際際滷

際際滷Share a Scribd company logo
Samen Goed sorteren Beter recycleren
De voorwerpen van morgen,
die sorteer je vandaag.
Recyclage: alles begint bij sorteren
2 I Intro
Verpakkingen zijn overal
Huishoudelijke verpakkingen maken deel uit van het dagelijkse leven: plastic flessen en flacons,
glazen flessen en bokalen, kartonnen verpakkingen, papieren zakken, conservenblikken, drankblikjes
in metaal, drankkartons, enzovoort. Ze beschermen producten, helpen bij het vervoer ervan, geven
informatie en verlengen de bewaartijd.
Maar wat als je ze niet meer nodig hebt?
Gelukkig worden al die verpakkingen steeds vaker gesorteerd. Ze komen in gerecycleerde vorm
op duizend en een manieren terug. Vandaag verpakking, morgen speelgoed, kledij, bloempot of
gewoon een nieuwe verpakking! Recyclage groeide uit tot een volwaardige economische activiteit
die gebruik maakt van spitstechnologie en die duizenden mensen tewerkstelt. Deze brochure leert
je de wereld van recyclage kennen, samen met de vele gerecycleerde producten die eruit voort足
komen. Goede reis!
Wist je dat...
> ongeveer 5.400 onderne足
mingen aangesloten zijn bij
Fost Plus? Dat is de orga足
nisatie die het inzamelen,
sorteren en recycleren van
huishoudelijke verpakkin足
genfinanciert, co旦rdineert
en promoot. Meer informa足
tie vind je op pagina 14.
 ongeveer95%vande
Belgen sorteren?
 erjaarlijksperinwoner
ongeveer 118 kilo huishou足
delijke verpakkingen en oud
papier worden ingezameld
en gerecycleerd?
 erjaarlijksongeveer
680.000 ton huishoudelijke
verpakkingen worden gere足
cycleerd?
De 3 pijlers voor een gezond verpakkingsbeleid
Verpakkingen zijn nodig, alleen moeten we er op een gezonde manier mee omgaan.
Dat kan op verschillende manieren:
Preventie
Hoe minder verpakkingen, hoe
minder we moeten sorteren en
recycleren. Dat spreekt voor
zich. Daarom leveren bedrijven
辿n consumenten inspanningen
om verpakkingen te vermijden
en het gewicht ervan te ver足
minderen.
Hergebruik
Ook herbruikbare verpakkin足
gen verkleinen de hoeveelheid
afval die moet worden gesor足
teerd en gerecycleerd. Denk
maar aan herbruikbare zakken
in supermarkten of verpakkin足
gen met statiegeld.
Recyclage
Niet alle verpakkingen kun足
nen vermeden worden of zijn
geschikt voor hergebruik. Voor
die verpakkingen is recyclage
meestal de beste oplossing.
Alle hierboven vermelde fracties kunnen ook naar het containerpark worden gebracht.
Goed sorteren is belangrijk als we papier, glas, plastic flessen
en flacons, drankkartons en metalen verpakkingen op een effi足
ci谷nte manier willen recycleren. En dat begint dus bij jou thuis.
Sommige materialen maken het recyclageproces een stuk moei足
lijker of zelfs onmogelijk. Daarom mogen bijvoorbeeld hittebe足
stendig glas van ovenschotels en kookplaten, spiegels of borden
niet in de glasbol. Vervuild of vet papier, cellofaanpapier en
plastic folie mogen niet bij het papier-karton en botervlootjes of
yoghurtpotjes mogen niet in de blauwe zak.
Hoe beter je de sorteerinstructies volgt, hoe zuiverder de mate足
rialen die naar de recyclagebedrijven gaan en hoe gemakkelijker
de recyclage zal verlopen. Op een paar uitzonderingen na wor足
den huishoudelijke verpakkingen overal in ons land op dezelfde
manier ingezameld. Hieronder vind je de verschillende stappen.
Waarom is goed sorteren belangrijk?
 Meer informatie
over sorteren vind je
in de sorteergids op
www.fostplus.be
Voorbereiding tot
ovenklaar glas
Verwerkers van oud
papier en karton
Sorteercentrum
- Lege transparante glazen
flessen, bokalen en flacons
- In de glasbol
- Papieren en kartonnen ver足
pakkingen, samen met oude
kranten en tijdschriften
- Samengebonden of in een
kartonnen doos
- PMD (Plastic flessen en
flacons, Metalen verpak足
kingen, Drankkartons)
- Ingezameld in blauwe
PMD-zakken
Glasfabrieken Papierfabrieken Recyclagebedrijven
Glas Papier-karton PMD
De voorwerpen van morgen R die sorteer je vandaag I 3
Zo werkt het
Glas
Een glazen fles kan meer dan 80% gerecycleerd glas bevatten.
Maar dat kan enkel als het glas goed gesorteerd wordt aan de bron.
En daar kan ook jij voor zorgen!
4 I Glas
1 Inzamelen
Voor het recyclage proces is het belangrijk dat wit en gekleurd glas goed gescheiden worden. Daarom zijn er
ofwel aparte glasbollen voorzien of glasbollen met twee afzonderlijke compartimenten. De vrachtwagens die
het glas ophalen beschikken eveneens over een scheidingswand.
In het recyclagebedrijf lost de vrachtwagen de inhoud op twee stapels: wit glas aan de ene kant, gekleurd
glas aan de andere. Bepaalde materialen maken het moeilijk of zelfs onmogelijk om glas te recycleren.
Daarom mogen bijvoorbeeld keramiek, porselein of stenen niet in de glasbol. Ook hittebestendig glas, dat
sterk op glas lijkt, hoort niet in de glasbol thuis.
2 Verkleinen en zuiveren
Het hittebestendige materiaal van onder meer ovenschotels en kookplaten lijkt misschien wel op glas, maar
het is de grootste vijand van het glasrecyclageproces. Ook onzuiverheden zoals aardewerk, steen, porselein,
worden verwijderd. Ze jagen de recyclagekosten de hoogte in en kunnen leiden tot productiefouten in de
nieuwe flessen. In het ergste geval kunnen de ovens zelfs beschadigd raken! Let dus goed op bij het sorteren.
De medewerkers in het recyclagebedrijf verwijderen eerst de grootste onzuiverheden met de hand. Het glas
wordt dan in scherven van een paar centimeters gebroken. Magneten verwijderen de ferrometalen uit de
glasscherven. Nonferrometalen zoals aluminium worden met wervelstroomscheiders* verwijderd en daarna
gerecycleerd. Alle recyclagebedrijven zijn uitgerust met geavanceerde optische systemen, die verdere onzui-
verheden verwijderen en het glas zelfs kunnen scheiden op basis van kleur.
* Sorteren met wervelstroomscheider: het aluminium krijgt een specifieke magnetische lading. Wanneer het daarna
in een magnetisch veld terechtkomt, wordt het afgestoten en zo uit het glas verwijderd.
3 Smelten
De zuivere glasscherven, ook wel ovenklaar glas genoemd, worden in ovens gesmolten en krijgen een
nieuwe vorm en een nieuw leven als fles of bokaal.
Tijdens de productie van nieuw glas zijn temperaturen tussen 1.500 en 1.600属C nodig om zand,
natriumcarbonaat (soda) en kalk te mengen.
Door gerecycleerd glas te gebruiken, besparen we dus niet alleen natuurlijke grondstoffen.
De glasfabriek heeft ook tot zelfs 25% minder energie nodig en er is meer dan de helft minder soda nodig
om het smeltpunt te verlagen.
Glas kan oneindig worden gerecycleerd zonder kwaliteitsverlies.
Waarom glas recycleren?
Bron: www.fostplus.be - www.verre-avenir.org
Producten uit gerecycleerd glas
Op de pagina hiernaast kan je lezen dat glas oneindig kan worden gerecycleerd. De eindproducten
zijn dus opnieuw flessen, flacons of bokalen die voedingswaren of industri谷le producten optimaal
beschermen.
 glazen verpakkingen het grootste deel van
de huishoudelijke verpakkingen vertegen足
woordigen? Ze zijn goed voor ongeveer
40% van het totale gewicht.
 glas bijna de helft van het totaal gewicht
selectief ingezamelde verpakkingen ver足
tegenwoordigt?
 door 辿辿n ton glas te recycleren, er 250 tot
300 kg minder CO2
wordt uitgestoten?
 in Belgi谷 jaarlijks meer dan 330.000 ton
glazen verpakkingen worden gerecycleerd?
 er aanwijzingen zijn dat glas 4.000 jaar
v坦坦r Christus al bestond bij sommige vol足
keren? De eerste teruggevonden gebruiks足
voorwerpen in glas gaan terug tot 1.500
jaar voor onze jaartelling. Het gaat onder
meer om schalen, kommen en flessen.
Wist je dat...
De voorwerpen van morgen R die sorteer je vandaag I 5
Papier-Karton
Gerecycleerd papier en karton vind je overal. Kranten, tijdschriften,
kartonnen verpakkingen  elke dag krijg je gerecycleerd papier en
karton in handen!
6 I Papier - Karton
Waarom papier en karton recycleren?
1 Inzamelen en verwerken
Na de ophaling wordt het gebruikte papier meestal gesorteerd volgens kwaliteit. Oud
papier wordt van karton gescheiden. Het karton wordt opnieuw gebruikt om verpakkings-
karton te maken. Kranten en magazines vormen de basis voor de productie van nieuwe
tijdschriften en papier van hoge kwaliteit, onder meer voor sanitair of grafisch gebruik.
