際際滷

際際滷Share a Scribd company logo

Yndyrat dhe sheqernat

Download as PPTX, PDF
Vilma Kafexhiu
Vilma Kafexhiu

Yndyrat dhe sheqernat ne trupin e njeriut

1 of 7
Downloaded 90 times
Yndyrat dhe sheqernat
Lipidet Yndyrat jan谷 p谷rb谷rje me origjin谷 shtazore (dhjami dhe gjalpi) dhe bimore (vajrat). Ato jan谷 molekula jopolare t谷 patretshme n谷 uj谷, por q谷 treten n谷 tret谷s organik谷. Yndyrat kan谷 funksione biologjike t谷 r谷nd谷sishme, sepse: jan谷 burim i r谷nd谷sish谷m i energjis谷; jan谷 p谷rb谷r谷se t谷 membran谷s qelizore; jan谷 agjent谷 mbrojt谷s p谷r l谷kur谷n nga shum谷 baktere; disa tipa t谷 ve巽ant谷 t谷 yndyrnave kryejn谷 rolin e r谷nd谷sish谷m t谷 mesazherit kimik (hormonet) etj. Yndyrnat e thjeshta me origjin谷 bimore (vajrat) dhe shtazore(gjalpi) formohen nga bashkimi i tri molekulave t谷 acidit yndyror me nj谷 molekul谷 glicerol, duke formuar k谷shtu nj谷 p谷rb谷rje, e cila quhet trigjlicerid. Yndyrnat ndahen n谷 dy grupe: t谷 l谷ng谷ta dhe t谷 ngurta. Yndyrnat e ngurta p谷rmbajn谷 nj谷 p谷rqindje m谷 t谷 lart谷 t谷 acideve yndyrore t谷 ngopura (me lidhje t谷 thjeshta). Ne tempeatur谷n e dhom谷s k谷to yndyra e ruajn谷 gjendjen e tyre t谷 ngurt谷. Pra, ato kan谷 temperatur谷 t谷 lart谷 shkrirjeje. Yndryrat gjenden zakonisht n谷 produktet shtazore (mishi, vez谷t, ajka, gjalpi, qum谷shti i paskremuar dhe djath谷rat e k谷tij lloj qum谷shti). Nd谷rsa yndyrat e l谷ngeta p谷rmbajn谷 m谷 shum谷 acide t谷 pangopura (me disa lidhje dyfishe). K谷to yndyra jan谷 l谷ngje q谷 ruajn谷 gjendjen e tyre ne temperatur谷n e dhom谷s. Ato gjenden kryesisht te bim谷t, si: luledielli, misri, ulliri, kikiriku, etj. Kolesteroli 谷sht谷 shoq谷rues i yndyrave shtazore. Prodhohet nga m谷l巽ia dhe 谷sht谷 i pranish谷m n谷 t谷 gjitha ushqimet me origjin谷 shtazore (ve巽an谷risht tek e verdha e vez谷s, t谷 brendshmet e bag谷tive, mishrat e dhjamura, karkalecat e detit, dhjami, ajka, qum谷shti i paskremuar dhe djath谷rat e prodhuara nga ky lloj qum谷shti ). Niveli i lart谷 i kolesterolit n谷 gjak 谷sht谷 i d谷msh谷m. N谷 t谷 v谷rtet谷, kolesteroli n谷 vetvete nuk 谷sht谷 i d谷msh谷m p谷r sh谷ndetin. Ajo q谷 e b谷n at谷 t谷 d谷msh谷m, 谷sht谷 prania e ushqimeve me yndyra t谷 tjera shtazore, q谷 mund t谷 krijojn谷 inflamacion t谷 en谷ve t谷 gjakut, duke 巽uar k谷shtu n谷 depozitimin e kolesterolit n谷 arterie. Depozitimi i tij n谷 arterie favorizon s谷mundjet kardiovaskulare. Organizmat e gjalla i shfryt谷zojn谷 yndyrat si burimin kryesor rezerv谷 t谷 energjis谷, p谷r mbrojtjen e trupit nga t谷 ftohtit, si l谷nd谷t hormonale, p谷r ndertimin e mielin谷s q谷 vesh nj谷 pjes谷 t谷 fijeve nervore, p谷r nd谷rtimin e disa l谷nd谷ve q谷 luajn谷 rol n谷 p谷rgjigjen mahis谷se, p谷r tretjen e disa vitaminave etj. Lyrat jan谷 p谷rb谷r谷sit kryesor谷 t谷 membranave t谷 qelizave. Nj谷 gram yndyr谷 p谷rmban 2.25 her谷 m谷 shum谷 energji sesa nj谷 gram sheqer. N谷 p谷rb谷rjen e yndyrave ka karbon, hidrogjen dhe oksigjen. N谷 disa p谷rb谷rje yndyrore merr pjes谷 edhe fosfori. Te lipidet p谷rfshishen trigliceridet, fosfolipidet, steroidet dhe dylli dhe disa lloj pigmentesh.
Yndyrnat Lipidet (lipos-gr-yndyr谷). N谷 natyr谷 ndodhen edhe si molekula t谷 tilla si vajra, kolesterole, sterole, vitamina (A, D, E dhe K ), monogliceride, digliceride, fosfolipide, etj. Funksionet kryesore biologjike t谷 lipideve jan谷: depozitimi i energjis谷, veprojn谷 si komponent谷 strukturor n谷 membran谷n qelizore, dhe si molekula sinjalizuese. Lipidet ndahen n谷: acide yndyrore glicerolipide glicerofosfolipide sfingolipide saharolipide poliketone (ketone t谷 p谷rb谷ra) Lipidet gjithashtu p谷rfshijn谷 molekulat t谷 tilla si acide yndyrore dhe derivatet e tyre, si dhe t谷 tjera q谷 p谷rmbajn谷 sterol-metabolik t谷 tilla si kolesterol. Yndyra 谷sht谷 nj谷 l谷nd谷 ushqyese q谷 p谷rmban m谷 shum谷 energji, n谷 100 gram谷 yndyr谷 ka dyfish m谷 shum谷 energji se sa n谷 100 gram谷 karbohidrate. Midis t谷 tjerave 谷sht谷 shum谷 e pash谷ndetshme p谷r en谷t e gjakut n谷 trup t谷 ekspozohen nga shum谷 yndyra, sepse yndyra mund t谷 grumbullohet n谷 muret e en谷ve t谷 gjakut dhe n谷 k谷t谷 m谷nyr谷 rritet rreziku p谷r bllokimin e en谷ve t谷 gjakut, prej t谷 cilave njeriu mund t谷 vdes谷. Obeziteti 谷sht谷 nj谷 nd谷r s谷mundjet m谷 shqet谷suese t谷 t谷 gjith谷 shoq谷ris谷 njer谷zore sot. Obeziteti vjen si pasoj谷 mbiushqyerjes, sidomos me yndyrna, t谷 cilat duke qen谷 se nuk konsumohen energjikisht depozitohen si dhjam. Yndyrnat jan谷 nj谷 burim i nevojsh谷m energjie p谷r zhvillimin fizik dhe mendor. Nuk duhet t谷 harrojm谷 se konsumi i tepruar, drejton n谷 akumulimin (grumbullimin) e yndyrnave n谷 pjes谷 t谷 ndryshme t谷 trupit. Nivelet e larta t谷 yndyrnave n谷 trup lidhen me nj谷 sere problemesh serioze sh谷ndet谷sore, si ato t谷 zemr谷s, diabetit dhe kancerit. K谷to yndyrna gjenden tek mishrat e majm谷, sallamrat, dhe produktet bulmetore. Prandaj mire 谷sht谷 t谷 konsumoni yndyrna t谷 pangopura dhe jo t谷 ngopura.
