Streszczenie Maus
- 1. MAUS I M坦j ojciec krwawi histori. Od poowy lat 30-ych do zimy 1944 RETROSPEKCJA Jest lato. Dziesicioletni Artie ciga si z kolegami na podw坦rku na wrotkach. Artiemy odpina si jedna wrotka i si przewraca. Chopaki krzycz kto ostatni ten zgnie jajo, lecz ci nie zwracaj uwagi na szlochajcego Artiego. Artie idzie do ojca, kt坦ry reperowa co na trawniku przed domem. Ojciec prosi go o pomoc i pyta si syna czy pacze. Artie skar甜y si, zaistnia sytuacj, a ojciec na to Przyjaciele? Twoje przyjaciele? Ty ich zamknij razem na tydzie do jednego pokoju bez 甜adnego jedzenia to ty WTEDY dopiero bdziesz wiedzie, jakie oni s przyjaciele! Ten fragment jest w dalszej czci komiksu przytaczany. I SZEJK DZI Artie odwiedza ojca w Rego Park. Nie byli ze sob zbyt blisko. Dowiadujemy si, 甜e Artie ma kobiet, a matka Artiego popenia samob坦jstwo, a ojciec mia dwa zaway. O甜eni si powt坦rnie z Mal, kt坦ra bya znajom sprzed wojny i te甜 bya ocalaa. Ojciec cay czas denerwuje si na Mal. Wadek wciada na rower stacjonarny i zaczyna opowiada o swojej przeszoci na prob Artiego. KIEDY Ojciec by przedsibiorc z bran甜y tekstylno-handlowej. By przystojny i miy, oglday si za nim dziewczyny. Pozna si z Lusi przez znajomego, kt坦ry powiedzia mu, 甜e ona chce go pozna. Lusia lataa za Wadkiem, kt坦ry raczejs tara si zdawkowa znajomo. Zaproponowaa mu nawet zarczyny, lecz ten wola o tym nie rozmawia. Wspomina, 甜e Lusia pochodzi z dobrej lecz nie zamo甜nej rodziny. Pojecha do rodziny 60km dalej. Tam Kuzyn m坦wi mu, 甜e dziewczyna z jego kalsy chce go pozna i ma na imi Andzia. Od razu informuje, 甜e jest inteligentna i pochodzi z bogatej rodziny. Doszo do spotkania na drugi dzie. Wadek m坦wi, 甜e zna angielski i 甜e zawsze chcia wyjechac do Ameryki. Poda jej sw坦j numer i gdy by w Czstochowie to ona do niego od razu zadzwonia, a potem rozmawiali ze soba ju甜 bardzo czsto. Andzia pisaa listy i przysaa swoje zdjcie, kt坦re zobaczya Lusia. Wadek poinformowa Lusi, 甜e chce si o甜eni z Andzi, co byo trudne.
- 2. Wadek zosta zaproszony na obiad do rodziny Andzi kt坦ry byli milionerami, produkujc poczochy. Gdy by sam w jej domu, zaj甜a do jej szafy i zobaczy tam fiolki z lekami. Zastanawia si po co mu taki kopot, jeli ona jest chora. Okazao si, 甜e Andzia jest bardzi chyda i nerwowa. Pod koniec 1936 zarczyli si i Wadek przeni坦s si z Czstochowy do Sosnowca do Andzi. Wadek przypomina sobie jeszcze jedn sytuacj zanim zarczy si z Andzi. Pewnego dnia przysza do niego Lusia i zacza baga na kolanach, by on do niej wr坦ci. Poprosi znajomego, kt坦ry ich pozna, 甜eby zrobi z tym porzdek. Lusia wicej ju甜 nie nachodzia Wadka, ale Andzia te甜 przestaa do niego pisa. Okazao si, 甜e Lusia wysaa Andzi list, w kt坦rym opisuje Wadka w bardzo zym wietle. Wadkowi udao si przekona Andzi po du甜szym czasie, 甜e to wszystko nie prwada co Lusia napisaa. Po lubie wprowadzili si do mieszkania, kt坦re dostali w prezencie lubnym od ojca Andzi. Dosta r坦wnie甜 zoty zegarek. DZI Wadek prosi Artiego, 甜eby nie pisa w ksi甜ce o Lusi itp, poniewa甜 to nie ma nic wsp坦lnego z Hitlerem i zagad. Artie nalega, argumentujc to, 甜e takie szczeg坦y przedstawi go w bardzo dobrym wietle, lecz Wadek uwa甜a, 甜e tak nie wypada bo to s rzeczy prywatne. II MIODOWY MIESIC DZI Artie regularnie je添dzi do ojca. Wadek ma mani liczenia swoich tabletek i opowiada na co one s i dlaczego ich ma tak du甜o. Artie zapyta si o chopak坦w mamy i