More Related Content
Similar to Yeni Ekonomi Kuantum Nöroekonomi Kitabının Özeti - Avedis Boyacı (6)
Yeni Ekonomi Kuantum Nöroekonomi Kitabının Özeti - Avedis Boyacı
- 1. “Yeni Ekonomi Kuantum – Nöroekonomi (Haldun Soydal)” Kitap Özeti Hazırlayan: Avedis Boyacı http://tr.linkedin.com/in/avedisboyaci http://boyacidukkani.wordpress.com
- 2. Sunum Ġçeriği • Kitaba Dair Genel Bilgiler • Kitap Künyesi, Kitabın Ġçindekiler, Genel Bilgiler • I. Bölüm • Klasik Ġktisat Akımı • Neoklasik Ġktisat Akımı • Modern (Yeni) Ġktisat Akımına Doğru • Kavramlar (Ekonofizik, Kaos, Kuantum, Entropi, Belirsizlik, Fraktal Geometri, Kelebek Etkisi, Oyun Teorisi, Bulanık Mantık, Nörokuantoloji) • II. Bölüm • Yeni Ġktisat (Psikolojik Ġktisat, Mental Muhasebe, DavranıĢsal Ġktisat, Evrimci Ġktisat) • Beyin - Nöroloji (Nöron'lar, Nörotransmiter‟ler, Bellek - Bilinç, Karar Verme, fMRI, Ġktisadi Bulgular, Nöropazarlama) • Nöroekonmi, Makroekonomi ve Türkiye Üzerine Uygulama • Yazarın Sönsözünden
- 3. Kitap Künyesi Yeni Ekonomi Kuantum - Nöroekonomi Yazar: Haldun Soydal Yayınevi: Palet Yayınları Basım zamanı: Eylül 2010 Sayfa adedi: 204
- 4. Kitabın Ġçindekiler • ÖNSÖZ 9 • Il. BÖLÜM 83 • GĠRĠġ 11 • NÖROEKONOMĠ 83 • I. BÖLÜM 15 • PSĠKOLOJĠK ĠKTĠSAT 87 • KUANTUM MEKANĠĞĠ ĠLE DEĞĠġEN • MENTAL MUHASEBE 91 PARADĠGMA VE EKONOMĠ 15 • DAVRANIġSAL ĠKTĠSAT 95 • EKONOFĠZĠK 19 • DENEYSEL ĠKTĠSAT 97 • ZEĠTGEĠST - KAOS, KUANTUM VE • EVRĠMCĠ ĠKTĠSAT 98 EKONOMĠ 23 • NÖROEKONOMĠ 98 • DETERMĠNĠZM 31 • Nöroekonomi‟ye Yönelik EleĢtiriler 106 • KOMPLEKSĠTE 34 • Literatürde Yer Alan BaĢlıca Nöroekonomi Uygulamaları 109 • FELAKET (Catastrope) TEORĠSĠ 36 • NÖROEKONOMĠ VE MAKRO EKONOMĠ, TÜRKĠYE • ENTROPI 38 ÜZERĠNE UYGULAMALI ARAġTIRMA 151 • BELĠRSĠZLĠK 41 • SONSÖZ 163 • FRAKTAL GEOMETRĠ 49 • EK: DENEY GÖRÜNTÜLERĠ 165 • KELEBEK ETKĠSĠ 61 • EK: DENEYLERDE ELDE EDĠLEN (MRI GÖRÜNTÜLERĠNDEN ÖRNEKLER 171 • OYUN TEORĠSĠ 66 • SÖZLÜK 183 • Tutukların Ġkilemi (dilemma) 67 • Nash Dengesi 69 • AÇIKLAMALAR 173 • BULANIK MANTIK (Fuzzy Logıc) 72 • DIZĠN 191 • NÖROKUANTOLOJĠ 80 • KAYNAKÇA 193
- 5. Kitaba Dair Genel Bilgiler I • Kitap, iktisat biliminin diğer bilimlerden ayrı düşünülemeyeceğinin ve bu nedenle de bilimsel geliĢmelerden direk etkilendiğinin vurgulanması ile baĢlıyor. • Ardından, iktisat bilimi dünyasında kabul görmüĢ olan teoriler paylaĢılıyor. Bunlar: Klsaik, Neoklasik ve Modern olarak kategorize edebileceğimiz üç akımın öncülüğünde geliĢtirilmiĢlerdir. • Kuantum fiziğinin, nöroekonominin ve davranış bilimlerinin ekonomide yer bulmaya başlamasıyla iktisat biliminde bir devrim yaĢandığı iafde ediliyor ve kitap boyunca, çeĢitli bilimlerdeki ve kavramlardaki geliĢmeler örnek verilerek bu devrimin ne olduğu açıklanıyor.
- 6. Kitaba Dair Genel Bilgiler II • Kitabın I. bölümünde; konuya temel oluĢturması için önce klasik iktisat ve neoklasik iktisat teorileri tanımlanmıştır. Ve ardından modern (yeni) iktisada geçiĢ; geliĢmeler ve kavramlar aracılığı ile aktarılıyor. Ġlgili tüm kavramlar açkılanarak, iktisat bilimine nasıl yansımasına dair fikir veriliyor. • Kitabın II. bölümünde; ise nöroloji, insan beyni ve insan beyninin işleyişi açıklanarak iktisat bilimi ile iliĢkilendiriliyor. • Kitabın son kısmında Haldun Soydal‟ın Türkiye‟de yaptığı çalışmalardan da örnekler veriliyor.
