1. LURREKO KLIMA ETA
PAISAIAK
NATUR INGURUNEA: erliebeaz, zoruaz, klimaz, landarediaz eta faunaz osaturik
dago.
PAISAIAK: paisaiaz ari garenean, natur inguruneaz ari gara, baina gizakiaren ekintza
kontuan harturik.
Paisaiak, naturalak edo gizatiartuak izan daitezke:
PAISAIA NATURALA: inguruak berezko dituen elementuak ditu eta gizakiak ez du
eraldatu edo oso gutxi.
PAISAIA GIZATIARTUA: lurra biziki aldatu egin denean, gizakiak bertan egotearen
ondorioz.
www.slideshare.net/.../gizakion-eta-ingurunearen-arteko-harremana
3. LURREKO KLIMAK
KLIMAREN ELEMENTUAK: tenperatura, hezetasuna, presioa, haizea eta
prezipitazioa dira.
KLIMAREN ERAGILEAK: latitudea, altitudea eta itsasoarekiko distantzia
KLIMA BEROKO ZONA:
Kantzer tropikoaren eta kaprikornio tropikoaren artean dago eta intsolaziorik
handiena hartzen du.
Zona beroan ez dago negurik eta hilabete hotzeneko batez besteko tenperatura
18尊Ctik gorakoa da.
Hiru klima mota daude: EKUATORIALA, TROPIKALA eta BASAMORTUKOA.
KLIMA EPELEKO ZONAK:
Bi hemisferioetan zabaldurik daude, klima beroko eta hotzeko zonaren artean.
Eremu epeletan klima mota ugari daude, latitudearen, altitudearen eta
itsasoarekiko distantziaren arabera.
Klima motak:ITSASALDEKOA, MEDITERRANEOA eta KONTINENTALA.
Klima epeletan lau urtaroak gertatzen dira: negua, uda, udaberria eta udazkena.
KLIMA HOTZEKO ZONAK:
Klima hotzeko zonak poloetan daude eta 2500 metrotik gorako goi-mendietan.
KLIMA POLARRAREN eta GOI-MENDIETAKO ezugarriak: negu luzeak eta gorriak
dira, prezipitazio urriak eta sarri elur modura.
5. EKUATOREKO PAISAIA
Ekuatore inguruan kokatzen da: Amazonas ibaiaren arroan, Ertamerikan, Zaire
ibaiaren arroan, Gineako Golko inguruan eta Asiako hego-ekialdean.
1.1-KLIMA:
-Bero handia egiten du, 25尊C inguru.
-Prezipitazioak oso ugariak dira 2000mm. Lurrunketa eta hezetasuna handia izanez,
ia egunero daude EURI JASAK.
1.2-IBAIAK:
-Lurreko ibairik EMARITSUENAK eta ERREGULARRENAK dira.
1.3-LANDARETZA:
-Landaredi jori-joria eta espezie ugari daude, OIHANA (Asian JUNGLA esaten da).
-Oihana, planetako aniztasun biologiko handiena (Munduko Birikak).
Zuhaitz oso luzeak 80m-tik gorakoak eta oihanpean giro ilun eta hezea.
Zuhaitz preziatuak: EBANOA, KAOBA
1.4-FAUNA:
-Oihanean badira, txori, narrasti eta intsektu espezie ugari, ugaztunekin batera.
Espezie asko desagertu dira edo zorian daude, gizakiaren ustiapen neurrigabeagatik.
2.-ZONA EKUATORIALEKO BIZILAGUNAK:
-Herri indigenak, Amerika eta Afrikako oihanetan, fruitu bilketatik eta ehizatik bizi
dira gehien bat.
-Asiako oihan ekuatorialean jende asko bizi da.
6. PAISAIA TROPIKALA
Klima ekuatorialeko eremutik iparraldera eta hegoaldera kokatzen da. Ertamerika
eta hegoamerika; Afrikako erdi eta hegoaldea; Asiako hegoaldea eta Australiako
ipar-ekialdean.
1.1.-KLIMA:
Bero handia egiten du urte osoan, eremu ekuatorialean bezala, baina oszilazio
termikoa handiagoa da.
Bi urtaro bereizten dira: URTARO HEZEA edo uda eta URTARO LEHORRA edo
negua. Ekuatoretik urrundu ahala, urtaro lehorra luzeagoa da.
1.2.-IBAIAK:
Ibaien emaria oso gorabeheratsua da, urtaroaren arabera.