Wadek m坦wi, 甜e miaa jednego z Warszawy, ale on by komunist. KIEDY Nawet gdy byli po lubie, to Andzia si z nim widywaa. Wadek na pocztku nie wiedzia, 甜e ten chopak by komunist, a甜 pewnego dnia gdy wr坦ci do domu z podr坦甜y w interesach pod jego domem bya policja, a kto mu powiedzia, 甜e aresztowali krawcow z ich pitra, bo znale添li u niej dokumenty komunnistyczne. Okazao si, 甜e Andzia tumaczya dokumenty komunistyczne dla tego chopaka na niemiecki. Dostaa telefon z ostrze甜eniem, 甜e j podejrzewaj o konspiracj. Ta schowaa dokumenty u krawcowej. Wadek chcia nawet wzi rozw坦d z Andzi jak si o tym dowiedzia. Wadek m坦wi, 甜e te dawa im du甜o pienidzy za kt坦re Wadek otworzy w Bielsku. Z Andzi widzia si tylko w weekendy. W 1937 urodzi si ich syn Rysiu. Potem Wadek dosta telefon w Bielsku, 甜e Andzia jest chora. Okazao si, 甜e po porodzie zaamaa si nerowowo. Zalecono jej wyjazd do sanatrium w Czechosowacji. Wtedy w pocigu pierwszy raz uj甜eli flag ze swastyk. Pasa甜erowie zaczli opowiada, jak 纏ydom si ci甜ko w Niemczech.
- 3. 纏ycie w sanatorium. Wr坦ili po trzech miesicach. Wadek dowiedzia si, 甜e jego fabryka zostaa obrabowana. Fabryk urzdzili od nowa z pomoc tecia i przenieli si do Bielska. Bardzo dobrze im si powodzio. W miecie zaczy si akcje antysemickie, na co polska policja nie reagowaa. Wadek 24 sierpnia 1939 roku dosta list z powoaniem do armii. Zbli甜aa si wojna. Rodzina przenosi si do Sosnowca, a Wadek ka甜e zabiera Andzie drogie figurki porcelanowe. Wadek ruszy zato na granic niemiec z armi. DZI Wadek opowiada o operacji oka. III JENIEC WOJENNY DZI Rozmowa przy stole o tym, jak Artie nie chcia je w dziecistwie. KIEDY Wadek opowiada Artiemu jak go ojciec chcia uchroni przedc wojskiem poprzez god坦wki, kr坦tki sen itp., przed ka甜dymi badaniami kontrolnymi lekarskimi. Wadek na froncie. Zabi wtedy pierwszego niemieckiego 甜onierza. Hitlerowcy zdobyli ich brzeg rzeki i zapali Wodka, kt坦ry mia ciep lufe i wiedzieli, 甜e do nich strzela. Zabrano go na drug stron rzeki w celu poszukiwa cia zatrzelonych Niemc坦w. Wadek znalaz ciao swojej ofiary. Wywieziono wszystkich jec坦w w okolice Norymbergi. Tam oddzielono 纏yd坦w od reszty i krzyczano, 甜e przez nich ta wojna. Wodkowi wraz kilkoma innymi kazano wysprzta stajni, w kt坦rej p坦添niej mieszkali. Nastpnie przewieziono ich do wikszego obozu jenieckiego, gdzie mieszkali w namiotach, a byo wtedy bardzo zimno. Modlili si bardzo du甜o, poniewa甜 nie byo co robi. Mogli raz na tydzie wysya list przez Czerwony Krzy甜, a w odpowiedzi dostawali paczki z czekolad, papierosami i d甜emem, a tym Wadek handlowa Jednoczenie wiedzia, 甜e z rodzin wszystko ok. Pewnego dnia wywieszono ogoszenie, 甜e jest praca dla 纏yd坦w na zwolnionych stanowiskach po Niemcach, kt坦rzy wyjechali na front. Wywieziono ich do niemieckiego zakadu oraz zakwaterowali przyzwoitych drewnianych domkach. Praca polegaa na niwelacji terenu. Kilku nie wytzrymywao i wracali na mier do namiot坦w. Wadek zosta i pewnej nocy przyni mu si gos, kt坦ry powiedzia mu, 甜e wydostanie si stamtd w dzie Parszas Truma. Wadek zapyta rabina kiedy bdzie ten dzie i dowiedzia si, 甜e za neicae trzy miesice. Gdy nadszed ten dzie, Hitlerowcy zwoali zbi坦rk i zwalniali jec坦w do dom坦w. Pocig jednak nie zatrzyma si w Sosnowcu, czego spodziewa si Wadek. Wadek dojecha do Lublina. Dowiedzia si, 甜e poprzedni transport 纏yd坦w rozstrzelano w lesie. Oni mieli by nastponi. Przysza jednak nadzieja. Kto z gminy przekupi Niemc坦w, 甜eby wypucili tych, kt坦rzy bd zgoszeni przez tutejszych 纏yd坦w jako ich krewni. Wadek mia znajomego Arbuza
