![CHƯƠNG VIII
u HÊ THỐNG XƯƠNG
1. u xơ xư ơ ng (O ssify in g fibrom a):
Đây là u hiếm gặp, có th ể thấy ở cột sông- hoặc các
xương dài như ng gặp nhiều nhất là ở xương hàm và
xương sọ. Khôi u xuất hiện khoảng tuổi 30, gặp nhiêu
ở phụ nữ và người da đen. Đó là u có vỏ bọc bao gổm
các tổ chức sợi và các khối khoáng hoá.
Lâm sán g’:
Có hai đặc điểm chính là: u không đau và phát
triể n chậm. Hai bản xương hàm bị phổng. Khôi u đặc,
đổng- n h ất khi sờ, bê m ặt n h ẵn hoặc gổ ghê. Tổ chức
bao phủ bên trên lành. R ăng đôi khi bị đẩy lệch.
K hông có hạch [2].
H ình ảnh X quang:
H ình ảnh X quang là h ìn h ản h phôi hợp của các
khuyết đồng' nhất, thường có kích thước nhỏ với các
dải dầy đặc hoặc có th ể có các th àn h ph ần thay đổi,
loạn dưỡng. T rên các lát cắt theo vị trí n h ất là ở
xương hàm dưới, khôi u xuất hiện từng- đoạrụ có các
vách và các m ảng đặc. Có th ể có các chấm trắ n g như
110](https://image.slidesharecdn.com/nangvaunangp2-171225103013/85/Nang-va-u-lanh-tinh-vung-mi-ng-Ham-m-t-Ph-n-2-18-320.jpg)
Nang và u lành tính vùng miệng - Hàm mặt: Phần 2
- 1. CHƯƠNG VI u NGƯỔN GỐC LÁ PHÔI GIỮA (MESODERMAL) 1. u nhầy hay u xơ nhầy (Myxoma, fibrom yxom a) Là u x u ất phát từ nụ của m ầm răng. Đây là m ột u lành khu trú cả ở hàm trê n và hàm dưới, gặp ở người trẻ (20-30), dưới dạng' m ột khôi u phát triể n chậm, có thê làm biên dạng1m ặt. u thường- kèm theo thiêu một răng- hay u khu trú ở chỗ ra n g thiêu bẩm sinh. Chụp phim X quang cho thấy h ìn h ảnh của một u giới h ạn không rõ với nhiêu khuyết xương có vách n g ăn m ảnh. N hững1vách n g ăn cắt nhau tạo th àn h góc rỏ như hình, ản h tổ ong’. Tiên triể n chậm , huỷ xương' dần, cuối cùng’ có thể xâm lân vỏ xương-, ở xương' hàm trên, u có thế lấn vào x oang hàm và hô chân bướm - hàm mà không' gây nên triệu chứng cơ n ăn g nào. Giải phẫu bệnh: vế đại th ể u có m ầu trắ n g nhạt, co dãn, bóng’ và nhầy. Vé vi thể: u h ìn h th àn h với các tê bào trò n hay hình sao, n h ân sẫm m àu, có đuôi tương bào kéo dài. các tế bào này ngâm tro n g m ột chất g ian bào dầy. Đôi khi, sự có m ặt của các sợi Colagen và tê bào tạo xơ. chứng’ tỏ đó là m ột u xơ nhầy. (H25) 93
- 2. Hình 25: u m en x ơ nhẩy hình tuyên tròn, ngoài là tê bào trụ, trong' long' chứa chất nh ẩy và tê bào hình sao 2. u xơ do răng (O dontogenic Fibrom a) Nó có th ể xuất phát: - Từ mô liên kết phôi thai hay của nhú răng. - Từ m àng quanh răng- hay túi răn g Sự tăng- sin h tê bào tạo xơ ở phần giửa xuơng hàm dưới và phát triể n từ từ cho tới khi đạt một kích thước khá to m à không làm th ủ n g m àng xương. Các dấu hiệu lâm sàn g và X quang rấ t giống như của u nhầy. 94
