際際滷

際際滷Share a Scribd company logo
Onderweg naar de Renaissance


   Inleiding
   Giotto
   Internationale gotiek
   Laat-gotiek of vroeg-Renaissance?
   Vlaamse primitieven
   Jeroen Bosch
     Z.O.K. p. 64-73
Onderweg naar de Renaissance: inleiding
                            (14e eeuw)



14e eeuw: verschil zuiden en noorden
 In noorden (boven Alpen: gotiek, glas-in-lood)
 In zuiden: ontwikkeling naar meer
  natuurgetrouwheid
    Kerken in Itali谷: behoud van grote
     muuroppervlakken en kleine ramen (invloed
     klassieken + klimaat)
    Gevolg: verdere ontwikkeling frescos en moza誰ek
    Opnieuw natuurgetrouw schilderen
    Grote voorbeeld: Giotto

 Ontwikkelingen: handel bloeit, universiteiten (
  Thomas van Aquino), steden, kompas,
  ontdekkingsreizen (Marco Polo), wind- en
  watermolen, mechanisch uurwerk etc. etc.
                                                        Z.O.K. p. 64
Giotto di Bondoneb (Giotto)
         +/-1266-1337




                        Giotto

                        Opwekking van
                        Lazarus

                        Deel van fresco
                        in Arenakapel in
                        Padua, 1305-1306




                                 Z.O.K. p. 64-65
Giotto

-   Alles teruggebracht tot waar het om gaat, tot het
    hoogstnoodzakelijke (dus geen drukke, stripachtige
    taferelen meer)


-   Spanning en contrast aanbrengen


-   Door vanuit bepaald standpunt te schilderen wordt
    toeschouwer deelnemer aan tafereel


-   Meer plasticiteit en ruimtelijkheid


-   Begin tijdperk van de schilderkunst in Westen

                                                      Z.O.K. p. 64-65
Giotto


         Giotto

         San Francesco, Assisi谷
         Eind 13e eeuw




                    Z.O.K. p. 64-65
Giotto


         Giotto

         Sint Franciscus en Sint
         Claire

         Fresco in San
         Francesco, Assisi谷
         Eind 13e eeuw




                     Z.O.K. p. 64-65
Giotto
         Giotto
         Arenakapel
         (Scrovegnikapel) in
         Padua, 1305-1306




                        Z.O.K. p. 64-65
Giotto


         Giotto

         Ordening onderwerpen
         frescos in Arenakapel
         in Padua, 1305-1306




                     Z.O.K. p. 64-65
Giotto


         Giotto

         Laatste oordeel

         Arenakapel
         (Scrovegnikapel) in
         Padua, 1305-1306




                     Z.O.K. p. 64-65
Giotto


         Giotto

         Laatste oordeel, detail

         Arenakapel
         (Scrovegnikapel) in
         Padua, 1305-1306




                     Z.O.K. p. 64-65
Giotto


         Giotto

         Laatste oordeel, detail

         Arenakapel
         (Scrovegnikapel) in
         Padua, 1305-1306




                     Z.O.K. p. 64-65
Giotto
         Giotto

         Bewening van
         Christus

         Arenakapel
         (Scrovegnikapel) in
         Padua, 1305-13061




                  Z.O.K. p. 64-65
Giotto


         Giotto

         Pinksteren

         Arenakapel
         (Scrovegnikapel) in
         Padua, 1305-1306




                  Z.O.K. p. 64-65
Giotto


         Giotto

         Peruzzi en Bardi
         Kapel, in kerk van
         Santa Croce in
         Florence

         Frescos van Giotto
         1320-1325




                  Z.O.K. p. 64-65
Giotto


         Giotto

         Sint Franciscus

         Bardi Kapel, in kerk
         van Santa Croce in
         Florence




                  Z.O.K. p. 64-65
Giotto


    Giotto

    Ognissanti Maria

    Paneelschildering 1310




                       Z.O.K. p. 64-65
Internationale gotiek

Naam binnen gotische schilderkunst een beeldhouwkunst
1400-1430: elegante houdingen en kleding, zachte
gelaatsuitdrukkingen, natuurgetrouw in details