- 4. w Lublinie i poprosi o zarejestrowanie go jako jego rodzina. Udao si wyj z obozu wanie w ten spos坦b. Wadek mieszka przez jaki czas u Arbuz坦w, ale chcia przedosta si za granic do rodziny. Potrzebowa jednak legalnych papier坦w. Jako Polski 纏onierz ugada si z konduktorem, kt坦ry pom坦g mu si przedosta do Sosnowca pocigiem. Wadek uda si do domu. Wadek zobaczy si z rodzin. Dowiedzia si, 甜e mama ma raka. Miesic lub dwa miaa umrze. Ojciec mia zgolon brod, co dla religijnego 纏yda byo do dziwne. Okazao si, 甜e Nimcy na ulicy jaki czas temu zpali 纏yd坦w, zac甜li ich bi i zanim ich pucili, ogolili im brody. Niemcy te甜 zabrali jego fabryk wody sodowej. Nastpnie ojciec Wadka zwi坦z go do Sosnowca do Andzi, a to nie byo daleko. Musieli zd甜y przed godzin policyjn. Andzia i Rysiu na widok ojca bardzo si ucieszyli, cho pocztkowo Rysiuo zacz krzycze w ramionach ojca. Jak si okazao, krzycza przez to, 甜e guziki w mundurze Wadka byy zimne. DZI Wadek m坦wi, 甜e byli szczliwi, cho byo im bardzo ci甜ko. Nie to co teraz z Mal. Zn坦w zacz narzeka na Mal. 纏ali si, 甜e Mala cay czas wspomina o jego testamencie i spadku, a Wadek chce te pienidze zostawi dla Artiego. Artie wzbrania si przed rozmow o tym. Artie wychodzi do siebie, 甜artujc 甜e musi zd甜yc przed godzin polizyjn. Przed wyjciem jednak nie m,o甜e znale swojego paszcza. Okazao si, 甜e Wadek go wyrzuci, bo mu si nie podoba. Podarowa mu swoj star kurtk. IV PTLA SI ZACISKA DZI Ojciec jest zy na Artiego, 甜e ten si sp坦添ni, ale Artie odpiera zarzuty tumacz si, 甜e m坦wi 甜e bdzie p坦添niej. Ojciec chcia, by ten mu pom坦g w naprawie rynny. Artie namawia go na fachowca, ale Wdek ne chce o tym sysze. KIEDY Nadal 甜yo si luksuowo, cho mieszkao ich w domu u teci坦w w dwanacie os坦b. Z rozmowy wynika, 甜e nie mo甜na w skliepach odsta wszystkiego czego by sobie 甜yczyli, dlatego poprzez wpaty pienidzy na konta 甜ydowskich organizacji, dostaj od nich dodatkowe paczki. Pozostaje jeszcze do tego czarny rynek. Na wszystko nale甜y uwa甜a, poniewa甜 Hitlerowcy za najmniejsze przewinienie, a czasem i bez niego, wywo甜 do oboz坦w koncentracyjnych. Wodek dowiedzia si, 甜e fabryk w Bielsku, tak samo jak wszystkie inne interesy 甜ydowskie przejli Niemcy. Wszyscy uwa甜ali, 甜e wojna szybko si skoczy. Nastpnego dnia Wodek poszed na ulic Modrzejowsk, gdzie by czarny rynek. Tam spotka byego klienta Ilzeckiego, kt坦ry by krawcem. Ten da mu kartk, kt坦ra m坦wia, 甜e Wodek u niego pracuje. Ilzecki szy mundury dla Niemc坦w. Wodek zacz zbiera dugi sprzed wojny. Go od tkanin nie m坦g mu odda pienidzy, poniewa甜 interes nale甜a do Niemca. W zamian skredytowa mu kilka metr坦 tkaniny, kt坦r
- 5. sprzeda Ilzeckiemu. Rodzina ucieszya si z zaradnoci Wadka, lecz on nie przyzna si do caoci zarobionych pienidzy, poniewa甜 by od razu je wydali. Za par dni na Modrzejewskiej SS zablokowao ca ulic i kontorlowali ka甜dego, kto si tam znajdowa wraz z awiadczeniami o pracy. Wodek da rad si ukry, a okoo 50% wszystkich, kt坦rzy tam byli zabrali Niemcy. Gdy opowiedzia o tym teciowi, ten zabra go do znajomego, kt坦ry prowadzi sklep 甜elazny, 甜eby go zatrudni, dla legalniejszego zawiadczenia o prac. Wodek przyznaje, 甜e nauczy si tam rzeczy, kt坦re bardzo mu si przyday potem w Auschiwtz. Tak prze甜yli jeszcze ponad rok, cho byo coraz