Karbohidratet (Sheqernat) Sheqernat jan谷 p谷rb谷rje organike, t谷 cilat gjallesat bimore dhe shtazore i p谷rdorin p谷r t谷 siguruar energjin谷. Sasia e sheqernave n谷 trupin e njeriut z谷 vet谷m 1% t谷 pesh谷s trupore. Molekulat e sheqernave p谷rmbajn谷 elementet karbon, hidrogjen dhe oksigjen (1:2:1). Ato quhen ndryshe edhe karbohidrate. Karbohidratet gjenden n谷 3 forma baz谷: Sheqer, karbohidratte komplekse, fibrat ushqimore Karbohidratet komplekse dhe sheqernat jan谷 burimet kryesore energjetike, me t谷 lirat dhe q谷 p谷rdoren m谷 leht谷 nga organizmi. Fibrat jan谷 materiale fibraze q谷 sigurojn谷 volumin e ushqimeve duke siguruar dhe ndihmuar tretjen. Karbohidratet klasifikohen n谷 3 tipe kryesore: Monosaharidet : t谷 cilat nuk k谷rkojn谷 p谷rpunim pasi jan谷 t谷 gatshme p谷r ta thithur nga muskulatura e zorr谷s, duke kaluar direkt n谷 rrym谷n e gjakut. Monosaharidet m谷 t谷 r谷nd谷sishme nga pik谷pamja ushqyese jan谷 glukoza, fruktoza dhe galaktoza. Glukoza: quhet ndryshe dhe dekstroz谷, gjendet gj谷r谷sisht n谷 fruta dhe zarzavate (谷sht谷 forma q谷 karbohidratet gjendet n谷 gjak) prandaj glukoza quhet sheqer i gjakut. Fruktoza: quhet edhe sheqeri i frutave, gjendet n谷 fruta, zarzavate dhe mjalt谷. sht谷 m谷 e 谷mbla nga t谷 gjith谷 sheqernat. Galaktoza n谷 kombinim me glukoz谷n formon laktoz谷n, sheqerin e qum谷shtit. Galaktoz谷 p谷rmbajn谷 edhe pak fruta, zarzavate dhe perime. N谷 disa nga k谷to ushqime 谷sht谷 e pa thithshme nga organizmi. Gjat谷 periudh谷s s谷 laktacionit, glukoza kthehet nga organizmi n谷 galaktoz谷 duke b谷r谷 t谷 mundur prodhimin e laktoz谷s nga gjendrat e qum谷shtit. Disaharidet : t谷 cilat n谷 pro巽esin e tretjes reduktohen n谷 monosaharidet. Tre jan谷 disaharidet m谷 t谷 r谷nd谷sishme n谷 ushqime: sakaroza ose sheqeri i tavolin谷, maltoza ose sheqeri i mjaltit, q谷 prodhohet gjat谷 zb谷rthimit t谷 amidonit dhe q谷 gjendet n谷 birr谷, laktoza q谷 gjendet n谷 qum谷sht. Polisaharideridet: t谷 cilat para se t谷 thithen n谷 gjak gjithashtu duhet t谷 reduktohen n谷 monosaharide. Polisaharidet m谷 t谷 r谷nd谷sishme n谷 ushqyerje jan谷 : Dekstrina, e cila krijohet si produkt i zberthimit t谷 pjessh谷m t谷 amodonit nga enzima ose gjat谷 gatimit, si巽 ndodh me buk谷n e thekur. Amidoni, e cila 谷sht谷 form kryesore e karbohidrateve n谷 diet谷. Amidoni ndodhet n谷 drith谷rat e buk谷s, perimet dhe bim谷 t谷 tjera. Amidoni bimor 谷sht谷 burim kryesor i ushqimit t谷 njeriut. Fibrat dietike megjith谷se nuk jan谷 l谷nd谷 ushqimore t谷 v谷rteta, ato luajn谷 nj谷 rol t谷 r谷nd谷sish谷m n谷 funksionimin e aparatit tret谷s. Celuloza e cila merr pjes谷 n谷 nd谷rtimin e struktur谷s s谷 bimeve, ndodhet n谷 kercell dhe n谷 gjethe, n谷 l谷kur谷n e frutave e zarzavateve dhe n谷 cip谷n mb谷shtjell谷se t谷 farave dhe drith谷rave. Celuloza nuk zb谷rthen n谷 traktin digjestir t谷 njeriut, prandaj nuk thithet. Glikogjeni ose amidoni shtazor 谷sht谷 forma n谷 t谷 cil谷n karbohidratet depozitohen n谷 organiz谷m. Glikogjeni gjendet n谷 m谷l巽i dhe n谷 indin muskulor. Karbohidratet jan谷 burimi kryesor i energjis谷, jan谷 p谷rb谷r谷s t谷 disa substancave t谷 organizmit, ndihmojn谷 n谷 rritjen e disa baktereve t谷 dobishme, sigurojn谷 fibrat ushqimore p谷r funksionin normal t谷 traktit gastrointestinal, mbron proteinat nga shkat谷rrimi, siguron p谷rdorimin efikas t谷 yndyrnave.
