�ݺ�ߣ

วิวัฒนาการการปกครองท้องถิ่นไทย จัดทำโดย นางสาว พรพิมล อนุศาสน์โกศล รหัสนิสิต 53010118001 สาขาวิชา ประวัติศาสตร์ ชั้นปี 2 วิชา คอมพิวเตอร์กับการนำเสนองาน กลุ่มเรียนที่ 6

วิวัฒนาการการปกครองท้องถิ่นไทย การปกครองท้องถิ่นก่อนเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ . ศ . 2475 แบ่งออกได้เป็น 3 ระยะ คือ 1. สมัยสุโขทัย ( พ . ศ .1718-1893) สมัยสุโขทัยการจัดการปกครองจะเป็นแบบพ่อปกครองลูก โดยมีศูนย์กลางที่เมืองหลวง มีพระมหากษัตริย์เป็นประมุข รายรอบเมืองหลวงประกอบด้วยหัวเมืองต่าง ๆ 3 ชั้น ได้แก่ หัวเมืองชั้นใน หัวเมืองชั้นนอก และหัวเมืองประเทศราชซึ่งพลเมืองเป็นต่างชาติ ต่อมาสมัยกรุงศรีอยุธยาระยะแรกการปกครองได้เปลี่ยนแปลงไปบ้างจากสมัยสุโขทัย ในสมัยอยุธยาพระมหากษัตริย์ทรงมีฐานะเสมือนเทพและการปกครองในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราช ทั้งนี้ เป็นผลจากอิทธิพลของลัทธิเทวสิทธิ์ของขอมและอินเดีย แนวการปกครองแบบนี้เรียกว่า การปกครองแบบนายปกครองบ่าว กล่าวได้ว่า สมัยสุโขทัยจนถึงอยุธยาก่อนการปฏิรูปของสมเด็จพรบรมไตรโลกนาถ ประเทศไทยไม่มีการแบ่งการปกครองออกเป็น ส่วนกลาง ส่วนภูมิภาค และส่วนท้องถิ่นอย่างชัดเจน

2. สมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ( สมัยอยุธยา ) ในสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ( พ . ศ . 1991-2031) ทรงมีพระราชดำริที่จะรวมอำนาจสู่ส่วนกลาง และได้ทรงนำระบบจตุสดมภ์มาใช้ในการบริหารราชการส่วนกลาง ส่วนการจัดระเบียบการปกครองหัวเมือง ทรงได้แบ่งหัวเมืองเป็น 2 ชั้น ได้แก่ หัวเมืองชั้นใน และหัวเมืองชั้นนอกแบ่งออกเป็นเมืองชั้นเอก โท และตรี ภายใต้หัวเมืองทั้งสองประเภท ได้แบ่งเขตการปกครองออกเป็นส่วนย่อย ได้แก่ 1. เมือง ( จังหวัดในปัจจุบัน ) มีผู้รั้ง หรือเจ้าเมืองเป็นผู้ปกครอง 2. แขวง ( อำเภอในปัจจุบัน ) มีผู้ปกครองแขวงเรียกว่า หมื่นแขวง 3. ตำบล มีพนักงานปกครองตำบล ซึ่งมักมีบรรดาศักดิ์เป็น พัน เป็นผู้ดูแล 4. บ้าน หรือหมู่บ้าน มีผู้ใหญ่บ้าน ซึ่งผู้ปกครองเมืองแต่งตั้ง แนวคิดในการจัดการปกครองสมัยนี้คงให้ความสำคัญต่อการรวมอำนาจที่ส่วนกลางหรือราชธานี ซึ่งจะมีบทบาทในการควบคุมหัวเมืองอย่างใกล้ชิด เว้นแต่เมืองประเทศราชที่ให้คนพื้นเมืองปกครองกันเอง สำหรับการจัดการปกครองส่วนท้องถิ่นตามแนวคิดในปัจจุบันยังไม่ปรากฏชัดในระยะนี้

3. สมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ( สมัยรัตนโกสินทร์ ) กลางคริสต์ศตวรรษที่ 19 เป็นต้นมา ราชอาณาจักรสยามถูกการคุกคามจากลัทธิจักรวรรดินิยมของประเทศอังกฤษ และฝรั่งเศส การขาดเอกภาพและความมั่นคง ราชอาณาจักรสยามจึงต้องมีการปรับตัวขนานใหญ่ เพื่อปฏิรูปประเทศให้ทันสมัยและสามารถเผชิญหน้ากับชาติตะวันตกที่ออกล่าอาณานิคม นับตั้งแต่รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว สืบเนื่องมาถึงพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยมีการยกเลิกและปรับปรุงวัฒนธรรมประเพณีเดิม ตลอดจนมีการส่งนักเรียนไปศึกษาต่อในยุโรปและสหรัฐอเมริกา รัชกาลที่ 5 ได้ทรงปฏิรูปการปกครองประเทศ จากลักษณะที่อำนาจกระจายไปตามหัวเมืองต่าง ๆ ในยุคสยามกรุงเก่า ให้เป็นการรวมศูนย์อำนาจเข้าส่วนกลางด้วยเหตุผลเพื่อผนึกกำลังภายในประเทศต่อต้านการรุกรานจากชาติมหาอำนาจในขณะนั้นเป็นสำคัญการ ปกครองในสมัย ร .5 แบ่งออกเป็น 3 ด้าน ได้แก่ การปกครองส่วนกลาง ส่วนภูมิภาค และส่วนท้องถิ่น

1) การจัดการปกครองส่วนกลาง ในการจัดระเบียบการปกครองส่วนกลาง รัชกาลที่ 5 ทรงศึกษาแบบแผนจากชาติยุโรป โดยทรงยกเลิกระบบจตุสดมภ์ และประกาศใช้พระบรมราชโองการปรับปรุงการบริหารส่วนกลาง โดยจัดตั้งกรม 12 กรม คือ กรมมหาดไทย กรมพระกลาโหม กรมการต่างประเทศ กรมวัง กรมเมืองหรือนครบาล กรมนาหรือเกษตราธิการ กรมพระคลังมหสมบัติ กรมยุติธรรม กรมยุทธนาธิการ กรมธรรมการ กรมโยธาธิการ และกรมมุรธาธิการ ซึ่งแต่ละหน่วยต่างมีอำนาจหน้าที่ที่กำหนดไว้อย่างชัดเจน เพื่อป้องกันความยุ่งยากสับสนในการทำงาน การจัดรูปบริหารส่วนกลางใหม่นี้ เป็นการจัดกรอบโครงสร้างกลไกของรัฐให้เป็นเครื่องมือรับใช้เป้หมาย คือ การสร้างรัฐ ซึ่งมีหน่วยงานดังกล่าวเป็นกลไกหลัก โดยมีหน้าที่ในการสร้างบูรณาการแก่รัฐด้วยการเข้าไปควบคุมจัดการปกครองและเก็บภาษีในหัวเมืองต่าง ๆ ทั้งนี้ภารกิจหลักของรัฐ มี 3 ด้าน คือ การรักษาพระราชอาณาเขต การจัดเก็บรายได้และการปกครอง ซึ่งประการสุดท้ายนี้หมายถึง การรักษาความสงบเรียบร้อยภายใน การชำระความขัดแย้งราษฎร

2) การจัดการปกครองส่วนภูมิภาค ในการจัดการปกครองส่วนภูมิภาคหรือเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า เป็นระบบมณฑลเทศาภิบาล ทรงมีพระราชดำริให้เป็นการเสริมความเป็นปึกแผ่น และเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันของราชอาณาจักร โดยอนุโลมตามแบบแผนการปกครองเดิมให้มากที่สุด และทรงจัดให้มีหน่วยราชการเพิ่มเติม คือ “มณฑลเทศาภิบาล” เพื่อเป็นตัวแทนของรัฐบาลกลาง ทำหน้าที่ประสานงานระหว่างส่วนกลางและส่วนภูมิภาค และอุดช่องโหว่ของระบบการควบคุมแต่เดิม หน่วยงานส่วนกลางที่รับผิดชอบดูแลการจัดการปกครองส่วนภูมิภาค คือ กระทรวงมหาดไทย การปกครองระบบมณฑลเทศาภิบาลเป็นระบบการปกครองที่สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพองค์ปฐมเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย ทรงปรับปรุงขึ้น ในสมัยนี้ได้แบ่งการปกครองส่วนภูมิภาคออกเป็นระดับต่าง ๆ ดังนี้ (1) มณฑลเทศาภิบาล (2) เมืองหัวเมือง (3) อำเภอ ( และเมืองขึ้น ) (4) ตำบล (5) หมู่บ้าน โดยมีรายละเอียดดังต่อไปนี้