- 3. Đó là m ột vùng sáng không' cản quang giới hạn rõ kèm theo m ột ră n g ngầm . Tô chức học: vê đại thể, đó là một khôi cứng bao gổm tổ chức liên kết phôi thai giông như của nhú răng1hay mô tạo xơ. Các u xơ này thường biên đổi, u có th ể chứa nhữ ng dải xương ( u xơ xương) m à m ột sô tác g iả xếp vào m ột th ể đặc biệt của. u xơ xương hoá, hay còn gặp cả th ể u xơ răng- (odontogenic fibro odontom a). Một sô thể di truyền phát triển ở cả hai góc hàm đã được mô tả và đặt tên là Cherubism (loại sản xơ xương- hàm). 3. u cem ent (u xương răng) (cem entom a) Sự có m ặt của cem ent cho phép xếp loại vào thể u này m ột sô tổn thươngcó tín h chât loạn sản hơn là u. Khác với u răn g 1,u cem ent xuất hiện sau khi một răng1bìn h thường đã được hìn h th àn h và theo Thom a u cem ent bắt nguồn từ màng- quanh răn g hay túi răng1 trong- vùng cuông ran g 1. Các tổn thương này có th àn h phần tế bào giống- n h ư tổ chức liên kết dầy, g iàu tế bào tạo xơ, rải rác có sự hìn h th àn h cem ent trò n hay không đểu. Chính các dấu hiệu lâm sàng cho phép phân biệt: a) Loạn sản cement quanh chóp răng (cementifying- dysplasia) hay u cement, u xơ cement hoá, u xơ xương' quanh cuông', loạn sản xơ quanh cuông'. T7 - N&UL rvM-Hiv1 95
- 4. Giả th iết vê m ột quá trìn h loạn sản, xuất phát từ dây chằng- ngày nay đã được thay th ế bằng giả thiết nguyên n h ân viêm và sang' chấn, u này gặp nhiều ở nữ (70%) ở tuổi 40. Tổn thương hay gặp ở người da đen. u chủ yếu khu trú ở hàm dưới (nhất là vùng- răn g cửa) với các triệu chứng- lâm sàng xuất hiện rấ t muộn. Vê X quang, người ta có th ể mô tả ba giai đoạn liên tiêp biểu hiện bằng: + Vùng' sán g có giới h ạn rõ ở quanh cuông, khó phân biệt với m ột nang-chân răn g + Tiếp theo đó, xuất hiện nhữ ng chấm cản quang không- đêu + Sau cùng, ở g iai đoạn cuối sau nhiêu năm, tổn thương biểu hiện là m ột khổì tròn, cản quang rất đậm. Các u cem ent này cắt bỏ dễ dàng-và không tái phát. Tô chức học. cấu trúc giông u xơ cement. Điêu trị: Loạn sản này không' cần điêu trị trừ trường hợp nhiễm trùng hoặc kèm theo các rổi loạn khác. b) Các u cem ent non làn h tín h (u cem ent thật) có tín h chất u nhiêu hơn là loạn sản, bởi sự phát triển từ từ, phá huỷ chân ră n g và xâm nhập tuỷ răng, u thường g-ặp ở nam giới, ở khoảng- 25 tuổi. Vùng răng hàm nhỏ và hàm lớn hàm dưới hay gặp nhất. 96
- 5. H ình ảnh Xquang-: u thường- đi kèm với một răn g vĩnh viễn, u thường' g-ặp ở xung quanh răn g một chân hay răng1hàm lớn. u có giới hạn rõ và vùng- cản quang1 ở tru n g tâm thường được bao quanh bởi một vùng' sáng' không cản quang1 với độ rộng đổng1 nhất biểu hiện vùng không khoáng hoá ở ngoại vi (Hìnil 26b, 26c, 26d) Tô chức học: tro n g phần cứng của cem ent đã trưởng’ thành, các tế bào dạng cement, sẫm m àu và chỉ có m ột nhân, ở ng-oại vi, có nhửng1vùng cem ent chưa khoáng hoá (H ình 27a, 27b, 27c, 