Beata Drabik, "Nie tylko słowo nas zdradza", Przestrzenie komunikatu
0 likes1,298 views
More Related Content
Viewers also liked (15)
Similar to Beata Drabik, "Nie tylko słowo nas zdradza", Przestrzenie komunikatu (20)
More from Małopolski Instytut Kultury (20)
Beata Drabik, "Nie tylko słowo nas zdradza", Przestrzenie komunikatu
- 1. Człowiek codziennie wchodzi w relacje z innymi nak pionierami w tej dziedzinie, bo intuicją odnośnie – komunikuje swoje potrzeby i oczekiwania, wyra- wagi i roli sygnałów pozasłownych wykazywali się ża swoje myśli i emocje, działa tak, aby osiągnąć już starożytni Grecy, doceniający znaczenie nie- zamierzone cele. Komunikowanie się jest pod- werbalnego komunikatu w sztuce retoryki. W ciągu stawowym procesem społecznym i – jak twierdzą wieków przypisywano gestom bardzo rozmaite zna- badacze zjawiska: Watzlawick, Beavin i Jackson czenie – uważano je za pierwszy środek, poprzez – „nie można nie komunikować się”. Nie można, który człowiek mógł zakomunikować drugiemu swoje bo komunikujemy się w zasadzie cały czas, nawet myśli i doznania (wedle niektórych teorii język wer- kiedy nie wypowiadamy słów, „mówimy” postawą, balny rozwinął się właśnie z języka niewerbalnego), gestykulacją, mimiką. Komunikat niewerbalny, który widziano w nich ostatni otrzymuje nasz partner, jest przecież nie mniej ważny i nie mniej obfity w treści niż niejedno słowo. przejaw tego, co naturalne Dziś o znaczeniu komunikacji niewerbalnej nie trzeba nikogo specjalnie przekonywać. Świadczą (język werbalny jest już wytworem kultury). Jeszcze o tym licznie organizowane i tłumnie uczęszczane w latach 60. i 70. XX w. język werbalny i niewerbalny kursy, a także duża ilość wydawanych obecnie traktowano jako oddzielne systemy – badano albo książkowych poradników (często mających niewie- tylko i wyłącznie samą mowę, uznając komunikat le wspólnego z istotą zagadnienia), które zasypują niewerbalny za mało znaczący, albo też próbowano czytelnika wskazówkami, jak wykorzystać język ująć przekaz niewerbalny w odrębny, niemający nic ciała dla osiągnięcia sukcesu w życiu publicznym wspólnego z mową kod. Przełom w badaniach nad czy prywatnym. W żadnym razie nie jesteśmy jed- komunikacją niewerbalną oraz rozwój tej dziedziny rys.: marcin klag 15-45 cm 45-120 cm 120-360 cm ponad 360 cm dystans intymny dystans osobisty dystans społeczny dystans publiczny 16
- 2. beata drabik nie tylko słowo nas zdradza kilka uwag o komunikacie niewerbalnym przyniosły dopiero eksperymenty i prace z lat 40.-70. barwę, wysokość, tonację naszego głosu, tempo rys.: bartłomiej drabik (m.in. Efrona, Halla, Ekmana i Friesena). mówienia, wahania, retardacje niewyrazowe, np. W toku tych badań okazało się, że w komuni- „yyy” (wokalika); postawę, operowanie ruchem kowaniu się nie sposób rozdzielić tego, co słowne całego ciała, kończyn, głowy itd., mimikę twarzy, od tego, co pozasłowne. Gestykulacja, mimika, into- spojrzenia, dotyk (kinezyka); operowanie przestrze- nacja – to nie osobny język, ale integralna składowa nią w kontakcie komunikacyjnym, np. zwiększanie komunikacji. Wobec tego, jeśli chcemy właściwie bądź zmniejszanie dystansu fizycznego, pozwala- odebrać przekaz mówiącego, musimy wziąć pod jące sugerować chęć odizolowania się od partnera uwagę nie tylko komponent słowny komunikatu, lub przeciwnie – zamiar zbudowania relacji bardziej ale także towarzyszące mu ruchy ciała i twarzy, intymnej itp. (proksemika). ton głosu, szybkość mówienia, postawę itp. Wszak, Powyższy repertuar wykorzystujemy w