Varant Nedir ?
- 1. HİSSE SENETLERİ PİYASASI VARANT PAZARI 1
- 2. İÇERİK ALIM SATIM YÖNTEMİ GENEL İŞLEYİŞ KURALLARI İŞLEM SAATLERİ KOTASYON EMİR VE İŞLEM KURALLARI İŞLEM KODU H S EKRAN ÖRNEKLERİ P M 2
- 3. ALIM-SATIM YÖNTEMİ Varant Pazarın’da SÜREKLİ MÜZAYEDE uygulanacak alım- ÇOK FİYAT satım yöntemi “piyasa yapıcı destekli çok fiyat-sürekli müzayede PİYASA sistemi”dir. YAPICILIK H S P M 3
- 4. PİYASA YAPICILIK Varant piyasasının dürüst, düzenli ve etkin PİYASA YAPICILIK çalışmasını sağlamak ve likiditeye katkıda bulunmak amacıyla, yürütülen özellikli bir alım-satım faaliyetidir. Piyasa yapıcının almaya ve satmaya razı KOTASYON olduğu fiyat ile bu fiyat seviyelerinden ne kadar alacağını/satacağını gösteren miktar H bilgisini içeren çift yönlü emir çeşididir. S P M 4
- 5. GENEL İŞLEYİŞ - I PAZAR Varantlar Kurumsal Ürünler Pazarı (KÜP) altında Varant Pazarı’nda işlem görür. Varantlar serbest marjlıdır. Ancak işlemler, MARJ kotasyon fiyat aralığı içinde (kotasyon fiyatları da dahil) gerçekleşir. ÖNCELİK Alım-Satım emirleri ve piyasa yapıcının kotasyonları fiyat ve zaman önceliği kurallarına göre sisteme kabul edilir. H AÇILIŞ Varantlar açılış seansına dahil değildir. S P M AÇIĞA SATIŞ Varantlarda açığa satış işlemine izin verilmez. 5
- 6. GENEL İŞLEYİŞ - II Hisse Senetleri Piyasası’nda geçerli olan emir HSP KURALLARI ve işlem kuralları aksi belirtilmedikçe varantlar için de geçerlidir. ZAMAN Bir varantta piyasa yapıcı tarafından kotasyon verilmeden emir kabulü ve işlemler başlamaz. Kotasyon aralığı dışındaki fiyatlardan verilen EMİRLER emirler de sisteme kabul edilir. Ancak kotasyon aralığına dahil olana kadar işlem görmezler. ADIM Fiyat adımı 1 kuruştur H S P İPTAL Emir iptali serbesttir. M 6
- 7. ÖRNEK / Genel İşleyiş EMİR (1): Alış DEF 40 lot 3.00 (Kotasyon Girilmediği için REDDEDİLECEK) EMİR (2): Satış DEF 40 lot 3.00 (Kotasyon Girilmediği için REDDEDİLECEK) KOTASYON: (3): Alış ABC 500 lot 3.60 (4): Satış ABC 500 lot 3.80 EMİR (5): Alış XYZ 20 lot 3.62 EMİR (6): Alış KLM 30 lot 3.64 EMİR (7): Satış MNO 30 lot 3.82 EMİR (8): Satış PRS 50 lot 10.99 EMİR (9): Alış TTT 50 lot 3.59 EMİR NO ÜYE ADET FİYAT FİYAT ADET ÜYE EMİR NO 6 KLM 30 3.64 3.80 500 ABC 4 5 XYZ 20 3.62 3.82 30 MNO 7 3 ABC 500 3.60 10.99 50 PRS 8 H 9 TTT 5O 3.59 S P M 7
- 8. İŞLEM SAATLERİ 09:30 12:30 14:00 17:30 09:45 09:50 14:15 14:20 I II III I II III AÇILIŞ SEANSI EMİR TOPLAMA AŞAMASI I VARANTLARDA EMİR - İŞLEM YOK AÇILIŞ SEANSI FİYAT BELİRLENİR AÇILIŞ İŞLEMLERİ SONRASI VE İŞLEMLER GERÇEKLEŞİR II VARANTLARDA SADECE KOTASYON GİRİLİR KOTASYON İLETİMİ BAŞLAR SÜREKLİ MÜZAYEDE III VARANTLARDA EMİR - İŞLEM H S P M 8
- 9. KOTASYON K GEÇERLİLİK GİRME SÜRESİ YETKİSİ O T A YAYILMA SAYISI ARALIĞI S Y H O İPTALİ S MİKTARI P N M 9
- 10. OTOMATİK KOTASYON ATAMA Kotasyonun alış ve/veya satış tarafındaki miktarının tamamen işlem görerek tükenmesi 3’ durumunda, 3 dakika içinde piyasa yapıcısının miktarı tükenen kısmını minimum kotasyon miktarına tamamlaması gerekir. Yapmaması durumunda sistem H S otomatik olarak atar. P M 10