- 7. Bölüm I > Klasik Ġktisat Akımı • Klasik fizik; Öklit matematiği, Newton‟un (1643 - 1727) ve daha sonra James Maxwel‟in geliĢtirmiĢ oldukları teoremlere dayanmaktadır. Newton özgür iradeyi ortadan kaldıran nedensellik temeline dayalı determinist feslefeyi bilim dünyasına sunarak, temel paradigmayı bu felsefe üzerine kurmuĢtur. Yani bir önceki durumdan bir sonraki durumun tespit edilmesi mantığına dayanmaktadır. Isaac Newton 1642 - 1727 • Klasik fizikteki deterministik felsefenin iktisat bilimine yansıması rasyonellik (akılcılık) şeklinde olmuştur. Ġnsan rasyonel bir varlık olarak kabul edilmiĢ ve iktisadi kuramlar bu varsayım üzerine inĢa edilmiĢtir. Psikoloji biliminden sınırlı miktarda faydalanılmıştır. • Bu kuramın en önemli temsilcileri Adam Smith ve Jeremy Bentham kabul edilebilir. Adam Smith‟in “The Theory of Moral Sentimes” isimli çalıĢmasında birey Adam Smith davranıĢlarının psikolojik açıdan analizini içermektedir. 1723 - 1790
- 8. Bölüm I > Determinizm • Determinizim, tüm olayları ve evreni, onların bu şekilde olmalarını zorunlu kılan bir takım yasa ile güçlerin varlığına ve bu yasa ile güçlerden meydana geldiklerini ileri süren doktirne verilen isimdir. Daha açık bir ifadeyle evrende akli bir düzen vardır. • Felsefi temelli determinizim, nedenselliktir ve bütün olaylarda özgür iradeyi ve insanın baĢka türlü davranabilme imkanını kabul etmeyen, olay ve olgularda bir takım önceden varolan zorunlu nedenler zincirinin zorunlu olarak benimsendiğini savunan teoridir.
- 9. Bölüm I > Neoklasik Ġktisat Akımı I • Neoklasik iktisat akımı özellikle 20. yüzyılda etkili olmuştur. Bu akım ile birlikte iktisat biliminde sosyal bilimlerden uzaklaĢılmıĢ, sosyolojik – psikolojik faktörlerin dahil edildiği analizler giderek azalmıĢ ve iktisadi faktörler matematiksel olarak ifade edilmeye çalışılmıştır. Yani “etkik” kökenden “mühendislik” kökene doğru bir kayma yaĢanmıĢtır. • Ġktisadi bireylerin her durum ve koĢulda, rasyonel (akılcı) kararlar alarak, rasyonel seçim ve tercihler yaptıkları, faydasını maksimum yapmaya çalıĢan davranıĢlar sergileyecekleri varsayılmıĢtır. Bu Ģekilde davranan iktisadi bireye “homo economicus” denilmektedir. Kararlı ekonomik denge durumu olabileceği söylenmekte ve bu durum hedeflenmektedir. Dengesizliğin geçici olduğu kabul edilmektedir.
- 10. Bölüm I > Neoklasik Ġktisat Akımı II • Oysa, zaman içinde görülmüĢtür ki reel dünyada; kararlı ekonomik denge durumu, gruplararası çıkar çatıĢmalarının yaĢanmadığı ekonomik sistemler mümkün değildir. İktisadi hayat matematiksel ifadeler dışında çok çeşitli faktörlerden etkilenmektedir. • Neoklasik iktisat akımının ortaya koyduğu en sosyal sayılabilecek kavram marjinal fayda (bir ürünün son biriminin sağlayacağı fayda) kavramıdır.
- 11. Bölüm I > Modern Ġktisat Akımına Doğru I • Neoklasik iktisat akımındaki tam rasyonellik varsayımı, iktisat modellerine basitlik ve iĢlerilik sağlamalarına rağmen tahmin gücü açısından yetersiz kalmaktaydı. • Neoklasik yaklaĢımın gerçek dünyayı yansıtmaktan uzak olan varsayımlarının ekonomi öğretisi ve eğitimine de yansıyarak tekelleĢmesi, pek çok eleĢtiri almasının yanı sıra, 2000 yılında bir grup Fransız iktisat öğrencisi tarafından bir bildiriyle eleĢtirilmiĢ ve öğrencilerin deyimiyle “Otistik İktisat” kavramı kamuoyu ile paylaĢılmıĢtır. Ardından özellikle Amerika ve Belçika‟da baĢ gösteren tepkiler modern iktisatın doğumunda önemli adımlar olmuĢlardır. • İktisat biliminin diğer bilimlerle ilişkilendirilmesi gerekliliği zamanla kendisini göstermiĢ ve yerleĢik iktisat kuramlarını etkilemiĢtir.
- 12. Bölüm I > Modern Ġktisat Akımına Doğru II • Modern (yeni) iktisatta öne çıkan noktalar aĢağıdaki Ģekilde özetlenebilir. (Bu kavramlar ileriki slide‟larda açıklanacaktır.) • Zaman analize girmiĢtir. (Laboratuvar ortamında somut zamanlı modellerin kurulması mümkün hale gelmiĢtir.) • Faydacılık • Marjinalizm • Sınırlı rasyonellik • Yöntemsel bireyselcilik • Çoklu denge • Evrimci oyun kuramı • Ekolojik ekonomi • Psikolojik ekonomi • Yeni ekonometri • Kompleksite kuramı • Simülasyonlar - Fraktallar • Deneysel iktisat • Ekonofizik • Mental muhasebe • DavranıĢsal iktisat • Nöroekonomi
- 13. Bölüm I > Ekonofizik • Tüm bilimlerin kaynağı felsefedir. Tüm bilimler felsefe kaynaklı olduklarından birbirleriyle de iliĢki halindedirler. • Fizik alanında yapılan her türlü paradigma değiĢikliği ekonomide de değiĢimlere yol açmaktadır. • Fizikçiler tarafından ortaya koyulan teorileri ve metotları ekonomi problemlerini çözmekte kullanan ve iktisadi analizlere dahil eden interdisipliner araştırma alanına «ekonofizik» adı verilmektedir. Eski Yeni Klasik Mekanik Kuantum Mekaniği Doğrusal Geometri Fraktal Geometri Klasik Mantık Bulanık Mantık Determinizm Belirsizlik
- 14. Bölüm I > Kaos I • Kaos, evrenin düzenden önceki karmaşık, şekilsiz, anlaşılamayan ve kontrol edilemeyen hali olarak ifade edilmektedir. • Kaos teoremi ilk kez 1889 yılında, Fransız matematikçi Henry Poincare tarafından kullanılmıĢtır. Evrenin ilk durumunu bilemeyeceğimiz için güneĢ sisteminin kararlı olup olmayacağını asla öngöremeyeceğimizi ispatlamıĢtır. • Kaos teoremi; Kuantum Mekaniği, Heisenberg Belirsizlik Ġlkesi, atomaltı dünyanın araĢtırılması, determinizmin eski önemini yitirmesiyle önemli ölçüde kullanılmaya baĢlamıĢtır. Kaos teoremi; sürekli bir kararsızlık gösteren yapılardan düzenin (süreli ve çoklu denge) nasıl ortaya çıktığını non-lineer denklemlerle göstermektedir.