inte- zdaniem badaczy komunikacji (np. Birdwhistella), rakcjach w różnym celu. Dobrze ilustruje to inny rodzaj klasyfikacji komunikatów niewerbalnych, za pomocą słów przekazujemy zaproponowany przez badaczy Ekmana i Friesena. tylko ok. 35% informacji, Gestami posługujemy się, aby obrazować treści przekazu werbalnego – są to obrazy myśli (ilustra- pozostałe 65% dzieli się pomiędzy sygnały poza- tory). Postawą ciała, ruchami głowy, spojrzeniem, werbalne. O tym, jak ważne jest to 65%, przekonu- głosem możemy regulować przebieg kontaktu – jemy się doskonale choćby przy okazji pogawędek np. sugerować parterowi, że uważnie go słuchamy internetowych, kiedy trudno jest rozstrzygnąć, czy lub że chcemy zabrać głos w rozmowie (regulatory). wypowiedziane właśnie słowa są np. niewinnym Gestykulacja może zastępować mowę, np. w sytu- żartem czy złośliwą uwagą. acjach, kiedy komunikowanie językowe jest utrud- Do zachowań, którym można przypisać funkcję nione. W tym celu posługujemy się często gestami i znaczenie komunikatu niewerbalnego, badacze posiadającymi stałe, utrwalone kulturowo znaczenie, zagadnienia zaliczają przede wszystkim: głośność, i nadawanymi – w przeciwieństwie do innych – przy 17
- 3. o wa współpraca rozm stwo „przecieka” kanałem niewerbalnym właśnie dlatego, że przekazuje on informacje bez kontroli naszej świadomości. Stosunkowo najłatwiej jest nam kontrolować naszą twarz i jej mimikę, ale cała reszta – ruchy rąk, nóg, postawa – bystremu obser- rys.: marcin klag watorowi powiedzą znacznie więcej niż wariograf. Wśród niewerbalnych oznak kłamania badacze zjawiska (Antas, DePaulo) wymieniają m.in. ogól- ne pobudzenie mówiącego (przejawiające się np. częstszymi błędami językowymi), unikanie kontaktu konfrontacja wzrokowego, mniejszą płynność w udzielaniu odpo- wiedzi, usztywnienie mimiki, rzadsze wykonywanie gestów ilustracyjnych (obrazujących nasze myśli) przy większej jednocześnie częstotliwości pojawia- nia się gestów adaptacyjnych, służących nadawcy udziale świadomości; tu przykładem może być kiwa- ne mają aż 5-krotnie silniejszy wpływ na odbiór do poprawiania swojego samopoczucia i podnosze- nie głową oznaczające „tak” lub uniesiony w górę komunikatu niż sygnały werbalne i – co więcej nia pewności siebie. kciuk, odpowiadający frazie werbalnej „w porządku” – uważane są za wiarygodniejsze. Wynika to stąd, Wydawałoby się, że kiedy zaobserwujemy (emblematy). Wyrazem twarzy przekazujemy emocje że w gestach widzimy przejaw emocji i działań nie- wymienione sygnały, możemy z satysfakcją zatrzeć – np. radość, zaskoczenie, niechęć itp. (wskaźniki świadomych, spontanicznych oraz odruchowych, ręce – właśnie odkryliśmy kłamcę. Nic bardziej emocji). Zachowania niewerbalne mogą także służyć a więc trudnych do kontrolowania przez nadawcę. błędnego! Komunikat niewerbalny pomaga dema- do tego, by np. samemu poprawić swoje samopo- Jeśli więc odbiorca zauważa, że gest czy mimika skować kłamstwo, ale nie jest na nie dowodem czucie, dodać sobie pewności, znaleźć wsparcie partnera nie zgadzają się z wypowiadanymi słowami, ostatecznym i niezaprzeczalnym. To, co w jednej – przykładem może być chwytanie się za brodę, będzie skłonny raczej powątpiewać w prawdziwość sytuacji może być oznaką kłamania, w innej równie wyrażające zastanawianie się, podejmowanie słów niż w prawdziwość zachowań niewerbalnych. dobrze świadczyć będzie o zdenerwowaniu czy nie- trudnej decyzji (adaptatory). śmiałości mówiącego. Podobnie, może się okazać, Przedstawiona klasyfikacja w sposób bardzo