�ݺ�ߣ

XX. mende hasierako ARTE abangoardiak SARRERA KUBISMOA FUTURISMOA DADAISMOA SURREALISMOA KREAZIONISMOA eta ULTRAISMOA

SARRERA XIX. mendearen bukaeran, argazkigintzaren asmakizunak aldaketa izugarria eragin zuen irudiaren munduan. Argazkigintza asmatu baino lehen, erretratuak, paisaiak eta errealitateko edozein irudi egiteko, marrazkia eta pintura ziren baliabide bakarra. Argazkigintza asmatu zenean aldiz, ez zen artistaren beharrik erretratu edo paisaia baten irudia lortzeko, argazki kameraren bitartez edozeinek lor zezakeen errealitatearen irudi fidagarri bat. Hau dela eta, artistak pintura, marrazkigintza, eskultura eta beste adierazpideen baliabideak eta teknikak aztertu eta frogatzen hasi ziren euren lanetan. Irudiaren elementuak; koloreak eta formak, edo irudiak sortzeko teknika desberdinak artisten lanen helburu bilakatu ziren.

SARRERA Honen ondorioz, artistak irudi berri eta desberdinak sortzen hasi ziren. XIX. mendearen bukaerako gizarteak ez zituen irudi berri hauek ulertzen, eta askotan, onartezinak kontsideratu zituen, baina artistek euren lanarekin aurrera jarraitu zuten. Irudiaren munduan sortu zen aldaketa hau, beste arte adierazpide batzuetan ere gertatu zen, hala nola, literaturan, musikan eta antzerkigintzan. Lan berriak eraikitzerakoan sortzaileek euren jarrera aldatu zuten, eta eguneroko bizitza adierazteko modu berriak sortu zituzten. Arte korronte berri hauek abangoardia izenez ezagutzen dira: inpresionismoa, kubismoa, futurismoa eta beste asko .

SARRERA Ondoren, bai literatura bai irudi arloan, abangoardia hauek aztertuko ditugu: kubismoa, futurismoa, dadaismoa, surrealismoa, kreazionismoa eta ultraismoa.

KUBISMOA Kubismoa Frantzian sortu zen 1907 urtean. Literatura arloan, hitzen antolaketa grafikoa izan zen kubismoaren ezaugarri nagusia. Errealitatearen adierazpena figura geometrikoen bitartez egiten zen. Poesia kubistaren aurkikuntza nagusia kaligrama izan zen. Guillaume Apollinaire egile adierazgarriena izan zen. Guillaume Apollinaire idazlearen kaligrama. Ondorengo irudietan beste batzuk ikusiko ditugu.

KUBISMOA Irudi arloan, kubismoaren ezaugarri nagusia hauxe da: irudian adierazten den objektuaren alderdi guztiak plano berdinean erakustea. Honen ondorioz, objektua deskonposatu eta perspektiba desagertzen da. Naturako figurak forma geometrikoen bitartez adierazten dira. Ikus puntu bakarra eta sakontasunaren itxura desagertzen dira. Kubismoaren beste aurkikuntza bat collage teknika izan zen. Irudia berez existitzen da, errealitatearekiko inolako loturarik gabe. Ikusleari zaila egiten zaio artelanak ulertzea, beraz, idaztizko azalpenak irudiak bezain garrantzitsuak bilakatzen dira.

KUBISMOA Kubismoa landu zuten artista ezagunenak hauek izan ziren: Pablo Picasso, Juan Gris eta George Braque. Kubisten gai gogokoenak natura hilak, paisaiak eta erretratuak izan ziren. Gehienetan kolore nahiko apalak erabili zituzten; grisak, berdeak eta marroiak. Gerora, kolore gehiago eta biziagoak erabiltzen hasi ziren.

Emakumea biluzik. Pablo Picasso. 1941

FUTURISMOA Filippo Marinetti poeta italiarrak 1909an Manifestu Futurista argitaratu zuenean Futurismoari hasiera eman zion. Mugimendu honek bizitza laburra izan zuen, 1918 urtera arte. Futurismoaren ezaugarri nagusiak makinaren gorespena eta errealitatearen mugimenduaren adierazpena izan ziren. Artista futuristek landu zituzten gai nagusiak hauek izan ziren: antzinatasunarekin apurketa, teknologia modernoaren garapena, abiadura eta energia. Futuristek lehen aldiko kultura ukatzen zuten, gizarteak garapen eta mugimenduan bizi behar zuela uste baitzuten. Literatura arloan, futurismoak iragana ahaztu nahi zuen. Ez du metrika errespetatzen eta poesiak idazteko zeinu matematikoak eta musikalak erabiltzen ditu.