- 15. Bölüm I > Kaos II • Kaos teorminde, iktisadi olaylar tekdüze ve basit iliĢkiler olarak değerlendirilmemekte ve kaotik özellik taĢıyan davranıĢlar olarak varsayılmaktadır. Klasik iktisadi ekolün temel argümanları olan homoeconomicus ve rasyonalizm reddedilmektedir. • Yapılan araĢtırmalara göre dünya ekonomisi genel bir döngü olarak 50 yılda bir kırılmakta ve sonuç olarak belirsiz bir döneme girmektedir. Yani kaotik yükseliĢ ve çöküĢ döngüleri bulunmaktadır. Bu durum Kaos teoremine uygundur.
- 16. Bölüm I > Kuantum • Atom çekirdeğinin etrafında devamlı bir dalga halinde dolaşan ve her noktada bulunabilen elektronların çok olmasına «kuanta»; tek olmasına ise «kuantum» adı verilir. • Belirsizliği temel alan Kuantum paradigmasıyla beraber, görecelilik - olasılık gibi durumlar sisteme eklenmiş ve ekonomik sistemin bütünü düzsel değil nonlineer bir çözümleme tekniği ile yorumlanmıştır. • Önümüzdeki dönemde yeni ekonomi bu kuramlara dayandırılacaktır. Ör: Ġstihdam, döviz kuru, finans piyasaları harektleri vs...
- 17. Bölüm I > Entropi • Yunanca «Entrope» kelimesinden gelen «Entropi» bir sistemin düzensizliğinin ölçüsü olarak ifade edilmektedir. Evrende kendi haline bırakılan tüm sistemlerin zamanla orantılı olarak düzensizliğe doğru gideceğini savunur. • Entropi getirdiği fizik dinamiği dıĢında, «Sosyal Entropi» kavramıyla da iktisat literatürüne girmiĢtir. Sosyal Entropi, insan iliĢkileri ile üretme ve gelir yaratma kapasitesi arasındaki iliĢkiyi açıklamaya çalıĢan bir kuramdır. Ekonomik sistemin öğeleri arasındaki farklılaĢma arttıkça Sosyal Entropi azalmaktadır. Sosyal Entropi azaldıkça gelir dağılımının daha homojen sağlanacağı ve toplumun refah düzeyinin artacağı sonucuna ulaĢılmıĢtır.
- 18. Bölüm I > Belirsizlik • 1926 yılında Werner Heisenberg tarafından tanımlanmıĢtır. Bu ilke Kuantum fiziğinin de temelini oluĢturmaktadır. • «Belirsizlik İlkesine» göre hareket halinde olan bir elektronun hem konumunun hem de hızının aynı anda belirlenmesi imkansızdır. Kuantum fiziğinde her fiziksel niceliğe denk gelen bir reel sayı değil, bir iĢlemci vardır. Bu iĢlemciler, deterministik mekanikten ayrı olarak sayısal değerler ile değil matrisler ile temsil edilir. Dolayısıyla, kuantum mekaniğinde ölçülen fiziksel niceliğin ölçüm sırası önemlidir. • İktisadi dünyda matrisler olasılıkları işaret Werner Heisenberg etmektedir. Dolayısı ile bazı olasılıklar hesaplanabilir. 1901 - 1976 Fakat hiçbir zaman kesin olarak iktisadi bir tahminde bulunulamaz.
- 19. Bölüm I > Belirsizlik – Schrodinger Deneyi • Belirsizlik ilkesini temel alan Schrodinger, elektronun atom içindeki hareketini inceleyerek (dalga mekaniği) elektronun bulunduğu yeri bir olasılık olarak ortaya koymuĢtur. Schrodinger‟e göre bütün ihtimaller aynı anda var olmaktadır. Yaptığımız gözlem sırasında bu ihtimallerden algıladığımızı gerçeğe indirgeriz ve gözlemin bir parçası oluruz. • Schrodinger‟in ünlü kedi deneyinde, kapalı bir kutunun içinde bir düzenek ve baĢlangıçta canlı olan bir kedi vardır. Düzeneğin içinde ise, bozunma olsalığı %50 olan bir parçacık ve bu parçacığın bozunmasıyla ortama yayılacak zehirli gaz vardır. Düzenek bozulursa kedi ölecektir. • Kutu açılana (yani gözlem yapılana kadar) kedi ölü mü diri mi bilinmemektedir. Yani kuantum fiziğine göre kedi hem ölüdür hem de diridir.
- 20. Bölüm I > Fraktal Geometri • 1975‟te Polonya asıllı matematikçi Beneoit Mandelbrot tarafından ortaya atılan Fraktal; çoğunlukla kendine benzeme özelliği gösteren karmaĢık geometrik Ģekillerin ortak adıdır. Kendine benzer bir cisimde cismi oluşturan parçalar ya da bileşenler cismin bütününe benzer. Düzensiz ayrıntılar ya da desenler giderek küçülen ölçeklerde yinelenir ve tümüyle soyut nesnelerde sonsuza değin sürebilir; öyle ki,her parçanın her bir parçası büyütüldüğünde, gene cismin bütününe benzer. Kendileri farklı ölçeklerde tekrar eden motiflerdir. • Fraktal doğanın gerçek geometrisi olarak da tanımlanabilir. Yakın zamanda yapılan araĢtırmalar, birey, takım, kurum ve hatta toplum seviyesindeki hareketlerin de fraktal dinamikler gösterdiğini iĢaret etmektedir. • Ör: T-Bono piyasalarında dikey eksende fiyat ve yatay eksende de zaman grafiği oluĢturulduğunda, uzun vadede kendini tekrar eden fraktal örüntüler görülmesi olasıdır.