2 Pulp maken
Door water toe te voegen aan het oude papier en karton, ontstaat een bruinachtige
brij, de zogenaamde pulp. Alle ongewenste bestanddelen zoals lak, nietjes, vernis,
lijmresten, plastic en touw worden verwijderd.
3 Ontinkten
Om papiersoorten van hoge kwaliteit te maken, moet alle inkt uit het oude papier
worden verwijderd. Dat proces heet ontinkten. Soms wordt het papier ook gebleekt.
4 Persen en drogen
De papierpulp wordt achtereenvolgens ontwaterd, geperst en gedroogd.
Afhankelijk van het soort papier, ondergaat de pulp verschillende afwerkingen.
Zo werkt het
Papierdeeg maken uit oud papier vraagt weinig energie. Heel wat recyclagebedrijven leveren bovendien
inspanningen om het water dat nodig is tijdens de productie te hergebruiken.
Papier kan niet oneindig gerecycleerd worden. Na elke bewerking vermindert de kwaliteit van de houtve-
zels. De vezels kunnen gemiddeld vijf tot zeven keer opnieuw worden gebruikt.
Om de kwaliteit van het eindproduct te verhogen, kunnen nieuwe vezels worden toegevoegd. Hoe hoger
de gewenste kwaliteit, hoe meer extra vezels er nodig zijn.
on
Bron: Documentatie Cobelpa en Fetra
Producten op basis van gerecycleerd papier-karton
Gerecycleerd papier en karton kom je elke dag tegen. Kranten en magazines worden gedrukt op gere-
cycleerd papier. Ook schrijfblokken, schriften, tekenpapier of printpapier zijn vaak gerecycleerd. En ten
slotte bevat ook keukenpapier, toiletpapier en papieren zakdoekjes meestal gerecycleerd papier.
Gerecycleerd karton vind je onder meer terug in verpakkingskarton en kartonnen dozen  alles om
dingen op te bergen, te verzenden of te beschermen.
Maar er zijn ook producten waarvan je niet zou verwachten dat ze gerecycleerd papier en karton
bevatten. Wat dacht je bijvoorbeeld van gezelschapsspelen, tussenwanden, of... de prullenmand.
De voorwerpen van morgen R die sorteer je vandaag I 7
 het papierverbruik in Belgi谷 de laatste 25
jaar meer dan verdubbeld is?
 er in Belgi谷 jaarlijks bijna 200.000 ton
verpakkingspapier en -karton van huishou足
delijke oorsprong wordt gerecycleerd?
 de Belgische papiersector per jaar onge足
veer een miljoen ton gerecycleerd papier
gebruikt?
 辿辿n enkele krant met een grote oplage per
dag minstens 50 ton papier gebruikt?
 een papiermachine per jaar meer dan
400.000 ton papier kan produceren?
 de Europese papierindustrie in totaal meer
dan 50% oud papier gebruikt?
Wist je dat...
Zo werkt het
Plastic flessen en flacons
Door plastic te recycleren, verbruiken we minder aardolie.
Vandaag staat de techniek goed op punt en worden verrassende
nieuwe producten gemaakt uit gerecycleerd plastic.
8 I Plastic flessen en flacons
De recyclage van PET-flessen en HDPE-flacons is een goede zaak, zowel economisch als ecologisch. Er
wordt minder energie verbruikt dan bij de productie van nieuw plastic en er zijn minder grondstoffen
nodig, waaronder aardolie. Bovendien komen de plastic flessen niet langer bij het restafval terecht.
Een dubbel voordeel dus: we betalen minder 辿n we vervuilen minder!
Waarom plastic recycleren?
1 Selectief inzamelen
Niet alle plastic verpakkingen zijn geschikt voor recyclage. Er bestaan heel veel verschillende soorten
kunststoffen, die voor de meest uiteenlopende toepassingen gebruikt worden. Om effici谷nt te kun-
nen recycleren, moeten ze echter in voldoende grote hoeveelheden beschikbaar zijn en moet de
kwaliteit ervan voldoende hoog zijn. Vandaag is dat bij twee types plastic verpakkingen het geval.
Het gaat om de transparante PET-flessen van voornamelijk water en frisdranken en de ondoorzich-
tige HDPE-flacons voor melk, shampoo, zeep en schoonmaakmiddelen. Ze worden ingezameld via de
blauwe PMD-zak of via het containerpark.
2 Sorteren
Kleurloze PET, groene PET, blauwe PET en HDPE worden gesorteerd in gespecialiseerde centra. Het
sorteren gebeurt manueel of via een optische scheider.
3 Vermalen en wassen
De PET-flessen en de HDPE-flacons doorlopen na het sorteren meerdere fasen. Ze worden achtereen-
volgens vermalen, gewassen en omgevormd tot zeer zuivere schilfers of gebruiksklare korrels.
4 Verwerken
De schilfers en korrels worden gesmolten en via verschillende technieken verwerkt in nieuwe producten.
Bron: Federplast
Plarebel
Producten uit gerecycleerde PET of HDPE
Gerecycleerde PET vind je onder meer als vulling van jassen, matrassen, slaapzakken en tapijten.
Ook truien, sweatshirts, T-shirts, mutsen, handschoenen en sjaals in fleece maken gebruik van PET.
Andere courante toepassingen zijn flessen en flacons, industri谷le folies, potjes, bindstrips en
blisterverpakkingen.
Gerecycleerde HDPE wordt onder meer gebruikt voor bidons, opbergbakken, kisten, rekken,
manden, containers, leidingen, kabelkokers, wikkelingen, palletten, tussenwanden en buizen.
De voorwerpen van morgen R die sorteer je vandaag I 9
 de afkorting PET staat voor PolyEthyleen
Tereftalaat? En HDPE voor Hoge Densiteit
PolyEthyleen?
 enkel flessen en flacons uit PET en HDPE
worden gerecycleerd? De recyclage van
andere kunststofsoorten is ecologisch en
economisch nog niet verantwoord.
 plastic flessen en flacons 2,3% uitmaken
van het totale gewicht aan huishoudelijk
afval, maar dat ze in volume 10% innemen?
 inBelgi谷jaarlijksmeerdan65.000tonplastic
verpakkingen worden gerecycleerd?
 de Belg Leo Baekeland aan de wieg stond
van de hedendaagse plasticindustrie? Hij
ontdekte het bakeliet in 1907.
 er in Belgi谷 jaarlijks meer dan 10.000
kiloton kunststoffen in primaire vorm wor足
den geproduceerd, of ongeveer 945 kg
per inwoner? Wat betreft verwerking van
kunststoffen zitten we aan ongeveer 200
kg/inwoner. Verpakking vertegenwoordigt
22,5% van de kunststof- en rubberverwer足
king in Belgi谷.
 50% van het kunststofafval in Europa, nuttig
toegepast wordt, waarvan 20,4% mecha足
nisch gerecycleerd. Negen Europese landen
waaronder Belgi谷 valoriseren meer dan 80%
van hun kunststofafval.
Wist je dat...
Zo werkt het
Een groot deel van het staal en aluminium dat je vandaag in producten
terugvindt, werd gerecycleerd. Ieder jaar wordt in Europa zon 85
miljoen ton staal gerecycleerd. Voor aluminium gaat het om meer dan
5 miljoen ton of bijna de helft (40%) van de totale vraag.
10 I Staal en aluminium
Waarom staal en aluminium recycleren?
Staal en aluminium
Staal is een grondstof die oneindig kan gerecycleerd worden, zonder het minste kwaliteitsverlies. Dat
bespaart niet alleen grondstoffen zoals steenkool en ijzererts, maar ook tot 75% energie.
De recyclage van aluminium bespaart zelfs tot 95% energie in vergelijking met de productie van nieuw
aluminium.
1 Sorteren aan de bron
Metalen verpakkingen zoals conservenblikken en drankblikjes horen in de blauwe zak of in de PMD-
container op het containerpark. Zo vinden ze gemakkelijk de weg naar hun nieuwe leven.
2 Magnetisch sorteren
Staal en aluminium kunnen dankzij hun fysieke eigenschappen automatisch gesorteerd worden. Bij staal
worden magneten gebruikt, bij aluminium wervelstroomscheiders (zie p. 4).
3 Zuiveren
De metalen verpakkingen worden vermaald, gezuiverd en gescheiden in homogene fracties. Het staal
gaat naar de staalfabriek, het aluminium naar gespecialiseerde smelterijen.
4 Smelten
Staal recycleren kan op twee manieren. Ofwel wordt het gebruikte staal toegevoegd aan het gietijzer uit
de hoogovens, ofwel wordt het gesmolten in elektrische ovens die enkel gerecycleerd staal gebruiken.
Ook voor aluminium zijn er steeds meer ovens die specifiek werden ontwikkeld voor de verwerking van
gerecycleerd aluminium.
5 Vormgeven
Het gesmolten metaal wordt in de vorm van het gewenste eindproduct gegoten. Staal wordt in staven
of cilinders gegoten, aluminium in blokken.
6 Walsen
Het metaal wordt verder bewerkt tot half-afgewerkte producten die hun weg vinden naar de meest
uiteenlopende toepassingen in transport, bouw of verpakking.
Bron: Apeal, EAA
Producten uit gerecycleerd staal en aluminium
Gerecycleerd staal vind je overal terug, van scheermesjes tot stalen constructies voor wolkenkrab-
bers, van koffiezetapparaten tot kranen voor containers. Veel verpakkingen bestaan uit gerecycleerd
staal. Denk maar aan conservenblikken, drankblikjes en thee- en koffiedozen in de voedingsindus-
trie, verpakkingen voor schoonheidsproducten, deodorants, insectenverdelgers en schoonmaakpro-
ducten en ten slotte ook industri谷le vaten en bidons. Ook auto-onderdelen en elektrische huishoud-
toestellen bevatten heel wat staal. Ten slotte vind je staal ook in minder verwachte hoeken, onder
meer in moderne medische apparatuur.