gorzej. Niemcy byli akomi na dne meble jakie posiadaa ich rodzina. Wszystko zanieli do piwnicy, a zostawili drogie 坦甜ko, aby chora teciowa moga na nim le甜e. Nastpnie te chcia sprzeda niepotrzebne meble niemieckiemu urzdnikowi, lecz ten nie zapaci za zabrane meble. Pewnego dnia w 1941 Wadek szed do Ilzeckiego, kt坦ry mieszka obok dworca, a tam bya akurat apanka na 纏yd坦w, czy byli z papierami czy bez. Zobaczy wtedy Ilzeckeigo, kt坦remu udao si zabra go szybko do swojego luksusowego mieszkania i go tam rpzechowa przez kilka godzin, gdy na zewntrz sycha byo strzay i krzyki. Uratowa Wadkowi 甜ycie. Ilzecki zaproponowa Wadkowi przechowanie jego dzieci wraz ze swoimi u znajomego Polaka, gdzie bd bezpieczniejsze. Rodzina Wadka na to si nie zgodzia. Uwa甜ali, 甜e to szalony pomys oddawa dziecko obcym ludziom. Jak si okazao, Ilzecki nie prze甜y wojny, a jego syn tak. Rysio natomiast nie, a rok p坦添niej i tak musili go odda do ukrycia. Wolfi pewnego dnia przyni坦s wiadomo, kt坦ra bya rozwieszona po miecie pozwolicie, 甜e w streszczeniu nie bd opisywa ka甜dego, kto kim jest - M坦wi ona o tym, 甜e wszsycy 纏ydzi w Sosnowcu maj si przenie do dzielnicy Stary Sosnowiec do 1 stycznia 1942, a w ich miejscach zamieszkaj ludzie pochodznie a nie甜ydowskiego. Dwanacie os坦b z rodziny zamieszkao wtedy w mieszkaniu z 2,5 maego pokoika. Inni dostawali jeszcze mniejszy metra甜, ale Wolfi i te mieli r坦甜ne ukady. Nadal mo甜na byo porusza si po caym miecie. Po jakim czasie byo jeszcze gorzej. Zaczto apa 纏yd坦w, kt坦rzy handlowali na czarno, bez kartek, midzy innymi przyjaciela tecia wraz z synem, z kt坦rymi handlowa. Powieszono ich na Modrzejewskiej dla pokaz坦wki. Wisieli tak cay tydzie. Wadek nie wychodzi przez najbli甜sze dni z domu. Ba si, 甜e kt坦ry ze skazanych powiedzia co o nim, bo przecie甜 z nimi handlowa. DZI Wadek wspomnia o pamitnikach Andzi. Artie bardzo chcia je przeczyta, lecz Wodek przerwa ten wtek i zacz dalej opowiada o wojnie. KIEDY Wodek zacz handlowa zotem i bi甜uteri. Byo to atwiejsze do ukrycia. Handlowa r坦wnie甜 w bran甜y spo甜ywczej. Pewnego dnia spotka Szklarczyka, kt坦ry mia sklep na Modrzewskiej. Zna si z teciem Wadka i pozna go. Ugadali razem interes. Wadek mia sprzedawa nadwy甜ki Szklarczyka w okolicznych sklepach. Raz, gdy Wodek przenosi 10 lub 15 kilo cukry zatrzymali go Niemcy. Wodek udawa, 甜e wszystko jest legalne i przekonywa Niemc坦w, 甜e niesie ten cukier do swojego sklepu. Razem z
- 6. nimi zapuka do drzwi zaplecza, gdzie ten cukier mia dostarczy. Waciciel sklepu by zdziwieny, lecz ci go pucili wolno bez sprawdzania papier坦w. DZI Wodek m坦wi, 甜e po przenieseniu do Starego Sosnowca bya gorzej. Przykrywka w postaci sklepu 甜elaznego si skoczya. Zaatwi sobie prac u stolarza, gdzie ju甜 pracowali te i Lolek za 甜adne pienidze, ale potrzebne byo zawiadczenie. KIEDY Przyszo pismo, 甜e wszsycy 纏ydzi powy甜ej 70 roku zycia, 10 maja 1942, bd przeniesieni do Teresina w Czechosowacji, poniewa甜 tam panuje lepsza opieka nad osobami starszymi. Dizadkowi Andzi mieli okoo 90 lat. Rodzina jednak zdecydowaa si nie oddawa dziadk坦w. 