Noordelijke en Italiaanse traditie in schilderkunst in elkaar
overgevloeid: domineren West-Europa
-Achtergrond schilderij krijgt ruimte (geen plat vlak meer)
-Boekverluchtingen belangrijk (b.v. Gebroeders van Limburg)
-> miniaturen
-Dieptewerking en perspectief (maar op niet
wetenschappelijke manier)
-Natuurgetrouwheid
-Altaarstukken (b.v. da Fabriano) populaire vorm van
schilderkunst: kleur, plastische vormen, rijkdom aan kleding
en decoratie, eerste spel met licht/donker
                                                    Z.O.K. p. 66
Internationale gotiek

            Gebroeders van Limburg: pagina
            uit Les Belles Heures
            (getijdenboek) 1409

            Beginletters steeds verder uitgewerkt tot
            miniaturen. In 15e eeuw illustraties vaak totaal
            los van de tekst: enkel verluchting.




                                            Z.O.K. p. 66
Internationale gotiek
            Gebroeders van Limburg:
            pagina uit Les Tr竪s Riches
            Heures du Duc de Berry
            (getijdenboek) 1415




                                Z.O.K. p. 66
Internationale gotiek

            Gebroeders van Limburg:
            pagina uit Les Tr竪s Riches
            Heures du Duc de Berry
            (getijdenboek) 1415

            Maart




                                Z.O.K. p. 66
Internationale gotiek

            Gebroeders van Limburg:
            pagina uit Les Tr竪s Riches
            Heures du Duc de Berry
            (getijdenboek) 1415

            Juni




                                Z.O.K. p. 66
Internationale gotiek


                 Gentile da Fabriano
                 De aanbidding der
                 drie koningen
                 1423, altaarstuk

                 (in 15e eeuw altijd op hout, nog
                 niet op linnen!)




                                    Z.O.K. p. 66
15e eeuw:
      Laat-gotiek of vroeg-renaissance?

Itali谷:
Afzetten tegen gotiek en int.stijl., zoeken naar klassieke
realistische stijl.
Breuk met middeleeuwen
-> vroeg-renaissance (in schilder-, beeldhouw- en bouwkunst)

Noorden (o.a. Nederlanden):
Voortzetten int.stijl, schilders uit Nederlanden grote
invloed
Geen breuk met middeleeuwen
Niet zoeken naar imitatie van natuur, maar op andere
manier realistischer
-> laat-gotiek (vrijwel alleen schilderkunst)


                                                    Z.O.K. p. 66-67
Vlaamse primitieven

Zuidelijke Nederlanden (= het Noorden)
-Primo (Latijn) = eerste
-Vlaamse primitieven: eerste
paneelschilders in het Noorden
-Waren geen miniatuurschilders of
ambachtslieden
-B.v. Jan (en Hubert) van Eyck
(altaarstuk Lam Gods)




                                         Z.O.K. p. 68-71
Vlaamse primitieven

NIEUW bij Vlaamse primitieven:
-diepte, plasticiteit en volume van figuren,
duidelijke compositie
-beeld is 辿辿n geheel
-wilden werkelijkheid schilderen (maar: konden
nog geen wetenschappelijk perspectief
schilderen)
-Verplaatsing van schilderen omgeving adel naar
gewone bevolking
-Veel symbolen

                                        Z.O.K. p. 68-71
Vlaamse primitieven

NIEUW bij Vlaamse primitieven: OLIEVERF
-Gebruikten voor het eerst olieverf (olie als
bindmiddel i.p.v. tempera (eiwit))
-Olieverf daarv坦坦r alleen op metaal en steen

-Eigenschappen:
     *zachte kleurovergangen
     *kleuren die werkelijkheid benaderen
     *schakeringen licht/donker -> ruimte
     *preciezer schilderen want droogt langzaam
                                          Z.O.K. p. 68-71
Vlaamse primitieven