Urtaro lehorrean, ibaiek ia ez dute urik eta euritean UR-GORALDI handiak izaten
dira, batzuetan uholdeak eraginez.
1.3.- LANDARETZA:
Ekuatoretik gertu BASO TROPIKALA dago; ibai tropikalen ertzetan, ILARAKO
BASOA, baso oso itxia
Tropikoetako landaretza nagusia: SABANA: belar oso altuak, zuhaixka batzuk eta
zuhaitz gutxi. Landaredia urtaroaren arabera kolorez aldatuz.
Ekuatoretik urruntzean, landaredia urriagoa da, landare hosto gogorrak, sasi
arantzatsuak, landaredi gabeko lurzorua... ESTEPA da.
1.4.- FAUNA:
Hegazti aniztasun handia, tximeletak, liztorrak, sagu-zaharrak...
Sabanan: belarjale ugari, elefanteak, errinozeroak, gazelak zebrak... Eta
harrapariak: lehoiak, hienak, gepardoak..
7. BASAMORTUKO PAISAIA
BASAMORTUKO PAISAIA BEROA, tropikoetatik gertu, itsas korronte hotzetatik
hurbil eta zona kontinentaletan kokatzen dira.
1.1.- KLIMA:
Bero handia egiten du, urte osoan barrena. Oszilazio termiko handia eguna eta
gauaren artean eta oso euri gutxi 250mm behera eta euri irregularrak.
1.2.- UR IBILGUAK:
Basamortu beroetan ez dago ur-ibilgu iraunkorrik!
Basamortu batzuetan WUADI izeneko ur-ibilguak daude, ia urte osoan lehor eta
euria egiten duenean soilik dakarte ur pixkat
1.3.-LANDARETZA ETA FAUNA:
Landare bakan batzuk besterik ez, (kaktusak, arantzadun baten bat...)
Urik eta landarerik gabe, animalia gutxi, (eskorpioiak,sugeak, gameluak...)
2.- BASAMORTUKO BIZILAGUNAK:
Jende gutxi bizi da.
Basamortuen mugetan, artzain nomaden (leku batetik bestera doazenak)
taldeak bizi dira.
Populazio SEDENTARIOA, oasien ondoan bizi da.
OASIA: berdegunea da, lur azpiko ura duena.
8. LURREKO BASAMORTUAK
TROPIKOETAKO BASAMORTUAK
Tropikoetatik hurbil daude: SAHARA, ARABIA eta KALAHARI.
KOSTALDEKO BASAMORTUAK:
Kostaldetik hurbil, itsas korronte hotza pasatzen denean sortuak.
Ur hotzek ez dute lurrunketa faboratzen, airea lehorra da eta hozten denean ez du
euririk egiten: ATAKAMA, NAMIBIA eta HAREAZKO BASAMORTU HANDIAN.
BARNEALDEKO BASAMORTUAK:
Mendikate altuek itsasoaren eragina eragotzitako lekuetan ematen dira, GOBI edo
AMERIKAKO MENDEBALDEKO eta ERDIALDEKO BASAMORTUAK.
BASAMORTU MOTAK
HAREAZKOAK: Ohikoenak dira, bertan DUNAK dira nagusi
HARRIZKOAK: Nahiko lurralde lauak, harriz beteak eta WADIak zeharkatuta.
HAITZEZKOAK: Haitz handiz osaturiko lurraldea, isolaturik edo haitz multzo
garaiak osatuz.
10. ITSASALDEKO PAISAIA
Ekuatoretik iparraldera eta hegoaldera kokatzen da 40尊 eta 60尊ko paraleloen
artean.Ipar hemisferioan, Europako eta Iparramerikako mendebaldeko kostaldeak
hartzen ditu eta hego hemisferioan, Txile eta Argentinako hegoaldeko kostaldea,
Australiako hego-ekialdea, Tasmania eta Zelanda Berria.
1.1.-KLIMA:
-Kostaldean daudenez, mendebaldeko haizeak etengabe jotzen du.
-Euri txikia eta ETENGABEA
-Ozeanoak tenperaturak leuntzen ditu, ez du hotz eta bero handirik egiten,
ATLANTIARRA ere deitua, ozeano honek bustitzen dituelako kostaldeak.
-4 urtaroak ematen dira.
1.2.-IBAIAK:
-Ibaiek emari OPAROA eta ERREGULARRA dute urte osoan euriagatik.
1.3.-LANDARETZA:
-Baso hostogalkorra hazten da, tenperatura leun eta etengabeko euriak direla medio.
