Üzvi kimyaya giriş.
•
1 like•439 views
Üzvi kimyanın tarixi,quruluş nəzəriyyəsi,onun müddəları,üzvi maddələrin təsnifatı,izomerlik...
Üzvi kimyaya giriş.
- 1. Z.Ə.Əhmədzadə adına 2 saylı Pensər kənd tam orta məktəb-lisey Mövzu:Üzvi kimyaya giriş Müəllim:Şabala Əliyev AZƏRBAYCAN RESPUBLIKASININ TƏHSIL NAZİRLİYİ ASTARA RAYON TƏHSİL ŞÖBƏSİ
- 2. ÜZVİ MADDƏLƏRİN XÜSUSİYYƏTLƏRİ • Üzvi kimya karbon birləşmələrinin kimyasıdır. • Çünki istənilən üzvi maddənin tərkibində ən azı bir karbon atomu olur • Lakin tərkibində C elementi olan qeyri-üzvi maddələr də mövcuddur:karbonun oksidləri,karbonat turşusu,onun duzları,karbidlər,karbondisulfid,karbonun halogenidləri qeyri- üzvi maddələrdir. • C dan başqa üzvi maddələrin tərkibində H,O,N,halogenlər,S,P və s.elementlərə də rast gəlinir. • H,O,N.Halogenlər,S,P elementlərini orqanogen elementlər adlandırırlar
- 3. YENS YAKOB BERTSELIUS 1779-1848 • Üzvi maddələrdə H,Hal(I),O,S(II),N,P(III) valentli olur. • Üzvi maddələrdə C həmişə IV valentlidir. • XIX əsrin II yarısına kimi üzvi maddələri bitki və heyvan orqanizmlərindən alınırdı. • Belə hesab edilirdi ki,üzvi maddələr xüsusi ilahi qüvvənin təsiri ilə (vis-vitalis)yalnız canlı orqanizmlərdə əmələ ələ bilər. • Ona görə də 1808-ci ildə isveç alimi Y.Bertselius təklif etdi ki.bitki və heyvan mənşəli belə maddələr «üzvi maddə»lər,onları öyrənən elm sahəsi isə «üzvi kimya» adlandırılsin.
- 4. FRIDRIX AVQUST KEKULE 1829-1896 • Alman kimyaçısı A.Kekule üzvi kimyaya karbon birləşmələrinin kimyası kimi tərif verdi • Digər alman kimyaçısı Şorlemmer üzvi kimyaya karbohidrogenlər və onların törəmələrunin kimyası kimi baxırdı • Karl Şorlemmer 1834-1892
- 5. AVQUST KOLBE QERMAN KOLBE MARSELIN BERTLO A.M BUTLEROV
- 8. A.M.BUTLEROVUN ÜZVI MADDƏLƏRIN KIMYƏVI QURULUŞ NƏZƏRIYYƏSI • Bu nəzəriyyə 1858-1861-ci illərdə rus alimi A.M.Butlerov tərəfindən yaradılmışdır. • Nəzəriyyəni yaradarkən A.M.Butlerov aşağıkakı elmi faktlara əsaslandı: • 1.Atom və molekulların həqiqətən də mövcud olmasına(Kimyaçıların Beynəlxalq Qurultayı,Karlsrue-1860) • 2.Valentlik anlayışına (E.Franklend,1858) • 3.Karbonun IV valentli olmasına(A.Kekule,1857) • 4.Valentliyin xətlə göstərilməsinə(Kuper,1858) • 5.C atomlarının birləşərək karbon zəncirləri əmələ gətirməsi qabiliyyətinə (A.Kekule və A.Kuper,1857)
- 9. Müasir quruluş nəzəriyyəsinin aşağıdakı müddəaları var • 1.Molekulda atomlar nizamsız surətdə deyil,onların valentliyinə uyğun müəyyən ardıcıllıqla birləşir • 2.Maddənin xassələri onun vəsfi və miqdarı tərkibi ilə yanaşı molekulda atomların birləşmə ardıcıllığından da asılıdır • 3.Molekulda atomlar daim qarşılıqlı təsirdədirlər,yaxın atomların qarşılıqlı təsiri daha çoxdur • 4.Maddəni xassələrinə görə quruluşunu bilmək olar,quruluşunu bilməklə xassələrini qabaqcadan söylmək olar.