27d, 27e). Điêu trị: cắt bỏ dễ vì u có vỏ bọc c) u xơ cem ent (cem entifying' fibrom a): đã được m iêu tả ở u xơ ră n g d) u cem ent khổng lổ (G iant cementoma): đôi khi có nguổn gốc di truyền, hi êm gặp. Chúng' thường' gặp ở người da đen tru n g niên, u có th ể ở cả hai hàm, gây ra biến d ạn g m ặt và có hìn h ảnh cản quang' mờ không' đều trên phim X quang. Đây là bệnh làn h tín h nhưng hay tái phát. Ỏ Việt nam cùng- đã phát hiện m ột sô trường’ hợp (H 26a) 97
- 6. Vê tô chức học. u có m ột cấu trúc điển hình của cement, sẫm m àu và không’ có tê bào. Câu trúc cơ bản bắt m àu kiêm rấ t m ạnh. Điều trị; không' cần điểu trị trừ trư ờng hợp biến dạng m ặt hay nhiễm trù n g th ứ phát. Hình 26a: N.H.N 26t, Cementoma g ó c hàm phải 98
- 7. Hình 26b: N.H.N. 26 tuổi. Hình ảnh X quang cementoma g ó c hàm phải 99
- 8. Hình 26c: N.H.N26 tuổi. Trên phim X chụp khôi u sau khi la y là m ột khối đặc cản quang' đậm, tính chá t của cem ent với hình đậm đặc từ trung- tâm đến ngoại vi. cản quang canxi giảm 100
- 9. Hình 26d: N.H.N. 26 tuổi khôi u cementoma sau kh i phẫu thuật 101
- 10. Hình 27a: u cem ent dính vào chân răn g 4.8. Quanh u có hình sảng- không' cản quang- 102
- 11. T.T.H 23t Hình 27b: T ổ chức cem ent đồng' nhất bắt màu hổng- nh ạt và các hốc không' có tê bào 103
- 12. L. T. T l8 t Hình 27c: Tô chức cem ent bắt m àu h ổn g sẩm và cấc hôc rỗn g không' có tê bào 104
- 13. T. T. H 2 3 t Hình27d: K hôi cem ent đổng nhất không- có tê'bào xương1bảt m ẩu hong- thuẩn nhất (nhuộm H.E). Bên cạnh là tê bào x ơ 105
- 14. T. T. H 23t Hình 27e: Tô chức cem ent bắt mẩu hổng và những hốc xương1rỗn g 106
- 15. CHƯƠNG VII u LÀNH XƯƠNG HÀM KHÔNG DO RĂNG v ề m ặt lâm sàng, các khối u lành tín h được biểu hiện bằn g sư ng phổng của xương hàm, thường là không đau, có th ể làm chuyển lệch các răn g và không' có biểu h iện to àn thân. Đặc điểm của các tổn thương này không phải là dễ đánh giá. Khám X quang1toàn bộ p h ần xương hàm , sin h thiết bằng đục hoặc mũi khoan m ột khỏi có kích thước lcm 3 hoặc sin h thiết vùng- tổ chức mềm. Các xét nghiệm sin h học đôi lúc cần th iết như: tốíc độ m áu lắng, định, lượng photphataza, huyết đổ, tuỷ đồ, phản ứng huyết th an h chẩn đoán g ia n g mai. I. P H Â N L O Ạ I u L Ả N H XƯƠNG H À M KHÔNG DO R Ă N G 1.1. P h â n lo ại của Je ffe ry ste w a rd (1993): - u xơ xương (O ssifying fibrom a). - Loạn sả n xơ (Fibrous dyplasia). - u xương- non (Osteoblastom a). 107