-Hotza hasterakoan zuhaitzek hostoa galtzen dute.
-Lainoak nagusi badira, hezetasun handia badago eta haize gogorrak, basoaren ordez
ZAKARDIA (sastraka arantzadunez osatua) agertzen da.
-Landaredi mota nagusia BELAR SOROA da, aziendari, berezko elikagaia ematen diona.
1.4.-FAUNA:
-Hosto erorkorreko basoetan, ugaztun ugari: hartzak, azeriak, basurdeak hegazti asko
baita.
-Zakardietan karraskari txikiak: saguak, satorrak
11. 2. GIZATALDEEN ETA INGURUNEAREN
ARTEKO HARREMANA
MENDEBALDEKO EUROPAN: Atlantikoak bustitako lurraldeetan
jende asko bizi da; Hiri handiak eta industria gune garrantzitsuak.
IPARRAMERIKAKO MENDEBALDEKO KOSTALDEAN eta
TXILEKO eta ARGENTINAKO HEGOALDEAN: jende gutxi xamar
bizi da eta basoak ugariak dira.
AUSTRALIAN, TASMANIAN eta ZELANDA BERRIAN belarra
oparo hazten da, behi eta ardi azienda modu estentsiboan hazteko
aukera emanez.
12. PAISAIA MEDITERRANEARRA
Mediterraneo itsasoko kostaldean, Kaliforniako (E.B)kostaldean, Txileko erdialdeko
kostaldean, Hego Afrikan eta Australiako hego eta hego-ekialdean dago.
1.1.-KLIMA:
-Berotsua eta uda lehorrak dira.
-Udan aire bero subtropikala, neguak leunak dira itsasoaren eraginez.
-Udan oso euri gutxi egiten du, udazkenean ordea euri asko eta zenbaitetan euri jasak.
1.2.-IBAIAK:
-Ibai hauen ur-emaria urria eta irregularra da.
-Udan ibaiek ur gutxi daramate eta batzuk erabat lehor daude. Uda idorraren ondoren,
ohikoa izaten da ekaitzek UHOLDEAK eragitea.
-UHOLDEAK eta UHALDIAK Espainian dagoen arrisku naturaletan ohikoenak dira,
batez ere ekialdean: Katalunian, Valentzian, Murtzian eta Andaluzian.
1.3.-LANDARETZA:
-Baso Mediterraneoak ZUHAITZ HOSTOIRAUNKORREZ osaturik daude: pinuak,
arteak... hosto txikiak, gogorrak edo biloz estalitakoak.
-Zuhaitzen azpian SASTRAKADI arantzatsua hazten da, hosto txikikoa.
-Suteek basoa desagertarazten dutenean, sastrakadi itxia: MAKIA eta GARRIGA.
1.4.-FAUNA:
-Paisaia Mediterraneoan ez da ugaztun handirik bizi: basasaguak, untxiak, erbiak,
sugeak... Eta intsektu mota ugari dago.
13. 2. GIZATALDEEN ETA INGURUNEAREN
ARTEKO HARREMANA
Euri jasek material asko eraman eta itsasertzetan eta ibar hondoetan sedimentatu dira
lautadak eratu arte. Lautada horiek oso emankorrak eta egokiak dira nekazaritzarako.
Labore nagusiak: zerealak, mahatsondoak, olibondoak...eta abeltzaintzari dagokionez
ARDI-AZIENDA da nagusi.
Ureztapenak NEKAZARITZA INTENTSIBOA garatu du eta UBIDEAK eta URTEGIAK
eraikitzeak, baratzeko produktuak errazten ditu.
Negua leuna denez, aukera dago arroza, kotoia, edo eta zitrikoak landatzeko.
Gaur egun BEROTEGIAK eraikitzen dira.
Mediterraneo itsasoaren inguruan dauden lurrak, tenperatura gozoak eta euri gutxi izaten
dute, horregatik Europako ipar eta ekialdeko TURISTEN JOMUGA bilakatu da.
14. PAISAIA KONTINENTALA
Ur masa handietatik urrun dauden lekuetan:Europa, Asia eta Iparramerika barneko lurralde
paisaia.
1.1.-KLIMA:
-Kontinente barneko lurraldeek ez dute itsasoaren eragin erregulatzailerik, muturreko tenperaturak
dituzte: udan oso oso beroak eta neguan asko hozten dira.
-Euri gutxi egiten du, euria bereziki udan.
-Neguak oso lehorrak eta udan lurzorua eta airea berotzen dira.