纏ydowska policja przychodzia do nich w tej sprawie kilka razy, a ci m坦wili, 甜e dziadkowi wyjechali jaki czas temu bez sowa. Pewnego dnia 甜ydowska policja zabraa tecia. Napisa z aresztu, 甜e jeli nie wydadz dziadk坦w, to zabior reszt rodziny. W ten spos坦b wysano dziadk坦w do Czechosowacji, a tak naprawd do Auschitz, do gazu. Gdyby nie to, mogaby zgin caa rodzina. Po tej sytuacji kilka miesicy by spok坦j, a甜 dziaacze z Geminde przem坦wili, 甜e wszyscy 纏ydzi 12 sierpnia maj si zjawi na stadionie w celu sprawdzenia i podstemplowania dokument坦w, kt坦re miay ich chroni jako 纏yd坦w. Wszyscy wpadli w niepok坦j. Wachali si czy i czy nie. Do wadka przyjecha jego ojciec, kt坦ry mieszka z siostr Wodka, Fel i jej czw坦rk dzeci. Chcia si poradzi Waska czy ma si uda na stadion. Wadek obawia si, poniewa甜 ojciec nie mia 甜adnych zawiadcze o pracy. Zdecydowali si jednak p坦j, poniewa甜 przy jednym ze stolik坦w inspekcyjnych mia siedzie kuzyn Mordechaj. Na stadion przyszli prawie wszyscy. Zaczto segregacj. Wszystkich starych, rodziny wielodzietne i ludzi bez karty pracy kierowali na lewo. Wadka i Andzie kuzyn pokierowa na prawo, czyli na t lepsz stron. Martwili si jednak o reszt, kt坦r w kocu kuzyn posa do reszty na prawo, jednak Fel z dziemi na lewo, poeniwa甜 byo ich zbyt du甜o. Ojciec Wadka przekrad si na z stron do c坦rki i wnuczk坦w. Wicej ju甜 ich nie zobaczyli. Okoo jedna trzecia 甜yd坦w zostaa na stadionie, czyli po zej stronie. DZI Wdek zmczy si opowiadaniem. Artie poszed do Mali, kt坦ra opowiedzia mu kilka dodatkowych szczeg坦坦w o tamtym dniu. Jej matka wtedy posza na lew stron. 纏yd坦w z tej strony wywieziono do czterech dom坦w, kt坦re przerobiono na wizienia, gdzie by taki tok, 甜e ludzi si dusili i wyskakiwali przez okna, 甜eby umrze. Brat mati Mali ukry jednak j w piwnicce na wgiel, gdzie przeczekaa wszystkie transporty, a Mala potem postaa prac w tych domach, aby posprzta i udao jej si przemyci matk stamtd. W kocu i tak matka z ojcem Mali trafili do Auschwitz Artie nagle wsta, bo przypomnia sobie o pamitnikach mamy. Chcia ich poszuka w biblioteczne. Mala skar甜y si na Wadka, 甜e z nim nie mo甜e wytrzyma i 甜e przywizuje wicej wagi do przedmiot坦w ni甜 do ludzi. Artie wstaje i m坦wi, 甜e poszuka tych pamitnik坦w jutro, na co Mala si zezocia i kazaa Artiemu posprzta po sobie.
- 7. V MYSIE DZIURY DZI Artie w swoim domu. Budzi go telefon od Mali, kt坦ra krzyczy, 甜e jego ojciec wanie wlaz na dach by naprawi rynn i dosta zawrot坦w gowy. Na szczcie jako zszed, lecz chce wej tam znowu. Artie jest zaspany i skar甜y si na zaistnia sytuacj, gdy nagle do suchawki dorwa si jego ojciec i krzyczy, 甜eby Artie przyjecha mu pom坦c. Zgodzi si, 甜e po wypiciu kawy przyjedzie. Artie opowiada Francoise o tym jak to nigdy nie lubi pomaga ojcu i 甜e dlatego zosta rysownikiem, by nie musie z nim konkurowa. Dzwoni do ojca, by odwoa swoj pomoc, lecz ojciec oznajmi, 甜e pomo甜e mu ssiad Po tygodniu Artie odwiedza ojca, kt坦ry akurat segreguje gwo添dzie w gara甜u. Ojciec ma bardzo zy humor i ka甜e i Artiemu na g坦r, gdzie sam zaraz przyjdzie. Artie pyta si Mali o co chodzi Wadkowi, a ona informuje go o tym, 甜e jego ojciec znalaz komiks autorstwa Artiego o jego matce pt Wizienie piekielnej planety. TUTAJ FRAGMENT KOMIKSU O MATCE ARTIEGO Artie dziwi si, 甜e Wadek to przeczyta, bo nigdy nie chce czyta jego prac. Ojciec wszed na g坦r i powiedzia, 甜e obudzio to w nim smutne wspomnienia. Mala jest za, 甜e Wadek cay czas myli o Andzi i wychodzi. Wadek oznajmia, 甜e nie znalaz jeszcze pamitnik坦w matki i prosi Artiego o spacer do banku. Opowiada o wojnie dalej. KIEDY W 1943 roku, po pewnym czasie spokoju nadszed rozkaz, by wszyscy 纏ydzi wynieli si z Sosnowca za miasto na star wiosk rodula oraz zapacili Polakom z roduli, by