1) การจัดระเบียบบริหารการปกครองของมณฑลเทศาภิบาล ลักษณะของมณฑลเทศาภิบาล มณฑลเทศาภิบาลเป็นหน่วยการปกครองส่วนภูมิภาคที่ใหญ่ที่สุดประกอบด้วยหน่วยการปกครองชั้นรองลงไป ได้แก่ เมือง อำเภอ ตำบล และหมู่บ้าน การจัดส่วนราชการในมณฑลเทศาภิบาล การจัดส่วนราชการในมณฑลเทศาภิบาลแบ่งออกเป็น 3 แผนก ได้แก่ แผนกมหาดไทย แผนกอัยการ แผนกสรรพากร ข้าราชการประจำมณฑลเทศาภิบาล มีชื่อเรียกตามตำแหน่งต่าง ๆ ดังนี้ข้าหลวงเทศาภิบาล ข้าหลวงมหาดไทย ข้าหลวงยุติธรรม ข้าหลวงคลัง ปลัดมณฑล ผู้ตรวจการ ใน ร . ศ . 114 ( พ . ศ . 2483) ได้มีการเปลี่ยนแปลงบางตำแหน่ง คือ ตำแหน่งข้าหลวงยุติธรรม ได้เปลี่ยนเป็น ยกกระบัตรมณฑล มีอำนาจหน้าที่เป็นหน่วยงานประจำท้องที่ ของกรมมหาดไทยฝ่ายเหนือประจำมณฑล ส่วนงานด้านการคลังได้จัดตั้งมณฑล เป็นสาขาของกระทรวงพระคลังมหาสมบัติโดยตรง รวมทั้งได้แต่งตั้งผู้ช่วยสรรพากรมณฑล อีก 1 ตำแหน่ง เพื่อช่วยงานมรรพากรมณฑล

2) การจัดระเบียบบริหารการปกครองของเมือง หลักการและแนวความคิด สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพได้รับมอบหมายให้ปรับปรุงการบริหารราชการส่วนภูมิภาค จึงทรงปรับปรุงเมืองให้เป็นจักรกลสำคัญขิงการบริหารราชการส่วนนี้ การปรับปรุงการบริหารงานบุคคล ราชการส่วนกลางเป็นผู้พิจารณาเรื่องการ แต่งตั้ง โยกย้าย เลื่อนชั้น ถอดถอน พิจารณาความดีความชอบ การจัดส่วนองค์กรและข้าราชการหัวเมือง มี 3 แผนก ได้แก่ แผนกมหาดไทย แผนกสรรพากร แผนกอัยการ ผู้ว่าราชการเมือง เป็นผู้บังคับบัญชาและรับผิดชอบการบริหารราชการทุกอย่างในเมือง ยกเว้นการพิพากษาคดีทางศาล กรมการเมืองในทำเนียบ ได้แก่ ข้าราชการประจำ มี 3 คน คือ ปลัดเมือง ยกกระบัตร และผู้ช่วยราชการประกอบด้วยผู้ว่าราชการเมือง และกรมการเมืองอีก 2 คณะ ได้แก่ กรมการในทำเนียบ และกรสการนอกทำเนียบ กรมการเมืองนอกทำเนียบ มีบทบาทในการให้คำปรึกษาหารือแก่ผู้ว่าราชการเมืองและกรมการเมืองในทำเนียบ กล่าวโดยสรุป หน่วยบริหารราชการชั้นเมืองเป็นหน่วยงานชั้นรองอยู่ใต้การบังคับบัญชาของมณฑลเทศาภิบาล

3) การจัดระเบียบบริหารการปกครองของอำเภอ หลักการบริหารการปกครองของอำเภอ คือ เป็นหน่วยบริหารราชการส่วนภูมิภาคขึ้นตรงต่อกระทรวงมหาดไทย มีฐานะเป็นหน่วยปฏิบัติการที่เป็นสาขาหรือตัวแทนของรัฐที่ใกล้ชิดกับประชาชนมากที่สุด การจัดหน่วยบริหารราชการของอำเภอ ตามพระราชบัญญัติลักษณะการปกครองท้องที่ ร . ศ . 116 ( พ . ศ . 2440) ได้กำหนดหลักเกณฑ์การจัดตั้งอำเภอ โดยพิจารณาตามจำนวนพลเมืองที่อาศัยในพื้นที่หรือความกว้างของพื้นที่ ต่อมา พ . ส . 2475 ได้กำหนดให้การจัดตั้งอำเภอใหม่เป็นดุลยพินิจของข้าหลวงเทศาภิบาลหรือสมุหเทศาภิบาล และสามารถจัดตั้ง “กิ่งอำเภอ” ได้ ข้าราชการประจำอำเภอจะประกอบด้วยข้าราชการ 2 ประเภท คือ ข้าราชการที่เป็นกรมการอำเภอ และที่ไม่ได้เป็นกรมการอำเภอ ประเภทแรก ได้แก่ นายอำเภอ ปลัดอำเภอ สมุห์บัญชีอำเภอ ประเภทที่ 2 ได้แก่ เสมียนพนักงาน สำหรับกิ่งอำเภอให้มีกรมการอำเภอ รองจากนายอำเภอ และเสมียนพนักงานประจำการ การจัดหน้าที่ระยะแรกแบ่งเป็น ปลัดอัยการ และปลัดธุรการ การแบ่งงานนี้เป็นอุปสรรคต่อการตรวจท้องที่ จึงได้แบ่งออกเป็นปลัดขวาและซ้าย ปลัดขวาซึ่งอาวุโสกว่าเป็นผู้ช่วยและผู้แทนนายอำเภอทุกกิจการ ปลัดซ้ายอยู่ประจำที่ว่าการรับผิดชอบระเบียบการทุกอย่าง กรมการอำเภอมีหน้าที่รักษาความสงบเรียบร้อยในท้องที่