Aluminium is zeer populair in de voedingssector: drankblikjes, schotels voor bereide maaltijden, con-
servenblikken of de afsluitfolie van plastic verpakkingen voor zuivelproducten. Ook in de bouwsec-
tor wordt aluminium gebruikt, onder meer in elektriciteitskabels en raamprofielen. Ten slotte speelt
het materiaal een grote rol in de industrie: voor onderdelen van autos en elektrische huishoudtoe-
stellen wordt vaak aluminium gebruikt, net als voor de metalen pigmenten in verf.
De voorwerpen van morgen R die sorteer je vandaag I 11
 een rol staal van 10 ton goed is voor onge足
veer 360.000 conservenblikken?
 de Belgische staalindustrie zon 5 miljoen
ton schroot of gebruikt staal per jaar ver足
werkt?
 het gebruik van schroot op wereldniveau
meer dan 50% van de jaarlijkse staalpro足
ductie bedraagt?
 nieuwe kwaliteiten staal met hoge weer足
stand het gewicht van autos aanzienlijk
reduceren?
 aluminium een vrij recent product is? Het
werd pas in 1825 voor de eerste keer gepro足
duceerd.
 er in Belgi谷 jaarlijks meer dan 80.000
ton huishoudelijke metalen verpakkingen
gerecycleerd worden?
 aluminium veel gebruikt wordt in de voe足
dingssector? Aluminium is licht, buigzaam
en een uitstekende geleider van warmte en
elektriciteit. Bovendien tast het de smaak
van het voedsel niet aan.
Wist je dat...
Zo werkt het
Drankkartons zijn de verpakkingen bij uitstek voor onder meer melk,
fruitsap, sojadranken, soepen of sauzen. Ze zijn handig in gebruik,
zowel thuis als voor de meeneemlunch. Drankkartons worden net als
het oude papier en karton gerecycleerd.
12 I Drankkartons
Waarom drankkartons recycleren?
Drie materialen, meerdere bestemmingen
Drankkartons
De pulp van drankkartons levert lange vezels op van hoge kwaliteit.
Het proc辿d辿 wordt vandaag toegepast in een tiental fabrieken in Europa, maar ook in Noord-Amerika,
Australi谷 en Azi谷.
Drankkartons zijn heel bijzondere verpakkingen, samengesteld uit karton, polyethyleen (plastic) en meestal
een fijn laagje aluminium. De drie bestanddelen worden gescheiden en meestal afzonderlijk gerecycleerd.
1 Selectief inzamelen
Drankkartons worden ingezameld via de blauwe zak of de PMD-container in het containerpark.
2 Sorteren
De drankkartons worden in het sorteercentrum meestal automatisch gesorteerd met een wervelstroom-
scheider of door een optische scheider. De wervelstroomscheider detecteert het flinterdunne aluminium-
laagje dankzij de magnetische werking. Op pagina 4 vind je hierover meer uitleg. De optische detector
werkt op basis van het plastic laagje (polyethyleen).
3 Recycleren
De drankkartons worden, net zoals oud papier, met water vermengd tot pulp. Dat gebeurt in een zoge-
naamde pulper, een kuip met een draaiende schroef onderaan of een draaiende trommel. Het water weekt
de kartonvezels los en ook de plastic en aluminiumlaagjes komen los. Na dit herpulpen worden de papier-
vezels verder gezuiverd. Het plastic en aluminium blijven achter in een grote zeef.
Van de papierpulp worden onder meer huishoudpapier, absorberend papier, omslagen, briefpapier, papie-
ren zakken en kartonnen dozen gemaakt. Het plastic en aluminium van de drankkartons gaan vaak naar
cementfabrieken. Het plastic dient er als energiebron, het aluminium als bindmiddel in het cement of als
grondstof voor de productie van bouwplaten. Soms gebruikt de papierfabriek zelf het plastic als energie-
bron om de papierpulp te drogen. Het aluminium gaat dan naar aluminiumfabrieken die het opnieuw smel-
ten om er nieuwe producten van te maken.
Bron: Recarton
Producten uit gerecycleerde drankkartons
De kartonvezels van drankkartons worden gebruikt voor de productie van huishoudpapier, kaftpapier,
industrieel absorberend papier, sterk karton, papieren zakken, omslagen, kantoorpapier en zijdepapier.
Het plastic en aluminium vinden meestal een nuttige toepassing in de cementindustrie. Het plastic
wordt soms ook gebruikt als energiebron voor het drogen van het papierdeeg in de papiermachine.
De voorwerpen van morgen R die sorteer je vandaag I 13
 er in Europa een tiental papierfabrieken zijn
die drankkartons kunnen recycleren? Soms
worden ze afzonderlijk gerecycleerd, soms
samen met oud papier.
 de vezels van gerecycleerde drankkartons
lang en van goede kwaliteit zijn? Ze worden
dan ook vaak gebruikt om gerecycleerde
producten steviger te maken.
 drankkartons samengesteld zijn uit 75%
karton, 20% plastic (polyethyleen) en 5%
aluminium?
 de drie materialen samen voor een opti足
male bewaring van het product zorgen?
Het karton geeft de verpakking de nodige
stevigheid. Het plastic maakt de verpak足
king waterdicht en hecht het aluminium
aan het karton. Het aluminium beschermt
het voedsel tegen licht en lucht. De drie
samen zorgen ervoor dat de smaak, de voe足
dingsstoffen en de vitamines maandenlang
bewaard blijven.
 meer dan driekwart (77%) van de drankkar足
tons gerecycleerd worden? Het gaat jaar足
lijks om bijna 15.000 ton.
 door 1 ton drankkartons te recycleren, er
tot 900 kg minder broeikasgassen worden
uitgestoten? En dat er zon 2 m3
afval ver足
meden wordt?
Wist je dat...
14 I Wie is Fost Plus?
Wie is Fost Plus?
Fost Plus verenigt ongeveer 5.400 ondernemingen die producten op de markt brengen voor con足
sumenten en daarbij verpakkingen gebruiken. Ze werken via Fost Plus samen om zoveel moge足
lijk verpakkingen te recycleren of nuttig toe te passen. Fost Plus is een vzw (Vereniging Zonder
Winstoogmerk), wat betekent dat de vereniging niet de bedoeling heeft winst te maken.
De aangesloten ondernemingen betalen jaarlijks een financi谷le bijdrage aan Fost Plus, gebaseerd op
het type verpakking  papier-karton, plastic, glas, enzovoort  en het aantal verpakkingen die ze op
de markt brengen. De bijdragen financieren de selectieve inzameling en recyclage van huishoude足
lijke verpakkingen in heel Belgi谷.
Fost Plus zet informatiecampagnes en promotieacties op rond sorteren en recycleren. Daarnaast
co旦rdineert en financiert de organisatie de selectieve inzameling, de sortering en de recyclage van
huishoudelijke verpakkingen. Fost Plus draagt op die manier bij tot een beter leefmilieu. Dankzij een
goede samenwerking tussen alle partijen wordt in Belgi谷 meer dan 93% van de huishoudelijke ver足
pakkingen gerecycleerd.
Wat betekent het Groene Punt-logo?
Op sommige verpakkingen vind je het Groene Punt-logo. Het geeft aan dat het bedrijf dat het
product op de markt brengt, een financi谷le bijdrage levert om de verpakking te laten inzamelen
en recycleren. Het logo wordt vaak verkeerd ge誰nterpreteerd. Zo denken veel mensen dat het gaat
om gerecycleerde producten, of ze gaan ervan uit dat de verpakking in de PMD-zak mag. Dat is
echter niet altijd het geval. Het betekent ook niet dat de verpakking sowieso selectief ingezameld
en gerecycleerd zal worden.
Lesmateriaal beschikbaar
Fost Plus stelt gratis pedagogisch materiaal ter beschikking. Surf naar www.fostplus.be waar je het
pedagogisch dossier voor lager en secundair onderwijs kan downloaden. Je vindt er ook uitleg over
de PMD-bakken en papier-karton-kratten die je kan bestellen voor je klaslokaal.
De voorwerpen van morgen R die sorteer je vandaag I 15
Recyclage werkt
27 PET-flessen R 1 fleece trui
PET-flessen worden gerecycleerd tot polyester textielvezels voor truien
en T-shirts, maar ook voor matrasvullingen en tapijten.
HDPE-flacons R opbergbak
Gerecycleerde HDPE-flacons worden opbergbakken en prullenman-
den. In de industrie wordt gerecycleerd HDPE gebruikt voor leidingen,
kabels, palletten en buizen.
670 drankblikjes R 1 fiets
Gerecycleerd aluminium wordt gebruikt voor de productie van nieuwe verpakkingen, en in de
transportsector en de bouw. Maar een nieuwe fiets bevat eveneens gerecycleerd aluminium.
19.000 conservenblikken R 1 auto
Gerecycleerd staal vind je terug in alle nieuwe stalen voorwerpen: conservenblikken,
auto-onderdelen, huishoudapparaten, enzovoort.
Drankkarton R kartonnen doos
Het karton van de drankkartons wordt gerecycleerd tot huishoudpapier, industrieel
absorberend papier, omslagen, briefpapier, kartonnen dozen, papieren zakken, enzovoort.