(Hubert en) Jan
van Eyck: Het
Gentse Altaar (
Het Lam Gods)
1425-1432
Olieverf (!) op
panelen
343x439cm

Open luiken




                                          Z.O.K. p. 68-71
Vlaamse
    primitieven

(Hubert en) Jan van
Eyck: Het Gentse Altaar

Open luiken, detail

Adam en Eva




                          Z.O.K. p. 68-71
Vlaamse       (Hubert en) Jan van Eyck: Het Gentse Altaar
                Open luiken, detail. Aanbidding van Lam Gods
primitieven




                                                  Z.O.K. p. 68-71
Vlaamse
    primitieven

(Hubert en) Jan
van Eyck: Het
Gentse Altaar

Gesloten luiken




                    Z.O.K. p. 68-71
Vlaamse
    primitieven

(Hubert en) Jan
van Eyck: Het
Gentse Altaar

Gesloten luiken,
detail

Maria van de
annunciatie
(aankondiging
van de geboorte
van Christus)




                    Z.O.K. p. 68-71
Vlaamse
    primitieven

(Hubert en) Jan van
Eyck: Het Gentse
Altaar

Gesloten luiken,
detail

Johannes de Doper
EN
Johannes
 de Evangelist




                      Z.O.K. p. 68-71
Vlaamse primitieven

Jan van Eyck:
Man met tulband
1433




                                          Z.O.K. p. 68-71
Vlaamse primitieven

              Jan van Eyck: Madonna met
              kanselier Rolin 1435




                              Z.O.K. p. 68-71
Vlaamse primitieven

                         Rogier van
                         der Weyden
                         Kruisiging
                         (drieluik)
                         1445




                        Z.O.K. p. 68-71
Vlaamse primitieven
Hens Memling
Drieluik van de familie Moreel 1484




                                      Z.O.K. p. 68-71
Vlaamse primitieven
                        Hugo van der
                        Goes
                        Aanbidding van
                        de herders (deel
                        van drieluik)
                        1476

                        Let op de
                        verborgen
                        symbolen (b.v.
                        de bloemen,
                        sandaal,
                        korenschoof,
                        kleur van
                        gewaad, vogels,
                        verhoudingen)

                        Zie hier voor
                        bloemensymboliek

                             Z.O.K. p. 68-71
Beeldhouwkunst late middeleeuwen

Naast schilderkunst ook
beeldhouwkunst:

-Meer hout dan steen
-Meestal religieuze onderwerpen
-Steeds realistischer
-Gepolychromeerde (beschilderde)
beelden (vaak later verwijderd)




                                   Z.O.K. p. 71
Vlaamse primitieven
Beeldhouwkunst late middeleeuwen (meestal anoniem werk)




                                               Z.O.K. p. 71
Beeldhouwkunst late middeleeuwen
                     Beeldhouwkunst late
                     middeleeuwen.

                     Adriaen van Wesel
                     Sterfbed van Maria
                     1476




                                Z.O.K. p. 71
Beeldhouwkunst late middeleeuwen
                     Beeldhouwkunst late
                     middeleeuwen.
                     Adriaen van Wesel




                               Z.O.K. p. 71
Jeroen Bosch

Jeroen Bosch (Jhi谷ronymus Bosch), Den Bosch
-werkt in Nederlanden als in Itali谷 renaissance op
hoogtepunt is (rond 1500)
-weinig belangstelling voor realistisch schilderen van laat-
gotiek
-heel veel symboliek, los van werkelijkheid
-veel duivels, hel, demonen: niet optimistisch (christelijke
ondertoon)
-was voorloper, veel navolgers
-veel onduidelijkheid rond zijn werken

Zie ook Jeroen Bosch Art center Den Bosch


                                                    Z.O.K. p. 72-73
Jeroen Bosch


               Jeroen Bosch: De
               Marskramer
               (zelfportret?)




