�ݺ�ߣ

SỬ DỤNG THUỐC
Ở NGƯỜI CAO TUỔI
Ths. Tôn Hương Giang
Bệnh viện Lão khoa Trung ương

I. MỞ ĐẦU
 Tuổi thọ ngày càng cao, số lượng người cao tuổi ngày
càng nhiều
 Già hóa không phải là bệnh nhưng tạo điều kiện cho
bệnh phát sinh và phát triển (chủ yếu là các bệnh
mạn tính, bệnh thoái hóa; một người mắc nhiều
bệnh cùng một lúc)

 Người cao tuổi thường mắc nhiều bệnh → chi phí
y tế cho người cao tuổi gấp 7 lần so với người trẻ
tuổi.
 Vài thập kỷ gần đây, Lão khoa với tư cách là một
chuyên ngành nghiên cứu tuổi già đã phát triển
nhanh chóng và mạnh mẽ trong đó vấn đề sử dụng
thuốc hợp lý, an toàn ở người cao tuổi trở thành
vấn đề được nhiều người quan tâm.

II. MỘT VÀI SỐ LIỆU VỀ TÌNH HÌNH
SỬ DỤNG THUỐC Ở NGƯỜI CAO TUỔI
 NCT chiếm 12% dân số, sử dụng 31% thuốc kê
đơn.
 85% NCT tại nhà và 95% NCT tại các nhà
dưỡng lão thường xuyên sử dụng thuốc.
 Các thuốc NCT sử dụng nhiều: tim mạch
(21%), thần kinh (18%)…

 Nguy cơ tương tác thuốc tỷ lệ thuận với số thuốc
được dùng: 2 thuốc (6%); 5 thuốc (50%); ≥8
thuốc (100%).
 Nguy cơ tác dụng phụ cao hơn 2-7 lần so với người
trẻ tuổi.
 40% NCT gặp tác dụng phụ có hại (15% phải
nhập viện → tử vong 6,4%)
 Trong nhà dưỡng lão, cứ 1 USD tiền thuốc thì cần
1,3USD giải quyết các hậu quả gây nên.

III. TÂM LÝ CỦA NCT VỚI VIỆC DÙNG
THUỐC VÀ CÁCH DÙNG THUỐC
 NCT có nhiều bệnh, thường hay lo lắng nên có
tâm lý muốn dùng nhiều loại thuốc cùng một lúc.
 Thường dùng thuốc theo kinh nghiệm, tự mách
bảo nhau nên dễ lạm dụng thuốc hoặc sử dụng sai
chỉ định.
 Do thiếu thông tin nên thường trông đợi nhiều ở
thuốc mà quên hẳn độc tính, tác dụng phụ, từ đó
dễ xảy ra tai biến.

IV. NHỮNG TRỞ NGẠI VÀ TAI BIẾN CÓ THỂ
XẢY RA KHI DÙNG THUỐC Ở NCT
 Thuốc giúp NCT chống chọi lại với bệnh tật và
cải thiện chất lượng cuộc sống, tuy nhiên tai
biến lại hay xảy ra hơn so với người trẻ tuổi.
 NCT thường bị tai biến do các thuốc: tim
mạch, chống đông, chống viêm non-steroid,
Insulin, thuốc viên hạ đường huyết, thuốc an
thần, thuốc Parkinson, thuốc lợi tiểu…

 Tình trạng “đa dược học” thúc đẩy các tương
tác bất lợi.
 Sự thay đổi về dược động học, dược lực học gây
khó khăn khi: chọn thuốc, liều và cách sử dụng
thuốc.

 Tuổi cao, trình độ văn hóa hạn chế nên có thể
quên hoặc thực hiện không đúng chỉ dẫn của bác
sĩ.
 Một số NCT không tự dùng được thuốc (BN di
chứng TBMMN, giảm trí nhớ, sa sút trí tuệ, mắt
kém, Parkinson…)
 Dạng đóng gói: thuốc quá nhỏ → khó cầm giữ,
quá to → khó nuốt, dung dịch → khó chia liều.