Glazen fles R glazen bokaal
Gerecycleerd glas heeft dezelfde eigenschappen als nieuw glas en is dus uitstekend
geschikt om nieuwe flessen te maken. Een transparante glazen fles kan tot 80%
gerecycleerd glas bevatten.
Oud papier-karton R nieuwe kartonnen doos
Oud papier en karton wordt gewoon nieuw papier en karton. Om stevigheid en
kwaliteit te blijven garanderen, moeten regelmatig nieuwe vezels toegevoegd worden.
V.U.: J. Goossens  Fost Plus vzw  Olympiadenlaan 2  BE-1140 Brussel
T + 32 2 775 03 50  F + 32 2 771 16 96  fostplus@fostplus.be  2013 www.fostplus.be
De voorwerpen van morgen R die sorteer je vandaag

More Related Content

Similar to De voorwerpen van morgen (20)

Milieubewust Lesmateriaal
Milieubewust LesmateriaalMilieubewust Lesmateriaal
Milieubewust Lesmateriaal
UrsulaDuToit
Weg met die te grote doos! Start met duurzaam verpakken
Weg met die te grote doos! Start met duurzaam verpakkenWeg met die te grote doos! Start met duurzaam verpakken
Weg met die te grote doos! Start met duurzaam verpakken
BBPMedia1
Brochure Ranpak Greenline recycled paper
Brochure Ranpak Greenline recycled paperBrochure Ranpak Greenline recycled paper
Brochure Ranpak Greenline recycled paper
Dave van Dijk
Bmd opdracht 2
Bmd opdracht 2Bmd opdracht 2
Bmd opdracht 2
DienoSaurus
Bmd opdracht 2
Bmd opdracht 2Bmd opdracht 2
Bmd opdracht 2
DienoSaurus
Wonderplastics: bioplastic komt niet vanzelf tot stand
Wonderplastics: bioplastic komt niet vanzelf tot standWonderplastics: bioplastic komt niet vanzelf tot stand
Wonderplastics: bioplastic komt niet vanzelf tot stand
ABN AMRO
Presentatie Goed verpakt! Handleiding duurzaam verpakken
Presentatie Goed verpakt! Handleiding duurzaam verpakkenPresentatie Goed verpakt! Handleiding duurzaam verpakken
Presentatie Goed verpakt! Handleiding duurzaam verpakken
Thuiswinkel.org
Interview Rutger Snoek Circulair Isolatieglas
Interview Rutger Snoek Circulair IsolatieglasInterview Rutger Snoek Circulair Isolatieglas
Interview Rutger Snoek Circulair Isolatieglas
Booosting platform voor koplopers in bouwinnovatie
Lesmateriaal Milieubewust
Lesmateriaal MilieubewustLesmateriaal Milieubewust
Lesmateriaal Milieubewust
UrsulaDuToit
Lesmateriaal
LesmateriaalLesmateriaal
Lesmateriaal
UrsulaDuToit
Bijlage Quiz
Bijlage QuizBijlage Quiz
Bijlage Quiz
AsmahaneAbaran
Bespaar 1000 door bewust te leven en te kopen
Bespaar 1000 door bewust te leven en te kopenBespaar 1000 door bewust te leven en te kopen
Bespaar 1000 door bewust te leven en te kopen
Netwerk Bewust Verbruiken
Lesmateriaal Milieubewust
Lesmateriaal MilieubewustLesmateriaal Milieubewust
Lesmateriaal Milieubewust
UrsulaDuToit
Lesmateriaal Milieubewust
Lesmateriaal MilieubewustLesmateriaal Milieubewust
Lesmateriaal Milieubewust
UrsulaDuToit
WeTapWater
WeTapWaterWeTapWater
WeTapWater
WeTapWater
Lesmateriaal Milieubewust
Lesmateriaal MilieubewustLesmateriaal Milieubewust
Lesmateriaal Milieubewust
UrsulaDuToit
Lesmateriaal Milieubewust
Lesmateriaal MilieubewustLesmateriaal Milieubewust
Lesmateriaal Milieubewust
UrsulaDuToit
Milieubewust Lesmateriaal
Milieubewust LesmateriaalMilieubewust Lesmateriaal
Milieubewust Lesmateriaal
UrsulaDuToit
Weg met die te grote doos! Start met duurzaam verpakken
Weg met die te grote doos! Start met duurzaam verpakkenWeg met die te grote doos! Start met duurzaam verpakken
Weg met die te grote doos! Start met duurzaam verpakken
BBPMedia1
Brochure Ranpak Greenline recycled paper
Brochure Ranpak Greenline recycled paperBrochure Ranpak Greenline recycled paper
Brochure Ranpak Greenline recycled paper
Dave van Dijk
Bmd opdracht 2
Bmd opdracht 2Bmd opdracht 2
Bmd opdracht 2
DienoSaurus
Bmd opdracht 2
Bmd opdracht 2Bmd opdracht 2
Bmd opdracht 2
DienoSaurus
Wonderplastics: bioplastic komt niet vanzelf tot stand
Wonderplastics: bioplastic komt niet vanzelf tot standWonderplastics: bioplastic komt niet vanzelf tot stand
Wonderplastics: bioplastic komt niet vanzelf tot stand
ABN AMRO
Presentatie Goed verpakt! Handleiding duurzaam verpakken
Presentatie Goed verpakt! Handleiding duurzaam verpakkenPresentatie Goed verpakt! Handleiding duurzaam verpakken
Presentatie Goed verpakt! Handleiding duurzaam verpakken
Thuiswinkel.org
Lesmateriaal Milieubewust
Lesmateriaal MilieubewustLesmateriaal Milieubewust
Lesmateriaal Milieubewust
UrsulaDuToit
Bespaar 1000 door bewust te leven en te kopen
Bespaar 1000 door bewust te leven en te kopenBespaar 1000 door bewust te leven en te kopen
Bespaar 1000 door bewust te leven en te kopen
Netwerk Bewust Verbruiken
Lesmateriaal Milieubewust
Lesmateriaal MilieubewustLesmateriaal Milieubewust
Lesmateriaal Milieubewust
UrsulaDuToit
Lesmateriaal Milieubewust
Lesmateriaal MilieubewustLesmateriaal Milieubewust
Lesmateriaal Milieubewust
UrsulaDuToit
Lesmateriaal Milieubewust
Lesmateriaal MilieubewustLesmateriaal Milieubewust
Lesmateriaal Milieubewust
UrsulaDuToit
Lesmateriaal Milieubewust
Lesmateriaal MilieubewustLesmateriaal Milieubewust
Lesmateriaal Milieubewust
UrsulaDuToit

More from RafT1 (6)

Fallen Astronaut
Fallen AstronautFallen Astronaut
Fallen Astronaut
RafT1
Lesvoorbereiding Drama Ruimtevaart
Lesvoorbereiding Drama RuimtevaartLesvoorbereiding Drama Ruimtevaart
Lesvoorbereiding Drama Ruimtevaart
RafT1
Afvalkalender jabbeke 2020
Afvalkalender jabbeke 2020Afvalkalender jabbeke 2020
Afvalkalender jabbeke 2020
RafT1
Les Jan van Eyck
Les Jan van EyckLes Jan van Eyck
Les Jan van Eyck
RafT1
Concept invulblad leerlingen
Concept invulblad leerlingenConcept invulblad leerlingen
Concept invulblad leerlingen
RafT1
Opdrachtfiche Raf Tant OLO2D1
Opdrachtfiche Raf Tant OLO2D1Opdrachtfiche Raf Tant OLO2D1
Opdrachtfiche Raf Tant OLO2D1
RafT1
Fallen Astronaut
Fallen AstronautFallen Astronaut
Fallen Astronaut
RafT1
Lesvoorbereiding Drama Ruimtevaart
Lesvoorbereiding Drama RuimtevaartLesvoorbereiding Drama Ruimtevaart
Lesvoorbereiding Drama Ruimtevaart
RafT1
Afvalkalender jabbeke 2020
Afvalkalender jabbeke 2020Afvalkalender jabbeke 2020
Afvalkalender jabbeke 2020
RafT1
Les Jan van Eyck
Les Jan van EyckLes Jan van Eyck
Les Jan van Eyck
RafT1
Concept invulblad leerlingen
Concept invulblad leerlingenConcept invulblad leerlingen
Concept invulblad leerlingen
RafT1
Opdrachtfiche Raf Tant OLO2D1
Opdrachtfiche Raf Tant OLO2D1Opdrachtfiche Raf Tant OLO2D1
Opdrachtfiche Raf Tant OLO2D1
RafT1

Recently uploaded (16)

Presentatie Breman 'Optimale toekomstgerichte energiesystemen & circulaire in...
Presentatie Breman 'Optimale toekomstgerichte energiesystemen & circulaire in...Presentatie Breman 'Optimale toekomstgerichte energiesystemen & circulaire in...
Presentatie Breman 'Optimale toekomstgerichte energiesystemen & circulaire in...
Tanja Nolten
The Lecturer s Toolkit A practical guide to assessment learning and teaching ...
The Lecturer s Toolkit A practical guide to assessment learning and teaching ...The Lecturer s Toolkit A practical guide to assessment learning and teaching ...
The Lecturer s Toolkit A practical guide to assessment learning and teaching ...
gulmegitu
Design of Fluid Thermal Systems 4th Edition Janna Solutions Manual
Design of Fluid Thermal Systems 4th Edition Janna Solutions ManualDesign of Fluid Thermal Systems 4th Edition Janna Solutions Manual
Design of Fluid Thermal Systems 4th Edition Janna Solutions Manual
thabsyberber
Advances in Food and Nutrition Research Vol 59 1st Edition Steve L. Taylor (Ed.)
