ประวัติการลอยกระทง นัฐพล
- 2. กำา หนดวัน ลอยกระทง วันลอยกระทงของทุกปีจะตรงกับวัน ขึน 15 คำ่า เดือน 12 ตามปฏิทินจันทรคติ ้ ไทย หรือถ้าเป็นปฏิทินจันทรคติล้านนาจะ ตรงกับเดือนยี่ และหากเป็นปฏิทินสุริยคติจะ ราวเดือนพฤศจิกายน ซึ่งเดือน 12 นี้เป็น ช่วงต้นฤดูหนาว อากาศจึงเย็นสบาย และอยู่ ในช่วงฤดูนำ้าหลาก มีนำ้าขึ้นเต็มฝั่ง ทำาให้ เห็นสายนำ้าอย่างชัดเจน อีกทั้งวันขึน 15 คำ่า ้ เป็นวันที่พระจันทร์เต็มดวง ทำาให้สามารถ เห็นแม่นำ้าที่มีแสงจันทร์ส่องกระทบลงมา เป็น
- 3. ประเพณีลอยกระทงนั้น ไม่มีหลักฐาน ระบุแน่ชัดว่าเริ่มตังแต่เมื่อใด แต่เชือว่า ้ ่ ประเพณีนี้ได้สบต่อกันมายาวนานตังแต่ ื ้ สมัยสุโขทัย โดยในรัชสมัยพ่อขุน รามคำาแหง เรียกประเพณีลอยกระทงนี้ ว่า "พิธ ีจ องเปรีย ญ" หรือ "การลอย พระประทีป " และมีหลักฐานจากศิลา จารึกหลักที่ 1 กล่าวถึงงานเผาเทียน เล่นไฟว่าเป็นงานรื่นเริงทีใหญ่ทสดของ ่ ี่ ุ
- 4. ในสมัยก่อนนั้นพิธีลอยกระทงจะเป็นการลอย โคม โดยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้า อยูหัว รัชกาลที่ 5 ได้ทรงสันนิษฐานว่า พิธี ่ ลอยกระทงเป็นพิธของพราหมณ์ จัดขึ้นเพื่อ ี บูชาเทพเจ้า 3 องค์ คือ พระอิศวร พระ นารายณ์ และพระพรหม ต่อมาได้นำา พระพุทธศาสนาเข้าไปเกี่ยวข้อง จึงให้มีการ ชักโคม เพื่อบูชาพระบรมสารีริกธาตุ และ ลอยโคมเพื่อบูชารอยพระบาทของ พระพุทธเจ้า ก่อนที่นางนพมาศ หรือ ท้าวศรีจุฬา
- 5. เหตุผ ลและความเชือ ของการลอยกระทง ่ สาเหตุที่มีประเพณีลอยกระทงขึ้นนั้น เกิดจาก ความเชื่อหลาย ๆ ประการของแต่ละท้องที่ ได้แก่ 1.เพื่อแสดงความสำานึกถึงบุญคุณของแม่นำ้าทีให้ ่ เราได้อาศัยนำ้ากิน นำ้าใช้ ตลอดจนเป็นการขอขมาต่อพระ แม่คงคา ทีได้ทิ้งสิ่งปฏิกลต่าง ๆ ลงaไปในนำ้า อันเป็น ่ ู สาเหตุให้แหล่งนำ้าไม่สะอาด 2.เพื่อเป็นการสักการะรอยพระพุทธบาท เมือ ่ คราวที่พระพุทธเจ้าเสด็จไปแสดงธรรมโปรดในนาคพิภพ และได้ทรงประทับรอยพระบาทไว้บนหาดทรายแม่นำ้านัมม ทานที ซึ่งเป็นแม่นำ้าสายหนึงอยู่ในแคว้นทักขิณาบถของ ่ ประเทศอินเดีย ปัจจุบันเรียกว่าแม่นำ้าเนรพุทท 3.เพื่อเป็นการสะเดาะเคราะห์ เพราะการลอย กระทงเปรียบเหมือนการลอยความทุกข์ ความโศกเศร้า