- 10. ÜZVI MADDƏLƏRIN QURULUŞ FORMULLARI • A.M.Butlerov ilk dəfə olaraq «maddə quruluşu» anlayışını elmə daxil etmişdir. • «Kimyəvi quruluş» dedikdə ,A.M.Butlerov molekulda atomların birləşmə ardıcıllığını başa düşürdü. • Kabon birləşmələrində IV valentlidir,C atomları bir-biri ilə birləşərək müxtəlif formalı C zəncirləri əmələ gətirir:
- 12. • Həmcinin yığcam quruluş formullarını aşağıdakı formalarda da yazırlar.
- 13. • Üzvi maddələrin quruluş formullarını miqyas və kürə-ox modelləri vasitəsilə də göstərirlər: • Açıq quruluş Yığcam quruluş Miqyas modeli Kürə-ox modeli Elektron • formulu formulu formulu • Maddələr üçün empirik (ən sadə) formullar da movcuddur.Məs: • və ücün emirik formul CH –dır. • Doymuş karbon atomu digər C atomları ilə bir rabitə əmələ gətirir.Doymuş C atomları birli,ikili,üçlü və dördlü ola bilər • birli C ikili C üçlü C dördlü C
- 14. İZOMERLIK q Molekul formulu (vəsfi və miqdarı tərkibi)eyni olub, quruluş və xassələri müxtəlif olan maddələrə izomerlər deyilir.(yun.izos-bərabər,meros-pay,hissə) q Bü t ü nizo me r l əriki bö yü kq r u pabö l ü n ü r :quruluşvə fəza (stereizomerlik) izomerlərinə bölünür. q Quruluş izomerləri eyni miqdari və vəsfi tərkibə malik olur,lakin molekuldakı rabitə tərtibi,həmçinin molekuldakı atomların birləşmə ardıcıllığı fərqlənir.Onlar fiziki və kimyəvi xassələrinə görə bir- birindən fərqlənir. q Quruluş izomerliyinin aşağıdakı növləri vardır: 1)Zəncir izomeri 2)vəziyyət izomeri 3) siniflər arası izomer 4)tautameriya
- 15. QURULUŞ IZOMERLIYI Zəncir izomeri mo l e ku l d akar bo nzən c ir in inmü xt əl ifc ü r şaxəl ən məsin ə əsasənyar an ır : Zən c irizo me r l ər i birbir in d ənəsase t ibat ı il ə f iziki xassəl ər in ə (sıxl ıq ,q ayn amat e mpe r at u r u ,ər imə t e mpe r at u r uvə s) g ö r ə f ər q l ən ir .On l ar ınkimyəvi xassəl ər i pr akt iko l ar aqe yn id ir Zən c irizo me r i mo l e ku l d aC at ö ml ar ı 4 və 4-d ənç o xo l d u q d ayar an ır
- 16. • Vəziyyətizo me r l iyi aşag ıd akı n ö vl ər ə bö l ü n ü r : • a)Ço xq atr abit əl ər invəziyyət in ə g ö r ə izo me r l ik: • b)Fu n ksio n alq r u pl ar ınvəziyyət in ə g ö r ə izo me r l ik: • Buizo me r l ərd ə zən c irizo me r l ər i kimi əsasənf iziki xassəl ər in ə g ö r ə f ər q l ən ir .
- 17. c )Fu n ksio n alq r u pl ar ag ö r ə (sin if l ər ar ası)izo me r l ik.Be l ə izo me r l ər inmo l e ku l l ar ın d amü xt əl iff u n ksio n alq r u pl ar o l u r ,bu n ag ö r ə o n l armü xt əl ifsin ifü zvi mad d əl ər ə aid d ir l ər : Н2С = СН – СН3 pr p Buizo me r l ərd ig ərq u r u l u şizo me r l ər d ənf ər q l i o l ar aqbir - bir in d ənh əm f iziki,h əm d ə kimyəvi xassəl ər in ə g ö r ə f ər q l ən ir l ər . d )Tau t ame r iya.Tau t ame r iyamo l e ku l d aH at o mu n u nbir at o md and ig ər in ə ö z-ö zü n ə d ö n ənmiq r asiyası h e sabın a yar an ır : Pr o se sd ə mü mkü nizo me rf o r mal arar asın d ad in amikt ar azıl ıq yar an ırki,buizo me rf o r mal are yn i zaman d aməh l u l d a mü əyyənn isbət d ə mö vc u do l u r .Tau t ame r iyayasin if l ərar ası izo me r inxü su si h al ı kimi baxmaqo l ar .
