Fen 5 (2 unite)
- 1. 57 2. N聴TE KUVVET聴N BYKLNN LLMES聴 A. KUVVET聴N LLMES聴 1. Kuvvet Nedir? 2. Kuvvet Nas脹l l巽端l端r? B. SRTNME KUVVET聴 1. Hangi Y端zeyde Kolay Hareket Eder? 2. Hava ve Su Ortam脹nda S端rt端nme
- 2. 58 Anahtar Kavramlar Kuvvet Kuvvet 巽eitleri Dinamometre Newton Bu b旦l端m端 tamamlad脹脹n脹zda; Dinamometreyi tan脹yacak, Kuvvetin b端y端kl端端n端n dinamometre ile nas脹l 旦l巽端ld端端n端 kefedecek, Kuvvetin biriminin Newton (Nevton) ile ifade edildiini 旦reneceksiniz. Sizce bu masan脹n 端zerindeki okul ara巽 gere巽lerini hareket ettirmek i巽in uygulamam脹z gere- ken kuvvetin b端y端kl端端n端 旦l巽ebilir miyiz? BLM A KUVVET聴N LLMES聴
- 3. 59 Cisimlerin yerini, eklini deitirmek istediinizde onlara kuvvet uygulars脹n脹z. Yandaki fotorafta olduu gibi kuvvet uygulad脹脹n脹z baz脹 cisimlerin eklinin deitiini g端nl端k yaa- m脹n脹zdan biliyorsunuz. imdi aa脹daki etkinlii yaparak kuv- vetin cisimler 端zerindeki bu etkisini inceleyiniz. 1. Kuvvet Nedir? Kullan脹lacak Malzemeler S端nger, paket lastii, kal脹nl脹klar脹 ayn脹 bak脹r ve nikel-krom tel, farkl脹 kal脹nl脹klarda ka- lemler (veya silindir eklinde cisimler), A4 k但脹d脹 Etkinlik Basamaklar脹 S端ngerin 端zerine elinizle hafif巽e bast脹r脹n脹z. S端nge- ri avucunuzun i巽ine al脹p iyice s脹k脹p b脹rak脹n脹z. Her iki du- rumdaki g旦zlemlerinizi defterinize not ediniz. Kal脹nl脹klar脹 ayn脹 bak脹r ve nikel-krom telleri farkl脹 kal脹nl脹kta kalemlere sararak yay ekline getiriniz. Kal脹nl脹klar脹 ayn脹 bak脹r ve nikel-krom telleri iki ucun- dan tutup 巽ekiniz. G旦zlemlerinizi defterinize yaz脹n脹z. Paket lastiini iki ucundan tutup 巽ekiniz. Sonra yava巽a b脹rak脹n脹z. Ayn脹 ilemi paket lastiini biraz daha fazla uzatacak ekilde tekrarlay脹n脹z. G旦zlemlerinizi def- terinize not ediniz. Yaylar脹n脹z脹 birer ucundan eit iddette 巽eki- niz. Yaylar脹n 巽ektiiniz ucunu yava巽a b脹rak脹n脹z. G旦zlemlerinizi defterinize not ediniz. Yaylar脹n脹za uygulad脹脹n脹z kuvveti art脹rarak yapt脹脹- n脹z ilemi tekrarlay脹n脹z. ekli Nas脹l Deiir?
