्ा
र्धु लवणिं बत्रवृता तनरूहणातन॥३॥
वेल्भलापार्ागथव्योषदावीसुराला
बीजिं िैरीषिं बाहथतिं िैरविं च।
सारो र्ाधूकः सैन्धविं ताक्ष्यथिैलिं
त्रुटयौ पृथ्वीका िोधयन्त्युत्तर्ाङ्ग्गर््॥४॥

िरदारु नतिं कु ष्ठिं दिर्ूलिं बलाद्वयर््।
वायुिं वीरतराददश्च ववदायाथददश्च नाियेत ्॥५॥
दूवाथऽनन्ता तनम्बवासाऽऽत्र्गु्ता
गुन्राऽिीरुः िीतपाकी वप्रयङ्ग्गुः।
न्यरोधाददः पद्र्काददः च्स्र्रे द्वे
पद्र्िं वन्यिं साररवाददश्च वपत्तर््॥६॥
आरग्वधाददरकाथददर्ुथष्ककाद्योऽसनाददकः।
सुरसाददः सर्ुस्ताददवथत्सकाददबथलासच्जत ्॥७॥

जीवच्न्त काकोल्भयौ र्ेदे द्वे र्ुद्गर्ाषपर्यौ च।
ॠषिकजीवकर्धुकिं चेतत गणो जीवनीयाख्यः॥८॥
ववदाररपञ्चाङ्ग्गुलवृच्श्चकाली
वृश्चीवदेवाह्वयिूपथपर्यथः।
कर्डूकरी जीवनह्रस्वसिंज्ञे
द्वे पञ्चके गोपसुता बत्रपादी॥९॥
ववदायाथददरयिं हृद्यो ब्ूिंहणो वातवपत्तहा।
िोषगुल्भर्ाङ्ग्गर्दोध्वथश्वासकासहरो गणः॥१०॥
साररवोिीरकाश्र्यथर्धूकसिसिरद्वयर््।
यष्टी परूषकिं हच्न्त दाहवपत्तास्रतृड्जज्वरान्॥११॥

पद्र्कपुर्रौ वृद्गधतुगद्थ्धः
िृङ्ग्ग्यर्ृता दि जीवनसिंज्ञाः।
स्तन्यकरा घ्नन्तीरणवपत्तिं
प्रीणनजीवनबृिंहणवृष्याः॥१२॥
परूषकिं वरा राक्षा कटफलिं कतकात ्फलर््।
राजाह्विं दाडडर्िं िाकिं तृर्र्ूत्रार्यवातच्जत ्॥१३॥
अञ्जनिं फसलनी र्ािंसी पद्र्ोत्पलरसाञ्जनर््।
सैलार्धुकनागाह्विं ववषान्तदाथहवपत्तनुत ्॥१४॥

पटोलकटुरोदहणीचन्दनिं
र्धुस्रवगुडूगचपाठाच्न्वतर््।
तनहच्न्त कफवपत्तकु ष्ठज्वरान्
ववषिं वसर्र्रोचकिं कार्लार््॥१५॥
गुडूचीपद्र्काररष्टधानकारक्तचन्दनर््।
वपत्तश्लेष्र्ज्वरचछददथदाहतृष्णाघ्नर्च्ग्नकृ त्॥१६॥

आरग्वधेन्रयवपाटसलकाकततक्ता
तनम्बार्ृतार्धुरसास्रुववृक्षपाठाः।
िूतनम्बसैयथक्रपतोलकरञ्जयुग्र्
स्तचछदाच्ग्नसुषवीफलबाणघोर्टाः॥१७॥
आरग्वधाददजथयतत छददथकु ष्ठववषज्वरान्।
कफिं कर्डूिं प्रर्ेहिं च दुष्टव्रणवविोधनः॥१८॥
असनतततनििूजथश्वेतवाहप्रकीयाथः
िददरकदरिर्डीसििंसिपार्ेषिृङ्ग्ग्यः।
बत्रदहर्तलपलािा जोङ्ग्गकः िाकिालौ
क्रर्ुकधवकसलङ्ग्गचछापकणाथश्वकणाथः॥१९॥
असनाददववथजयते च्श्वत्रकु ष्ठकफकक्रर्ीन्।
पार्डुरोगिं प्रर्ेहिं च र्ेदोदोषतनबहथणः॥२०॥