- 11. ÖRNEK / Otomatik Kotasyon Atama EMİR NO ÜYE ADET FİYAT FİYAT ADET ÜYE EMİR NO 4 KLM 30 3.64 3.80 500 ABC 2 3 XYZ 20 3.62 1 ABC 500 3.60 5 DEF 40 3.00 YENİ EMİR (6): Satış MNO 550 lot 3.60 İŞLEMLER SONRASI EMİR BAZ EKRANI: EMİR NO ÜYE ADET FİYAT FİYAT ADET ÜYE EMİR NO 1 ABC 0 3.60 3.80 500 ABC 2 5 DEF 40 3.00 (!) PİYASA YAPICI KOTASYONUNU YENİLEMEZSE 3 DAKİKA SONRA MİN. KOT. MİKTARI H KADAR (250 LOT) KOTASYON OTOMATİK OLARAK ATANIR S P EMİR NO ÜYE ADET FİYAT FİYAT ADET ÜYE EMİR NO M 1 ABC 250 3.60 3.80 500 ABC 2 5 DEF 40 3.00 11
- 12. FİYAT KOTASYONU Miktarlarından en az birisi sıfır olan kotasyondur. Miktar sıfır olarak girildiğinde miktarın sıfır olduğu tarafta (alış ya da satış veya her ikisi birlikte) otomatik kotasyon atanmaz Verilen kotasyon fiyatlarından ve bu fiyatlar arasındaki fiyatlardan işlem yapılabilir. ADET FİYAT FİYAT ADET 1 0 10.00 11.00 500 H 2 500 10.00 11.00 0 S 3 0 10.00 11.00 0 P M 12
- 13. KOTASYON DEĞİŞTİRME VE İPTAL Değiştirme: İptal: Alış fiyatının yükseltilmesi Piyasa yapıcısının girdiği kotasyonu Alış fiyatının düşürülmesi iptal etmesine izin Satış fiyatının düşürülmesi verilmez. Satış fiyatının yükseltilmesi Bir menkul kıymetin işlemlerinin Miktarlarının arttırılması durdurulduğu Miktarlarının azaltılması süreçte de piyasa Bunların bir ya da birkaçının yapıcısı tarafından birlikte yapılması kotasyon iptali yapılmasına izin H şeklinde gerçekleşir. verilmez. S P M 13
- 14. VARANT SIRASI DURDURULDUĞUNDA Kotasyon girişine izin verilmez. Bekleyen kotasyonların fiyatları kötüleştirilip iyileştirilebilir, miktarları azaltılıp arttırılabilir ancak iptal edilebilmelerine izin verilmez (SIRA AÇIKKEN DE AYNI). Miktar/lar sıfır yapılıp fiyat kotasyonu haline dönüştürülebilir (SIRA AÇIKKEN DE AYNI). Piyasa yapıcı üye tarafından değiştirilecek kotasyonun fiyat(lar)ı işlem gerçekleşmesini sağlayabilecek seviyedeyse: kotasyon değiştiği anda işlem olmasına izin verilmez (zira sıra kapalı) ve kotasyon sistemde pasif emirler arasına H alınarak temsilci ve veri yayın ekranlarında gösterilir; S işlem(ler) sıra açıldığı anda gerçekleşir. P M 14
- 15. EMİRLER Hisse senetlerinde açılış işlemlerinin sonuçlandırılıp sürekli müzayedeye geçildiği saatten itibaren (1. seans 09:50, ikinci seans 14:20’den itibaren) – şayet kotasyon girilmişse – varant sıralarına emir girişi başlar. Varantlarda özel emir işlemlerine izin verilir. Hisse senetlerinde uygulanan mevcut yapıda olduğu gibi normal emir dosyasından gerçekleştirilebiliyorsa özel emrin girişine ya da eşleşmesine izin verilmez. Ayrıca özel emir işlemleri kotasyon aralığı dışında da H yapılabilir. S P Limit Fiyatlı, Kalanı İptal Et, Özel Limit Fiyatlı ve Özel M Limit Değerli emirler kullanılabilir. 15
- 16. EMİRLERDE DEĞİŞİKLİK Emir iptalinin serbest olması nedeniyle son emir olma koşulu aranmaksızın: Alış emirlerinin fiyatı hem artırılabilecek hem de azaltılabilecektir. Satış emirlerinin fiyatı hem artırılabilecek hem de azaltılabilecektir. Alış ve satış emirlerinin miktarları hem azaltılabilir H hem de artırılabilir. S P Emir Bölme: Hisse senetleri ile aynı uygulanır. M 16