- 18. FƏZA IZOMERLIYI Fəzaizo me r l ər i e yn i miq d ar ı və vəsf i t ər kibə mal ik o l u r l ar ,mo l e ku l d aat o ml ar ınbir l əşmə ar d ıc ıl l ığ ı e yn id ir ,l akin at o ml ar ınbir -bir in ə n əzər ənf əzad aye r l əşməsin ə g ö r ə f ər q l ən ir l ər .Buf ər q l əryako n f iq u r asiyamü xt əl if l iyi ,yad a ko n f o r masiyamü xt əl if l iyi il ə əl aq əd aro l abil ər .On ag o r ə d ə f əzaizo me r l ər i ko n f o r masio nvə ko n f iq u r asio nizo me r l ər ə bö l ü n ü r . Ko n f o r masio nizo me r l əre l ə f əzaizo me r l ər d irki,mo l e ku l u n ayr ı-ayr ı h issəl ər in inbir q atC-C r abit əsin inət r af ın d a f ır l an ması h e sabın ayar an ır .On l arasan l ıq l abir -bir in ə ç e vr il ir ,sər bəsth al d ao n l ar ı ç ət inayır maqo l u r ,yal n ız f iziki- kimyəvi ü su l l ar l aaşkare d il ir .Ko n f o r masiyal ar ınq ar şıl ıq l ı ke ç id l ər i zaman ı kiyəvi r abit ə q ır ıl mır
- 19. • Lllllı • Et an ınko n f o r masiyaizo me r l ər i • Ko n f iq u r asio nizo me r l ərat o mvə yaat o m q r u pl ar ın ınf əzad a mü xt əl iff o r mad aye r l əşməsin ə g ö r ə yar an anf əza izo me r l ər id ir .Buh al d amü mkü nko n f o r masiyal armö vc u d d e yil .St abilmad d əl ər d ir ,sər bəstmö vc u d d u r l ar .Be l ə izo me r l ər ə o pt iki izo me r l ər (e n an t o me r l ər ) və d iast e r e o me r l ər(h ən d əsi) izo me r l əraid d ir . • Mo l e ku l u n d akı C at o mu n a4 mü xt əl ifat o m və yaat o m q r u pl ar ı bir l əşmişmad d əl ərf əzaizo me r l iyi əməl ə g ət ir ir l ər
- 21. • Opt iki izo me r l əre yn i f iziki və kimyəvi xassəl ər ə mal ikd ir l ər ,l akino n l ar ınməh l u l l ar ın d anmü st əvi po l ar l aşmışişıqke ç d ikd ə işığ ınpo l yar izasyamü st əvisin in f ır l an maist iq amət in ə g ö r ə f ər q l ən ir l ər (so l avə yasağ a) • Diast e r e o me r l ər -o pt ikan t ipo do l mayan ( e n an t o me r o l mayan ) ist ən il ənf əzaizo me r l ər in in ko mbin asiysıd ır .Bu n l ar asis-,t r an s- izo me r l əraid ir . • Sis-,t r an s- və yah ən d əsi izo me r l ikat o m və yaat o m q r u pl ar ın ınikiq atr abit əyə n əzər ənvəziyyət in ə əsasən yar an ır .Buzamanikiq atr abit ə bo yu n c asər bəstf ır l an ma mö vc u do l mu r . • But ip izo me r l ikal ke n l ərvə d ie n l ərü ç ü nxar akt e r ikd ir .O zamanyar an ırki,h ərikiq atr abit əl i C at o ml ar ın abir l əşən at o m və at o m q r u pl ar ı bir -bir in d ənf ər q l i o l su n
- 22. • Sis-pe r f iksi o n ug ö st ər irki,əvəzl əyic il ərikiq atr abit ən in e yn i t ər əf in d ə,t r an s-o n ug ö st ər irki,əvəzl əyic il ərikiq at r abit ən inmü xt əl ift ər əf l ər in d ə ye r l əşir . • Sis- və t r an s- izo me r l ərbirbir in d ənf iziki xassəl ər in ə g ö r ə f ər q l ən ir ,bəzi h al l ar d aayr ı-ayr ı kimyəvi xassəl ər in ə g ö r ə d ə f ər q l ən ə bil ər .