ci przenieli si do Sosnowca. W roduli miao by getto. Rodzina otrzymaa chata jeszcze mniejsza ni甜 wczeniej, ale przynajmniej mieli gdzie mieszka. Wielu spao na ulicach. Codziennie prowadzono ich do Sosnowca do pracy. Prowadziy ich stra甜e 甜ydowskie, kt坦re zachowyway si gorzej od Niemc坦w. Pewnego dnia Andzia poinformowaa Wodka i Lolka, by pobiegli do domu, gdzie przyjecha Persis, wujek Wolfiego, kt坦ry by grub ryb w Zawierciu. By szefem Rady 纏ydowskiej. M坦wi, by Wolfi, Tosia i Bibi jechali z nim mieszka do Zawiercia. Rodzina si zgodzia i wysaa do niego t tr坦jk oraz Lolka, Loni i Rysia. Wiedzieli ich ostatni raz. Innym razem Niemcy zaczli wywozi ze roduli do Auschwitz. Brali g坦wnie mae dzieci, kt坦re krzyczay, a Niemcy je rozwalali o mur. Na kilka miesiey po tym jak wysano Rycia do Porsisa Niemcy postanowili zlikwidowa getto w Zawierciu. Zabito Porsisa. Wszyscy 纏ydzi mieli stawi si na placu. Tosia nie godzc si na wyw坦z do gazu, zabia siebie, Bibi, Loni i Rysia trucizn z filki, kt坦r nosia cay czas na szyi. M甜 Tosi zosta zastrzelony, jak wyskoczyz pocigu do Auschwitz. Dowiedzieli si o tym w bunkrach, kt坦re wybudowali sobie w roduli, czyli takich kryj坦wkach w piwnicy str. 112 plan bunkru. W tej kryj坦wce przetrwali likwidacj getta w roduli Mieli wystarczajc ilo zapsa坦w jedzenia. Zabito ludzi z rady i przenieli rodzin do innego domu,
- 8. gdzie Wadek urzdzi bunkier na strychu. Tam prze甜yli kocow likwidacj getta. Wymykali si tylko raz na jaki czas, pod przykryciem nocy, 甜eby znale co do jedzenia, a甜 pewnego razu kto przyszed do ich bunkra. Przedstawi si jako 纏yd, kt坦ry szuka dla swojej rodziny jedzenia. By pomys, aby go zabi, ale finalnie go wypucili z jedzeniem. Tego samego dnia przyszo gestapo. Zabrano ca rodzin do wizienia w gettcie. Byo tam okoo 200 os坦b. Przez okno zauwa甜yli kuzyna. Zawoali go, ale powiedzia, 甜e nie mo甜e im pom坦c, p坦ki Wadek nie przekza mu informacji, 甜e mo甜e zapci. Wtedy Jakow si zgodzi i powiedzia, 甜e pomo甜e im Heskel, czyli kolejny kuzyn. DZI Artie si zdziwi, dlaczego musieli zapaci, skoro to bya rodzina. Wadek oznajmi, 甜e wetdy ju甜 nie byo rodziny. Ka甜dy martwi si tylko o siebie. KIEDY Na drugi dzie przyszy dwie dziewczyny z jedzeniem i z nimi Haskel, szef policji 甜ydowskiej. Okazao si jednak, 甜e mimo zapaty nie pom坦g rodzicom Andzi. W rod przyjechay furognetki i zabray ojca i matk Andzi. TO BY MILIONER, ALE NAWET TO MU NIE URATOWAO 纏YCIA. DZI Wadek znajduje po drodze kawaek drutu telefonicznego i go zabiera ze sob, przekonujc, 甜e jest to bardzo przydatny drut. KIEDY Haskel gra z Hitlerowcami w karty i przegrywa specjalni, by go lubili. Zaatwi Wadkowi prac u swojego brata Milocha w zakadzie obuwniczym. Wadek r坦wnie甜 wykonywa inne prace w gettcie, takie jak np. chowanie zmarych. Musia pochowa tego co wyda ich rodzin w bunkrze. Kto go zastrzeli, a zaatwi to podobno Haskel. DZI Wadek m坦wi, 甜e Haskel dalej 甜yje i ma 甜on Polk, kt坦ra go najprawdopodobniej ukrywaa. Nagle Wadka zabolao serce, ale po chwili odpoczynku mu przeszo. Wadek wysya Haskelowi jeszcze niedawno paczki, cho nie wie dlaczego. KIEDY Mo甜e dlatego, 甜e przez jego kolesiostwo z Hitlerowcami, oni odpuszczali Wadkowi ze wzgldu na to samo nazwisko. Pewnego razu kuzyn Pesach sprzedawa tort ze skadnik坦w znalezionych w domach 纏yd坦w. Pesach te甜 by w policji. Cae getto chorowao po tym torcie, bo dodanoprzez pomyk proszek do prania, a nie mk.