- 17. VARANT SIRASI DURDURULDUĞUNDA İşlemleri geçici durdurulmuş varantlarda Yeni emir girişine, Emir bölme yapılmasına, Fiyat iyileştirilmesine, Miktar arttırılmasına, izin verilmez. H Fiyat kötüleştirilebilir. S P Miktar azaltılabilir. M 17
- 18. EMİRLERİN İŞLEM GÖRMEYEN KISIMLARI LİMİT FİYATLI EMRİN İŞLEM GÖRMEYEN KISMI PASİFE YAZILIR İPTAL EDİLİR H S P M 18
- 19. EMİR – İŞLEM KURALLARI - I Üyelerin alışa girdikleri limit fiyatlı emirlerin, kotasyonun satış tarafının fiyatına eşit fiyatlı olanları ile kotasyonun satış tarafının fiyatından daha düşük fiyatlı olanlarının işlem görmeyen miktarı bekleyen emirler arasına alınır (pasife yazılır). Buna paralel olarak, üyelerin satışa girdikleri limit fiyatlı emirlerin, kotasyonun alış tarafının fiyatına eşit fiyatlı olanları ile kotasyonun alış tarafının fiyatından daha yüksek fiyatlı olanlarının işlem görmeyen miktarı H bekleyen emirler arasına alınır. S P M 19
- 20. ÖRNEK EMİR NO ÜYE ADET FİYAT FİYAT ADET ÜYE EMİR NO 1 ABC 500 3.04 3.10 500 ABC 2 3 XYZ 10 3.04 NO ADET FİYAT ALICI SATICI 1 500 3.04 ABC KLM YENİ EMİR: Satış KLM 700 lot 3.04 2 10 3.04 XYZ KLM İŞLEMLER SONRASI KALAN 190 LOT PASİFE YAZILIR. EMİR NO ÜYE ADET FİYAT FİYAT ADET ÜYE EMİR NO 1 ABC 0 3.04 3.04 190 KLM 4 3.10 500 ABC 2 3 DAKİKA SONRA MİNİMUM KOTASYON MİKTARI NO ADET FİYAT ALICI SATICI KADAR (250) KOTASYON OTOMATİK ATANIR VE H ANINDA AŞAĞIDAKİ İŞLEM GERÇEKLEŞİR 3 190 3.04 ABC KLM S P EMİR NO ÜYE ADET FİYAT FİYAT ADET ÜYE EMİR NO M 1 ABC 60 3.04 3.10 500 ABC 2 20
- 21. EMİR – İŞLEM KURALLARI - II Satış kotasyon fiyatından daha yüksek fiyatlardan girilen bir limit fiyatlı alış emrinin miktarı, satış kotasyon fiyatından daha iyi fiyat seviyelerinde bekleyen emirler ve satış kotasyon fiyatı seviyesinde bekleyen emirlerin miktarını aştığı takdirde; söz konusu limit fiyatlı emir, - önce satış kotasyon fiyatından daha iyi fiyatlı emirler ile fiyat ve zaman önceliği kuralı çerçevesinde eşleşerek işleme dönüşür, - sonrasında satış kotasyon fiyatına eşit fiyatlı limitli emirlerle ve satış kotasyonuyla fiyat ve zaman önceliği kuralı çerçevesinde eşleşerek işlem görebildiği miktarda işlem H görür, S P arta kalan miktarı olur ise bekleyen emirler dosyasına yazılmadan M doğrudan iptal edilir. 21
- 22. ÖRNEK EMİR NO ÜYE ADET FİYAT FİYAT ADET ÜYE EMİR NO 1 ABC 500 3.04 3.10 500 ABC 2 3.10 10 XYZ 3 3.11 10 DEF 4 EMİR (5): Alış 800 lot 3.11 (Limit Fiyatlı Normal Emir) İŞLEMLER SONRASI KALAN 290 LOT İPTAL (EMİR TÜRÜ NE OLURSA OLSUN). SONRASINDA EMİR BAZ EKRANI ŞÖYLE GÖRÜNECEKTİR: EMİR NO ÜYE ADET FİYAT FİYAT ADET ÜYE EMİR NO 1 ABC 500 3.04 3.10 0 ABC 2 H 3.11 10 DEF 4 S P M 22