वरुणसैयथकयुग्र्ितावरी
दहनर्ोरटबबल्भवववषाणणकाः।
द्ववबृहतीद्ववकरञ्जजयाद्वयिं
बहलपल्भलवदिथरुजाकराः॥२१॥
वरुणाददः कफिं र्ेदो र्न्दाच्ग्नत्विं तनयचछतत।
आढ्यवातिं सिरःिूलिं गुल्भर्िं चान्तः सववरगधर््॥२२॥

ऊषकस्तुत्र्किं दहङ्ग्गुकासीसद्वयसैन्धवर््।
सशिलाजतु कृ चराश्र्गुल्भर्र्ेदःकफापहर््॥२३॥
iSalaajatu…
sailalao Aip AivalaInama …
SaaoQana maarNa sa<vapatna
laaohanaaMmaarNaM EaoYzM savao-YaaM
rsaBasmanaa ,
maUlaImaQyama , kinaYz gaMQakaid, Airlaaoh
dugau-Nawww.MhetreAyurved.com , +91 94 220 16 871 ,

वेल्भलन्तरारणणकबूकवृषाश्र्िेद
गोकर्टके त्कटसहाचरबाणकािाः।
वृक्षादनीनलकु िद्वयगुर्ठगुन्रा
िल्भलूकर्ोरटकु रर्टकरम्िपार्ाथः॥२४॥
वगो वीरतराद्योऽयिं हच्न्त वातकृ तान्गदान्।
अश्र्रीिकथ रार्ूत्रकृ चराघातरुजाहरः॥२५॥
रोध्रिाबरकरोध्रपलािा
च्जङ्ग्गगणीसरलकटफलयुक्ताः।
कु च्त्सताम्बकदलीगतिोकाः
सैलवालुपररपेलवर्ोचाः॥२६॥
एष रोध्राददको नार् र्ेदः कफहरो गणः।
योतनदोषहरः स्तम्िी वर्यो ववषववनािनः॥२७॥
www.MhetreAyurved.com,
+919422016871,
MhetreAyurved@gmail.com,

अकाथलकौ नागदन्ती वविल्भया
िाङ्ग्थगी रास्ना वृच्श्चकाली प्रकीयाथ।
प्रत्यक्पुष्पी पीततैलोदकीयाथ
श्वेतायुग्र्िं तापसानािं च वृक्षः॥२८॥
अयर्काथददको वगथः कफर्ेदोववषापहः।
कृ सर्कु ष्ठप्रिर्नो वविेषाद्व्रणिोधनः॥२९॥
सुरसयुगफणणज्जिं कालर्ाला ववडङ्ग्गिं
िरबुसवृषकणीकटफलिं कासर्दथः।
क्षवकसरससिाङ्ग्गीकार्ुथकाः काकर्ाची
कु लहलववषर्ुष्टीिूस्तृणो िूतके िी॥३०॥
सुरसाददगथणः श्लेष्र्र्ेदःकृ सर्तनषूदनः।
प्रततश्यायारुगचश्वासकासघ्नो व्रणिोधनः॥३१॥
www.MhetreAyurved.com,
+919422016871,
MhetreAyurved@gmail.com,

र्ुष्ककस्नुग्वराद्वीवपपलािधवसििंसिपाः।
गुल्भर्र्ेहाश्र्रीपार्डुर्ेदोिथःकफिुक्रच्जत ्॥३२॥
वत्सकर्ूवाथिाङ्ग्थगी कटुका र्रीचिं घुणवप्रया च गर्डीरर््।
एला पाठाऽजाजी कटवङ्ग्गफलाजर्ोदससद्धार्थवचाः॥३३॥
जीरकदहङ्ग्गुववडङ्ग्गिं पिुगन्धा पञ्चकोलकिं हच्न्त।
चलकफर्ेदःपीनसगुल्भर्ज्वरिूलदुनाथम्नः॥३४॥