- 4. 60 zerine kuvvet uygu- land脹脹nda ekil deiti- ren, kuvvetin etkisi orta- dan kalkt脹脹nda eski h但line d旦nebilen madde- lere esnek madde ad脹 verilir. S端nger, lastik gibi maddeler esnektir. Bu maddelerden yap脹lan cisimler de esneklik 旦zelliine sahiptir. Siz de yapt脹脹n脹z etkinlikte s端ngerin ve paket lastiinin esneklik 旦zellii bulunduunu g旦zlemlemi olmal脹s脹n脹z. Etkinliinizde A4 k但脹d脹n脹 buruturup b脹rakt脹脹n脹zda veya y脹rtt脹脹n脹zda eski h但line d旦nmediini g旦zlemlediniz mi? K但脹t, oyun hamuru gibi maddelerin esneklik 旦zellii yoktur. Etkinliinizde kulland脹脹n脹z ayn脹 kal脹nl脹ktaki bak脹r ve nikel-krom tellere uygulayaca脹n脹z kuv- vet ise bu tellerde paket lastiinde olduu gibi g旦zlemleyebileceiniz bir uzama oluturmaz. Ama ayn脹 telleri yay h但line getirip kuvvet uygula- d脹脹n脹zda boylar脹 deiir. Bu 旦zelliklerinden dolay脹 sarmal yaylardan g端nl端k yaam脹n脹zda kulland脹脹n脹z pek 巽ok ara巽ta yararlan脹l脹r. nceki y脹llarda kuvveti itme ve 巽ekme olarak tan脹mlam脹t脹n脹z. Hat脹rlayal脹m A4 k但脹d脹n脹 elinizde buruturup s脹k脹n脹z. Daha sonra k但脹d脹 s脹ran脹z脹n 端zerine b脹rak脹n脹z. G旦zlemlerinizi defterinize not ediniz. Sorular Kuvvet uygulad脹脹n脹z hangi cisimler kuvvet uygulamay脹 b脹rakt脹ktan sonra eski h但line d旦nd端? Farkl脹 maddelerden yap脹lm脹 tellerle haz脹rlad脹脹n脹z yaylara eit iddette kuvvet uygulad脹脹n脹zda neler g旦zlemlediniz? Yaylara uygulad脹脹n脹z kuvvetin iddeti deitiinde neler g旦zlemlediniz?
- 5. 61 2. Kuvvet Nas脹l l巽端l端r? Yaylar脹n kullan脹ld脹脹 ara巽lardan biri de dinamometredir. Dinamometre kuvvetin b端y端kl端端n端 旦l巽mek i巽in kullan脹lan bir ara巽- t脹r. Bu ara巽 i巽 i巽e ge巽mi iki silindir, bu silin- dirlerin i巽erisindeki yay ve kancadan oluur. Dinamometrenin kancas脹na kuvvet uygulan- d脹脹nda i巽erisindeki yay uzar ve kendisine bal脹 olan g旦stergenin hareket etmesini sa- lar. B旦ylelikle uygulanan kuvvetin b端y端kl端端 旦l巽端lm端 olur. Aa脹daki ekillerde farkl脹 kuvvetler uygulanan dinamometrelerle 旦l巽端len deerler g旦steril- mitir. Dinamometrenin 端zerindeki N harfi 旦l巽t端端m端z kuvvetin b端y端kl端端n端 ifade eder. Kuvvet birimi Newtondur ve N sembol端 ile g旦sterilir. 1 2 3 Newton biriminin kullan脹m脹na Uluslar Aras脹 Birim- ler ve l巽端ler Konferans脹 taraf脹ndan bilim insan脹 Isaac Newtonun (Ayzek Nevton) ad脹n脹 yaatmak i巽in karar ve- rildiini biliyor musunuz? Bunlar脹 Biliyor musunuz?
- 6. 62 Kullan脹lacak Malzemeler Farkl脹 b端y端kl端klerde kancal脹 k端tleler, dinamometre Etkinlik Basamaklar脹 Kancal脹 k端tleyi masan脹n 端zerine fotoraftaki gibi yerletirerek dinamometreyi kan- caya tak脹n脹z. Dinamometreyi 巽ekerek (kuvvet uygulayarak) kancal脹 k端tleyi masan脹n 端zerinde hareket ettiriniz. Bir arkada脹n脹z dinamometrenin g旦stergesindeki deeri okuyarak def- terinize not etsin. Dinamometreye bal脹 k端tle miktar脹n脹 art脹rarak ayn脹 ilemleri tekrarlay脹n脹z. Sorular Farkl脹 k端tlelere kuvvet uygula- d脹脹n脹zda dinamometrede okuduunuz deer deiti mi? Sizce bunun nedeni nedir? Daha b端y端k kuvvetleri 旦l巽mek i巽in sizce dinamometrenin hangi 旦zellikleri- nin deimesi gerekir? imdi aa脹daki etkinlii yaparak dinamometre ile kuvvetin nas脹l 旦l巽端ld端端n端 kefediniz. Analog dinamometre Dijital dinamometre Dinamometreyi Kullanal脹m Dinamometrenin nerelerde ve hangi ama巽larla kullan脹ld脹脹n脹 arat脹r脹n脹z. Arat脹rma so足足足nu巽lar脹n脹z脹 bir rapor h但linde s脹n脹f arkadalar脹n脹zla payla脹n脹z. Arat脹ral脹m - Sunal脹m Laboratuvarda kulland脹脹n脹z dinamometrelerin d脹脹nda 巽ok farkl脹 ekil ve 旦zellikte dinamo- metreler 端retilmektedir.