Klasifikimi i karbohidrateve Karbohidratet e thjeshta-(sheqer i thjesht谷), jan谷 monosaharidet dhe disaharidet. Karbohidratet e thjeshta treten shpejt谷 n谷 organiz谷m dhe rrisin nivelin e sheqerit n谷 gjak shum谷 shpejt谷. N谷 k谷t谷 rast pankreasi detyrohet t谷 prodhoj谷 m谷 shum谷 insulin谷 e cila merr glukoz谷n m谷 shpejt谷 nga gjaku dhe e ruan at谷 si glikogjen apo yndyr谷 n谷 trupin e njeriut, n谷 m谷nyr谷 q谷 t谷 rikthehet niveli normal i sheqerit n谷 gjak. Karbohidratet e thjeshta jan谷: sheqeri i bardh谷-sukroza, 谷mb谷lsirat, tortet ,kiflet, pijet e gazuara ,l谷ngjet me sakaroze-sheqer t谷 p谷rpunuar, 巽okolata, bombonet, biskotat, 巽ipsat dhe gjith谷 artikujt q谷 p谷rmbajn谷 sheqer t谷 rafineruar. Karbohidratet e p谷rb谷ra-(sheqer natyral) jan谷 polisaharidet t谷 cilat formohen nga bashkimi i tri apo m谷 shum谷 nj谷sive t谷 sheqerit. Karbohidratet e p谷rb谷ra treten dhe dep谷rtojn谷 n谷 gjak m谷 ngadal谷, diku p谷r 1 deri 3 or谷, 巽ka do t谷 thot谷 se niveli i sheqerit n谷 gjak rritet ngadal谷 dhe mbetet i q谷ndruesh谷m, dhe n谷 k谷t谷 rast pankreasi detyrohet t谷 prodhoj vet谷m nj谷 sasi t谷 vog谷l t谷 insulin谷s.Kjo mund谷son t谷 kemi energji p谷r nj谷 koh谷 m谷 t谷 gjat谷 dhe mos t谷 ndihemi t谷 uritur. Karbohidratet e p谷rb谷ra jan谷: drith谷rat, orizi, pem谷t, patatet, domatet, qum谷shti dhe produktet e qumshtit,l谷ngjet pa sheqer shtes谷-t谷 bardh谷, makaronat,gruri, bizelet fasulet. Karbohidratet e p谷rb谷ra jan谷 shum谷 t谷 r谷nd谷sishme p谷r sh谷ndetin e njeriut, jan谷 ushqime jet谷sore sepse p谷rmbajn谷 shum谷 vitamina dhe minerale si: vitaminat B,vitamin E, zink, magnezium, hekur dhe gjithashtu rrisin rezervat e energjis谷 s谷 deponuar. Karbohidratet me indeks glikemik t谷 lart谷 edhe pse mund t谷 jen谷 disa karbohidrate t谷 p谷rb谷ra (si patatet e pjekura dhe orizi i bardh谷) ato treten shpejt谷 n谷 organiz谷m dhe rrisin shum谷 shpejt谷 nivelin e sheqerit n谷 gjak q谷 do t谷 thot谷 se nuk jan谷 shum谷 t谷 dobishme p谷r sh谷ndetin e njeriut e sidomos p谷r personat me s谷mundje t谷 diabetit te t谷 cil谷t rritja e nivelit t谷 sheqerit n谷 gjak mund t谷 shkaktoj谷 probleme t谷 m谷dha sh谷ndet谷sore. Karbohidratet me indeks glikemik t谷 ul谷t t谷 cilat gjithashtu mund t谷 jen谷 disa karbohidrate t谷 thjeshta (si巽 jan谷 pem谷t) treten m谷 ngadal dhe rrisin nivelin e sheqerit n谷 gjak m谷 ngadal q谷 do t谷 thot谷 se jan谷 shum谷 t谷 nevojshme dhe t谷 dobishme p谷r sh谷ndetin e njeriut e sidomos p谷r personat me s谷mundje t谷 diabetit-sheqerit.
Diskutim CILAT JAN SMUNDJET T CILAT SHKAKTOJN SHEQERNAT? REKUMANDIM Konsumimi i sheqernatave, thjesht, absorbohen shum谷 shpejt dhe p谷r koh谷 t谷 shkurt谷r mbeten n谷 qarkullimin e gjakut, q谷 do t谷 thot谷 se shkaktojn谷 uljen e sheqerit n谷 gjak (hipoglukemin谷), q谷 shpesh 谷sht谷 shkaktar i koncentrimit t谷 v谷shtir谷suar dhe i lodhjes. CILAT FRUTA DHE PERIME JAN M USHQYESET? sht谷 e nevojshme t谷 ham谷 nj谷 shum谷llojshm谷ri frutash dhe perimesh 巽do dit谷 p谷r t谷 p谷rfituar maksimumin e l谷nd谷ve ushqyese. N谷se parap谷lqeni zarzavatet duhet t谷 keni parasysh n谷 diet谷n tuaj: Brokoli: nj谷 burim fantastik i pashtersh谷m vitamine C, betakarotin谷, acid folik, hekuri dhe potasi. P谷rmbajn谷 gjithashtu p谷rb谷r谷s t谷 quajtur indol谷, q谷 ndihmojn谷 n谷 parandalimin e kancerit (t谷 fresk谷ta apo t谷 kaluara n谷 mikroval谷 sepse po t谷 ziejn谷, ato i humbin vlerat q谷 ofron vitamina C). Shpargu: nj谷 ushqim 巽udib谷r谷s me veti t谷 spikatura mjek谷sore. Ai 谷sht谷 i pasur n谷 acid folik dhe vitamina C, E dhe betakaritin谷. Lakra e bardh谷: nj谷 ushqim i pasur n谷 vitamina C, K, E dhe potas. P谷rmban gjithashtu betakarotin谷, fibra, tiamin谷 dhe t谷 tjera substanca p谷r parandalimin e kancerit. A DUHET T KUJDESENI PR KURBN GLICEMIKE T USHQIMEVE? Kurba glicemike 谷sht谷 nj谷 sistem matjeje q谷 tregon shpejt谷sin谷 me t谷 cil谷n absorbohen l谷nd谷t karbohidrike dhe se si p谷rdoren ato nga trupi. Si nj谷 rregull i p谷rgjithsh谷m, njer谷zit duhet t谷 p谷rpiqen t谷 han谷 ushqime me kurb谷n glicemike leht谷sisht t谷 