- 6. 4.เพื่อเป็นการบูชาพระอุปคุต ที่ชาวไทยภาคเหนือ ให้ความเคารพ ซึ่งบำาเพ็ญเพียรบริกรรมคาถาอยู่ ในท้องทะเลลึกหรือสะดือทะเล โดยมีตำานานเล่าว่า พระอุปคุตเป็นพระมหาเถระรูปหนึ่งที่มีอิทธิฤทธิ์ มาก สามารถปราบพญามารได้ 5.เพื่อรักษาขนบธรรมเนียมของไทยไว้มิให้ สูญหายไปตามกาลเวลา และยังเป็นการส่งเสริม การท่องเที่ยวให้เกิดขึ้นทั้งชาวไทยและชาวต่าง ประเทศ 6.เพื่อความบันเทิงเริงใจ เนื่องจากการลอย กระทงเป็นการนัดพบปะสังสรรค์กันในหมู่ผู้ไปร่วม งาน
- 7. ประเพณีล อยกระทงในแต่ล ะภาค ลักษณะการจัดงานลอยกระทงของ แต่ละจังหวัด และแต่ละภาคจะมีเอกลักษณ์ที่ แตกต่างกัน
- 8. ภาคเหนือ (ตอนบน) จะเรียกประเพณีลอย กระทงว่า "ยีเ ป็ง " อันหมายถึงการทำาบุญใน ่ วันเพ็ญเดือนยี่ (เดือนยีถ้านับตามล้านนาจะ ่ ตรงกับเดือนสิบสองในแบบไทย) โดยชาว เหนือจะนิยมประดิษฐ์โคมลอย หรือที่เรียกว่า "ว่าวฮม" หรือ "ว่าวควัน" โดยการใช้ผ้า บางๆ แล้วสุมควันข้างใต้ ให้โคมลอยขึนไป ้ ในอากาศ เพื่อเป็นการบูชาพระอุปคุตต์ ซึง ่ เชื่อกันว่าท่านบำาเพ็ญบริกรรมคาถาอยูใน ่
- 9. จัง หวัด ตาก จะประดิษฐ์กระทงขนาดเล็ก แล้วปล่อยลอย ไปพร้อม ๆ กัน เพื่อให้เรียงรายเป็นสาย เรียกว่า "กระทงสาย “
- 10. จัง หวัด สุโ ขทัย เป็นอีกหนึ่งจังหวัดที่มีชื่อเสียงใน เรื่องประเพณีลอยกระทง ด้วยความเป็นจังหวัดต้น กำาเนิดของประเพณีนี้ โดยการจัดงาน ลอย กระทงเผาเทีย นเล่น ไฟ ที่จังหวัดสุโขทัยถูก ฟื้นฟูกลับมาอีกครั้งหนึ่งในปี พ.ศ.2520 ซึ่ง จำาลองบรรยากาศงานมาจากงานลอยกระทงสมัย กรุงสุโขทัย และหลังจากนั้นก็มีการจัดงานลอย กระทงเผาเทียนเล่นไฟขึ้นที่จังหวัดสุโขทัยทุก ๆ ปี มีทั้งการจัดขบวนแห่โคมชักโคมแขวน การเล่นพลุ ตะไล และไฟพะเนียง
- 11. ภาคตะวัน ออกเฉีย งเหนือ งานลอย กระทงจะเรีย กว่า เทศกาลไหลเรือ ไฟ โดยจัดเป็นประเพณียิ่งใหญ่ทุกปีใน จังหวัดนครพนม มีการนำาหยวกกล้วย หรือ วัสดุต่าง ๆ มาตกแต่งเรือ และประดับไฟ อย่างสวยงาม และตอนกลางคืนจะมีการจุด
- 12. กรุง เทพมหานคร มีการจัดงานลอย กระทงหลายแห่ง แต่ที่เป็นไฮไลท์อยู่ ที่ "งานภูเ ขาทอง" ที่จะเนรมิตงานวัดเพื่อ เฉลิมฉลองประเพณีลอยกระทง ส่วนใหญ่จัด อยูราว 7-10 วัน ตั้งแต่ก่อนวันลอยกระทง ่ จนถึงหลังวันลอยกระทง
- 13. ภาคใต้ มีการจัดงานลอยกระทงใน หลาย ๆ จังหวัด เช่น อำาเภอหาดใหญ่ จังหวัดสงขลา ที่มงานยิ่งใหญ่ทกปี ี ุ