Advances in Food and Nutrition Research Vol 59 1st Edition Steve L. Taylor (Ed.)Advances in Food and Nutrition Research Vol 59 1st Edition Steve L. Taylor (Ed.)
Advances in Food and Nutrition Research Vol 59 1st Edition Steve L. Taylor (Ed.)
shidqipurwin
(eBook PDF) Starting Out with C++: From Control Structures through Objects 8t...
(eBook PDF) Starting Out with C++: From Control Structures through Objects 8t...(eBook PDF) Starting Out with C++: From Control Structures through Objects 8t...
(eBook PDF) Starting Out with C++: From Control Structures through Objects 8t...
graidijonuz
250221 (WR) v1 Lunchsessie Noordhoff trends digitale technologie en leren.pdf
250221 (WR) v1 Lunchsessie Noordhoff trends digitale technologie en leren.pdf250221 (WR) v1 Lunchsessie Noordhoff trends digitale technologie en leren.pdf
250221 (WR) v1 Lunchsessie Noordhoff trends digitale technologie en leren.pdf
WilfredRubens.com
Presentatie Climate CleanupWorkshop | Hoe groen is jouw project?
Presentatie Climate CleanupWorkshop | Hoe groen is jouw project?Presentatie Climate CleanupWorkshop | Hoe groen is jouw project?
Presentatie Climate CleanupWorkshop | Hoe groen is jouw project?
Tanja Nolten
Test Bank for Government in America: People, Politics, and Policy, 17th Edition
Test Bank for Government in America: People, Politics, and Policy, 17th EditionTest Bank for Government in America: People, Politics, and Policy, 17th Edition
Test Bank for Government in America: People, Politics, and Policy, 17th Edition
birteaaguena
Introduction to Psychology Version 3 0 3rd Stangor Solution Manual
Introduction to Psychology Version 3 0 3rd Stangor Solution ManualIntroduction to Psychology Version 3 0 3rd Stangor Solution Manual
Introduction to Psychology Version 3 0 3rd Stangor Solution Manual
godlykanani
Philosophers Way Thinking Critically About Profound Ideas 5th Edition Chaffee...
Philosophers Way Thinking Critically About Profound Ideas 5th Edition Chaffee...Philosophers Way Thinking Critically About Profound Ideas 5th Edition Chaffee...
Philosophers Way Thinking Critically About Profound Ideas 5th Edition Chaffee...
hebcaylie35
Meander | Biodiversiteit | Breng de natuur in de stad
Meander | Biodiversiteit | Breng de natuur in de stadMeander | Biodiversiteit | Breng de natuur in de stad
Meander | Biodiversiteit | Breng de natuur in de stad
Tanja Nolten
de heksen van Aspelare en Nederhasselt .
de heksen van Aspelare en Nederhasselt .de heksen van Aspelare en Nederhasselt .
de heksen van Aspelare en Nederhasselt .
JaimeLavid
Peridynamic Modeling, Numerical Techniques, and Applications 1st edition - eB...
Peridynamic Modeling, Numerical Techniques, and Applications 1st edition - eB...Peridynamic Modeling, Numerical Techniques, and Applications 1st edition - eB...
Peridynamic Modeling, Numerical Techniques, and Applications 1st edition - eB...
camdoobiang
Test Bank for Fundamentals of Management 11th Edition by Robbins
Test Bank for Fundamentals of Management 11th Edition by RobbinsTest Bank for Fundamentals of Management 11th Edition by Robbins
Test Bank for Fundamentals of Management 11th Edition by Robbins
discusmhmmad
(eBook PDF) Health Promotion Programs: From Theory to Practice 2nd Edition
(eBook PDF) Health Promotion Programs: From Theory to Practice 2nd Edition(eBook PDF) Health Promotion Programs: From Theory to Practice 2nd Edition
(eBook PDF) Health Promotion Programs: From Theory to Practice 2nd Edition
mucsdzeka
Services Marketing: Integrating Customer Focus Across the Firm Third European...
Services Marketing: Integrating Customer Focus Across the Firm Third European...Services Marketing: Integrating Customer Focus Across the Firm Third European...
Services Marketing: Integrating Customer Focus Across the Firm Third European...
zaipahphu82
Presentatie Breman 'Optimale toekomstgerichte energiesystemen & circulaire in...
Presentatie Breman 'Optimale toekomstgerichte energiesystemen & circulaire in...Presentatie Breman 'Optimale toekomstgerichte energiesystemen & circulaire in...
Presentatie Breman 'Optimale toekomstgerichte energiesystemen & circulaire in...
Tanja Nolten
The Lecturer s Toolkit A practical guide to assessment learning and teaching ...
The Lecturer s Toolkit A practical guide to assessment learning and teaching ...The Lecturer s Toolkit A practical guide to assessment learning and teaching ...
The Lecturer s Toolkit A practical guide to assessment learning and teaching ...
gulmegitu
Design of Fluid Thermal Systems 4th Edition Janna Solutions Manual
Design of Fluid Thermal Systems 4th Edition Janna Solutions ManualDesign of Fluid Thermal Systems 4th Edition Janna Solutions Manual
Design of Fluid Thermal Systems 4th Edition Janna Solutions Manual
thabsyberber
Advances in Food and Nutrition Research Vol 59 1st Edition Steve L. Taylor (Ed.)
Advances in Food and Nutrition Research Vol 59 1st Edition Steve L. Taylor (Ed.)Advances in Food and Nutrition Research Vol 59 1st Edition Steve L. Taylor (Ed.)
Advances in Food and Nutrition Research Vol 59 1st Edition Steve L. Taylor (Ed.)
shidqipurwin
(eBook PDF) Starting Out with C++: From Control Structures through Objects 8t...
(eBook PDF) Starting Out with C++: From Control Structures through Objects 8t...(eBook PDF) Starting Out with C++: From Control Structures through Objects 8t...
(eBook PDF) Starting Out with C++: From Control Structures through Objects 8t...
graidijonuz
250221 (WR) v1 Lunchsessie Noordhoff trends digitale technologie en leren.pdf
250221 (WR) v1 Lunchsessie Noordhoff trends digitale technologie en leren.pdf250221 (WR) v1 Lunchsessie Noordhoff trends digitale technologie en leren.pdf
250221 (WR) v1 Lunchsessie Noordhoff trends digitale technologie en leren.pdf
WilfredRubens.com
Presentatie Climate CleanupWorkshop | Hoe groen is jouw project?
Presentatie Climate CleanupWorkshop | Hoe groen is jouw project?Presentatie Climate CleanupWorkshop | Hoe groen is jouw project?
Presentatie Climate CleanupWorkshop | Hoe groen is jouw project?
Tanja Nolten
Test Bank for Government in America: People, Politics, and Policy, 17th Edition
Test Bank for Government in America: People, Politics, and Policy, 17th EditionTest Bank for Government in America: People, Politics, and Policy, 17th Edition
Test Bank for Government in America: People, Politics, and Policy, 17th Edition
birteaaguena
Introduction to Psychology Version 3 0 3rd Stangor Solution Manual
Introduction to Psychology Version 3 0 3rd Stangor Solution ManualIntroduction to Psychology Version 3 0 3rd Stangor Solution Manual
Introduction to Psychology Version 3 0 3rd Stangor Solution Manual
godlykanani
Philosophers Way Thinking Critically About Profound Ideas 5th Edition Chaffee...
Philosophers Way Thinking Critically About Profound Ideas 5th Edition Chaffee...Philosophers Way Thinking Critically About Profound Ideas 5th Edition Chaffee...
Philosophers Way Thinking Critically About Profound Ideas 5th Edition Chaffee...
hebcaylie35
Meander | Biodiversiteit | Breng de natuur in de stad
Meander | Biodiversiteit | Breng de natuur in de stadMeander | Biodiversiteit | Breng de natuur in de stad
Meander | Biodiversiteit | Breng de natuur in de stad
Tanja Nolten
de heksen van Aspelare en Nederhasselt .
de heksen van Aspelare en Nederhasselt .de heksen van Aspelare en Nederhasselt .
de heksen van Aspelare en Nederhasselt .
JaimeLavid
Peridynamic Modeling, Numerical Techniques, and Applications 1st edition - eB...
Peridynamic Modeling, Numerical Techniques, and Applications 1st edition - eB...Peridynamic Modeling, Numerical Techniques, and Applications 1st edition - eB...
Peridynamic Modeling, Numerical Techniques, and Applications 1st edition - eB...
camdoobiang
Test Bank for Fundamentals of Management 11th Edition by Robbins
Test Bank for Fundamentals of Management 11th Edition by RobbinsTest Bank for Fundamentals of Management 11th Edition by Robbins
Test Bank for Fundamentals of Management 11th Edition by Robbins
discusmhmmad
(eBook PDF) Health Promotion Programs: From Theory to Practice 2nd Edition
(eBook PDF) Health Promotion Programs: From Theory to Practice 2nd Edition(eBook PDF) Health Promotion Programs: From Theory to Practice 2nd Edition
(eBook PDF) Health Promotion Programs: From Theory to Practice 2nd Edition
mucsdzeka
Services Marketing: Integrating Customer Focus Across the Firm Third European...
Services Marketing: Integrating Customer Focus Across the Firm Third European...Services Marketing: Integrating Customer Focus Across the Firm Third European...