FUTURISMOA Hauek dira Manifestu Futurista n agertzen ziren gai batzuk: Mugimendu agresiboa, lasterketa, txaloa eta ukabilkada goraipatu nahi ditugu. Abiaduraren edertasuna aldarrikatu nahi dugu. Guda miresten dugu, militarismoa, abertzaletasuna, anarkisten keinu suntsitzailea eta emakumearenganako mesprezua. Irudi arloan, lerro eta formen errepikapena eta kolore biziak erabili zituzten bizitasuna eta mugimendua adierazteko. Irudiak erritmo handikoak dira. Hauek izan ziren artista garrantzitsuenak: Filippo Marinetti, Giacomo Balla, Umberto Boccioni, Carlo Carra eta Gino Severini.

DADAISMOA Dadaismoa Tristan Tzara idazleak sortu zuen Zurichen, 1916. urtean. Ondoren, Europa eta Ipar Amerikan zehar hedatu zen, New York, Paris eta Berlinen hain zuzen. Dadaismoaren helburu bat Lehen Mundu Gerran sortutako heriotza eta suntsipen guztiaren kontra borrokatzea zen. Dadaistak arte eta literatura arloetan nagusi ziren estiloen kontra altxatu ziren, anti – artea sortu nahiaz eta ezarritako ordenari probokazioa eginez. Literatura arloan, nihilismoa eta absurdoa nagusitu ziren. Poema dadaistak hitz eta soinuen segidak izan ohi dira, inolako logikarik jarraitu gabe.

DADAISMOA Hauek dira Tzarak poema dadaista egiteko eman zituen aholkuak: Hartu egunkaria eta artaziak. Egunkarian, sortu nahi duzun poemak izango duen luzapena duen artikulu bat aukeratu. Artikulua moztu. Artikuluaren hitzak moztu eta poltsa batean sartu. Poltsa leunkiro astindu. Moztutako hitzak banan banan atera eta ordena berdinean kopiatu. Poemak zure antza izango du. Idazle originala zara, sentiberatasun handikoa, nahiz eta herritarrentzako ulertezina izan.

DADAISMOA POEMA XIV. Tristan Tzara. Maquillar la vida en el binóculo - frazada de caricias - panoplia para mariposas, - he ahí la vida de las camareras de la vida. Acostarse en una navaja de afeitar y sobre pulgas en celo - viajar en barómetro - mear como un cartucho - cometer errores, ser idiotas, ducharse con minutos santos - ser golpeados, ser siempre el último - gritar lo contrario de lo que dice el otro - ser la sala de redacción y de baños de dios que cada día se da un baño en nosotros en compañía del pocero, - he ahí la vida de las camareras de los dadaístas. Ser inteligente - respetar a todo el mundo - morir en el campo de honor - suscribirse a la Deida Exterior - votar por Fulano - el respeto por la naturaleza y la pintura - aullar en las manifestaciones dadá, - he ahí la vida de las camareras de los hombres.

DADAISMOA El hombre aproximativo. Tristan Tzara, 1930. [fragmento] domingo profundo tapadera sobre el hervor de la sangre semanario peso acurrucado en sus músculos caído en el interior de sí mismo reencontrado las campanas suenan sin razón y nosotros también suenen campanas sin razón y nosotros también nosotros nos alegramos al ruido de las cadenas que haremos sonar en nosotros con las campanas * cual en este lenguaje que nos azota nos sobresaltamos con la luz nuestros nervios son látigos entre las manos del tiempo y la duda viene con una sola ola incolora atornillándose comprimiéndose aplastándose en nosotros como el papel estrujado del embalaje deshecho obsequio de otra edad a los deslizamientos de los peces amargos

DADAISMOA Irudi arloan, ez ohiko materialen erabilera landu zuten artista dadaistek. Collage teknika adibidez, oso erabilia izan zen. Jean Arpek, bere collage lanak egiteko, paperak jausten ziren moduan itsasten zituen, kasualitateari berezko garrantzia emanez. Artista ezagunenak Marcel Duchamp, Jean Arp, Man Ray, Raoul Hausmann eta Francis Picabia izan ziren. Artistek eguneroko objektuak erabili ohi zituzten euren arte lanak egiteko. Marcel Duchampek txizatoki bat bere testuingurutik atera eta arte galeria batean aurkeztu zuenean, irudiak egiteko ohiko prozedurak alde batera utzi zuen.