- 21. Bölüm I > Kelebek Etkisi • BaĢlangıçtaki koĢullara hassaslık olarak bilinen kelebek etkisi, Lorenzin 1972 yılında yayınladığı «Öngörü: Brezilya‟daki bir kelebeğin kanat çırpışı, Teksas‟ta bir kasırga başlatabilir mi?» adlı makalesinden ismini almıĢtır. • Dünya ekonomisi artık, kürselleĢmenin getirdiği boyut ile baĢta finans piyasaları olmak üzere birbirine o kadar entegre hale gelmiĢtir ki; dünyadaki herhangi bir yerdeki eknomik sistemde meydana gelen çok küçük olaylar, çok büyük değişikliklere neden olabilmektedir. • Örneğin; mortgage kredirlerinde kanat kırçpan kelebek dünya ekonomilerinde kasırgalara yol açmıĢtır veya 1929‟da borsadaki çıkıĢlar büyük buhrana neden olmuĢtur.
- 22. Bölüm I > Oyun Teorisi I • Amerikalı matematikçi Jon Von Neuman 1928 yılında yayınladığı makale ile oyun teorisinin temelini atmış, ekonomist Oscar Morgenstern ile de 1944 yılında basılan «Oyun Teorisi ve Eknomik DavranıĢ» isimli kitapta, bu teoriyi ekonomi alanı üzerinde uygulamıĢtır. 1950 yılında John Forbes Nash, yayınladığı Jon Von Neuman 1903 - 1957 çalışmalar ile teoriyi geliştirmiş, rekabetçi ve işbirlikçi oyunlarda kullanılabilecek bir denge kavramını ortaya atmıĢtır. • Oyun teorisi «Akıllı karar vericilerin çatışmalarının veya işbirliklerinin matematik modelleri» olarak adlandırılabilecek bir teoridir. John Forbes Nash 1928 - ...
- 23. Bölüm I > Oyun Teorisi II • Mahkumlar Açmazı: Delilleri yetersiz bir suçtan iki zanlının hapse atıldığını düĢünelim. Eğer zanlılardan hiç biri herhangi bir itirafta bulunmazlarsa mevcut delillerle ikisi de 2‟Ģer yıl yatacaklardır. Eğer zanlılardan biri diğeri aleyhine itirafta bulunursa o serbest kalacak, diğeri 10 yıl hapse mahkum olacaktır. Her ikisi birbirinden habersiz diğerini ele verici itirafta bulunursa, suçu ikisinin birlikte iĢlediği sabit olacağı için ikisi de 5‟er yıla mahkum olacaklardır. Zanlılar için ikilem burada baĢlamaktadır. Sonuçları, diğer zanlının tavrına bağlı olarak değişen bir çok seçenek bulunmaktadır.
- 24. Bölüm I > Oyun Teorisi III • Nash Dengesi: Bütün oyuncuların kendine göre en yüksek kazancı getirecek bir stratejisi olduğu, fakat oyundaki yegane oyuncu olunmadığı için bu „dominant stratej‟inin uygulanamayacağı ve bir „denge durumu‟na razı olunacağıdır. Nash dengesi stratejisi, bir oyuncunun karşısındaki oyuncunun stratejisini tahmin edip, buna yönelik izlediği „en iyi‟ stratejidir. • Sonraki yıllarda; ekonomiden hukuka, politikadan uluslararası iliĢkiye kadar birçok sosyal bilim alanında uygulanmıĢ ve stratejik karĢılaĢmaların incelenmesinde ortak dil haline gelmiĢtir.
- 25. Bölüm I > Bulanık Mantık • Bulanık mantık, 1965 yılında Azeri asıllı ABD‟li Lütfi Askerzade'nin yayınladığı bir makalenin sonucu oluĢmuĢ bir mantık yapısıdır. • Bulanık mantığın temeli bulanık küme ve alt kümelere dayanır. Klasik yaklaĢımda bir varlık ya kümenin elemanıdır ya da değildir. Matematiksel olarak ifade edildiğinde varlık küme ile olan üyelik iliĢkisi bakımından kümenin elemanı olduğunda "1", kümenin elemanı olmadığı zaman "0" değerini alır. Bulanık mantık klasik küme gösteriminin genişletilmesidir. Bulanık varlık kümesinde her bir varlığın üyelik derecesi vardır. • Bulanık mantık sistemlerinde NLP (doğal dil iĢleme) kullanımaktadır. Bu yapısı ile özellike yapay zeka sistemleri için olduka uygundur. • Bulanık mantık sistemleri kesinlik yerine üyelik derecesi yaklaĢımını benimsedikleri için ekonomi ve finansta da analizlerde sıklıkla kullanımaktadır. Yönetim karar destek sistemlerinde, fabrika yeri seçimi ve satıĢ stratejilerinin belirlenmesinde önemli hale gelmiĢtir.
- 26. Bölüm I > Nörokuantoloji • Nörokuantoloji; nöroloji ve kuantum fiziği arasındaki etkileĢim sonucu ortaya çıkmıĢ bir çalıĢma alanıdır. • Kuantum mekaniğinde gerçeklik nedir sorusu önemli bir tartıĢma alanıdır. Bir fiziksel olayı kendin gözlüyorsan bunun gerçek olduğunu algılıyorsundur. Fakat bir olayı kaydedecek gözlemci yoksa gerçek nedir? Kuantum mekaniği tartıĢmayı daha da karmaĢık hale getirmiĢ. Çünkü kuantum mekaniğinin geliĢiyle gözlemci, gözlenen, ölçme kavramları iyice ön plana çıkmıĢtır. • Nörokuantoloji, kuantum mekaniğindeki ölçme sorununa farklı bir bakıĢ açısı ile yanıt aramaktadır. Ölçmede bilincin devreye girip girmediği, hangi aşamada devreye girdiği tartışılmaktadır. • Ġnsan beyninde sinirler arası iletim elektriksel ve kimyasal değiĢimlerle olmaktadır. Bu değiĢimler ne kadar kuantum mekaniği özelliği taĢımaktadırlar? Nörokuantoloji bu konuda da araĢtırma yapmaktadır.