- 7. 63 Siz de kendi dinamometrenizi yapmak ister misiniz? Aa脹daki Proje Haz脹rlayal脹m 巽al脹mas脹n脹 yaparak kendi dinamometrenizi haz脹rlayabilir- siniz. Proje Haz脹rlayal脹m 1 2 3 4 5 6 Konu Dinamometre Kullan脹lacak Malzemeler Pipet, pipetin i巽erisine girebilecek 巽apta plastik boru, 3 adet ata, 1 adet kal脹n paket lastii, 巽ivi, pense, 10 adet 旦zde maden樽 para, stre巽 film, cetvel Proje Basamaklar脹 Atalar脹n birini 1 numaral脹 fotorafta olduu gibi a巽脹n脹z. U巽lar脹n脹 birletirerek 2 numaral脹 fotoraftaki h但le getiriniz. Kal脹n paket lastiini oluturduunuz bu kancaya 3 numaral脹 fotoraftaki gibi tak脹n脹z. Paket lastiini takt脹脹n脹z kancay脹 plastik borunun i巽ine ge巽irerek ucunu pense yar- d脹m脹yla s脹k脹t脹r脹n脹z (Fotoraf 4). Plastik boruyu lastiin ucu halka eklinde d脹ar脹da kalacak ekilde pipetin i巽ine sokunuz. 聴kinci ata脹 5 numaral脹 fotorafta olduu gibi a巽脹n脹z. S ekline getirdiiniz ata脹 pipetin ucundaki lastik halkaya da pipete tak脹n脹z (Fotoraf 6, Fotoraf 7). Plastik borunun pipetten uzun olan k脹sm脹n脹 pipetin d脹脹nda 2-3 cm kalacak ekilde kesiniz. 巽端nc端 ata脹 da S ekline getirip bu uca tak脹n脹z. Dinamometreniz art脹k 旦l巽eklendirmeye haz脹r. 巽端nc端 ata脹 takt脹脹n脹z u巽 aa脹da olacak ekilde dinamometrenizi d端ey dorultuda tutunuz. 7
- 8. 64 Plastik borunun pipetten 巽脹k脹 noktas脹n脹 iaretleyiniz. Bir arkada脹n脹z stre巽 filme sar脹l脹 5 adet 旦zde maden樽 paray脹 dinamometrenin alt ucuna ass脹n. Pipetin i巽indeki plastik boru hareketsiz kald脹脹 anda plastik borunun pipet- ten 巽脹k脹 noktas脹n脹 iaretleyeniz. Plastik boru 端zerinde iaretlediimiz iki nokta aras脹n脹 cetvel yard脹m脹yla 5 eit b旦l- meye ay脹r脹n脹z. B旦lmelerden her biri 1 birimdir. Biriminize bir isim veriniz (rnein ad脹n脹z脹n ba harfi biriminiz olabilir.). Dinamometrenizin ucuna kalemliinizi veya baka bir cismi asarak uygulad脹脹 kuvveti 旦l巽端n端z. Bu projeyi farkl脹 malzemeler kullanarak da yapabilirsiniz. Haz脹rlayabileceiniz fark- l脹 dinamometre modellerini okulunuzda sergileyebilirsiniz. Cisimlere sadece biz kuvvet uygulamay脹z. Doada farkl脹 kuv- vetlerin de olduunu biliyor musunuz? rnein m脹knat脹s demir, nikel gibi maddelerden yap脹lm脹 cisimlere 巽ekme kuvveti uygular. Bu kuvvet manyetik kuvvet olarak adland脹r脹l脹r. Doada bulunan b端t端n cisimler birbirine 巽ekme kuvveti uygular. Yerk端renin cisimlere uygulad脹脹 巽ekme kuvveti ise yer 巽ekimi kuvveti olarak adland脹r脹l脹r. Bunlar脹 Biliyor musunuz? Bilim Tarihi Isaac Newton (1642 - 1727) 聴ngiliz fizik巽i, matematik巽i astronom ve mucittir. En b端y端k ma- tematik巽i ve bilim insanlar脹ndan biri olduu d端端n端len Newton 巽ekingenlii y端z端nden her biri bilim tarihinde devrim yaratan bu- lular脹n脹n 巽ounu uzun y脹llar sonra yay脹mlam脹t脹r. 1671 y脹l脹nda ilk aynal脹 teleskobu yapan Newtonun mekanik alan脹nda yapt脹脹 巽al脹- malar fiziin temellerini oluturmutur. web.clas.ufl.edu. (K脹salt脹larak d端zenlenmitir.)