Services Marketing: Integrating Customer Focus Across the Firm Third European...
zaipahphu82

De voorwerpen van morgen

  • 1. Samen Goed sorteren Beter recycleren De voorwerpen van morgen, die sorteer je vandaag.
  • 2. Recyclage: alles begint bij sorteren 2 I Intro Verpakkingen zijn overal Huishoudelijke verpakkingen maken deel uit van het dagelijkse leven: plastic flessen en flacons, glazen flessen en bokalen, kartonnen verpakkingen, papieren zakken, conservenblikken, drankblikjes in metaal, drankkartons, enzovoort. Ze beschermen producten, helpen bij het vervoer ervan, geven informatie en verlengen de bewaartijd. Maar wat als je ze niet meer nodig hebt? Gelukkig worden al die verpakkingen steeds vaker gesorteerd. Ze komen in gerecycleerde vorm op duizend en een manieren terug. Vandaag verpakking, morgen speelgoed, kledij, bloempot of gewoon een nieuwe verpakking! Recyclage groeide uit tot een volwaardige economische activiteit die gebruik maakt van spitstechnologie en die duizenden mensen tewerkstelt. Deze brochure leert je de wereld van recyclage kennen, samen met de vele gerecycleerde producten die eruit voort足 komen. Goede reis! Wist je dat... > ongeveer 5.400 onderne足 mingen aangesloten zijn bij Fost Plus? Dat is de orga足 nisatie die het inzamelen, sorteren en recycleren van huishoudelijke verpakkin足 genfinanciert, co旦rdineert en promoot. Meer informa足 tie vind je op pagina 14. ongeveer95%vande Belgen sorteren? erjaarlijksperinwoner ongeveer 118 kilo huishou足 delijke verpakkingen en oud papier worden ingezameld en gerecycleerd? erjaarlijksongeveer 680.000 ton huishoudelijke verpakkingen worden gere足 cycleerd? De 3 pijlers voor een gezond verpakkingsbeleid Verpakkingen zijn nodig, alleen moeten we er op een gezonde manier mee omgaan. Dat kan op verschillende manieren: Preventie Hoe minder verpakkingen, hoe minder we moeten sorteren en recycleren. Dat spreekt voor zich. Daarom leveren bedrijven 辿n consumenten inspanningen om verpakkingen te vermijden en het gewicht ervan te ver足 minderen. Hergebruik Ook herbruikbare verpakkin足 gen verkleinen de hoeveelheid afval die moet worden gesor足 teerd en gerecycleerd. Denk maar aan herbruikbare zakken in supermarkten of verpakkin足 gen met statiegeld. Recyclage Niet alle verpakkingen kun足 nen vermeden worden of zijn geschikt voor hergebruik. Voor die verpakkingen is recyclage meestal de beste oplossing.
  • 3. Alle hierboven vermelde fracties kunnen ook naar het containerpark worden gebracht. Goed sorteren is belangrijk als we papier, glas, plastic flessen en flacons, drankkartons en metalen verpakkingen op een effi足 ci谷nte manier willen recycleren. En dat begint dus bij jou thuis. Sommige materialen maken het recyclageproces een stuk moei足 lijker of zelfs onmogelijk. Daarom mogen bijvoorbeeld hittebe足 stendig glas van ovenschotels en kookplaten, spiegels of borden niet in de glasbol. Vervuild of vet papier, cellofaanpapier en plastic folie mogen niet bij het papier-karton en botervlootjes of yoghurtpotjes mogen niet in de blauwe zak. Hoe beter je de sorteerinstructies volgt, hoe zuiverder de mate足 rialen die naar de recyclagebedrijven gaan en hoe gemakkelijker de recyclage zal verlopen. Op een paar uitzonderingen na wor足 den huishoudelijke verpakkingen overal in ons land op dezelfde manier ingezameld. Hieronder vind je de verschillende stappen. Waarom is goed sorteren belangrijk? Meer informatie over sorteren vind je in de sorteergids op www.fostplus.be Voorbereiding tot ovenklaar glas Verwerkers van oud papier en karton Sorteercentrum - Lege transparante glazen flessen, bokalen en flacons - In de glasbol - Papieren en kartonnen ver足 pakkingen, samen met oude kranten en tijdschriften - Samengebonden of in een kartonnen doos - PMD (Plastic flessen en flacons, Metalen verpak足 kingen, Drankkartons) - Ingezameld in blauwe PMD-zakken Glasfabrieken Papierfabrieken Recyclagebedrijven Glas Papier-karton PMD De voorwerpen van morgen R die sorteer je vandaag I 3
  • 4. Zo werkt het Glas Een glazen fles kan meer dan 80% gerecycleerd glas bevatten. Maar dat kan enkel als het glas goed gesorteerd wordt aan de bron. En daar kan ook jij voor zorgen! 4 I Glas 1 Inzamelen Voor het recyclage proces is het belangrijk dat wit en gekleurd glas goed gescheiden worden. Daarom zijn er ofwel aparte glasbollen voorzien of glasbollen met twee afzonderlijke compartimenten. De vrachtwagens die het glas ophalen beschikken eveneens over een scheidingswand. In het recyclagebedrijf lost de vrachtwagen de inhoud op twee stapels: wit glas aan de ene kant, gekleurd glas aan de andere. Bepaalde materialen maken het moeilijk of zelfs onmogelijk om glas te recycleren. Daarom mogen bijvoorbeeld keramiek, porselein of stenen niet in de glasbol. Ook hittebestendig glas, dat sterk op glas lijkt, hoort niet in de glasbol thuis. 2 Verkleinen en zuiveren Het hittebestendige materiaal van onder meer ovenschotels en kookplaten lijkt misschien wel op glas, maar het is de grootste vijand van het glasrecyclageproces. Ook onzuiverheden zoals aardewerk, steen, porselein, worden verwijderd. Ze jagen de recyclagekosten de hoogte in en kunnen leiden tot productiefouten in de nieuwe flessen. In het ergste geval kunnen de ovens zelfs beschadigd raken! Let dus goed op bij het sorteren. De medewerkers in het recyclagebedrijf verwijderen eerst de grootste onzuiverheden met de hand. Het glas wordt dan in scherven van een paar centimeters gebroken. Magneten verwijderen de ferrometalen uit de glasscherven. Nonferrometalen zoals aluminium worden met wervelstroomscheiders* verwijderd en daarna gerecycleerd. Alle recyclagebedrijven zijn uitgerust met geavanceerde optische systemen, die verdere onzui- verheden verwijderen en het glas zelfs kunnen scheiden op basis van kleur. * Sorteren met wervelstroomscheider: het aluminium krijgt een specifieke magnetische lading. Wanneer het daarna in een magnetisch veld terechtkomt, wordt het afgestoten en zo uit het glas verwijderd. 3 Smelten De zuivere glasscherven, ook wel ovenklaar glas genoemd, worden in ovens gesmolten en krijgen een nieuwe vorm en een nieuw leven als fles of bokaal. Tijdens de productie van nieuw glas zijn temperaturen tussen 1.500 en 1.600属C nodig om zand, natriumcarbonaat (soda) en kalk te mengen. Door gerecycleerd glas te gebruiken, besparen we dus niet alleen natuurlijke grondstoffen. De glasfabriek heeft ook tot zelfs 25% minder energie nodig en er is meer dan de helft minder soda nodig om het smeltpunt te verlagen. Glas kan oneindig worden gerecycleerd zonder kwaliteitsverlies. Waarom glas recycleren?