- 27. Bölüm II > Yeni Ġktisat • Ġktisat bilimi insanı konu edinmesine rağmeN; uzunca bir süre, insandan bağımsız düĢünülmesi mümkün olmayan psikoloji faktörünü (insanı tam rasyonel kabul ederek) analizlerine dahil etmemiş, iktisadi birey olarak sınırlandırdığı homoeconomicus modelinin ötesine geçememiş, sonuçta da karĢılaĢılan gerçeklikler ile teorilerde ulaĢılan sonuçlar birbirleriyle tutarsız kalmıĢtır. • Fakat bugün, iktisat bilimi, yeni teknik ve yöntemleri analizlerine dahil ederek sınırlarını aĢmaya baĢlamıĢtır. Fizik, sosyoloji ve nöroloji başta olmak üzere diğer sosyal ve fen bilimlerinden faydalanmaktadır. Bu interdisipliner anlayış «Yeni İktisat» olarak adlandırılmaktadır.
- 28. Bölüm II > Yeni Ġktisat – Psikolojik Ġktisat • Bu noktada devreye, insan psikolojisi odaklı; psikolojik, davranışsal ve deneysel iktisat akımları girmiĢtir. • Psikoloji ve iktisat biliminin sentezi olarak tanımlayabileceğimiz “psikolojik iktisat”; “mevcut iktisadi kuramlara ve çözümlemelere psikoloji dahil edilmesi, baĢka bir deyiĢle «iktisadi analizlerde psikoloji biliminden yararlanılması» Ģeklinde ifade edilebilir. • Bireylerin ekonomik tercihlerini ve bu tercihlerin altında yatan psikolojik nedenleri araĢtırmaktadır. Marjinal fayda hedonik (haz) psikoloji varsayımları çerçevesinde psikolojik iktisat içerisinde yer alan bir kavramdır.
- 29. Bölüm II > Yeni Ġktisat – Mental Muhasebe • Son dönemlerde yapılan deney ve araĢtırmaların ortaya koymuĢ olduğu gibi insanlar, mental hafızalarına birçok olay ve olgu ile ilgili bilgiyi bilinçaltı seviyede kaydetmektedirler. • Bireyler, mental hafızalarına kaydetmiĢ oldukları her türlü olay, olgunun farkında olmasalar bile etkisi altındadırlar. • Bu nedenle kararlarında her zaman akılcı değil; aksine çoğu zaman hissel ve deneyimledikleri doğrultusunda davranışlar sergilemektedir. • Mental muhasebe; bireylerin nesnelere ve eĢyalara değer biçerken zihninde oluşturduğu fayda / kazanç karşılaştırmasıdır.
- 30. Bölüm II > Yeni Ġktisat–DavranıĢsal Ġktisat • Risk algılaması, belirsizlik altında karar verme, beklenen fayda, seçim, rasyonellik vb. konuların ele alındığı davranışsal iktisat Wagner tarafından; «ekonomik karar alma sürecinde, bilişsel bilimin uygulanması» Ģeklinde tanımlanmaktadır. Analizlere insan sosyopsikolojik unsurların dahil edilmesidir. (Ör: Oyun teorisi) • Deneysel iktisat ise; kısmen kontrol edilebilen laboratuvar ortamında karĢılıklı etkileĢen insanların karar ve davranıĢlarınI inceleyen bilim dalıdır. Davranışsal iktisat teorilerinin test edilmesi şeklinde yorumlanabilir. Son dönemde deneysel iktisat kapsamına biyoloji ve nöroloji bilimi de dahil edilmiĢtir.
- 31. Bölüm II > Yeni Ġktisat – Evrimci Ġktisat • Darwin‟in doğal seleksiyon teorisinin iktisada uyguLanmasıdır. Evrim teorisi, iktisadi hayatta kalmak isteyen, güç ve rekabet üstünlüğü elde etmek amacı güden ekonomik birimler açısından da söz konsudur. Nitekim; ekonomik koĢullara uyum sağlayamayan iktisadi birimler diğerleri ile rekabet etme gücünden yoksun olacaklardır.
- 32. Bölüm II > Yeni Ġktisat – Nöroekonomi • Nöroeknomi kavramı, literatürde ilk kez, Prof. Kevin McCabe tarafından 1998‟de kullanılmıştır. • Ekonomik ortamlarda insan kararlarının biyolojik temellerini anlamak için biraraya gelmiĢ interdisipliner çalışma alanı olarak tanımlanmıştır. Tüm ekonomik birimlerin karar verirken rasyonalitenin yanısıra gösterdikleri davranış ve bunların neden – sonuç ilişkisi konularını oluşturmaktadır. • Temelinde Bölüm II‟de anlatılan tüm modeller yer almaktadır. Yani nöroekonomi; nöroloji, ekonomi ve psikolojinin sentezidir.
- 33. Bölüm II > Nöroloji – Beyin • Ortalama 1,36 kg ağırlığında, beyaz ve boz renkte olan, sürekli değiĢebilme, güncellenebilme ve milyonlarca bilgiyi aynı anda işleme, kaydetme, saklama özelliğine sahip olan beyin, bugünkü halini yaklaĢık 5 milyar yıllık bir evrimin sonucunda almıĢtır. • Ön, arka ve orta beyin olmak üzere 3 bölümden oluşur. 1 cm3‟lük parçasında 1 trilon bağlantıya sahip 100 milyar nöron hücresi bulunur. Ve bu nöronlar arasında saniyede 10 milyon x milyar kez uyarı gerçekleĢtirebilir.
- 34. Bölüm II > Nöroloji – Beyin • Sol ve sağ yarımkürelerden oluşan beyinde iki yarımküre arasındaki tek bağlantı, altta, yarığın tabanında uzanan ve corpus collum denen geniş sinir demetidir. • Sinir demetini oluşturan lifler, soğan ilikte (omurilikte) çaprazlanarak yön değiştirdikleri için, sol yarımküre vücudun sağını, sağ yarımküre de vücudun solunu denetlemektedir. • Beyni oluĢturan 3 temel kısım (arka, ön, orta) beyin, kendi içinde birbirleri ile haberleşebilmelerinin yanısıra, birbirlerinden bağımsız görevleri yerine getirmektedir.
- 35. Bölüm II > Nöroloji – Beyin • Soğanilik, beyincik ve varol köprüsünden oluĢan arka beyin; otonom sinir sistemini kontrol etmekte ve kas faaliyetlerimizi koordine ederek hareketlerimizi düzgün ve akıcı bir hale getirmektedir. • Orta beynin içinde işitme ve görme ile ilgili önemli iĢlevler gören nöronlar vardır. Beyin sapı, beynin her üç kısmıyla iliĢki halinde olan bir yapıdadır. • Ön beyin ise; talamus, hipotalamus, limbik sistem, serebrum ve beyin kabuğundan oluĢmaktadır.