                          Z.O.K. p. 72-73
Jeroen Bosch


               Jeroen Bosch:
               Christus draagt het
               kruis
               1515-16




                          Z.O.K. p. 72-73
Jeroen Bosch

          Jeroen Bosch: De tuin
          der lusten,
          1505-10,
          220cm hoog,
          dichtgeklapt




                       Z.O.K. p. 72-73
Jeroen Bosch

Jeroen Bosch: De tuin der lusten, 1505-10, 220cm hoog, opengeklapt




                                                         Z.O.K. p. 72-73
Jeroen Bosch

          Jeroen Bosch: De tuin der
          lusten,
          opengeklapt details Adam
          en Eva in het Paradijs




                         Z.O.K. p. 72-73
Jeroen Bosch
        Jeroen Bosch: De tuin der
        lusten, opengeklapt
        details Tuin der lusten, met
        zondige zaken




                           Z.O.K. p. 72-73
Jeroen Bosch
        Jeroen Bosch: De tuin der
        lusten, opengeklapt
        details De hel




                          Z.O.K. p. 72-73

More Related Content

Vlaamse primitieven en andere

  • 1. Onderweg naar de Renaissance Inleiding Giotto Internationale gotiek Laat-gotiek of vroeg-Renaissance? Vlaamse primitieven Jeroen Bosch Z.O.K. p. 64-73
  • 2. Onderweg naar de Renaissance: inleiding (14e eeuw) 14e eeuw: verschil zuiden en noorden In noorden (boven Alpen: gotiek, glas-in-lood) In zuiden: ontwikkeling naar meer natuurgetrouwheid Kerken in Itali谷: behoud van grote muuroppervlakken en kleine ramen (invloed klassieken + klimaat) Gevolg: verdere ontwikkeling frescos en moza誰ek Opnieuw natuurgetrouw schilderen Grote voorbeeld: Giotto Ontwikkelingen: handel bloeit, universiteiten ( Thomas van Aquino), steden, kompas, ontdekkingsreizen (Marco Polo), wind- en watermolen, mechanisch uurwerk etc. etc. Z.O.K. p. 64
  • 3. Giotto di Bondoneb (Giotto) +/-1266-1337 Giotto Opwekking van Lazarus Deel van fresco in Arenakapel in Padua, 1305-1306 Z.O.K. p. 64-65
  • 4. Giotto - Alles teruggebracht tot waar het om gaat, tot het hoogstnoodzakelijke (dus geen drukke, stripachtige taferelen meer) - Spanning en contrast aanbrengen - Door vanuit bepaald standpunt te schilderen wordt toeschouwer deelnemer aan tafereel - Meer plasticiteit en ruimtelijkheid - Begin tijdperk van de schilderkunst in Westen Z.O.K. p. 64-65
  • 5. Giotto Giotto San Francesco, Assisi谷 Eind 13e eeuw Z.O.K. p. 64-65
  • 6. Giotto Giotto Sint Franciscus en Sint Claire Fresco in San Francesco, Assisi谷 Eind 13e eeuw Z.O.K. p. 64-65
  • 7. Giotto Giotto Arenakapel (Scrovegnikapel) in Padua, 1305-1306 Z.O.K. p. 64-65
  • 8. Giotto Giotto Ordening onderwerpen frescos in Arenakapel in Padua, 1305-1306 Z.O.K. p. 64-65
  • 9. Giotto Giotto Laatste oordeel Arenakapel (Scrovegnikapel) in Padua, 1305-1306 Z.O.K. p. 64-65
  • 10. Giotto Giotto Laatste oordeel, detail Arenakapel (Scrovegnikapel) in Padua, 1305-1306 Z.O.K. p. 64-65
  • 11. Giotto Giotto Laatste oordeel, detail Arenakapel (Scrovegnikapel) in Padua, 1305-1306 Z.O.K. p. 64-65
  • 12. Giotto Giotto Bewening van Christus Arenakapel (Scrovegnikapel) in Padua, 1305-13061 Z.O.K. p. 64-65
  • 13. Giotto Giotto Pinksteren Arenakapel (Scrovegnikapel) in Padua, 1305-1306 Z.O.K. p. 64-65