- 23. HOMOLOQLAR
- 25. ÜZVİ MADDƏLƏRİN TƏSNIFATI Üzvi mad d əl ərkar bo nzən c ir in inq u r u l u şu n a,mo l e ku l u n d akı f u n kso n alq r u pl ar ag ö r ə,h əmç in inmo l yarkü t l əl əin ə t əsn if e d il ir .Əsasü zvi mad d əl ərkar bo h id r o g e n l ər d ir .Kabo nzən c ir in ə g ö r ə kar bo h id r o g e n l ər2 ye r ə bö l ü n ü r : At sikl ikvə t sikl ik:
- 26. KARBOHİDROGENLƏRİN TƏSNIFATI. ATSIKLIK KARBOHIDROGENLƏR Sinfin adı Nümayəndələri Formulu Adı Alkanlar СН3 – СН3 СН3 – СН2 – СН3 Etan Propan Alkenlər СН2 = СН2 СН3 – СН = СН2 Eten (etlen) Propen Alkinlər СН ≡ СН СН3 – С ≡ СН Etin (asetilen) Propin Alkadienlər СН2 = С = СН2 СН2 = СН – СН = СН2 Allen(propadien) Butadien -1,3 .
- 27. HETEROTSIKLİK KARBOHİDROGENLƏR • Представители циклических углеводородов
- 28. ÜZVİ MADDƏLƏRİN FUNKSIONAL QRUPLARA GÖRƏ TƏSNIFATİ
- 30. ÜZVİ KIMYADA BAŞ VERƏN MÜHÜM REAKSIYALARİ AŞAGıDAKI TIPLƏRƏ BÖLMƏK OLAR
- 33. ÜZVİ MADDƏLƏRİN MOLEKULLARINDA ƏVƏZLƏYİCİLƏRİN ELEKTRON EFFEKTLƏRİ
- 36. ƏVƏZLƏYICILƏRIN ELEKTRON EFFEKTLƏRI Əvəzləyicilər Elektron effektlər Əvəzləyicinin ümumi elektron təsiri İnduktiv Mezomer Alkil (-СН3, -С2Н5 və s.) + I yoxdur Elektronodonor -NH2, -NHR, -N(R)2 - I +M +М -I Elektronodonor -OH - I +M +М -I Elektronodonor Alkoksi (-OR) - I +M +М -I Elektronodonor Halogenlər - I +M +М -I Elektronoakseptor Nitroqrup (-NO2) - I -M Elektronoakseptor Karboksil qrupu (-COOH) - I -M Elektronoakseptor Sulfoqrup (-SO3H) - I -M Elektronoakseptor Oksoqrupp (С=О) - I -M Elektronoakseptor
- 37. KIMYƏVI RABITƏNIN ELEKTRON TƏBIƏTLI OLMASI
- 39. ÜZVI BIRLƏŞMƏLƏRDƏ KIMYƏVI RABITƏLƏRIN YARANMASI
- 41. ÜZVİ BIRLƏŞMƏLƏRİN MOLEKULLARINDA RABİTƏLƏRİN SAYININ VƏ XARATERİNİN MÜƏYYƏN EDILMƏSI
- 43. KARBOHIDROGENLƏRDƏ RABITƏ SAYININ VƏ XARAKTERİNİN MÜƏYYƏN OLUNMASıNA AİD CƏDVƏL Üzvi maddə Homoloji sıranın ümumi formulu Ümumi rabitələrin sayı C-C rabitələrin sayı C-H rabitələrin sayı Rabitə yaradan orbitallar Hibrid orbitallar Qeyri-hibrid orbitallar Polyar kovalent rabitələr Qeyri- polyar kovalent rabitələr rabitələrin sayı rabitələrin sayı Alkan n 3n+1 n-1 2n+2 6n+2 4n 2n+2 2n+2 n-1 3n+1 0 Alken (n 3n n-1 2n 6n 4n-2 2n+2 2n n 3n-1 1 Alkin (n 3n-1 n-1 2n-2 6n-2 4n-4 2n+2 2n-2 n+1 3n-3 2 Dien (n 3n-1 n-1 2n-2 6n-2 4n-4 2n+2 2n-2 n+1 3n-3 2 Tsikloalkan (n 3n n 2n 6n 4n 2n 2n n n 0 Aren (n 3n-6+ 6 elektronlu delokallaşmış π rabitə sist n 2n-6 6n-6 4n-6 2n 2n-6 n 3n-6 6 elektronlu delokallaşmış rabitə sist.