V. NHỮNG BIẾN ĐỔI TRONG CƠ THỂ
NCT ẢNH HƯỞNG ĐẾN DƯỢC ĐỘNG
HỌC VÀ DƯỢC LỰC HỌC CỦA THUỐC
 Quá trình tích tuổi → biến đổi hoạt động chức năng
của các cơ quan, hệ thống → ảnh hưởng trực tiếp
đến chuyển hóa, khử độc, thải độc và đáp ứng với
thuốc khi điều trị.

 Những biến đổi đó bao gồm:
 Giảm khả năng thích nghi với bên ngoài: không
kịp thời, không phù hợp.
 Ở mức phân tử, quá trình lão hóa không đồng
đều dẫn đến chuyển hóa thuốc ở NCT rất phức tạp,
dễ gây nhiều tai biến.

 Ở những NCT, những biến đổi hình thái và
chức năng các mô khác nhau ngay trong cùng cơ
thể hay giữa các cá thể khác vùng, nòi giống, do
vậy cho thuốc phải theo nguyên tắc “chữa người
bệnh chứ không phải chữa bệnh”, không thể theo
phác đồ một cách máy móc.
 Trong quá trình lão hóa có hiện tượng thu teo
các “khối nạc” ở cơ và phủ tạng (gan, thận, não…)
vốn là những nơi giải quyết chuyển hóa sinh học
với thuốc → ảnh hưởng đến chức năng sinh lý và
dược động học ở NCT.

 Già hóa dẫn đến khối mỡ tăng từ 15% (lúc 25
tuổi) lên 30% (lúc 75 tuổi); lượng nước nội bào giảm
22%; giảm trọng lượng, số lượng, khả năng tái tạo
tế bào gan, thận; giảm nguyên bào sợi và tương bào
ở tổ chức liên kết. Từ đó dẫn đến những biến đổi sâu
sắc về chuyển hóa thuốc ở NCT.

VI. ĐẶC ĐIỂM DƯỢC ĐỘNG HỌC Ở NCT
VI.1. Hấp thu thuốc
VI.1.1. Hấp thu thuốc ở da
VI.1.2. Hấp thu thuốc ở bộ máy tiêu hóa
Sự lão hóa bình thường của da và mạch máu ảnh
hưởng đến hấp thu thuốc qua da. Giảm co bóp dạ
dày - ruột, bề mặt hấp thu, sản xuất axit, dòng
máu… ảnh hưởng đến hấp thu thuốc qua đường
tiêu hóa. Tốc độ hấp thu của hầu hết các thuốc
giảm, thời gian đạt nồng độ đỉnh kéo dài nhưng
khả dụng sinh học của thuốc không thay đồi.

 Một số bệnh dạ dày - ruột ảnh hưởng đến hấp thu
thuốc như: hội chứng kém hấp thu, phẫu thuật,
tiêu chày, giảm tiết axit dạ dày…
 Một số thuốc làm thay đổi pH dạ dày cũng ảnh
hưởng đến hấp thu thuốc như: các thuốc antacid,
thuốc ức chế bơm proton.
Ví dụ: Một số thuốc hấp thu thuận lợi ở môi trường
axit (như Ketoconazol, Ampicillin, sắt…) có thể bị
giảm hấp thu ở NCT có giảm tiết axit do viêm teo
dạ dày hay ở NCT có sử dụng các thuốc làm tăng
pH dạ dày.

VI.2. Phân bố thuốc
 Thể tích phân bố của một thuốc phụ thuộc vào sự
gắn với protein huyết tương, hệ số phân bố
mỡ/nước, các thuộc tính gắn với mô và các chất
vận chuyển.
 Yếu tố chính quyết định thể tích phân bố là tỷ lệ
giữa khả năng gắn với protein huyết tương và khả
năng gắn với mô.
 Những thuốc gắn với protein huyết tương mạnh
hơn thì có thể tích phân bố nhỏ hơn, những thuốc
gắn mạnh với mô thì có thể tích phân bố lớn hơn.

 Lượng nước ở NCT giảm nên các thuốc tan trong
nước (ví dụ: Gentamycin, Digoxin…) đạt nồng độ
đỉnh cao hơn.
 Khối mỡ ở NCT tăng nên các thuốc tan trong mỡ
(ví dụ: Diazepam…) tăng dự trữ ở mỡ nên có thời
gian bán hủy tăng.
 Albumin máu ở NCT có xu hướng giảm nên các
thuốc gắn mạnh với albumin huyết tương (ví dụ
như Diazepam, Furosemid, thuốc viên hạ đường
huyết…) sẽ có lượng thuốc tự do cao hơn, do đó
NCT có xu hướng tăng tính nhạy cảm với các
thuốc này.