4) การจัดระเบียบบริหารการปกครองของตำบลและหมู่บ้าน หลักการปกครองของตำบลและหมู่บ้าน ให้กำนันผู้ใหญ่บ้านเป็นหัวหน้าการปกครองชั้นตำบลและหมู่บ้าน มีฐานะเป็นตัวแทนของประชาชนในท้องที่ปฏิบัติหน้าที่เป็นตัวเชื่อมระหว่างรัฐบาลและประชาชน โดยประชาชนเลือกผู้ใหญ่บ้าน จากนั้นผู้ใหญ่บ้านเลือกกำนัน จากการจัดรูปมณฑลอย่างต่อเนื่องตลอดรัชสมัยของรัชกาลที่ 5 แสดงถึงบทบาทอันสำคัญยิ่งของกระทรวงมหาดไทย ซึ่งเป็นบทบาทการสร้างรัฐเดี่ยว กล่าวคือ มิติการจัดกระทรวงในฐานะที่เป็นกรอบใหญ่ของการบริหารราชการแผ่นดินและมิติที่สองเป็นการอาศัยกรอบดังกล่าวผนึกกำลังอำนาจของเมืองหลวง และปรับปรุงเปลี่ยนแปลงส่วนภูมิภาคตามกระบานการสร้างรัฐเดี่ยว

การปกครองท้องถิ่นภายหลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง ( พ . ศ .2475-2535) ในช่วงหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง มีการปรับปรุงโครงสร้างการบริหารราชการอีกครั้งในช่วงปลายปี พ . ศ . 2476 รัฐบาลได้ปรับปรุงโครงสร้างการบริหารราชการแผ่นดินอีกครั้งหนึ่ง โดยตราพระราชบัญญัติระเบียบบริหารราชการ

พระราชบัญญัติ 1. พระราชบัญญัติว่าด้วยระเบียบบริหารราชการแห่งราชอาณาจักรสยาม พ . ศ . 2476 2. พระราชบัญญัติจัดระเบียบเทศบาล พ . ศ . 2476 3. พระราชบัญญัติสภาจังหวัด พ . ศ . 2481 4. พระราชบัญญัติสุขาภิบาล พ . ศ . 2495 5. พระราชบัญญัติระเบียบบริหารราชการแผ่นดิน พ . ศ .2495 6. พระราชบัญญัติเทศบาล พ . ศ .2496 7. พระราชบัญญัติระเบียบบริหารราชการส่วนจังหวัด พ . ศ . 2498 8. พระราชบัญญัติระเบียบบริหารราชการส่วนตำบล พ . ศ . 2499 9. ประกาศของคณะปฏิวัติฉบับที่ 326 10. ประกาศของคณะปฏิวัติฉบับที่ 335 11. พระราชบัญญัติระเบียบบริหารราชการกรุงเทพมหานคร พ . ศ . 2518 12. พระราชบัญญัติระเบียบบริหารราชการเมืองพัทยา พ . ศ . 2521 13. พระราชบัญญัติระเบียบบริหารราชการกรุงเทพมหานคร พ . ศ . 2528 14. พระราชบัญญัติระเบียบบริหารราชการแผ่นดิน พ . ศ . 2534

กล่าวโดยสรุป การริเริ่มจัดให้มีองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ตามกฎหมายฉบับต่าง ๆ นับเป็นพื้นฐานของจุดกำเนิดการปกครองส่วนท้องถิ่นไทยในเวลาต่อมาหลาย ๆ รูปแบบ

�ݺ�ߣ

พรพิมล

Recommended

More Related Content

What's hot (20)

Viewers also liked (20)

Similar to พรพิมล (8)

พรพิมล