- 36. Bölüm II > Nöroloji – Beyin • Talamus duyu organlarından gelen nöronların beyin kabuğu ile ilişkisini sağlamakla görevli olan kısımdır. Hipofiz salgı bezi ile Talamus arasında yer alan Hipotalamus, “heyecan” ve “arzuların” yönetildiği merkezdir. • Beyin kabuğu (korteks) üzerinde 100 milyar sinir hücresini barındıran, “gri madde” olarak adlandırılan dokudur. Bilinçli zihinsel işlevlerin önemli bir kısmı bu bölgede üretilmektedir. Yarım kürelerin en dıĢ katmanı olan beyin kabuğu, daha çok sinir hücrelerini ve destek hücreleri içeren bozmaddeden (3,2 mm), iç katmanları ise sinir hücrelerinin uzantıları olan aksonları ya da sinir liflerini içeren akmaddeden ve bazal gangliyonlardan oluĢmaktadır. Beyin kabuğu, sinirler tarafından, duyu organlarından beyine aktarılan bilgilerin alındığı kısımdır. Bozmadde altında milyonlarca sinir lifinden oluĢan akmadde bulunmaktadır.
- 37. Bölüm II > Nöroloji – Beyin • Limbik Sistem: Beyin kabuğunu oluĢturan frontal, parietal ve oksipital lobların altında bir kıvrım Ģeklinde yer alan bu sistemde; hipotalamus, singulat girus hipokampus ve amigdala sinir hücreleri gruplarıyla infra orbital frontal bölgeler bulunmaktadır. Uyku, açlık, cinsellik, heyecan, korku gibi fizyolojik olayların düzenlenmesinde limbik sistemin yeri çok önemlidir. • Beynimize duyu organlarımızdan gelen uyarılar, tamaus‟a gelip süzülür ve beynin ilgili bölgesine yönlendirilir. Fakat, koku duyusunu taşıyan sinir hücreleri bilgisi filtrelenmez. Bu nedenle koku duyusunun duygular üzerinde önemli etkisi varıdır. • Hipotalamusun ön bölümü bedenimize sakinleĢtirici sinyaller gönderirken, arka bölümü (özellikle amigdal sinir hücreleri) endişe verici ve korkutucu durumlarda çarpıntı, kızarma, titreme, gerginIik gibi sinyaller gönderir.
- 38. Bölüm II > Nöroloji – Beyin – Nöron‟lar • Vücudumuzdaki kaslara, organlara ve salgı bezlerine bilgiler göndererek çalışmalarını kontrol eden sinir hücrelerine «nöron» adı verilir. Çoğu, beynin dıĢ kabuğundaki gri bölgede yer almaktadır. • Beynin en karmaĢık iĢlemlerinden biri, bilginin kodlanmasıdır. Bu süreçte beyindeki nöronlar (sinir hücreleri) zarlarının dışında elektrik akımı oluĢturmaktadır. Bu elektrik akımları, „akson‟ adı verilen uzantılara ulaĢarak, onlar vasıtasıyla gerekli olan kimyasal sinyallerin açığa çıkmasını sağlamakta ve bu akımlar sayesinde bilgiler beynimize aktarılmaktadır.
- 39. Bölüm II > Nöroloji – Beyin – Nöron‟lar • Nöronlar büyük bir gövde ve bunun uzun ince kuyruk şeklindeki uzantısı olan «akson»dan oluşmaktadır. Nöronlarda oluĢan elektrik sinyalleri aksonlar tarafından saniyede 100 metre hızla diğer hücrelere iletilmektedir. Aksonlar miyelin adı verilen kılıfla çevrilidir. Bu kılıf elektrik sinyallerinin çok hızlı taĢınmasını sağlar. • Sinir hücrelerinin gövdesinden çıkan ve «dendrit» denen anten benzeri uzantılarsa diğer sinirlerden gelen sinyalleri algılamaktadır. Nöronlar arasındaki bu bağlantılara «sinaps» adı verilmektedir. Elektrik sinyalleri aksonun ucuna ulaĢtığında buradan «nörotransmiter» denen özel kimyasal mesajcı moleküllerin salgılanmasına yol açmaktadır. Beynin iĢleyiĢi; bu bağlantılarla bilgilerin diğer hücrelere ve vücuda taĢınması ile sağlanır.
- 40. Bölüm II > Nöroloji – Beyin – Nörotransmiter‟ler • Haberci moleküller olan «nörotransmiter»ler farklı tiplerde ve iĢlevlerdedir. Ör: Katekolamin (dopamin, noradrenalin) beyin ve sinir iĢlevleri için çok önemlidir. Kalp hızı, solunum gibi iĢlevlerin yanısıra çeĢitli düĢünce ve davranıĢları da kontrol edebilmektedir. • Hormonlar da beynin iĢlevlerinde (üremeden duygusal durumlara kadar) önemli rol oynamaktadır. Dopamin, hormonal sinyallerin ve hareketlerin kontrolünde görev almaktadır. AĢırı salgılanması Ģizofreni gibi hastalıklara yol açmaktadır. • Ġnsan psikolojisini etkileyen bir diğer molekülse «serotonin»dir. Uyku, depresyon ve endişe gibi durumlar bu molekülün düzeyiyle iliĢkilidir. • Öğrenme ve bellekle ilişkili mesajcı molekülse «noradrenalin»dir.
- 41. Bölüm II > Nöroloji – Beyin – Bellek - Bilinç • Beynin iĢleyiĢinde temel özlliklerden birisi de, bilgileri geri dönüşümlü biçimde işleyebilmesidir. Her aĢamada lif ve sinir bağlantılarının bir bölümü bir önceki aĢamaya geri dönerek, bilgilendirme ve yeniden kontrolü sağlamaktadır. • Duyulardan toplanan uyarıların geldiği ilk yer (ilk depo) «duygusal kayıt» bölümüdür. Bu bölümün kapasitesi çok geniĢtir. Bu bölüm zihnin deposudur ve bilinçaltı olarak da bilinmektedir. • Zihnimiz gördüğümüz, duyumsadığımız, düşündüğümüz herşeyi ses veya resim olarak depolar. 70-100 trilyon arasında imaj kapasitesine sahiptir. Fakat bunları yeniden çağırmak güçtür. Kontrol edilebilir değildir. • Bilinçaltı, slonum, kalp atıĢı gibi iĢlevleri de sağlarken hiç uyumaz.