वचाजलददेवाह्वनागराततववषाियाः।
हररराद्वययष्टयाह्वकलिीकु टजोद्िवाः॥३५॥
वचाहररराददगणावार्ातीसारनािनौ।
र्ेदःकफाढ्यपवनस्तन्यदोषतनबहथणौ॥३६॥

kf rsa stnya gaBaao-dk
kTu ]YNa ~aya: it>adya: kfma
vacaahird`aid gaNaaOAamaaitsaarnaaSanaaO
maod:kfaZyapvanastnyadaoYainabah-NaaO

AYTaMga)dya inadanasqaana @rma.
sa eva kuiptao daoYa: (saMicat: @laod:)
sqaanaaMtraiNa ca PraPya ivakarana ku$to
bahUna.
Prmaoh.ipiTka.ivad`iQa.gaulma.paNDu.]dr.Saa
of.ivasap-. kuYz.kRima.vaatr@t……
kuYz.vrNaanaama AiQakM SaUlaM
SaIGrao<pi<a: icarisqait:
Diabetic Wound. Non healing.

No rasashastra, no guggulu, no panchakarma.
No medicines from Prameha Adhikara.
Managed on the principle that
व्रणानार््अगधकर््िूलर््, िीघ्रोत्पवत्त: गचरच्स्र्तत, रूढानार््
अवप रूक्षत्वर््, तनसर्त्ते अल्भपे अवप कोपनर््... Means non
healing recurring wound.
These are in kushtha ... Not in prameha.
So I treated as *Kleda* vruddhi,
used eladi and vachaaharidraadi gana.
also Dhoopana & Nitya Virechana
(not virechana as panchakarma) was used.
Treated 31 cases … largest wound 18 inches!

These results are without any रसिास्त्रीय कल्भप ककिं वा पिंचकर्थ ककिं वा
गुग्गुळ ककिं वा प्रर्ेह अगधकार औषधे,
40+ के सेस without recurrence ,
without modern & Ayurveda medicines … completely NORMAL
since 2 years.
बरिं वाटणिं Relief व बरिं होणिं Cure या पेक्षा *बरिं राहणिं* Non recurrent
Permanent result {Apunarbhava} हे अगधक र्हत्त्वाचिं र्ानतो र्ी.

*प्रर्ेह = प्रिूत आववल र्ूत्रता : This तनदान व गचककत्सा िक्य
*Hyperglycemia Or DM: This तनदान व गचककत्सा िक्य
*By translation , Considering Both DM & प्रर्ेह are same
:तनदान गचककत्सा िक्य व व्यावहाररक नही ।*
*Sugar व HbA1C These both can be brought &
maintained normal *
*प्रर्ेह is बच्स्त/र्ूत्र गत क्लेद *
*DM is KLEDA which is identified@रस रक्त र्ािंस *
*उद्यान एक्सप्रेस : र्ुिंबई to बिंगलोर,
Person doesn’t travel upto बिंगलोर (प्रर्ेह बच्स्तगत र्ूत्रगत
क्लेद),
Gets down @ सोलापूरला (डायबेदटस रस रक्त गत क्लेद)
You cannot receive him NOW in बिंगलोर.
*so प्रर्ेह तनदान गचककत्सा can NOT treat
डायबेदटस
It needs different निदाि चिककत्सा . It is िक्य ि यिोगामी … निश्चित ।*

… … … treated all these cases … Successfully !
Without RasaKalpa …
I do not consider RasaShastra as Aayurveda …
I am Vaagbhateeya !!
namaa~aamaa~amaAipA~aikMicatvaagBaTvaija-tma
… keep it apart …
No controversy … no debate …
Not Vigruhya … Only Sandhaaya Sambhaashaa !!!

वप्रयङ्ग्गुपुष्पाञ्जनयुग्र्पद्र्ाः
पद्र्ारजो योजनवल्भल्भयनन्ता।
र्ानरुर्ो र्ोचरसः सर्ङ्ग्गा
पुन्नागिीतिं र्दनीयहेतुः॥३७॥
अम्बष्ठा र्धुकिं नर्स्करी
नन्दीवृक्षपलािकचछु राः।
रोध्रिं धातककबबल्भवपेसिके
कटवङ्ग्गः कर्लोद्िविं रजः॥३८॥
गणौ वप्रयड्जग्वम्बष्ठादी पक्वातीसारनािनौ।
सन्धानीयौ दहतौ वपत्ते व्रणानार्वप रोपणौ॥३९॥