Mowa jest świetnym narzędziem kłamania, że nieprzyjemny grymas na twarzy partnera nie jest czytelny pokazuje, że rola zachowań niewerbalnych reakcją na nasze słowa, ale np. wynikiem niemiłego nie sprowadza się tylko i wyłącznie do powtarzania nie można jednak tego samego powiedzieć o ge- wspomnienia, które właśnie nasunęło mu się na myśl. treści niesionych przez słowo. Często komunikat ście – znacznie trudniej jest kłamać niewerbalnie Komunikat niewerbalny rzeczywiście odkrywa przed niewerbalny mówi znacznie więcej i... znacznie niż werbalnie. Pod koniec lat 60. Ekman i Friesen nami stan wewnętrzny drugiego człowieka – jego głośniej. Badania wykazały, że sygnały niewerbal- wysunęli „hipotezę przecieku”, zakładającą, że kłam- myśli, uczucia, intencje, reakcje na nasze słowa, ale o pomyłkę w odczytaniu przekazu nietrudno, toteż lepiej być ostrożnym w wyciąganiu pochopnych i zbyt daleko idących wniosków. Zdaniem Ericha Fromma język gestów to jedy- na wspólna mowa, jaką rozwinął rodzaj ludzki. Czy jednak rzeczywiście powinniśmy zawsze ufać uni- wersalności komunikatów niewerbalnych? Spójrzmy na kilka przykładów. Popularny gest, w którym kciuk łączy się z placem wskazującym i tworzy kółko, nie wszędzie jest znakiem „ok”. W Japonii symbolizuje pieniądze, Francuzi przy jego pomocy określają coś lub kogoś, kto nie ma żadnej wartości, na Malcie oznacza osobę o skłonnościach homoseksualnych, rys.: bartłomiej drabik a w Brazylii jest uważany za gest bardzo wulgarny! Typowe dla naszej kultury kiwanie palcem w celu przywołania kogoś, przez Portugalczyka, Hiszpana oraz mieszkańca Środkowego i Dalekiego Wscho- 18
- 4. du uznawane jest za obraźliwe. Wieloznaczność gestów identycznych pod względem formy spra- wia, że o „niewerbalny lapsus” nietrudno. Ale nie tylko gesty-emblematy mogą wywołać niefortunną z punktu widzenia grzeczności sytuację. Pozytywnie wartościowane w kulturze Zachodu patrzenie roz- mówcy prosto w oczy (będące oznaką szczerości), w Japonii odczytane zostanie zgoła odmiennie – jako przejaw braku szacunku dla partnera konwersacji. Niemałe zamieszanie mogą też spowodować różnice w obyczajach związanych z kontaktem dotykowym. Łatwo wyobrazić sobie zażenowanie i niepewność, jaką odczuje Europejczyk, pochwycony za rękę przez arabskiego partnera w interesach, gdy tymczasem dla człowieka wschodniej kultury jest to przecież zupełnie niewinny wyraz zaufania i przyjaźni. Porozumiewanie się za pomocą gestów emble- matycznych, którego – nie znając obcego języka – chwytamy się niczym ostatniej deski ratunku, może czasem przyczynić się do popełnienia spore- go nietaktu. Uniwersalność takich gestów, rozpatry- wana z perspektywy tradycji i kodów kulturowych, jest bowiem zdecydowanie mniejsza niż zwykło się powszechnie sądzić. Z drugiej jednak strony, nieświadome, sponta- niczne i uporczywe „wyrywanie się” rąk do czynienia gestu dowodzi, że myślenie ludzkie jest procesem niezwykle złożonym i sam język werbalny nie jest w stanie poradzić sobie z pełnym wyrażeniem na- szych uczuć, doznań i myśli. Trudno przecież zwer- balizować najbardziej osobiste, wręcz jednostkowe doświadczenia i emocje. Komunikat niewerbalny przełamuje ograniczenia narzucane nam przez ję- zyk, ale jednocześnie zdradza nas czasem znacznie bardziej niż niejedno wypowiedziane słowo. Warto o tym pamiętać, zwłaszcza gdy wchodzimy w relację z drugim człowiekiem. Warto przeczytać: M. L. Knapp, J. A. Hall, „Komunikacja niewerbal- na w interakcjach międzyludzkich”, Wrocław 2000. rys.: bartłomiej drabik 19