SURREALISMOA Frantzian sortu zen Andre Bréton en eskutik. Surrealismoa subkontzientearen mekanismoetan oinarritu zen. Surrealistek, imajinazioa eta pentsamendu irrazionala ren bitartez, errealitatea gainditu nahi zuten. 1924ean, Andre Brétonek Manifestu Surrealista idatzi zuen, bertan honelakoak agertuz: “ Surrealismoak pentsamenduaren aginduak jarraitzen ditu arrazoiaren parte hartzerik gabe. Ez ditu kezka estetiko edo moralak kontuan hartzen. ” Andre Bréton eta Paul Eluard izan ziren idazle surrealista ezagunenak. Literatura arloan, automatismoa (idazkera automatikoa) eta anaglifoa izan ziren aurkikuntza nagusiak.

SURREALISMOA López Cruces nos recuerda qué se entiende, literariamente hablando, por anaglifo : “ Dalí, Buñuel, Lorca y otros crean anaglifos en las reuniones celebradas en el cuarto del último en la madrileña Residencia de Estudiantes. Eran, según Moreno Villa, una «especie de mínimos poemas, ocurrencias graciosas, que constaban de tres sustantivos, uno de los cuales, el de en medio, había de ser "la gallina". Todo el chiste y la gracia estribaba en que el tercero tuviese unas condiciones fonéticas impresionantes por lo inesperadas» y careciese de toda relación con el primero.” Y ofrece los siguientes ejemplos, el segundo de los cuales se atribuye a Pepín Bello:

SURREALISMOA El té, El pin, El té, El pan, La gallina El pun, Y el Teotocópuli. La gallina Y el comandante.

SURREALISMOA Irudi arloan, premisa berdinak jarraitu zituzten artista surrealistek, hau da, subkontzientea, imajinazioa eta pentsamendu irrazionala erabiliz, errealitatea gainditzea. Artista ezagunenak Salvador Dalí, Max Ernst, René Magritte, Yves Tanguy eta Jean Arp izan ziren. Salvador Dalí, Luis Buñuel eta Federico García Lorca kideak izan ziren Madrilgo Residencia de Estudiantes delakoan. Buñuel eta Dalík pare bat filma egin zuten elkarrekin. Subkontzientea hainbat irudi biltzen zuen biltegi handi bat zen surrealistentzat, eta hortxe arakatu zuten euren irudien bila. Euren lanetan ametsen mundua irudikatu zuten pentsamendu arrazionalari kasurik egin gabe.

KREAZIONISMOA Kreazionismoa Vicente Huidobro poeta txiletarrak sortutako mugimendu literarioa da. Juan Larrea eta Gerardo Diego ere idazle kreazionistak izan ziren. Hauek izan ziren kreazionismoaren ezaugarriak: Puntuazio zeinuak desagertzen dira. Irudien gainjartzea, erreferente argirik gabe. Irudien lotura semantikoa ematen da, inolako jarraipen logikorik gabe. Naturak arbola sortzen duen bezala, idazleak poema sortu behar du. Deskriptiboa eta anekdotikoa den guztia ezabatu.

ULTRAISMOA Ultraismoa, kreazionismoa bezala, mugimendu literarioa da. Bien arteko harremana oso handia izan zen. 1919an Grecia aldizkarian mugimendu ultraistaren lehenengo manifestua argitaratu zen. Bertan, futurismoa eta dadaismoarekiko lotura aldarrikatzen zen jada. Eugenio Montes, Adriano del Valle, Rafael Lasso de la Vega eta Jorge Luis Borges abangoardia honetako idazleak izan ziren.

ULTRAISMOA Poema ultraistak poesia kubista, futurista eta dadaistaren eraginak jasotzen ditu. Irudi eta metafora harrigarriak, logika gabekoak. Zinema, kirola eta aurrerapen teknologikoaren gaiei lotuta: " Los motores suenan mejor que endecasílabos " (Guillermo de Torre). Errima desagertzen da. Poema osatzen duten hitzak egitura tipografiko baten arabera ordenatzen dira, poesia eta plastikaren arteko lotura egin nahian. Neologismoak, teknizismoak eta hitz esdrujulen erabilera. Hauek izan ziren ultraismoaren ezaugarriak:

�ݺ�ߣ

XX. mende hasierako ARTE abangoardiak

More Related Content

XX. mende hasierako ARTE abangoardiak