- 16. - u xương dạng’xương (osteoid osteoma). - u sụn (Chondroma). - u xương (osteoma). - u tế bào hạt khổng lổ tru n g tâm (Central g ian t cell granlom a). - u tê bào không lổ (G iant cell tumor). - u m áu xương (H aem angiom a of bone). - Bệnh tổ chức bào tự phát (Idiopathic histiocytosis). - Bệnh tê' bào L angerhans (L angerhans cell disease). 1.2. P h ân lo ại theo tổ chức tạo xư ơ ng và tổ chức tuỷ: - u tổ chức tạo xương: u hệ thông1xương. - u tổ chức tuỷ: u tuỷ nguổn gốc liên kết, m ạch m áu hay các yếu tô' sinh huyết. a) u tổ chức tạo xương: a j u tạo xương7 * u xơ: u xơ xương và loạn sản xơ xương. * u sụn (Chondrom a). 108
- 17. * u xương (Osteoma): u xương- thực sự và u dạng' xương. a2) u h ủ y xư ơn g (O steoclastom a): * u h ạt tế bào khổng lổ (G iant cell granulom a). * Loạn sản xơ xương hàm (Cherubism). * N ang đơn độc (Solitary cyst). b) u tổ chức tu ỷ xư ơ n g (M yelom a tum our): * u bắt nguồn từ tổ chức liên kết, m ạch m áu hoặc các tổ chức tạo máu. * N ang ph ìn h m ạch (Aneurysm al). * u m áu (H em angiom a). * u hạt ái to an (E osinophilic granulom a). c) u thần kinh: * u th ầ n k in h (Schwannoma). u bắt nguồn từ tổ chức liên kết, m ạch m áu hoặc các tổ chức tạo m áu - N ang p h ìn h m ạch - u m áu - u h ạt ái toan - u xơ th ầ n k in h (N eurofibrom a). 109
- 18. CHƯƠNG VIII u HÊ THỐNG XƯƠNG 1. u xơ xư ơ ng (O ssify in g fibrom a): Đây là u hiếm gặp, có th ể thấy ở cột sông- hoặc các xương dài như ng gặp nhiều nhất là ở xương hàm và xương sọ. Khôi u xuất hiện khoảng tuổi 30, gặp nhiêu ở phụ nữ và người da đen. Đó là u có vỏ bọc bao gổm các tổ chức sợi và các khối khoáng hoá. Lâm sán g’: Có hai đặc điểm chính là: u không đau và phát triể n chậm. Hai bản xương hàm bị phổng. Khôi u đặc, đổng- n h ất khi sờ, bê m ặt n h ẵn hoặc gổ ghê. Tổ chức bao phủ bên trên lành. R ăng đôi khi bị đẩy lệch. K hông có hạch [2]. H ình ảnh X quang: H ình ảnh X quang là h ìn h ản h phôi hợp của các khuyết đồng' nhất, thường có kích thước nhỏ với các dải dầy đặc hoặc có th ể có các th àn h ph ần thay đổi, loạn dưỡng. T rên các lát cắt theo vị trí n h ất là ở xương hàm dưới, khôi u xuất hiện từng- đoạrụ có các vách và các m ảng đặc. Có th ể có các chấm trắ n g như 110
- 19. ngà. Vỏ xương bị đẩy m ỏng, nhưng không- vỡ, bờ nên dầy, ran h giới khối u đôi khi hơi mờ, không rõ. Ngược lại có m ột đường viền đậm, rõ nét (Hình 28a-28b-28c). Bệnh án N TN 7 tuổi - u cành ng-ang- hàm dưới phải. Vào viện n g à y £3/10/2000. Bệnh sử: Trước kh i vào Ị viện 1 năm bị sưng- vùng' cành ngang xương' hàm dưới phải, to dẩn, không' đau, không' ảnh hưởng- đến sức khỏe. Vì biên dạn g mặt, g ia đình đưa cháu đến khảm. Lâm sàng: u vùng’ cành ngang- xương' hàm dưới từ răng- 8.3 đến h ết răn g 8.5, m ật độ cứng chắc, phồn g cả ra n goài và bên tron g rãnh tiền đình. niêm m ạc trên u bình thường, không- đau khi khám. T8 - N & U LT VM -H M
- 20. Hình 28a X quang phồng' xương- hàm vùng' răn g 4.6. Hình cản quang đậm nhạt không■rõ ranh giới, xen kẽ những vùng■cẩn quang đậm với những vùng' hoặc í t cản quang'. 112