  • 5. Bron: www.fostplus.be - www.verre-avenir.org Producten uit gerecycleerd glas Op de pagina hiernaast kan je lezen dat glas oneindig kan worden gerecycleerd. De eindproducten zijn dus opnieuw flessen, flacons of bokalen die voedingswaren of industri谷le producten optimaal beschermen. glazen verpakkingen het grootste deel van de huishoudelijke verpakkingen vertegen足 woordigen? Ze zijn goed voor ongeveer 40% van het totale gewicht. glas bijna de helft van het totaal gewicht selectief ingezamelde verpakkingen ver足 tegenwoordigt? door 辿辿n ton glas te recycleren, er 250 tot 300 kg minder CO2 wordt uitgestoten? in Belgi谷 jaarlijks meer dan 330.000 ton glazen verpakkingen worden gerecycleerd? er aanwijzingen zijn dat glas 4.000 jaar v坦坦r Christus al bestond bij sommige vol足 keren? De eerste teruggevonden gebruiks足 voorwerpen in glas gaan terug tot 1.500 jaar voor onze jaartelling. Het gaat onder meer om schalen, kommen en flessen. Wist je dat... De voorwerpen van morgen R die sorteer je vandaag I 5
  • 6. Papier-Karton Gerecycleerd papier en karton vind je overal. Kranten, tijdschriften, kartonnen verpakkingen elke dag krijg je gerecycleerd papier en karton in handen! 6 I Papier - Karton Waarom papier en karton recycleren? 1 Inzamelen en verwerken Na de ophaling wordt het gebruikte papier meestal gesorteerd volgens kwaliteit. Oud papier wordt van karton gescheiden. Het karton wordt opnieuw gebruikt om verpakkings- karton te maken. Kranten en magazines vormen de basis voor de productie van nieuwe tijdschriften en papier van hoge kwaliteit, onder meer voor sanitair of grafisch gebruik. 2 Pulp maken Door water toe te voegen aan het oude papier en karton, ontstaat een bruinachtige brij, de zogenaamde pulp. Alle ongewenste bestanddelen zoals lak, nietjes, vernis, lijmresten, plastic en touw worden verwijderd. 3 Ontinkten Om papiersoorten van hoge kwaliteit te maken, moet alle inkt uit het oude papier worden verwijderd. Dat proces heet ontinkten. Soms wordt het papier ook gebleekt. 4 Persen en drogen De papierpulp wordt achtereenvolgens ontwaterd, geperst en gedroogd. Afhankelijk van het soort papier, ondergaat de pulp verschillende afwerkingen. Zo werkt het Papierdeeg maken uit oud papier vraagt weinig energie. Heel wat recyclagebedrijven leveren bovendien inspanningen om het water dat nodig is tijdens de productie te hergebruiken. Papier kan niet oneindig gerecycleerd worden. Na elke bewerking vermindert de kwaliteit van de houtve- zels. De vezels kunnen gemiddeld vijf tot zeven keer opnieuw worden gebruikt. Om de kwaliteit van het eindproduct te verhogen, kunnen nieuwe vezels worden toegevoegd. Hoe hoger de gewenste kwaliteit, hoe meer extra vezels er nodig zijn. on
  • 7. Bron: Documentatie Cobelpa en Fetra Producten op basis van gerecycleerd papier-karton Gerecycleerd papier en karton kom je elke dag tegen. Kranten en magazines worden gedrukt op gere- cycleerd papier. Ook schrijfblokken, schriften, tekenpapier of printpapier zijn vaak gerecycleerd. En ten slotte bevat ook keukenpapier, toiletpapier en papieren zakdoekjes meestal gerecycleerd papier. Gerecycleerd karton vind je onder meer terug in verpakkingskarton en kartonnen dozen alles om dingen op te bergen, te verzenden of te beschermen. Maar er zijn ook producten waarvan je niet zou verwachten dat ze gerecycleerd papier en karton bevatten. Wat dacht je bijvoorbeeld van gezelschapsspelen, tussenwanden, of... de prullenmand. De voorwerpen van morgen R die sorteer je vandaag I 7 het papierverbruik in Belgi谷 de laatste 25 jaar meer dan verdubbeld is? er in Belgi谷 jaarlijks bijna 200.000 ton verpakkingspapier en -karton van huishou足 delijke oorsprong wordt gerecycleerd? de Belgische papiersector per jaar onge足 veer een miljoen ton gerecycleerd papier gebruikt? 辿辿n enkele krant met een grote oplage per dag minstens 50 ton papier gebruikt? een papiermachine per jaar meer dan 400.000 ton papier kan produceren? de Europese papierindustrie in totaal meer dan 50% oud papier gebruikt? Wist je dat...
  • 8. Zo werkt het Plastic flessen en flacons Door plastic te recycleren, verbruiken we minder aardolie. Vandaag staat de techniek goed op punt en worden verrassende nieuwe producten gemaakt uit gerecycleerd plastic. 8 I Plastic flessen en flacons De recyclage van PET-flessen en HDPE-flacons is een goede zaak, zowel economisch als ecologisch. Er wordt minder energie verbruikt dan bij de productie van nieuw plastic en er zijn minder grondstoffen nodig, waaronder aardolie. Bovendien komen de plastic flessen niet langer bij het restafval terecht. Een dubbel voordeel dus: we betalen minder 辿n we vervuilen minder! Waarom plastic recycleren? 1 Selectief inzamelen Niet alle plastic verpakkingen zijn geschikt voor recyclage. Er bestaan heel veel verschillende soorten kunststoffen, die voor de meest uiteenlopende toepassingen gebruikt worden. Om effici谷nt te kun- nen recycleren, moeten ze echter in voldoende grote hoeveelheden beschikbaar zijn en moet de kwaliteit ervan voldoende hoog zijn. Vandaag is dat bij twee types plastic verpakkingen het geval. Het gaat om de transparante PET-flessen van voornamelijk water en frisdranken en de ondoorzich- tige HDPE-flacons voor melk, shampoo, zeep en schoonmaakmiddelen. Ze worden ingezameld via de blauwe PMD-zak of via het containerpark. 2 Sorteren Kleurloze PET, groene PET, blauwe PET en HDPE worden gesorteerd in gespecialiseerde centra. Het sorteren gebeurt manueel of via een optische scheider. 3 Vermalen en wassen De PET-flessen en de HDPE-flacons doorlopen na het sorteren meerdere fasen. Ze worden achtereen- volgens vermalen, gewassen en omgevormd tot zeer zuivere schilfers of gebruiksklare korrels. 4 Verwerken De schilfers en korrels worden gesmolten en via verschillende technieken verwerkt in nieuwe producten.
  • 9. Bron: Federplast Plarebel Producten uit gerecycleerde PET of HDPE Gerecycleerde PET vind je onder meer als vulling van jassen, matrassen, slaapzakken en tapijten. Ook truien, sweatshirts, T-shirts, mutsen, handschoenen en sjaals in fleece maken gebruik van PET. Andere courante toepassingen zijn flessen en flacons, industri谷le folies, potjes, bindstrips en blisterverpakkingen. Gerecycleerde HDPE wordt onder meer gebruikt voor bidons, opbergbakken, kisten, rekken, manden, containers, leidingen, kabelkokers, wikkelingen, palletten, tussenwanden en buizen. De voorwerpen van morgen R die sorteer je vandaag I 9 de afkorting PET staat voor PolyEthyleen Tereftalaat? En HDPE voor Hoge Densiteit PolyEthyleen? enkel flessen en flacons uit PET en HDPE worden gerecycleerd? De recyclage van andere kunststofsoorten is ecologisch en economisch nog niet verantwoord. plastic flessen en flacons 2,3% uitmaken van het totale gewicht aan huishoudelijk afval, maar dat ze in volume 10% innemen? inBelgi谷jaarlijksmeerdan65.000tonplastic verpakkingen worden gerecycleerd? de Belg Leo Baekeland aan de wieg stond van de hedendaagse plasticindustrie? Hij ontdekte het bakeliet in 1907. er in Belgi谷 jaarlijks meer dan 10.000 kiloton kunststoffen in primaire vorm wor足 den geproduceerd, of ongeveer 945 kg per inwoner? Wat betreft verwerking van kunststoffen zitten we aan ongeveer 200 kg/inwoner. Verpakking vertegenwoordigt 22,5% van de kunststof- en rubberverwer足 king in Belgi谷. 50% van het kunststofafval in Europa, nuttig toegepast wordt, waarvan 20,4% mecha足 nisch gerecycleerd. Negen Europese landen waaronder Belgi谷 valoriseren meer dan 80% van hun kunststofafval. Wist je dat...
  • 10. Zo werkt het Een groot deel van het staal en aluminium dat je vandaag in producten terugvindt, werd gerecycleerd. Ieder jaar wordt in Europa zon 85 miljoen ton staal gerecycleerd. Voor aluminium gaat het om meer dan 5 miljoen ton of bijna de helft (40%) van de totale vraag. 10 I Staal en aluminium Waarom staal en aluminium recycleren? Staal en aluminium Staal is een grondstof die oneindig kan gerecycleerd worden, zonder het minste kwaliteitsverlies. Dat bespaart niet alleen grondstoffen zoals steenkool en ijzererts, maar ook tot 75% energie. De recyclage van aluminium bespaart zelfs tot 95% energie in vergelijking met de productie van nieuw aluminium. 1 Sorteren aan de bron Metalen verpakkingen zoals conservenblikken en drankblikjes horen in de blauwe zak of in de PMD- container op het containerpark. Zo vinden ze gemakkelijk de weg naar hun nieuwe leven. 2 Magnetisch sorteren Staal en aluminium kunnen dankzij hun fysieke eigenschappen automatisch gesorteerd worden. Bij staal worden magneten gebruikt, bij aluminium wervelstroomscheiders (zie p. 4). 3 Zuiveren De metalen verpakkingen worden vermaald, gezuiverd en gescheiden in homogene fracties. Het staal gaat naar de staalfabriek, het aluminium naar gespecialiseerde smelterijen. 4 Smelten Staal recycleren kan op twee manieren. Ofwel wordt het gebruikte staal toegevoegd aan het gietijzer uit de hoogovens, ofwel wordt het gesmolten in elektrische ovens die enkel gerecycleerd staal gebruiken. Ook voor aluminium zijn er steeds meer ovens die specifiek werden ontwikkeld voor de verwerking van gerecycleerd aluminium. 5 Vormgeven Het gesmolten metaal wordt in de vorm van het gewenste eindproduct gegoten. Staal wordt in staven of cilinders gegoten, aluminium in blokken. 6 Walsen Het metaal wordt verder bewerkt tot half-afgewerkte producten die hun weg vinden naar de meest uiteenlopende toepassingen in transport, bouw of verpakking.