VI.3. Chuyển hóa thuốc
 Hầu hết các thuốc được chuyển hóa ở gan:
phản ứng pha 1 (làm thuốc dễ hòa tan) và pha 2
(gắn thuốc với một phân tử khác). Ở NCT, phản
ứng pha 1 thường giảm trong khi pha 2 không bị
ảnh hưởng.
 Các bệnh lý về gan (như viêm gan, xơ gan) có
thể ảnh hưởng đến chuyển hóa thuốc.
VI. 4. Thải trừ thuốc
 Chủ yếu qua đường thận.

 Ở NCT, kích thước thận, số lượng nephron, lưu
lượng máu qua thận, mức lọc cầu thận và bài tiết
ở ống thận giảm từ 35-50%. Điều này ảnh hưởng
trực tiếp đến 3 cơ chế thải trừ qua thận của thuốc,
đó là:
+ Lọc qua tiểu cầu thận
+ Thải trừ tích cực qua biểu mô ống lượn gần
+ Tái hấp thu qua biểu mô ống thận theo cơ
chế khuếch tán thụ động và vận chuyển tích cực
→ Hậu quả là: thời gian bán hủy của nhiều thuốc
bị kéo dài nên tác dụng phụ và độc tính tăng lên.

 Chức năng thận là rất “động” nên liều
thuốc duy trì cần uyển chuyển ở NCT nhất là
khi mắc thêm các bệnh cấp tính khác như mất
nước, nhiễm trùng…
 NCT, trước khi kê đơn cần tính độ thanh
thải của Creatinin qua công thức Cockrotf:
 Cần lưu ý: Ở NCT, Creatinin máu có thể
bình thường mặc dù thận đã suy do khối cơ
giảm.
(140 – tuổi) x cân nặng (kg)
72 x Creatinin huyết thanh (mg/dl)

VII. THAY ĐỔI VỀ DƯỢC LỰC HỌC Ở NCT
 Tác dụng của phần lớn các thuốc là kết quả của sự
tương tác giữa thuốc và receptor.
 Các yếu tố dẫn đến sự thay đổi về dược lực học ở
NCT bao gồm:
+ Sự thay đổi của các receptor thay đổi
+ Khả năng gắn thuốc với các receptor thay đổi
+ Chức năng của cơ quan đích bị suy giảm
+ Dự trữ hằng định nội môi giảm

 Ở NCT có sự giảm đáp ứng dược lý học ở cơ
quan đích do: giảm nhạy cảm và số lượng các
receptor, cạn chất trung gian hóa học
(Acetylcholin, Dopamin, Serotonin…), mắc
nhiều bệnh…, từ đó dẫn đến:
 Mức nhạy cảm ở NCT với các thuốc khác
nhau thì khác nhau

 Với cùng loại thuốc, các tổ chức khác nhau có
độ nhạy cảm khác nhau.
 Với một số thuốc mức nhạy cảm tăng nhưng
đáp ứng của tế bào và tổ chức giảm dẫn đến
những tác dụng đôi khi là trái ngược (nhất là ở
liều quá cao, vượt sức chịu đựng của cơ quan
đích).

VIII. NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG THUỐC Ở NCT
VIII.1. Khám toàn diện trước khi kê đơn thuốc
tất cả các tình trạng bệnh lý, kể cả tâm thần, lối
sống, hoạt động hàng ngày của bệnh nhân.
VIII.2. Khai thác kỹ tiền sử dùng thuốc, nhất là
tiền sử dị ứng.
VIII.3. Khi xuất hiện một triệu chứng mới hoặc
thay đổi về tình trạng sức khỏe, cần xem ngay
các triệu chứng đó có phải do thuốc gây nên
không.

VIII.4. Trước khi quyết định một liệu pháp điều trị
phải xác định mục tiêu điều trị.
VIII.5. Có biện pháp nào điều trị không cần dùng
thuốc không.
VIII.6. Tìm hiểu kỹ các chống chỉ định và chọn các
thuốc ít độc nhất.
VIII.7. Kê đơn thuốc càng đơn giản, càng ít thứ
thuốc càng tốt.