1.2.-IBAIAK:
-Euri gutxi egiten duen arren, ibaietako emaria anitzat hartzeko modukoa da eta ibai-arroak zabalak izaten
dira.
1.3.-LANDARETZA:
-Ipar hemisferioan, klimaren baldintzek, paisaia bi eragiten dituzte:
*Ipar iparreko eremuetan, uda ez da hain beroa izaten eta Baso koniferoa edo TAIGA hazten da: pinuz,
izeiz, haritzez edo urkiz osatua.
Taigako lurzorua oso pobrea izaten da.
*Hegoalderago, udan bero handia eta euri gutxi egiten duen lekuetan, taigaren ordez, belarrez jantzitako
eremu zabalak daude: ESTEPAK edo BELARDIAK.
1.4.-FAUNA:
-Konifero basoetan bizi diren animaliak: oreinak, altzeak, urtxintxak, mendiko erbiak...
2. GIZATALDEEN ETA INGURUNEAREN ARTEKO
HARREMANA
-Gizakiak TAIGAKO zuhaitzak erabiltzen ditu ZELULOSA egiteko, gero paper bihurtutakoa.
Pasaia mota hauek oso egokiak dira ABELTZAINTZARAKO eta NEKAZARITZA ESTENTSIBORAKO.
15. POLOETAKO PAISAIA
Poloetako zonak Lurraren muturretan daude: Zirkulu Polar Artikotik iparraldera eta Zirkulu
Polar Antartikotik hegoaldera.
-Planetako eremurik hotzenak dira,eguzki-izpiak oso inklinaturik iristen direlako eta
intsolazioa oso txikia delako.
1.1.- KLIMA:
-Hotz handi-handia egiten du.
-Tenperaturak 0尊tik beherakoak izaten dira eta -40尊Cra iris daitezke. Soilik udan izaten da
10尊Ctik gorako tenperatura.
-Ia ez du euririk egiten eta egiten duena elur modura, hortik BASAMORTU HOTZA izena.
1.2.- LANDARETZA:
-Paisaia ia beti, izotz geruza lodi batez estalirik.
-Udan izotz gabeko lurraldeetan: goroldioa, likena eta lore txikiak hazten dira, landare mota
honi TUNDRA deitzen zaio.
-TUNDRA, Ameriketako, Europako eta Asiako iparraldean hazten da.
-Lurzorua beti izozturik dauden lurraldeetan (ANTARTIKAN) ez dago inolako landaredirik.
1.3.- FAUNA:
-Tundra (goroldio, likena eta lore txikiak) animalia batzuentzako elikagaiak dira: hartz eta
elur oreinak adibidez.
1.4.- HOTZETAKO BIZILAGUNAK:
-Amerikako tundran ESKIMALAK bizi dira ehiztariak eta arrantzaleak izan dira.
-Eskandinaviako penintsularen iparraldean LAPONIARRAK bizi dira; artzainak dira eta elur
orein taldeak dituzte.
-Gaur egun teknologia berrien eta komunikazioen erraztasunen eraginez, herri horietako
bizimodua asko aldatu da, baliabide mineralak ustiatzen dira, adibidez PETROLIOA.
16. GOI MENDIETAKO PAISAIA
Goi mendiko eremuak 2.500mtik gora daude.
1.1.- KLIMA:
-Klima hotzetako ezaugarriak ditu.
-Tenperatura baxuak urte osoan, eta prezipitazioak ugariak dira.
-Zenbat eta gorago prezipitazio gutxiago eta tenperatura -0,6尊C /100m.ko
-Mendi gorenetako gailurretan prezipitazioak ia beti ELUR modura.
2.2 LANDARETZA:
-Latitudeak, altitudeak eta orientazioak goi mendietako landaredian eragina dute.
-Landaretza ALTUERA EZBERDINETAKO MAILETAN antolatuta dago.
2.3.- GOI MENDIETAKO BIZILAGUNAK:
- Bizilagunek abeltzaintza dute ogibide nagusia, baso ustiaketa ere.
-Urtegi asko eraiki dira, horregatik energia hidroelektrikoa sortzen dute.
-Ibarren azpiko aldean nekazaritza egiten da.
-Gaur egun, JARDUERA TURISTIKOAK garatzen ari dira: elurretako kirolak, alpinismoa,
trekkinga eta abar.
- Jarduera hauen eraginez, komunikazio bideak hobetu, eraikin gehiago egin eta
populazioa handitu da.