asimilueshme, duke zgjedhur buk谷 t谷 zez谷 n谷 vend t谷 asaj t谷 bardh谷 p谷r shembull. Kjo ju ndihmon t谷 keni energji m谷 t谷 qendrueshme. Gjithashtu, kini shum谷 kujdes nga ushqimet e shpejta dhe q谷 her谷 pas here asimilohen me shum谷 v谷shtir谷si. N FAR SASIE SHEQERI KONSIDEROHET I TEPRT? Kujdes t谷 ve巽ant谷 duhet t谷 tregohet kundrejt nivelit t谷 yndyrnave n谷 ushqimet sepse yndyrnat kan谷 tendenc谷 t谷 shnd谷rrohen n谷 sheqer. Sheqeri nuk p谷rmban nutrient谷, por vet谷m kalori. Specialist谷t e t谷 ushqyerit konsiderojn谷 si sheqerna t谷 tep谷rta ato q谷 gjenden n谷 produkte, t谷 tilla si kek谷t dhe k谷to duhet t谷 kontrollohen q谷 t谷 mos japin m谷 shum谷 se 10% t谷 kalorive ditore. Pra, q谷 do t谷 thot谷 t谷 mos konsumohen m谷 shum谷 se 200 kalori nga k谷to lloj ushqimesh t谷 谷mbla. Duhet t谷 hiqni dor谷 nga sheqernat e panevojshme dhe z谷vend谷soni ato me fruta t谷 fresk谷ta ose me n谷nprodukte t谷 frutave dhe t谷 sheqernave t谷 p谷rfituara prej tyre. A SHT VRTET FAST FOOD-I KAQ I KEQ PR SHNDETIN TIM? Patatet e f谷rguara kan谷 vitamin谷 C dhe milkshake-t p谷rmbajn谷 kalcium, por mos kalojm谷 n谷 eufori, sepse disa fast food-e shtojn谷 sheqerna n谷 patatet e tyre t谷 f谷rguara, si dhe shtojn谷 yndyrna n谷 hot dog-e dhe n谷 byrek谷t me mish. Disa nga ushqimet e tyre mund t谷 p谷rmbajn谷 m谷 shum谷 se 20 lug谷 sheqerna dhe disa p谷rmbajn谷 m谷 shum谷 se gjysma e sasis谷 ditore t谷 krip谷s q谷 ne duhet t谷 marrim.
SA KALORI NEVOJITET N NJ DIT? Mesatarja p谷r nj谷 grua 谷sht谷 rreth 2000 kalori n谷 dit谷, por nevojat p谷r kalori mund t谷 ndryshojn谷 n谷 menyr谷 dramatike sipas llojit t谷 jet谷s q谷 ne b谷jn谷 dhe sa aktive 谷sht谷 ajo. Nga 20 deri 50% e nevojave tona ditore p谷r kalori jan谷 t谷 p谷rcaktuara nga veprimtaria fizike. Pjesa tjet谷r harxohet nga funksionet e tjera baz谷 t谷 organizmit, si: frym谷marrja, qarkullimi i gjakut dhe funksionimi i qelizave. A JAN FRUTAT DHE ZARZAVATET ORGANIKE M T USHQYESHME? K谷rkimet e fundit t谷 b谷ra nga shoqatat p谷r ushqime organike tregojn谷 se k谷to jan谷 me t谷 v谷rt谷t谷 t谷 ushqyeshme dhe kan谷 nivele shum谷 m谷 t谷 larta t谷 vitamin谷s C, magnezit, hekurit dhe fosforit. Spinaqi, sallata jeshile, lakra e bardh谷 dhe patatet treguan qart谷 nivele m谷 t谷 larta ushqyese. Supat e p谷rgatitura nga zarzavatet organike p谷rmbajn谷 nivele t谷 larta t谷 acidit salici, i cili ndihmon n谷 luftimin e arterioskeroz谷s dhe kancerit t谷 zorr谷ve. A EKZISTON NJ DIET E PRKRYER? Shkenc谷tar谷t nuk kan谷 p谷rcaktuar ende se 巽far谷 p谷rfaq谷son nj谷 diet谷 perfekte. Shkenc谷tar谷t amerikan谷 mendojn谷 se nj谷 piramid谷 ushqimore e mb谷shtetur te drith谷rat, frutat, zarzavatet, peshku dhe mishi I shpend谷ve si dhe sasi t谷 kujdesshme yndyrnash dhe sheqernash mund tju ushqej谷 ju n谷 m谷nyr谷 m谷 t谷 sh谷ndetshme. P谷r nj谷 grua aktive, menuja ideale 谷sht谷: M谷ngjes: Nj谷 banane dhe luleshtydhe t谷 谷mbla, nj谷 fet谷 buk谷 e zez谷 me margarin谷 luledielli dhe mjalt谷. Drek谷: Sallat谷 peshku ose zarzavatesh dhe si frut kivi. Darka: Pul谷 me bizele, patate t谷 pjekura dhe sallat谷 jeshile. mb谷lsir谷: petull me re巽el frutash. Pini pa kursyer uj谷, l谷ng zarzavatesh jeshile dhe sallat谷, 巽aj vegjetal dhe l谷ng limoni. Mund t谷 merrni edhe pak alkool dhe pak produkte 巽okollate. Dikush q谷 b谷n nj谷 jet谷 tep谷r aktive ka nevoj谷 ti shtoj谷 diet谷s s谷 tij m谷 shum谷 kalori. A JAN T DMSHME YNDYRNAT PR SHNDETIN? Po 谷sht谷 i d谷msh谷m prandaj duhet t谷 p谷rdorim shum谷 pak yndyr谷n. Duhet t谷 favorizojm谷 vajin e vlerave t谷 larta ushqyese si vaj luledielli apo ulliri. Duhet t谷 p谷ravullitsim gjell谷n dhe t谷 p谷rdorim pak vaj p谷r f谷rgim. Duhet t谷 heqim dor谷 nga gjellat e f谷rguara. Edhe gjell谷t e gatshme p谷rmbajn谷 shpesh shum谷 yndyr谷. FAR ROLI LUAJN AKTIVITETET FIZIKE, N PRCAKTIMIN E SASIS S USHQIMIT Q DUHET T KONSUMOJ NJ PERSON PR T QN I SHNDETSHM? Aktivitetet luan nj谷 rol shum谷 t谷 r谷nd谷sish谷m n谷 mir谷q谷nien ton谷 si fizike ashtu edhe mendore dhe gjithashtu na lejon konsumimin e nj谷 sasie m谷 t谷 madhe ushqimi.