  • 14. Giotto Giotto Peruzzi en Bardi Kapel, in kerk van Santa Croce in Florence Frescos van Giotto 1320-1325 Z.O.K. p. 64-65
  • 15. Giotto Giotto Sint Franciscus Bardi Kapel, in kerk van Santa Croce in Florence Z.O.K. p. 64-65
  • 16. Giotto Giotto Ognissanti Maria Paneelschildering 1310 Z.O.K. p. 64-65
  • 17. Internationale gotiek Naam binnen gotische schilderkunst een beeldhouwkunst 1400-1430: elegante houdingen en kleding, zachte gelaatsuitdrukkingen, natuurgetrouw in details Noordelijke en Italiaanse traditie in schilderkunst in elkaar overgevloeid: domineren West-Europa -Achtergrond schilderij krijgt ruimte (geen plat vlak meer) -Boekverluchtingen belangrijk (b.v. Gebroeders van Limburg) -> miniaturen -Dieptewerking en perspectief (maar op niet wetenschappelijke manier) -Natuurgetrouwheid -Altaarstukken (b.v. da Fabriano) populaire vorm van schilderkunst: kleur, plastische vormen, rijkdom aan kleding en decoratie, eerste spel met licht/donker Z.O.K. p. 66
  • 18. Internationale gotiek Gebroeders van Limburg: pagina uit Les Belles Heures (getijdenboek) 1409 Beginletters steeds verder uitgewerkt tot miniaturen. In 15e eeuw illustraties vaak totaal los van de tekst: enkel verluchting. Z.O.K. p. 66
  • 19. Internationale gotiek Gebroeders van Limburg: pagina uit Les Tr竪s Riches Heures du Duc de Berry (getijdenboek) 1415 Z.O.K. p. 66
  • 20. Internationale gotiek Gebroeders van Limburg: pagina uit Les Tr竪s Riches Heures du Duc de Berry (getijdenboek) 1415 Maart Z.O.K. p. 66
  • 21. Internationale gotiek Gebroeders van Limburg: pagina uit Les Tr竪s Riches Heures du Duc de Berry (getijdenboek) 1415 Juni Z.O.K. p. 66
  • 22. Internationale gotiek Gentile da Fabriano De aanbidding der drie koningen 1423, altaarstuk (in 15e eeuw altijd op hout, nog niet op linnen!) Z.O.K. p. 66
  • 23. 15e eeuw: Laat-gotiek of vroeg-renaissance? Itali谷: Afzetten tegen gotiek en int.stijl., zoeken naar klassieke realistische stijl. Breuk met middeleeuwen -> vroeg-renaissance (in schilder-, beeldhouw- en bouwkunst) Noorden (o.a. Nederlanden): Voortzetten int.stijl, schilders uit Nederlanden grote invloed Geen breuk met middeleeuwen Niet zoeken naar imitatie van natuur, maar op andere manier realistischer -> laat-gotiek (vrijwel alleen schilderkunst) Z.O.K. p. 66-67
  • 24. Vlaamse primitieven Zuidelijke Nederlanden (= het Noorden) -Primo (Latijn) = eerste -Vlaamse primitieven: eerste paneelschilders in het Noorden -Waren geen miniatuurschilders of ambachtslieden -B.v. Jan (en Hubert) van Eyck (altaarstuk Lam Gods) Z.O.K. p. 68-71
  • 25. Vlaamse primitieven NIEUW bij Vlaamse primitieven: -diepte, plasticiteit en volume van figuren, duidelijke compositie -beeld is 辿辿n geheel -wilden werkelijkheid schilderen (maar: konden nog geen wetenschappelijk perspectief schilderen) -Verplaatsing van schilderen omgeving adel naar gewone bevolking -Veel symbolen Z.O.K. p. 68-71
  • 26. Vlaamse primitieven NIEUW bij Vlaamse primitieven: OLIEVERF -Gebruikten voor het eerst olieverf (olie als bindmiddel i.p.v. tempera (eiwit)) -Olieverf daarv坦坦r alleen op metaal en steen -Eigenschappen: *zachte kleurovergangen *kleuren die werkelijkheid benaderen *schakeringen licht/donker -> ruimte *preciezer schilderen want droogt langzaam Z.O.K. p. 68-71