- 42. Bölüm II > Nöroloji – Beyin – Bellek - Bilinç • DüĢünceler bilinçli zihinden bilinçaltına doğru beyin hücreleri tarafından bir imaj gibi aktarılmaktadır. • Bellek türleri; kısa süreli bellekte açık bellek ve örtülü bellek olarak ikiye ayrılmaktadır. Açık bellek; anlamsal geri çağırmaları, örtülü bellek ise; koĢullama, beceriler ve alıĢkanlıkları kapsamaktadır. • Beyinde; idrak ve etki süreci olmak üzere iki süreçten bahsedilebilir. Ġdrak süreçleri doğru/yanlış cevaplarını arar, etki süreçleri ise motivasyoneldir (korku, kızgınlık, ...) ve kaçıĢ davranıĢıdır. İdrak süreçleri, etki sistemi ile birlikte hareket etmektedir. Etki süreçlerini yöneten kısım amigdala‟dır.
- 43. Bölüm II > Nöroloji – Beyin – Karar Verme • Beyinde idrak ve etki süreçleri yani limbik korteks ile frontal korteks sürekli bilgi alıĢveriĢindedir. Herhangi bir anda, herhangi bir olayda insan karar verirken, ilk anda etki süreçleri ve sistemleri devrede olsa da, beynin iki büyük mekanizması aynı anda çalışmaktadır. • Ör: Limbik sistemde tetiklenen panik duygusu mantıklı kararlar almamızı engelleyebilir. Çünkü, frontal korteks, limbik sistemden gelen verileri değerlendirmektedir. Kumar masasında çok para kaybeden kiĢi panik duygusu ile, kaybettiklerini kazanmak hedefiyle daha fazla para ile oyun oynayabilir.
- 44. Bölüm II > Nöroloji – Beyin – fMRI • Son yıllarda fMRI (fonksiyonel manyetik rezonans imaj) teknolojisi, olaylar, durumlar, düĢünceler ve duygular karĢısında beynin hangi bölgelerinin işlevl kazandığını görüntülemek için kullanılmaya baĢlanmıĢtır. Deneklere görüntüler gösterilmekte veya sorular sorulmakta ve bu sırada beyin görüntüleri çekilmektedir. • Bu teknik sonucunda elde edilen beynin iĢlevlik kazanan bölgesi verilerini inceleyen bilimadamları, aktive olan bölgelere bakarak, kararların ne kadarının bilinçüstü seviyede ne kadarının bilinçaltı seviyede verildiğini tespit edebilmektedir. • Görünen odur ki kararlarımızın çoğunluğunu bilinçaltı seviyede vermekteyiz. Sandığımız gibi rasyonel olmadığımız beyin görüntüleriyle de ispatlanmıĢtır. Sınırlı rasyoneliz.
- 45. Bölüm II > Nöroloji – Beyin – Ġktisadi Bulgular • Nörolojinin bulguları; duyguların, ekonomik karar ve tercihlerde oldukça etkili olduğu sonucuna ulaĢmaktadır. Bu Ģekilde; neoklasik iktisat teorisinde yer alan rasyonellik kabulü geçerliliğini yitirmekte ve sınırlı rasyonelliğe doğru kaymaktadır. • Kaybetmek, beynimiz için kazanmaktan daha önemli bir olaydır. Karar verme sırasında beynimizi sekteye uğratan bu olguya «kayıp komplosu» adı verilir. Herhangi bir olay kayıp olarak algılandığında, amigdala kuvvetli sinyaller yollamaya başlar. Bu durumda panik oluĢabilir ve risk alınabilir. «Var mısın? Yok musun?» programında büyük miktarlarda paraların riske edilmesinin sebebi budur.
- 46. Bölüm II > Nöroloji – Beyin – Ġktisadi Bulgular • Yatırım oyunu: Yatırım oyununda, birbirlerini tanımayan iki katılımcı, 10 farklı deneme için eĢleĢtirilmiĢtir (her denemenin baĢlangıcında her iki katılımcıya da 10 tane para birimi verilmiĢtir ve birine yatırımcı diğerine de para veya malın emanet edildiği kiĢi(vasi) rolleri verilmiĢtir. Oyuna göre; ilk eylemi yatırımcı gerçekleĢtirmekte ve birbiri ardına üç ayrı karar almaktadır. • Ġlk olarak yatınmcı, vasi atadığı kiĢiye kaç birim göndereceğine karar vermektedir. Yollayacağı herhangi bir miktarın uzman tarafından üçe katlanıp daha sonra vasi atadığı kiĢnin eline geçeceğini bilmekte olan yatırmcı, ikinci adımda, vasiden geri isteyebileceği para miktarına karar vermektedir. • Son olarak ise, yatırımcı maddi bir yaptırım ile gözdağı verip vermeyeceği kararını almaktadır. Eğer yatırımcı, maddi bir yaptırım uygulama kararı alırsa ve paranın emanet edildiği kiĢi, bu parayı geri istendiğinde yatırımcı kiĢiye aynı miktarda teslim edemezse, o zaman emanetçi kiĢinin hesabından, sabit miktarda para (4 birim) düĢülmektedir. Yatırımcının bu üç kararı da para veya malın emanet edildiği kiĢi(vasi)‟ye açıklanmakta ve sonra da vasi yatırımcıya geri vereceği miktara karar vermektedir.
- 47. Bölüm II > Nöroloji – Beyin – Ġktisadi Bulgular • Yatırım oyunu devam: Bu oyunda ilk seferde taraflar birbirlerine güvendiklerinde ve yatırımcı ceza (yaptırım) uygulamadığında vasi daha fazla geri ödeme yapmaktadır. Yatırımcı ceza uyguladığında vasinin geri ödeme miktarı önemli ölçüde azalmaktadır. • fMRI ile yapılan gözlemlerde, ceza (yaptırım) olan durumlarda, beyin aktivitelerinin ekonomik kararlar üzerinde olumsuz etkilerinin bulunduğu görülmüĢtür. • Yapılan baĢka bir fMRI araĢtırmasının sonucuna göre; kiĢilerin bir Ģeyi tüketmeden önce sağlamayı umdukları faydanın beyinlerinde yarattığı aktivasyon, tüketim sonrasındaki aktivasyondan Ģiddetlidir.