More Related Content

Yndyrat dhe sheqernat

  • 2. Lipidet Yndyrat jan谷 p谷rb谷rje me origjin谷 shtazore (dhjami dhe gjalpi) dhe bimore (vajrat). Ato jan谷 molekula jopolare t谷 patretshme n谷 uj谷, por q谷 treten n谷 tret谷s organik谷. Yndyrat kan谷 funksione biologjike t谷 r谷nd谷sishme, sepse: jan谷 burim i r谷nd谷sish谷m i energjis谷; jan谷 p谷rb谷r谷se t谷 membran谷s qelizore; jan谷 agjent谷 mbrojt谷s p谷r l谷kur谷n nga shum谷 baktere; disa tipa t谷 ve巽ant谷 t谷 yndyrnave kryejn谷 rolin e r谷nd谷sish谷m t谷 mesazherit kimik (hormonet) etj. Yndyrnat e thjeshta me origjin谷 bimore (vajrat) dhe shtazore(gjalpi) formohen nga bashkimi i tri molekulave t谷 acidit yndyror me nj谷 molekul谷 glicerol, duke formuar k谷shtu nj谷 p谷rb谷rje, e cila quhet trigjlicerid. Yndyrnat ndahen n谷 dy grupe: t谷 l谷ng谷ta dhe t谷 ngurta. Yndyrnat e ngurta p谷rmbajn谷 nj谷 p谷rqindje m谷 t谷 lart谷 t谷 acideve yndyrore t谷 ngopura (me lidhje t谷 thjeshta). Ne tempeatur谷n e dhom谷s k谷to yndyra e ruajn谷 gjendjen e tyre t谷 ngurt谷. Pra, ato kan谷 temperatur谷 t谷 lart谷 shkrirjeje. Yndryrat gjenden zakonisht n谷 produktet shtazore (mishi, vez谷t, ajka, gjalpi, qum谷shti i paskremuar dhe djath谷rat e k谷tij lloj qum谷shti). Nd谷rsa yndyrat e l谷ngeta p谷rmbajn谷 m谷 shum谷 acide t谷 pangopura (me disa lidhje dyfishe). K谷to yndyra jan谷 l谷ngje q谷 ruajn谷 gjendjen e tyre ne temperatur谷n e dhom谷s. Ato gjenden kryesisht te bim谷t, si: luledielli, misri, ulliri, kikiriku, etj. Kolesteroli 谷sht谷 shoq谷rues i yndyrave shtazore. Prodhohet nga m谷l巽ia dhe 谷sht谷 i pranish谷m n谷 t谷 gjitha ushqimet me origjin谷 shtazore (ve巽an谷risht tek e verdha e vez谷s, t谷 brendshmet e bag谷tive, mishrat e dhjamura, karkalecat e detit, dhjami, ajka, qum谷shti i paskremuar dhe djath谷rat e prodhuara nga ky lloj qum谷shti ). Niveli i lart谷 i kolesterolit n谷 gjak 谷sht谷 i d谷msh谷m. N谷 t谷 v谷rtet谷, kolesteroli n谷 vetvete nuk 谷sht谷 i d谷msh谷m p谷r sh谷ndetin. Ajo q谷 e b谷n at谷 t谷 d谷msh谷m, 谷sht谷 prania e ushqimeve me yndyra t谷 tjera shtazore, q谷 mund t谷 krijojn谷 inflamacion t谷 en谷ve t谷 gjakut, duke 巽uar k谷shtu n谷 depozitimin e kolesterolit n谷 arterie. Depozitimi i tij n谷 arterie favorizon s谷mundjet kardiovaskulare. Organizmat e gjalla i shfryt谷zojn谷 yndyrat si burimin kryesor rezerv谷 t谷 energjis谷, p谷r mbrojtjen e trupit nga t谷 ftohtit, si l谷nd谷t hormonale, p谷r ndertimin e mielin谷s q谷 vesh nj谷 pjes谷 t谷 fijeve nervore, p谷r nd谷rtimin e disa l谷nd谷ve q谷 luajn谷 rol n谷 p谷rgjigjen mahis谷se, p谷r tretjen e disa vitaminave etj. Lyrat jan谷 p谷rb谷r谷sit kryesor谷 t谷 membranave t谷 qelizave. Nj谷 gram yndyr谷 p谷rmban 2.25 her谷 m谷 shum谷 energji sesa nj谷 gram sheqer. N谷 p谷rb谷rjen e yndyrave ka karbon, hidrogjen dhe oksigjen. N谷 disa p谷rb谷rje yndyrore merr pjes谷 edhe fosfori. Te lipidet p谷rfshishen trigliceridet, fosfolipidet, steroidet dhe dylli dhe disa lloj pigmentesh.
  • 3. Yndyrnat Lipidet (lipos-gr-yndyr谷). N谷 natyr谷 ndodhen edhe si molekula t谷 tilla si vajra, kolesterole, sterole, vitamina (A, D, E dhe K ), monogliceride, digliceride, fosfolipide, etj. Funksionet kryesore biologjike t谷 lipideve jan谷: depozitimi i energjis谷, veprojn谷 si komponent谷 strukturor n谷 membran谷n qelizore, dhe si molekula sinjalizuese. Lipidet ndahen n谷: acide yndyrore glicerolipide glicerofosfolipide sfingolipide saharolipide poliketone (ketone t谷 p谷rb谷ra) Lipidet gjithashtu p谷rfshijn谷 molekulat t谷 tilla si acide yndyrore dhe derivatet e tyre, si dhe t谷 tjera q谷 p谷rmbajn谷 sterol-metabolik t谷 tilla si kolesterol. Yndyra 谷sht谷 nj谷 l谷nd谷 ushqyese q谷 p谷rmban m谷 shum谷 energji, n谷 100 gram谷 yndyr谷 ka dyfish m谷 shum谷 energji se sa n谷 100 gram谷 karbohidrate. Midis t谷 tjerave 谷sht谷 shum谷 e pash谷ndetshme p谷r en谷t e gjakut n谷 trup t谷 ekspozohen nga shum谷 yndyra, sepse yndyra mund t谷 grumbullohet n谷 muret e en谷ve t谷 gjakut dhe n谷 k谷t谷 m谷nyr谷 rritet rreziku p谷r bllokimin e en谷ve t谷 gjakut, prej t谷 cilave njeriu mund t谷 vdes谷. Obeziteti 谷sht谷 nj谷 nd谷r s谷mundjet m谷 shqet谷suese t谷 t谷 gjith谷 shoq谷ris谷 njer谷zore sot. Obeziteti vjen si pasoj谷 mbiushqyerjes, sidomos me yndyrna, t谷 cilat duke qen谷 se nuk konsumohen energjikisht depozitohen si dhjam. Yndyrnat jan谷 nj谷 burim i nevojsh谷m energjie p谷r zhvillimin fizik dhe mendor. Nuk duhet t谷 harrojm谷 se konsumi i tepruar, drejton n谷 akumulimin (grumbullimin) e yndyrnave n谷 pjes谷 t谷 ndryshme t谷 trupit. Nivelet e larta t谷 yndyrnave n谷 trup lidhen me nj谷 sere problemesh serioze sh谷ndet谷sore, si ato t谷 zemr谷s, diabetit dhe kancerit. K谷to yndyrna gjenden tek mishrat e majm谷, sallamrat, dhe produktet bulmetore. Prandaj mire 谷sht谷 t谷 konsumoni yndyrna t谷 pangopura dhe jo t谷 ngopura.