- 14. กิจ กรรมในวัน ลอยกระทง ในปัจจุบันมีการจัดงานลอยกระทงทุก ๆ จังหวัด ซึ่งจะมีกิจกรรมแตกต่างกันไปในแต่ละ สถานที่ แต่กิจกรรมที่มีเหมือน ๆ กันก็คือ การ ประดิษ ฐ์ก ระทง โดยนำา วัส ดุต า ง ๆ ทั้ง หยวก ่ กล้ว ย ใบตอง หรือ จะเป็น กาบพลับ พลึง เปลือ กมะพร้า ว ฯลฯ มาประดับ ตกแต่ง ด้ว ย ดอกไม้ ธูป เทีย น เครื่อ งสัก การบูช า ให้เ ป็น กระทงที่ส วยงาม ภายหลังมีการใช้วัสดุโฟมที่ สามารถประดิษฐ์กระทงได้ง่าย แต่จะทำาให้เกิด ขยะที่ย่อยสลายยากขึ้น จึงมีการรณรงค์ให้เลิกใช้
- 15. เมื่อไปถึงสถานที่ลอยกระทง ก่อน ทำาการลอยก็จะอธิษฐานในสิ่งที่ปรารถนาขอ ให้ประสบความสำาเร็จ หรือเสี่ยงทายในสิ่ง ต่าง ๆ จากนั้นจึงปล่อยกระทงให้ลอยไปตาม สายนำ้า และในกระทงมักนิยมใส่เงินลงไป ด้วย เพราะเชือกันว่าเป็นการบูชาพระแม่ ่ คงคา
- 16. นอกจากการลอยกระทงแล้ว มักมี กิจกรรมประกวดนางนพมาศอันเป็น สัญลักษณ์หนึ่งของประเพณีลอยกระทง และ ตามสถานที่จัดงานจะมีก ารประกวด กระทง ขบวนแห่ มหรสพสมโภชต่า ง ๆ บางแห่ง อาจมีก ารจุด พลุ ดอกไม้ไ ฟ เฉลิม ฉลองด้ว ย
- 17. เพลงประจำา เทศกาลลอยกระทง เมื่อเราได้ยินเพลง "รำา วงลอยกระทง" ที่ข ึ้น ต้น ว่า "วัน เพ็ญ เดือ นสิบ สอง นำ้า นอง เต็ม ตลิง ..." นั่น เป็น สัญ ญาณว่า ใกล้จ ะถึง ่ วัน ลอยกระทงแล้ว ซึ่งเพลงนี้เป็นที่คุ้นหูของทั้ง ชาวไทย และชาวต่างชาติ เพราะในต่างประเทศ มักเปิดเพลงนี้ต้อนรับนักท่องเที่ยว เพื่อแสดงถึง ความเป็นประเทศไทย
- 18. เพลงรำาวงวันลอยกระทงแต่งโดยครูแก้ว อัจฉริยกุล ผู้ให้ทำานองคือ ครูเอื้อ สุนทร สนาน แห่งสุนทราภรณ์ ซึงครูเอื้อได้แต่ง ่ เพลงนี้ตั้งแต่ ปี พ.ศ.2498 ขณะที่ได้ไป บรรเลงเพลงที่บริเวณคณะบัญชี มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ และมีผู้ขอเพลง จากครูเอื้อ ครูเอื้อจึงนั่งแต่งเพลงนี้ที่ริมแม่นำ้า เจ้าพระยา ในระยะเวลาเพียงครึ่งชั่วโมงจึง เกิดเป็นเพลง "รำาวงลอยกระทง" ที่ติดหูกัน มาทุกวันนี้
- 19. เพลงลอยกระทง วันเพ็ญเดือนสิบสอง นำ้านองเต็ม ตลิ่ง เราทั้งหลายชายหญิง สนุกกันจริง วันลอยกระทง ลอย ลอยกระทง ลอย ลอยกระทง ลอยกระทงกันแล้ว ขอเชิญน้องแก้วออกมารำาวง รำาวงวันลอยกระทง รำาวงวันลอย กระทง