- 48. Bölüm II > Nöroloji – Beyin – Nöropazarlama • Bugüne kadar beynin iĢleyiĢine dair keĢfedilenlerin ıĢığında pazarlama faaliyetleri de yeniden Ģekillenmektedir. Özellike bilinçaltını etkilemek ve kişileri bilinçsiz bir şekilde istenen ürünü tüketmeleri için pazarlama faaliyetlerinde değiĢikliker yapılmaktadır. • Bu faaliyetler içerisinde; beynin istenen bölgelerini tetikleyecek özel logo, renk, koku kullanımı, gözün fark edebileceği veya edemeyeceği (beynin fark edebileceği) şekil, yazı kullanımları, flash görüntü öne çıkmaktadır. • ĠĢte bu pazarlama Ģekline «Nöropazarlama» adı verilmektedir.
- 49. Bölüm II > Nöroekonomi, Makroekonomi ve Türkiye Üzerine Uygulama • Makroekonominin artık sadece reel rakamlar, istatistiksel göstergelerin dıĢında; bireylerin, toplumların, milletlerin davranışlarına, beklentilerine, algılamalarına ve alışkanlıklarına bağlı olduğu görülmüĢtür. • Son küresel kriz göstermiĢtir ki; krizin etkileri toplumdan topluma, insanların kriz algılarına göre değiĢmektedir. Örneğin; 7-8 yılda bir kırılan Türkiye ekonomisindeki kriz alıgısı ve tepkileri ile ABD‟deki kriz algısı ve tepkileri çok farklıdır. Ör: Türkiye‟de kriz çevirmi sık olduğu için tepki düzeyi diğer ülkelere göre çok aĢağıda kalmaktadır. Risk alma oranı yüksektir. Genel bir değerlendirme ile Türkler, duygusal, pratik zekalı karar alıcılardır. • Toplumların nörolojik, sosyolojik ve psikolojik durumların tepsiti ile oluşturulacak iktisadi programlar çok daha verimli olacaktır. Bu da nöroekonominin ana konusudur.
- 50. Bölüm II > Nöroekonomi, Makroekonomi ve Türkiye Üzerine Uygulama • Kitapta, Türkiye‟deki iktisadi hayata dair geçmiĢten baĢka örnekler de verilmiĢtir. • Türkiye‟deki örneklerden çıkan bir tespit de Ģudur: Ġstikrarsızlıkların temel faktörleri, ekonomik realitelerden ziyade; bunların neden olacağı beklenen risk ve endiĢelerdir. Dolayısı ile nöroeknominin mikro ve makro düzeydeki politikaları bunu temel alacak Ģekilde kurgulanmalıdır. Ör: Güven ortamı yaratma.
- 51. Bölüm II > Nöroekonomi, Makroekonomi ve Türkiye Üzerine Uygulama • Yazar Haldun Soydal, Türkiye üzerine yapılmış ilk örnek olan ve kendisinin de proje yöneticisi olduğu «Nöroekenomi: Uygulamalı Araştırma» projesinin iki temel noktada devam ettiğini iletmiştir. Bu noktalardan; • ilki, gelir dağılımı mesleki statüleri birbirinden farklı olan 60 ayrı deneğin Türkiye‟deki makro ekonomik göstergelerden parasal ve reel olarak iki ayrı grupta oluĢturdukları istatistiki verilerin hangilerinden daha çok etkilendiklerini ortaya koyarak bir nöroekonomik araĢtırma yapmak, • ikincisi ise; aynı denek grubunun nöropazarlama açısından müzik, renk, marka, reklam, boyut gibi faktörlerden en fazla hangisine göre tercih davranıĢını gösterdiğini ortaya koymak.
- 52. Bölüm II > Nöroekonomi, Makroekonomi ve Türkiye Üzerine Uygulama • Deney aĢamasında, deneklerin deney öncesi, deney anı ve deney sonrası olmak üzere üç farklı zaman diliminde tercih, beğeni, hatırlama, algılama, tepki gibi fonksiyonlarını nasıl or taya koyduklarını ve değiĢtirdiklerini belirlemeye yönelik araĢ tırma planlaması yapılmıĢtır. Elde edilen bulgular, radyoloji ve nöroloji uzmanının beynin hangi bölgesinde ve ne tip bir tepki verdiği fMRI cihazı görünülerine göre raporlanmıĢ ve iktisadi değerlendirme içinde yorumlanacaktır. • Deney, 2010 yılı Mart ayında baĢlatılmıĢ ve proje süresi 12 ay olarak belirlenmiĢtir. Nöroekonomi deneyleri için bir takım materyallere ve uzmanlara ihtiyaç duyulmaktadır. AraĢtırma, Konya Selçuk Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi AraĢtırma Hastanesi‟nde, 1 nörolog, 1 radyolog ve her deneyde 1 ya da 2 denek eĢliğinde yapılmaktadır. Görüntüleme cihazı olarak ise fMRI cihazı kullanılmaktadır. Her biri minimum 25dk. - maksimum 35 dk. süren deneyler yapılmaktadır. • Deneklere, deney aĢamasırıdan önce sosyolog ve psikolog yardımıyla hazırlanmıĢ olan anket soruları sorulmakta ve ayrıca makro ekonomik olaylarla iliĢkili kısa bir brifing verilmektedir.
- 53. Yazarın Sönsözünden • Üzerinde durulması gereken temel nokta; bilimsel devrimlerin, iktisat biliminin çehresini değiĢtirmesi ve böylelikle yeni bir paradigmaya doğru kaydırmasıdır. • Kitapta anlatılan tüm bilimsel geliĢmeler ve kavramlar (ör: belirsizlik, kuantum, kaos, nöroloji) yeni ekonomiyi Ģekillendirmektedir. • Geleneksel iktisat kuramları yerini nöroekonomi kuramlarına bırakacaktır.
- 54. ձĢü...