  • 4. Karbohidratet (Sheqernat) Sheqernat jan谷 p谷rb谷rje organike, t谷 cilat gjallesat bimore dhe shtazore i p谷rdorin p谷r t谷 siguruar energjin谷. Sasia e sheqernave n谷 trupin e njeriut z谷 vet谷m 1% t谷 pesh谷s trupore. Molekulat e sheqernave p谷rmbajn谷 elementet karbon, hidrogjen dhe oksigjen (1:2:1). Ato quhen ndryshe edhe karbohidrate. Karbohidratet gjenden n谷 3 forma baz谷: Sheqer, karbohidratte komplekse, fibrat ushqimore Karbohidratet komplekse dhe sheqernat jan谷 burimet kryesore energjetike, me t谷 lirat dhe q谷 p谷rdoren m谷 leht谷 nga organizmi. Fibrat jan谷 materiale fibraze q谷 sigurojn谷 volumin e ushqimeve duke siguruar dhe ndihmuar tretjen. Karbohidratet klasifikohen n谷 3 tipe kryesore: Monosaharidet : t谷 cilat nuk k谷rkojn谷 p谷rpunim pasi jan谷 t谷 gatshme p谷r ta thithur nga muskulatura e zorr谷s, duke kaluar direkt n谷 rrym谷n e gjakut. Monosaharidet m谷 t谷 r谷nd谷sishme nga pik谷pamja ushqyese jan谷 glukoza, fruktoza dhe galaktoza. Glukoza: quhet ndryshe dhe dekstroz谷, gjendet gj谷r谷sisht n谷 fruta dhe zarzavate (谷sht谷 forma q谷 karbohidratet gjendet n谷 gjak) prandaj glukoza quhet sheqer i gjakut. Fruktoza: quhet edhe sheqeri i frutave, gjendet n谷 fruta, zarzavate dhe mjalt谷. sht谷 m谷 e 谷mbla nga t谷 gjith谷 sheqernat. Galaktoza n谷 kombinim me glukoz谷n formon laktoz谷n, sheqerin e qum谷shtit. Galaktoz谷 p谷rmbajn谷 edhe pak fruta, zarzavate dhe perime. N谷 disa nga k谷to ushqime 谷sht谷 e pa thithshme nga organizmi. Gjat谷 periudh谷s s谷 laktacionit, glukoza kthehet nga organizmi n谷 galaktoz谷 duke b谷r谷 t谷 mundur prodhimin e laktoz谷s nga gjendrat e qum谷shtit. Disaharidet : t谷 cilat n谷 pro巽esin e tretjes reduktohen n谷 monosaharidet. Tre jan谷 disaharidet m谷 t谷 r谷nd谷sishme n谷 ushqime: sakaroza ose sheqeri i tavolin谷, maltoza ose sheqeri i mjaltit, q谷 prodhohet gjat谷 zb谷rthimit t谷 amidonit dhe q谷 gjendet n谷 birr谷, laktoza q谷 gjendet n谷 qum谷sht. Polisaharideridet: t谷 cilat para se t谷 thithen n谷 gjak gjithashtu duhet t谷 reduktohen n谷 monosaharide. Polisaharidet m谷 t谷 r谷nd谷sishme n谷 ushqyerje jan谷 : Dekstrina, e cila krijohet si produkt i zberthimit t谷 pjessh谷m t谷 amodonit nga enzima ose gjat谷 gatimit, si巽 ndodh me buk谷n e thekur. Amidoni, e cila 谷sht谷 form kryesore e karbohidrateve n谷 diet谷. Amidoni ndodhet n谷 drith谷rat e buk谷s, perimet dhe bim谷 t谷 tjera. Amidoni bimor 谷sht谷 burim kryesor i ushqimit t谷 njeriut. Fibrat dietike megjith谷se nuk jan谷 l谷nd谷 ushqimore t谷 v谷rteta, ato luajn谷 nj谷 rol t谷 r谷nd谷sish谷m n谷 funksionimin e aparatit tret谷s. Celuloza e cila merr pjes谷 n谷 nd谷rtimin e struktur谷s s谷 bimeve, ndodhet n谷 kercell dhe n谷 gjethe, n谷 l谷kur谷n e frutave e zarzavateve dhe n谷 cip谷n mb谷shtjell谷se t谷 farave dhe drith谷rave. Celuloza nuk zb谷rthen n谷 traktin digjestir t谷 njeriut, prandaj nuk thithet. Glikogjeni ose amidoni shtazor 谷sht谷 forma n谷 t谷 cil谷n karbohidratet depozitohen n谷 organiz谷m. Glikogjeni gjendet n谷 m谷l巽i dhe n谷 indin muskulor. Karbohidratet jan谷 burimi kryesor i energjis谷, jan谷 p谷rb谷r谷s t谷 disa substancave t谷 organizmit, ndihmojn谷 n谷 rritjen e disa baktereve t谷 dobishme, sigurojn谷 fibrat ushqimore p谷r funksionin normal t谷 traktit gastrointestinal, mbron proteinat nga shkat谷rrimi, siguron p谷rdorimin efikas t谷 yndyrnave.