- 9. Autobusy wywozio reszt 纏yd坦w z getta, a甜 po sam koniec 1943 roku, a甜 prawie nikt nie zosta. Miloch m坦wi, 甜e lada dzie maj wywie添 ju甜 wszystkich. Zaprowadzi Wadka do zakdu obuwniczego i tam pokaza mu tunel pod stert but坦w, kt坦ry prowadzi do bunkra na 16 os坦b. Wadek z Andzi i bratankiem mieli by gotowi w ka甜dej chwili by si tam zjawi. Lolek jednak nie chcia si ju甜 ukrywa i wywie添li go w najbli甜szym transporcie prosto do gazu. Andzia popada w histeri z wpodu utraty caej ju甜 rodziny poza Wadkiem. Zlikwidowali getto, a Wadek wraz z Andzi i kiloma osobami zjawi si w bunkrze. Doznali wtedy najwikszego godu, a甜 pewnego razu przyszed Pesach i poinformowa reszt, 甜e dogada si ze stra甜nikiem. Mia przymkn na nich oko, jak ci zmieszaj si z Polakami, kt坦rzy przez rodul id do pracy. Wadek z Milochem jednak nie ufali Niemcom. Jedenz bunkra nawet chcia zapaci Wadkowi za rad czy i na to, czy nie. Wadek nie chcia zabiera im wszystkiego dlatego wzi tylko mniejszy zegarek. Grupa, kt坦ra zapacia za ucieczk zostaa zastrzelona zaraz po wyjciu. Po jakim czasie getto ju甜 byo puste i udao si reszcie wyj z bunka zaraz przed witem i zmiesza z Polakami, kt坦rzy szli do pracy. Rozeszli si z Milochem. Wadek z Andzi poszli w kierunku Sosnowca, ale nie mieli tak naprawd gdzie si uda. DZI Doszli do banku. Wadek chce dorobi klucz do skrytki dla Artiego. Pokazuje synowi co ma w skytce i opwiada jak to przechowa podczas wojny. Wodek znowu narzeka na Mal i zaczyna paka za Andzi. VI PUAPKA NA MYSZY DZI Artie przychodzi do ojca i zastaje zapakan Mal, kt坦ra lamentuje nad 甜yciem z Wadkiem. Artie okrela ojca jako rasistowska karykatura starego 纏yda-skpca. Przychodzi Wadek i wita si z synem, a on pokazuje mu pierwsze szkice do komiksu. Potem Wadek narzeka na Mal. Wadek i Artie wychodz do ogrodu. KIEDY Wadek i Andzia doszli do domu guwernantki Rysia o imieniu Jasia, kt坦ra zawsze oferowaa im swoj pomoc, lecz tym razem odm坦wia i kazaa im sobie odej. Udali si wtedy do starej kamienicy ojca. Tam zna ich dozorca. Wpuci ich na podw坦rko i schowali si w szopie. Gdy pewnego dnia Wadek wyszed si rozje甜e zaczepi go 纏yd, r坦wnie甜 przebrany za Polaka. Ten poleci mu, by poszli z Andzi na czarny rynek przy ulicy Dekerta pod numer 8. Wadek si tam uda gdzie pozna kobiet, kt坦ra handlowaa jedzeniem bez kartek. Zrobi zakupy i wr坦ci do 甜ony. Innym razem na czarnym rynku spotka znajomych 纏yd坦w sprzed wojny, kt坦rzy pwoiedzieli mu, 甜e mo甜e z Andzi si ukry u Kawkowej w jej gospodarstwie na przedmieciu. Zamieszkali w oborze.