  • 27. Vlaamse primitieven (Hubert en) Jan van Eyck: Het Gentse Altaar ( Het Lam Gods) 1425-1432 Olieverf (!) op panelen 343x439cm Open luiken Z.O.K. p. 68-71
  • 28. Vlaamse primitieven (Hubert en) Jan van Eyck: Het Gentse Altaar Open luiken, detail Adam en Eva Z.O.K. p. 68-71
  • 29. Vlaamse (Hubert en) Jan van Eyck: Het Gentse Altaar Open luiken, detail. Aanbidding van Lam Gods primitieven Z.O.K. p. 68-71
  • 30. Vlaamse primitieven (Hubert en) Jan van Eyck: Het Gentse Altaar Gesloten luiken Z.O.K. p. 68-71
  • 31. Vlaamse primitieven (Hubert en) Jan van Eyck: Het Gentse Altaar Gesloten luiken, detail Maria van de annunciatie (aankondiging van de geboorte van Christus) Z.O.K. p. 68-71
  • 32. Vlaamse primitieven (Hubert en) Jan van Eyck: Het Gentse Altaar Gesloten luiken, detail Johannes de Doper EN Johannes de Evangelist Z.O.K. p. 68-71
  • 33. Vlaamse primitieven Jan van Eyck: Man met tulband 1433 Z.O.K. p. 68-71
  • 34. Vlaamse primitieven Jan van Eyck: Madonna met kanselier Rolin 1435 Z.O.K. p. 68-71
  • 35. Vlaamse primitieven Rogier van der Weyden Kruisiging (drieluik) 1445 Z.O.K. p. 68-71
  • 36. Vlaamse primitieven Hens Memling Drieluik van de familie Moreel 1484 Z.O.K. p. 68-71
  • 37. Vlaamse primitieven Hugo van der Goes Aanbidding van de herders (deel van drieluik) 1476 Let op de verborgen symbolen (b.v. de bloemen, sandaal, korenschoof, kleur van gewaad, vogels, verhoudingen) Zie hier voor bloemensymboliek Z.O.K. p. 68-71
  • 38. Beeldhouwkunst late middeleeuwen Naast schilderkunst ook beeldhouwkunst: -Meer hout dan steen -Meestal religieuze onderwerpen -Steeds realistischer -Gepolychromeerde (beschilderde) beelden (vaak later verwijderd) Z.O.K. p. 71
  • 39. Vlaamse primitieven Beeldhouwkunst late middeleeuwen (meestal anoniem werk) Z.O.K. p. 71
  • 40. Beeldhouwkunst late middeleeuwen Beeldhouwkunst late middeleeuwen. Adriaen van Wesel Sterfbed van Maria 1476 Z.O.K. p. 71
  • 41. Beeldhouwkunst late middeleeuwen Beeldhouwkunst late middeleeuwen. Adriaen van Wesel Z.O.K. p. 71
  • 42. Jeroen Bosch Jeroen Bosch (Jhi谷ronymus Bosch), Den Bosch -werkt in Nederlanden als in Itali谷 renaissance op hoogtepunt is (rond 1500) -weinig belangstelling voor realistisch schilderen van laat- gotiek -heel veel symboliek, los van werkelijkheid -veel duivels, hel, demonen: niet optimistisch (christelijke ondertoon) -was voorloper, veel navolgers -veel onduidelijkheid rond zijn werken Zie ook Jeroen Bosch Art center Den Bosch Z.O.K. p. 72-73
  • 43. Jeroen Bosch Jeroen Bosch: De Marskramer (zelfportret?) Z.O.K. p. 72-73
  • 44. Jeroen Bosch Jeroen Bosch: Christus draagt het kruis 1515-16 Z.O.K. p. 72-73
  • 45. Jeroen Bosch Jeroen Bosch: De tuin der lusten, 1505-10, 220cm hoog, dichtgeklapt Z.O.K. p. 72-73
  • 46. Jeroen Bosch Jeroen Bosch: De tuin der lusten, 1505-10, 220cm hoog, opengeklapt Z.O.K. p. 72-73
  • 47. Jeroen Bosch Jeroen Bosch: De tuin der lusten, opengeklapt details Adam en Eva in het Paradijs Z.O.K. p. 72-73
  • 48. Jeroen Bosch Jeroen Bosch: De tuin der lusten, opengeklapt details Tuin der lusten, met zondige zaken Z.O.K. p. 72-73
  • 49. Jeroen Bosch Jeroen Bosch: De tuin der lusten, opengeklapt details De hel Z.O.K. p. 72-73