  • 11. Bron: Apeal, EAA Producten uit gerecycleerd staal en aluminium Gerecycleerd staal vind je overal terug, van scheermesjes tot stalen constructies voor wolkenkrab- bers, van koffiezetapparaten tot kranen voor containers. Veel verpakkingen bestaan uit gerecycleerd staal. Denk maar aan conservenblikken, drankblikjes en thee- en koffiedozen in de voedingsindus- trie, verpakkingen voor schoonheidsproducten, deodorants, insectenverdelgers en schoonmaakpro- ducten en ten slotte ook industri谷le vaten en bidons. Ook auto-onderdelen en elektrische huishoud- toestellen bevatten heel wat staal. Ten slotte vind je staal ook in minder verwachte hoeken, onder meer in moderne medische apparatuur. Aluminium is zeer populair in de voedingssector: drankblikjes, schotels voor bereide maaltijden, con- servenblikken of de afsluitfolie van plastic verpakkingen voor zuivelproducten. Ook in de bouwsec- tor wordt aluminium gebruikt, onder meer in elektriciteitskabels en raamprofielen. Ten slotte speelt het materiaal een grote rol in de industrie: voor onderdelen van autos en elektrische huishoudtoe- stellen wordt vaak aluminium gebruikt, net als voor de metalen pigmenten in verf. De voorwerpen van morgen R die sorteer je vandaag I 11 een rol staal van 10 ton goed is voor onge足 veer 360.000 conservenblikken? de Belgische staalindustrie zon 5 miljoen ton schroot of gebruikt staal per jaar ver足 werkt? het gebruik van schroot op wereldniveau meer dan 50% van de jaarlijkse staalpro足 ductie bedraagt? nieuwe kwaliteiten staal met hoge weer足 stand het gewicht van autos aanzienlijk reduceren? aluminium een vrij recent product is? Het werd pas in 1825 voor de eerste keer gepro足 duceerd. er in Belgi谷 jaarlijks meer dan 80.000 ton huishoudelijke metalen verpakkingen gerecycleerd worden? aluminium veel gebruikt wordt in de voe足 dingssector? Aluminium is licht, buigzaam en een uitstekende geleider van warmte en elektriciteit. Bovendien tast het de smaak van het voedsel niet aan. Wist je dat...
  • 12. Zo werkt het Drankkartons zijn de verpakkingen bij uitstek voor onder meer melk, fruitsap, sojadranken, soepen of sauzen. Ze zijn handig in gebruik, zowel thuis als voor de meeneemlunch. Drankkartons worden net als het oude papier en karton gerecycleerd. 12 I Drankkartons Waarom drankkartons recycleren? Drie materialen, meerdere bestemmingen Drankkartons De pulp van drankkartons levert lange vezels op van hoge kwaliteit. Het proc辿d辿 wordt vandaag toegepast in een tiental fabrieken in Europa, maar ook in Noord-Amerika, Australi谷 en Azi谷. Drankkartons zijn heel bijzondere verpakkingen, samengesteld uit karton, polyethyleen (plastic) en meestal een fijn laagje aluminium. De drie bestanddelen worden gescheiden en meestal afzonderlijk gerecycleerd. 1 Selectief inzamelen Drankkartons worden ingezameld via de blauwe zak of de PMD-container in het containerpark. 2 Sorteren De drankkartons worden in het sorteercentrum meestal automatisch gesorteerd met een wervelstroom- scheider of door een optische scheider. De wervelstroomscheider detecteert het flinterdunne aluminium- laagje dankzij de magnetische werking. Op pagina 4 vind je hierover meer uitleg. De optische detector werkt op basis van het plastic laagje (polyethyleen). 3 Recycleren De drankkartons worden, net zoals oud papier, met water vermengd tot pulp. Dat gebeurt in een zoge- naamde pulper, een kuip met een draaiende schroef onderaan of een draaiende trommel. Het water weekt de kartonvezels los en ook de plastic en aluminiumlaagjes komen los. Na dit herpulpen worden de papier- vezels verder gezuiverd. Het plastic en aluminium blijven achter in een grote zeef. Van de papierpulp worden onder meer huishoudpapier, absorberend papier, omslagen, briefpapier, papie- ren zakken en kartonnen dozen gemaakt. Het plastic en aluminium van de drankkartons gaan vaak naar cementfabrieken. Het plastic dient er als energiebron, het aluminium als bindmiddel in het cement of als grondstof voor de productie van bouwplaten. Soms gebruikt de papierfabriek zelf het plastic als energie- bron om de papierpulp te drogen. Het aluminium gaat dan naar aluminiumfabrieken die het opnieuw smel- ten om er nieuwe producten van te maken.
  • 13. Bron: Recarton Producten uit gerecycleerde drankkartons De kartonvezels van drankkartons worden gebruikt voor de productie van huishoudpapier, kaftpapier, industrieel absorberend papier, sterk karton, papieren zakken, omslagen, kantoorpapier en zijdepapier. Het plastic en aluminium vinden meestal een nuttige toepassing in de cementindustrie. Het plastic wordt soms ook gebruikt als energiebron voor het drogen van het papierdeeg in de papiermachine. De voorwerpen van morgen R die sorteer je vandaag I 13 er in Europa een tiental papierfabrieken zijn die drankkartons kunnen recycleren? Soms worden ze afzonderlijk gerecycleerd, soms samen met oud papier. de vezels van gerecycleerde drankkartons lang en van goede kwaliteit zijn? Ze worden dan ook vaak gebruikt om gerecycleerde producten steviger te maken. drankkartons samengesteld zijn uit 75% karton, 20% plastic (polyethyleen) en 5% aluminium? de drie materialen samen voor een opti足 male bewaring van het product zorgen? Het karton geeft de verpakking de nodige stevigheid. Het plastic maakt de verpak足 king waterdicht en hecht het aluminium aan het karton. Het aluminium beschermt het voedsel tegen licht en lucht. De drie samen zorgen ervoor dat de smaak, de voe足 dingsstoffen en de vitamines maandenlang bewaard blijven. meer dan driekwart (77%) van de drankkar足 tons gerecycleerd worden? Het gaat jaar足 lijks om bijna 15.000 ton. door 1 ton drankkartons te recycleren, er tot 900 kg minder broeikasgassen worden uitgestoten? En dat er zon 2 m3 afval ver足 meden wordt? Wist je dat...
  • 14. 14 I Wie is Fost Plus? Wie is Fost Plus? Fost Plus verenigt ongeveer 5.400 ondernemingen die producten op de markt brengen voor con足 sumenten en daarbij verpakkingen gebruiken. Ze werken via Fost Plus samen om zoveel moge足 lijk verpakkingen te recycleren of nuttig toe te passen. Fost Plus is een vzw (Vereniging Zonder Winstoogmerk), wat betekent dat de vereniging niet de bedoeling heeft winst te maken. De aangesloten ondernemingen betalen jaarlijks een financi谷le bijdrage aan Fost Plus, gebaseerd op het type verpakking papier-karton, plastic, glas, enzovoort en het aantal verpakkingen die ze op de markt brengen. De bijdragen financieren de selectieve inzameling en recyclage van huishoude足 lijke verpakkingen in heel Belgi谷. Fost Plus zet informatiecampagnes en promotieacties op rond sorteren en recycleren. Daarnaast co旦rdineert en financiert de organisatie de selectieve inzameling, de sortering en de recyclage van huishoudelijke verpakkingen. Fost Plus draagt op die manier bij tot een beter leefmilieu. Dankzij een goede samenwerking tussen alle partijen wordt in Belgi谷 meer dan 93% van de huishoudelijke ver足 pakkingen gerecycleerd. Wat betekent het Groene Punt-logo? Op sommige verpakkingen vind je het Groene Punt-logo. Het geeft aan dat het bedrijf dat het product op de markt brengt, een financi谷le bijdrage levert om de verpakking te laten inzamelen en recycleren. Het logo wordt vaak verkeerd ge誰nterpreteerd. Zo denken veel mensen dat het gaat om gerecycleerde producten, of ze gaan ervan uit dat de verpakking in de PMD-zak mag. Dat is echter niet altijd het geval. Het betekent ook niet dat de verpakking sowieso selectief ingezameld en gerecycleerd zal worden. Lesmateriaal beschikbaar Fost Plus stelt gratis pedagogisch materiaal ter beschikking. Surf naar www.fostplus.be waar je het pedagogisch dossier voor lager en secundair onderwijs kan downloaden. Je vindt er ook uitleg over de PMD-bakken en papier-karton-kratten die je kan bestellen voor je klaslokaal.
  • 15. De voorwerpen van morgen R die sorteer je vandaag I 15 Recyclage werkt 27 PET-flessen R 1 fleece trui PET-flessen worden gerecycleerd tot polyester textielvezels voor truien en T-shirts, maar ook voor matrasvullingen en tapijten. HDPE-flacons R opbergbak Gerecycleerde HDPE-flacons worden opbergbakken en prullenman- den. In de industrie wordt gerecycleerd HDPE gebruikt voor leidingen, kabels, palletten en buizen. 670 drankblikjes R 1 fiets Gerecycleerd aluminium wordt gebruikt voor de productie van nieuwe verpakkingen, en in de transportsector en de bouw. Maar een nieuwe fiets bevat eveneens gerecycleerd aluminium. 19.000 conservenblikken R 1 auto Gerecycleerd staal vind je terug in alle nieuwe stalen voorwerpen: conservenblikken, auto-onderdelen, huishoudapparaten, enzovoort. Drankkarton R kartonnen doos Het karton van de drankkartons wordt gerecycleerd tot huishoudpapier, industrieel absorberend papier, omslagen, briefpapier, kartonnen dozen, papieren zakken, enzovoort. Glazen fles R glazen bokaal Gerecycleerd glas heeft dezelfde eigenschappen als nieuw glas en is dus uitstekend geschikt om nieuwe flessen te maken. Een transparante glazen fles kan tot 80% gerecycleerd glas bevatten. Oud papier-karton R nieuwe kartonnen doos Oud papier en karton wordt gewoon nieuw papier en karton. Om stevigheid en kwaliteit te blijven garanderen, moeten regelmatig nieuwe vezels toegevoegd worden.
  • 16. V.U.: J. Goossens Fost Plus vzw Olympiadenlaan 2 BE-1140 Brussel T + 32 2 775 03 50 F + 32 2 771 16 96 fostplus@fostplus.be 2013 www.fostplus.be De voorwerpen van morgen R die sorteer je vandaag