  • 5. Klasifikimi i karbohidrateve Karbohidratet e thjeshta-(sheqer i thjesht谷), jan谷 monosaharidet dhe disaharidet. Karbohidratet e thjeshta treten shpejt谷 n谷 organiz谷m dhe rrisin nivelin e sheqerit n谷 gjak shum谷 shpejt谷. N谷 k谷t谷 rast pankreasi detyrohet t谷 prodhoj谷 m谷 shum谷 insulin谷 e cila merr glukoz谷n m谷 shpejt谷 nga gjaku dhe e ruan at谷 si glikogjen apo yndyr谷 n谷 trupin e njeriut, n谷 m谷nyr谷 q谷 t谷 rikthehet niveli normal i sheqerit n谷 gjak. Karbohidratet e thjeshta jan谷: sheqeri i bardh谷-sukroza, 谷mb谷lsirat, tortet ,kiflet, pijet e gazuara ,l谷ngjet me sakaroze-sheqer t谷 p谷rpunuar, 巽okolata, bombonet, biskotat, 巽ipsat dhe gjith谷 artikujt q谷 p谷rmbajn谷 sheqer t谷 rafineruar. Karbohidratet e p谷rb谷ra-(sheqer natyral) jan谷 polisaharidet t谷 cilat formohen nga bashkimi i tri apo m谷 shum谷 nj谷sive t谷 sheqerit. Karbohidratet e p谷rb谷ra treten dhe dep谷rtojn谷 n谷 gjak m谷 ngadal谷, diku p谷r 1 deri 3 or谷, 巽ka do t谷 thot谷 se niveli i sheqerit n谷 gjak rritet ngadal谷 dhe mbetet i q谷ndruesh谷m, dhe n谷 k谷t谷 rast pankreasi detyrohet t谷 prodhoj vet谷m nj谷 sasi t谷 vog谷l t谷 insulin谷s.Kjo mund谷son t谷 kemi energji p谷r nj谷 koh谷 m谷 t谷 gjat谷 dhe mos t谷 ndihemi t谷 uritur. Karbohidratet e p谷rb谷ra jan谷: drith谷rat, orizi, pem谷t, patatet, domatet, qum谷shti dhe produktet e qumshtit,l谷ngjet pa sheqer shtes谷-t谷 bardh谷, makaronat,gruri, bizelet fasulet. Karbohidratet e p谷rb谷ra jan谷 shum谷 t谷 r谷nd谷sishme p谷r sh谷ndetin e njeriut, jan谷 ushqime jet谷sore sepse p谷rmbajn谷 shum谷 vitamina dhe minerale si: vitaminat B,vitamin E, zink, magnezium, hekur dhe gjithashtu rrisin rezervat e energjis谷 s谷 deponuar. Karbohidratet me indeks glikemik t谷 lart谷 edhe pse mund t谷 jen谷 disa karbohidrate t谷 p谷rb谷ra (si patatet e pjekura dhe orizi i bardh谷) ato treten shpejt谷 n谷 organiz谷m dhe rrisin shum谷 shpejt谷 nivelin e sheqerit n谷 gjak q谷 do t谷 thot谷 se nuk jan谷 shum谷 t谷 dobishme p谷r sh谷ndetin e njeriut e sidomos p谷r personat me s谷mundje t谷 diabetit te t谷 cil谷t rritja e nivelit t谷 sheqerit n谷 gjak mund t谷 shkaktoj谷 probleme t谷 m谷dha sh谷ndet谷sore. Karbohidratet me indeks glikemik t谷 ul谷t t谷 cilat gjithashtu mund t谷 jen谷 disa karbohidrate t谷 thjeshta (si巽 jan谷 pem谷t) treten m谷 ngadal dhe rrisin nivelin e sheqerit n谷 gjak m谷 ngadal q谷 do t谷 thot谷 se jan谷 shum谷 t谷 nevojshme dhe t谷 dobishme p谷r sh谷ndetin e njeriut e sidomos p谷r personat me s谷mundje t谷 diabetit-sheqerit.
  • 6. Diskutim CILAT JAN SMUNDJET T CILAT SHKAKTOJN SHEQERNAT? REKUMANDIM Konsumimi i sheqernatave, thjesht, absorbohen shum谷 shpejt dhe p谷r koh谷 t谷 shkurt谷r mbeten n谷 qarkullimin e gjakut, q谷 do t谷 thot谷 se shkaktojn谷 uljen e sheqerit n谷 gjak (hipoglukemin谷), q谷 shpesh 谷sht谷 shkaktar i koncentrimit t谷 v谷shtir谷suar dhe i lodhjes. CILAT FRUTA DHE PERIME JAN M USHQYESET? sht谷 e nevojshme t谷 ham谷 nj谷 shum谷llojshm谷ri frutash dhe perimesh 巽do dit谷 p谷r t谷 p谷rfituar maksimumin e l谷nd谷ve ushqyese. N谷se parap谷lqeni zarzavatet duhet t谷 keni parasysh n谷 diet谷n tuaj: Brokoli: nj谷 burim fantastik i pashtersh谷m vitamine C, betakarotin谷, acid folik, hekuri dhe potasi. P谷rmbajn谷 gjithashtu p谷rb谷r谷s t谷 quajtur indol谷, q谷 ndihmojn谷 n谷 parandalimin e kancerit (t谷 fresk谷ta apo t谷 kaluara n谷 mikroval谷 sepse po t谷 ziejn谷, ato i humbin vlerat q谷 ofron vitamina C). Shpargu: nj谷 ushqim 巽udib谷r谷s me veti t谷 spikatura mjek谷sore. Ai 谷sht谷 i pasur n谷 acid folik dhe vitamina C, E dhe betakaritin谷. Lakra e bardh谷: nj谷 ushqim i pasur n谷 vitamina C, K, E dhe potas. P谷rmban gjithashtu betakarotin谷, fibra, tiamin谷 dhe t谷 tjera substanca p谷r parandalimin e kancerit. A DUHET T KUJDESENI PR KURBN GLICEMIKE T USHQIMEVE? Kurba glicemike 谷sht谷 nj谷 sistem matjeje q谷 tregon shpejt谷sin谷 me t谷 cil谷n absorbohen l谷nd谷t karbohidrike dhe se si p谷rdoren ato nga trupi. Si nj谷 rregull i p谷rgjithsh谷m, njer谷zit duhet t谷 p谷rpiqen t谷 han谷 ushqime me kurb谷n glicemike leht谷sisht t谷 