र्ुस्तावचाच्ग्नद्ववतनिाद्ववततक्ता
िल्भलातपाठाबत्रफलाववषाख्याः।
कु ष्ठिं त्रुटी हैर्वती च योतन
स्तन्यार्यघ्ना र्लपाचनाश्च॥४०॥
न्यरोधवप्पलसदाफलरोध्रयुग्र्िं
जम्बूद्वयाजुथनकपीतनसोर्वल्भकाः।
्लक्षाम्रवञ्जुलवपयालपलािनन्दी
कोलीकदम्बववरलार्धुकिं र्धूकर््॥४१॥
न्यरोधाददगथणो व्रर्यः सङ्ग्राही िग्नसाधनः।
र्ेदःवपत्तास्रतृड्जदाहयोतनरोगतनबहथणः॥४२॥

एलायुग्र्तुरुष्ककु ष्ठफसलनीर्ािंसीजलध्यार्किं
स्पृक्काचोरकचोचपत्रतगरस्र्ौणेयजातीरसाः।
िुच्क्तव्याथघ्रनिोऽर्राह्वर्गुरुः िीवासकः कु ङ्ग्कु र्िं
चर्डागुग्गुलुदेवधूपिपुराः पुन्नागनागाह्वयर््॥४३॥
एलाददको वातकफौ ववषिं च ववतनयचछतत।
वणथप्रसादनः कर्डूवपदटकाकोठनािनः॥४४॥

श्यार्ादन्तीरवन्तीक्रर्ुककु टरणा िङ्ग्णिनीचर्थसाह्वा-
स्वणथक्षीरीगवाक्षीसििरररजनक च्चछन्नरोहाकरञ्जाः।
बस्तान्त्री व्यागधघातो बहलबहुरस क्ष्णवृक्षात्फलातन
श्यार्ाद्यो हच्न्त गुल्भर्िं ववषर्रुगचकफौ हृरुजिं र्ूत्रकृ चरर््॥४५॥

त्रयच्स्त्रिंिददतत प्रोक्ता वगाथस्तेषु त्वलाितः।
युञ्ज्यात्तद्ववधर्न्यचच रव्यिं जह्यादयौगगकर््॥४६॥
एते वगाथ दोषदूष्याद्यपेक्ष्य
कल्भकक्कार्स्नेहलेहाददयुक्ताः।
पाने नस्येऽन्वासनेऽन्तबथदहवाथ
लेपा्यङ्ग्गैघ्नथच्न्त रोगान्सुकृ चरान्॥४७॥
इतत िीवैद्यपततससिंहगु्तसूनु
िीर्द्वाग्िटववरगचतायार््
अष्टाङ्ग्गहृदयसिंदहतायािं
सूत्रस्र्ाने
िोधनाददगणसङ्ग्रहो नार् पञ्चदिोऽध्यायः॥१५॥

• अिा अनेक के सेस सािंगता येतील.
Listen ONLINE FOR FREE, such many cases as
130+ audio presentations on various Ayurveda
subjects ...
just visit
www.mixcloud.com/MhetreAyurved/
Or
For more details
Visit

You may join our
online Samitaa Teekaa Vaachana Course …
You may contact us by sms/whatsapp on
+91 94 220 16 871
You may send email on
MhetreAyurved@gmail.com
You may listen 130+ audios Online for free
Including today’s …

• AadmaI ]tnaa khta hO … ijatnaa vaao kh pata hO.
khnao kao bahaot jyaada hO … Anakha AiQak rh jaata
hO.
• faoiDlaoBaaMDara…Qanyaacaa taomaala … maI taohmaala
… BaarvaahI
v Aayau:kamayamaanaona Qamaa-qa-
sauKsaaQanama.
Aayauvao-daopdoSaoYau ivaQaoya: prmaadr:
v cark: syaat AitEaoYz: sauEautao|ip tqaOva ca.

�ݺ�ߣ

Vaagbhata A Hr Soo 15 Shodhanaadai Gana Sangraha

More Related Content

Vaagbhata A Hr Soo 15 Shodhanaadai Gana Sangraha