VIII.8. Bắt đầu với liều thấp và tăng dần liều một cách
từ từ.
VIII.9. Cân nhắc giữa giá thuốc và khả năng tài chính
của bệnh nhân.
VIII.10. Xem xét các nguy cơ tương tác thuốc trước khi
điều trị.
VIII.11. Giáo dục bệnh nhân để họ hiểu biết hơn về
thuốc và bệnh tật của mình.
VIII.12. Giải thích cho bệnh nhân về những thuốc
không kê đơn, thuốc bổ dưỡng.

VIII.13. Lập kế hoạch đánh giá đáp ứng điều trị của
thuốc.
VIII.14. Theo dõi nồng độ thuốc trong máu một
cách thích hợp.
VIII.15. Giải thích kỹ cho bệnh nhân về tác dụng
phụ có thể xảy ra. Theo dõi chặt các tác dụng phụ
này.
VIII.16. Kiểm tra định kỳ bệnh nhân.

VIII.17. Đảm bảo chế độ báo cáo tác dụng phụ của
thuốc.
VIII.18. Lưu giữ cẩn thận hồ sơ của bệnh nhân.
VIII.19. Cấp sổ y bạ cho bệnh nhân.
VIII.20. Trao đổi thông tin với các đồng nghiệp
khác.
VIII.21. Cần thận trọng với các thuốc mới, chưa có
nhiều kinh nghiệm sử dụng.

IX. NHỮNG LƯU Ý ĐỐI VỚI MỘT SỐ
NHÓM THUỐC THƯỜNG DÙNG Ở NCT
- Các thuốc lợi tiểu: dễ gây rối loạn điện giải, do đó
nên sử dụng ở liều thấp và cần theo dõi điện giải
đồ.
- Các thuốc hạ áp: có thể gây tụt huyết áp tư thế
đứng.
- Thuốc chống Parkinson (Levodopa) có thể gây lú
lẫn và hạ huyết áp tư thế đứng nên cần bắt đầu với
liều thấp và tăng liều từ từ.

- Các thuốc chống đông như Warfarin có thể tăng
nhạy cảm ở NCT, vì thế dễ gây xuất huyết nên cần
theo dõi xét nghiệm về đông máu thường xuyên.
- Các thuốc an thần: nên chọn các thuốc an thần có
tác dụng ngắn hoặc trung bình (như
Benzodiazepam, Oxazepam) và sử dụng trong thời
gian ngắn để tránh lệ thuộc thuốc hay tình trạng
uể oải, buồn ngủ, giảm trí nhớ gây té ngã.

- Các thuốc điều trị tiểu đường có thể gây những
cơn hạ đường huyết nên cần hướng dẫn kỹ bệnh
nhân chế độ ăn và theo dõi đường huyết thường
xuyên.
- Các thuốc giảm đau chống viêm non-steroid dễ
gây biến chứng loét hay xuất huyết tiêu hóa
nhất là khi sử dụng liều cao, kéo dài. Vì vậy, cần
hỏi kỹ tiền sử bệnh dạ dày trước khi quyết định
sử dụng thuốc, nên dùng ngắn ngày và dùng
kèm với thuốc ức chế bơm proton.

- Nhóm Opiat: NCT thường nhạy cảm rõ hơn với
tác dụng giảm đau của Opiat và có thể gặp các
tác dụng phụ như táo bón, suy hô hấp, mất phản
xạ ho…
- Thuốc chẹn Beta giao cảm: cần hỏi kỹ tiền sử
hen, COPD trước khi quyết định sử dụng. Khi sử
dụng thuốc chẹn Beta giao cảm ở bệnh nhân tiểu
đường thì cần lưu ý là thuốc chẹn Beta giao cảm
có thể làm lu mờ các dấu hiệu của cơn hạ đường
huyết.

Cac van de ve su dung thuoc o nguoi cao tuoi

�ݺ�ߣ

Cac van de ve su dung thuoc o nguoi cao tuoi

Recommended

More Related Content

Similar to Cac van de ve su dung thuoc o nguoi cao tuoi (20)

Cac van de ve su dung thuoc o nguoi cao tuoi