asimilueshme, duke zgjedhur buk谷 t谷 zez谷 n谷 vend t谷 asaj t谷 bardh谷 p谷r shembull. Kjo ju ndihmon t谷 keni energji m谷 t谷 qendrueshme. Gjithashtu, kini shum谷 kujdes nga ushqimet e shpejta dhe q谷 her谷 pas here asimilohen me shum谷 v谷shtir谷si. N FAR SASIE SHEQERI KONSIDEROHET I TEPRT? Kujdes t谷 ve巽ant谷 duhet t谷 tregohet kundrejt nivelit t谷 yndyrnave n谷 ushqimet sepse yndyrnat kan谷 tendenc谷 t谷 shnd谷rrohen n谷 sheqer. Sheqeri nuk p谷rmban nutrient谷, por vet谷m kalori. Specialist谷t e t谷 ushqyerit konsiderojn谷 si sheqerna t谷 tep谷rta ato q谷 gjenden n谷 produkte, t谷 tilla si kek谷t dhe k谷to duhet t谷 kontrollohen q谷 t谷 mos japin m谷 shum谷 se 10% t谷 kalorive ditore. Pra, q谷 do t谷 thot谷 t谷 mos konsumohen m谷 shum谷 se 200 kalori nga k谷to lloj ushqimesh t谷 谷mbla. Duhet t谷 hiqni dor谷 nga sheqernat e panevojshme dhe z谷vend谷soni ato me fruta t谷 fresk谷ta ose me n谷nprodukte t谷 frutave dhe t谷 sheqernave t谷 p谷rfituara prej tyre. A SHT VRTET FAST FOOD-I KAQ I KEQ PR SHNDETIN TIM? Patatet e f谷rguara kan谷 vitamin谷 C dhe milkshake-t p谷rmbajn谷 kalcium, por mos kalojm谷 n谷 eufori, sepse disa fast food-e shtojn谷 sheqerna n谷 patatet e tyre t谷 f谷rguara, si dhe shtojn谷 yndyrna n谷 hot dog-e dhe n谷 byrek谷t me mish. Disa nga ushqimet e tyre mund t谷 p谷rmbajn谷 m谷 shum谷 se 20 lug谷 sheqerna dhe disa p谷rmbajn谷 m谷 shum谷 se gjysma e sasis谷 ditore t谷 krip谷s q谷 ne duhet t谷 marrim.
  • 7. SA KALORI NEVOJITET N NJ DIT? Mesatarja p谷r nj谷 grua 谷sht谷 rreth 2000 kalori n谷 dit谷, por nevojat p谷r kalori mund t谷 ndryshojn谷 n谷 menyr谷 dramatike sipas llojit t谷 jet谷s q谷 ne b谷jn谷 dhe sa aktive 谷sht谷 ajo. Nga 20 deri 50% e nevojave tona ditore p谷r kalori jan谷 t谷 p谷rcaktuara nga veprimtaria fizike. Pjesa tjet谷r harxohet nga funksionet e tjera baz谷 t谷 organizmit, si: frym谷marrja, qarkullimi i gjakut dhe funksionimi i qelizave. A JAN FRUTAT DHE ZARZAVATET ORGANIKE M T USHQYESHME? K谷rkimet e fundit t谷 b谷ra nga shoqatat p谷r ushqime organike tregojn谷 se k谷to jan谷 me t谷 v谷rt谷t谷 t谷 ushqyeshme dhe kan谷 nivele shum谷 m谷 t谷 larta t谷 vitamin谷s C, magnezit, hekurit dhe fosforit. Spinaqi, sallata jeshile, lakra e bardh谷 dhe patatet treguan qart谷 nivele m谷 t谷 larta ushqyese. Supat e p谷rgatitura nga zarzavatet organike p谷rmbajn谷 nivele t谷 larta t谷 acidit salici, i cili ndihmon n谷 luftimin e arterioskeroz谷s dhe kancerit t谷 zorr谷ve. A EKZISTON NJ DIET E PRKRYER? Shkenc谷tar谷t nuk kan谷 p谷rcaktuar ende se 巽far谷 p谷rfaq谷son nj谷 diet谷 perfekte. Shkenc谷tar谷t amerikan谷 mendojn谷 se nj谷 piramid谷 ushqimore e mb谷shtetur te drith谷rat, frutat, zarzavatet, peshku dhe mishi I shpend谷ve si dhe sasi t谷 kujdesshme yndyrnash dhe sheqernash mund tju ushqej谷 ju n谷 m谷nyr谷 m谷 t谷 sh谷ndetshme. P谷r nj谷 grua aktive, menuja ideale 谷sht谷: M谷ngjes: Nj谷 banane dhe luleshtydhe t谷 谷mbla, nj谷 fet谷 buk谷 e zez谷 me margarin谷 luledielli dhe mjalt谷. Drek谷: Sallat谷 peshku ose zarzavatesh dhe si frut kivi. Darka: Pul谷 me bizele, patate t谷 pjekura dhe sallat谷 jeshile. mb谷lsir谷: petull me re巽el frutash. Pini pa kursyer uj谷, l谷ng zarzavatesh jeshile dhe sallat谷, 巽aj vegjetal dhe l谷ng limoni. Mund t谷 merrni edhe pak alkool dhe pak produkte 巽okollate. Dikush q谷 b谷n nj谷 jet谷 tep谷r aktive ka nevoj谷 ti shtoj谷 diet谷s s谷 tij m谷 shum谷 kalori. A JAN T DMSHME YNDYRNAT PR SHNDETIN? Po 谷sht谷 i d谷msh谷m prandaj duhet t谷 p谷rdorim shum谷 pak yndyr谷n. Duhet t谷 favorizojm谷 vajin e vlerave t谷 larta ushqyese si vaj luledielli apo ulliri. Duhet t谷 p谷ravullitsim gjell谷n dhe t谷 p谷rdorim pak vaj p谷r f谷rgim. Duhet t谷 heqim dor谷 nga gjellat e f谷rguara. Edhe gjell谷t e gatshme p谷rmbajn谷 shpesh shum谷 yndyr谷. FAR ROLI LUAJN AKTIVITETET FIZIKE, N PRCAKTIMIN E SASIS S USHQIMIT Q DUHET T KONSUMOJ NJ PERSON PR T QN I SHNDETSHM? Aktivitetet luan nj谷 rol shum谷 t谷 r谷nd谷sish谷m n谷 mir谷q谷nien ton谷 si fizike ashtu edhe mendore dhe gjithashtu na lejon konsumimin e nj谷 sasie m谷 t谷 madhe ushqimi.