- 23. EMİR – İŞLEM KURALLARI - III Bu kapsamda, alış kotasyon fiyatından daha düşük fiyatlardan girilen bir limit fiyatlı satış emrinin miktarı, alış kotasyon fiyatından daha iyi fiyat seviyelerinde bekleyen emirler ve kotasyon fiyatı seviyesinde bekleyen toplam alış emirleri miktarını aştığı takdirde; söz konusu limit fiyatlı emir, - önce alış kotasyon fiyatından daha iyi fiyatlı emirler ile fiyat ve zaman önceliği kuralı çerçevesinde eşleşerek işleme dönüşür, - sonrasında alış kotasyon fiyatına eşit fiyatlı limitli emirlerle ve alış kotasyonuyla fiyat ve zaman önceliği kuralı çerçevesinde H eşleşerek işlem görebildiği miktarda işlem görür, S P arta kalan miktarı olur ise bekleyen emirler dosyasına yazılmadan M doğrudan iptal edilir. 23
- 24. ÖRNEK EMİR NO ÜYE ADET FİYAT FİYAT ADET ÜYE EMİR NO 1 ABC 500 3.04 3.10 500 ABC 2 3 XYZ 10 3.04 4 DEF 10 3.02 EMİR (5): Satış 800 lot 3.02 (Limit Fiyatlı Normal Emir) İŞLEMLER SONRASI KALAN 290 LOT İPTAL (EMİR TÜRÜ NE OLURSA OLSUN). ZİRA EKRANDA 3.04 ALIŞ 3.02 SATIŞ ŞEKLİNDE BİR GÖSTERİM DOĞRU OLMAYACAKTIR. SONRASINDA EMİR BAZ EKRANI ŞÖYLE GÖRÜNECEKTİR: EMİR NO ÜYE ADET FİYAT FİYAT ADET ÜYE EMİR NO H S 1 ABC 0 3.04 3.10 500 ABC 2 P 3 DEF 10 3.02 M 24
- 25. EMİR – İŞLEM KURALLARI - IV ÖRNEK: EMİR NO ÜYE ADET FİYAT FİYAT ADET ÜYE EMİR NO 1 ABC 0 5.60 6.00 0 ABC 2 5.59 ve daha altına satış girildiği takdirde emir iptal olur. 6.01 ve daha üzerine alış girildiği takdirde emir iptal olur. H S P M 25
- 26. KOD Varantlarda kısa ve uzun olmak üzere iki tür kod kullanılır. Sözkonusu kodlar İMKB tarafından belirlenir ve duyurulur. Kısa kod alfa nümerik yapıdadır ve 5 karakterden oluşur. Piyasa izleme ekranında bu kod yer alır. Uzun kod ise 32 karakterden oluşur ve hisse sorgu ekranında yer alır. Varanta ilişkin detaylı bilgiler içerir. Varantlarda özellik kodu “V” dir. Temerrüt için “TV” H resmi müzayede için “MV” kodları kullanılır. S P M 26
- 27. KISA KOD DAYANAK (*) VARLIK İHRAÇCI ÖZELLİK Dayanak Varlık TUPRS.E İhraçcı X A-O arası harfler alım hakkı veren (call) varantlar için 4-5. karaakterler P-Z arası harfler satım hakkı veren (put) varantlar için H S P M 27
- 28. UZUN KOD TUPRS C 301215 0030.00 XCH 001:001 NA_ SEPET P 300612 0040.00 XCH 001:001 KU_ XU030 C 301212 0056890 XCH 00.0010 NA_ USD_ _ P 120412 01.1234 XCH 001000 NA_ YER AÇIKLAMA Varanta dayanak hisse senedi işlem kodu, dayanağın endeks olması durumunda ise endeks 1-5 kodu yer alır. Dayanak birden fazla hisse senedinden oluşursa “SEPET” ifadesi yer alır. Varant Tipi: Alım ya da satım hakkı veren varant olduğunu belirtmeye yönelik “C” (call) ya da “P” 6 (put) harfi kullanılır. 7-12 Vade: GGAAYY şeklinde ve rakamla yer alır. H İşleme koyma fiyatı ya da seviyesidir. 13-19 S İşleme koyma seviyesi. Dayanağı endeks olan varantlar için endeksin hangi seviyesinde işleme konulacağını gösterir. P 20-22 İhraçcı kuruluşu ifade eden 3 harf yer alır. M 23-29 Dönüşüm oranı veya endeks çarpanı yer alır. 30-32 Referans alanı (kullanımı zorunlu değildir). İlk karakter takas şeklini gösterir (N: Nakit, K: Kaydi). 28
- 29. SORGU EKRANI H S P M 29
- 30. DERİNLİK EKRANI H S P Kotasyon girildiğinde genel yayın mesajı ile duyurulur M (emir girişinin başladığı anlamında) 30
- 31. TEŞEKKÜR EDERİZ HİSSE SENETLERİ PİYASASI MÜDÜRLÜĞÜ MURAT BULUT (212) 298 25 64 murat.bulut@imkb.gov.tr 31