Editor's Notes

  • #4: Lazarus was, zo kan men daar lezen, persoonlijk bevriend met Jezus en een broer van de Martha en Maria van Bethani谷 . Er staat verhaald dat hij door Jezus uit de dood werd opgewekt nadat hij reeds enige dagen dood was.
  • #14: Tijdens het pinksterfeest wordt herdacht dat de Heilige Geest , de derde persoon van de goddelijke drie-eenheid , neerdaalde uit de hemel op de apostelen en andere aanwezige gelovigen. De Heilige Geest openbaarde zich zichtbaar als vuur en hoorbaar als wind. Na Jezus' dood op Goede Vrijdag en zijn verrijzenis op Pasen hadden de leerlingen van Jezus nog veertig dagen lang de steun van zijn aanwezigheid gehad. Op de veertigste dag van Pasen (let op: niet de veertigste dag na Pasen) werden de leerlingen door Jezus' Hemelvaart alleen achtergelaten. Wel had hij beloofd dat hij de Geest van God , de Heilige Geest zou sturen die hen geestelijk verder zou leiden en hen de kracht zou geven om getuigen van het evangelie te zijn. In het Bijbelboek Handelingen in het Nieuwe Testament staat dat de leerlingen naar Jeruzalem terugkeerden, waar ze in een bovenzaal bij elkaar kwamen om in Judas ' plaats een nieuwe apostel te kiezen, om samen te bidden en de komst van de Heilige Geest af te wachten. Op wat later de Eerste Pinksterdag is gaan heten gebeurde concreet het volgende. De gelovigen waren in een huis bijeen toen er binnen plotsklaps een geluid van een grote windvlaag zich voordeed en er een soort vlammen verschenen die zich boven de hoofden van de aanwezigen verspreidden, beter bekend als "vurige tongen"; de gelovigen werden met de Heilige Geest vervuld en begonnen buiten het huis op luide toon het evangelie in allerlei vreemde talen te verkondigen met als gevolg dat er een grote massa mensen afkomstig uit allerlei windstreken op hen afkwam. De apostel Petrus nam vervolgens het woord en hield een lange toespraak waarna er ongeveer drieduizend mensen zich bij hen aansloten.
  • #28: Lam Gods (Latijn: Agnus Dei) is een titel voor Jezus. Johannes riep: Zie hier het Lam Gods dat wegneemt de zonden van de wereld. (Evangelie van Johannes). In Openbaringen is het lam de enige die waardig is het boek met de zeven zegels te openen.
  • #29: Lam Gods (Latijn: Agnus Dei) is een titel voor Jezus. Johannes riep: Zie hier het Lam Gods dat wegneemt de zonden van de wereld. (Evangelie van Johannes). In Openbaringen is het lam de enige die waardig is het boek met de zeven zegels te openen.
  • #30: Lam Gods (Latijn: Agnus Dei) is een titel voor Jezus. Johannes riep: Zie hier het Lam Gods dat wegneemt de zonden van de wereld. (Evangelie van Johannes). In Openbaringen is het lam de enige die waardig is het boek met de zeven zegels te openen.
  • #38: Iris: mannelijkheid, Mariabloem Madonnalelie: Mariabloem, zuiverheid, onschuld Witte lelie: heiligheid, geestelijke reinheid, Maria-symbool, vruchtbaarheid Akelei: onbetrouwbaarheid