- 10. Wadek wychodzi czsto po jedzenie. Je添dzi tramwajem, w wagonie dla niemc坦w, 甜eby wzbudza mniej podej甜e. Na czarnym rynku Wadek zaprzyja添ni si z pani Montonow, kt坦ra zaproponowaa im mieszkanie u niej wraz z jej synkiem w Szopienicach. Muesili tylko si chowa w piwnicy, gdy przyje甜d甜a jej m甜 raz na trzy miesice. Zaproponowaa r坦wnie甜, 甜e ich zaprowadzi do niej. Mieszkaa 20 km od Sosnowca. Wadek szed z Motonow jak z 甜on, a Andzia z tyu z chopcem jako guwernantka. Wadek paci jej za przechowanie ich oraz za jedzenie, a gdy nie miae pienidzy, to Motonowa udawaa, 甜e nie ma jedzenie. Mimo to m坦wi, 甜e to bya bardzo dobra kobieta. Andzia uczya chopca niemieckiego. Pewnego razu Motonowa wr坦cia wczenie z pracy i poinformowaa ich przera甜ona, 甜e wanie jδ przeszukao gestapo i zabrali jej cay towar. Musili si szybko wynosi z jej mieszkania. Krcili si noc wiele godzin po ulicach. Schowali si na budowie i przeczekali tam do rana. Wr坦cili do stodoy na przedmieciu. Gospodyni powiedziaa Wadkowi, 甜e zna ludzi, kt坦rzy szmugluj 纏yd坦w na Wgry. Wadek chcia ich pozna. Na drugi dzie Wadek poszed na Dekerta po zakupy i spotka pani Motonow, kt坦ra przyznaa si, 甜e wtedy gestapo wcale jej nie zapao, tylko ogarna j panika. Przepraszaa Wadka i m坦wia, 甜e mog do niej wr坦ci. Jeszcze w ten sam wiecz坦r wr坦cili do Szopienic. Kr坦tko potem Motonowa dostaa list od m甜a, 甜e przyje甜d甜a na dziesiciodniowy urlop. Schowaa Wadka i Andzi w piwnicy. Motonowa przestaa do nich schodzi, a gdy po kilku dniach wr坦cia, przrprosia ich tumaczc, 甜e m甜 zacz co podejrzewa i dlatego nie moga zej. Gdy jej m甜 wyjecha, wr坦cili na g坦r. Wadek jednak wola przedosta si na Wgry, bo nie czu si bezpiecznie. Wadek uda si do Kawkowej na spotkanie z przemytnikami. Podczas podr坦甜y do niej, bawice si dzieci zauwa甜yy go i zaczy krzycze ze strachu 纏yd! 纏yd!. Udao mu si jednak przekona dzieci i ich rodzic坦w, 甜e nie jest 纏ydem. Rodzice straszyli bardzo czsto swoje dzieci 纏ydami. U Kawkowej spotka Mandelbauma wraz z rodzin, kt坦ry przed wojn mia sklep ze sodyczami. Te甜 chceieli wydosta si z Polski. Wadek nie ufa przemytnikom. Mandelbaum zaproponowa, 甜e pojdzie z rodzin pierwszy i jak wszystko bdzie ok, to napisze do niego. Andzia baa si wyjazdu, jednak Wadek rpzekonywa, 甜e jeli przyjd wieci od Abrahama Mandelbauma, to nie ma si czego obawia. Poszed do milocha poinformowa go, 甜e jak wyjad do bd mogli mieszka do Matelowiej. Wpucia go dozorczyni ich domu, kt坦ra ich ukrywaa. Zanim go wpucia do Milocha musia jednak si z jej gomi, kt坦rzy nie wiedzieli, 甜e ona ukrywa 纏yd坦w. Pili razem w坦dk, a甜 o p坦nocy gocie wyszli. Dozorczyni zabraa Wadka na podw坦rko. Miloch z rodzin chowa si we wsypie na mieci. Przekza sw坦j plan Milochowi i wr坦ci do Szopienic. Par dni potem wr坦ci na spotkanie z przemytnikami, gdzie otrzyma list od Abrahama, w kt坦rym bya informacja o ich bezpiecznym dotarciu na Wgry i 甜e wszystko jest ok. Udau mu si przekona Andzi do wyjazdu. Potem si okazao, 甜e Miloch z rodzin przetrwa ca wojn i Matonowej. Ruszyli w podr坦甜 pocigiem na Wgry. Okazao si, 甜e przemytnicy ich oszukali i okoo godziny od wyruszenia z Katowic gestapo zapao ich w pocigu. To stao si w Bielsku. Zaprowadzono
- 11. ich pod fabryke, kt坦ra kiedy bya Wadka. Zamknli ich w wizieniu gdzie by te甜 Mandelbaum. W wizieniu Wadek pom坦g jednemu czowiekowi odpisa na list do rodziny po niemiecku. Potem dosta paczk z jedzeniem i zapci czci Wadkowi. Po jakim czasie przyjechay ci甜ar坦wki i zabarno cz wi添ni坦w do obozu koncentracyjnego w Owiciumiu. Rozdzielono na miejscu kobiety i m甜czyzn. DZI Artie chcia poszuka tych pamitnik坦w mamy, aby si dowiedzie co si dziao wtedy z mam, a Wadek si przyzna, 甜e zniszczy je jaki czas temu. Artie bardzo si o to zdenerowa.