- 9. 65 NELER REND聴K? A. Aa脹daki sorular脹 defterinize cevaplay脹n脹z. 1. Kuvvet nedir? Tan脹mlay脹n脹z. Kuvvetin cisimlere etkilerini 旦rnekler vererek a巽脹klay脹nz. 2. Dinamometre ne i巽in kullan脹l脹r? Yap脹s脹 nas脹ld脹r? 3. Kuvvetin b端y端kl端端 hangi birimle ifade edilir? B. Aa脹daki kavram haritas脹nda bo b脹rak脹lan yerleri, verilen s旦zc端kleri kullanarak uygun ekilde tamamlay脹n脹z. (dinamometre, m脹knat脹s, yer 巽ekimi, r端zg但r, Newton, itme, 巽ekme) Her zaman Bazen Hi巽bir zaman Dinamometre ile nas脹l 旦l巽端m yap脹ld脹脹n脹 biliyorum. Kuvvetin Newton birimi ile ifade edildiini biliyorum. 旦l巽端l端r. olabilir. 旦rnektir. olabilir. 旦rnektir. olabilir. birimibirimidir. Aa脹daki tablo kendinizi deerlendirmeniz i巽in d端zenlenmitir. Tabloyu inceleyiniz. Her zaman, Bazen, Hi巽bir zaman se巽eneklerinden kendiniz i巽in uygun olan脹 iaretleyiniz. Ba- zen ve Hi巽bir zaman se巽eneklerini iaretlediiniz durumlarda, ilgili konular脹 tekrar etmeniz gerektiini sak脹n unutmay脹n脹z. KEND聴M聴Z聴 DEERLEND聴REL聴M Kuvvet
- 10. 66 Anahtar Kavramlar S端rt端nme S端rt端nme kuvveti Bu b旦l端m端 tamamlad脹脹n脹zda; S端rt端nme kuvvetini kefedecek, Birbiri ile temas h但lindeki kat脹 maddelere etki eden s端rt端nme kuvveti ile ilgili etkinlik- ler yapacak ve bu kuvvetin deerini 旦l巽ecek, Hava ve suyun da cisimlere s端rt端nme kuvveti uygulad脹脹n脹 旦reneceksiniz. BLM B SRTNME KUVVET聴 Sizce cisimlerin hareketini engelleyen etki ya da etkiler var m脹d脹r?
- 11. 67 Kullan脹lacak Malzemeler 4 tane kitap, eik d端zlem levhas脹, bilye, cetvel, A4 k但脹d脹 boyutlar脹nda mukavva, A4 k但脹d脹 boyutlar脹nda cam levha, A4 k但脹d脹 boyutlar脹nda kal脹n t端yl端 kuma, cetvel Etkinlik Basamaklar脹 Yandaki fotorafta yer alan d端zenei haz脹rlay脹n脹z. Bilyeyi eik d端zlemin 端st ucundan ser- best b脹rak脹n脹z. Bilyenin cam levha 端zerinde ne kadar hareket ettiini g旦zlemleyiniz. Bilyenin durduu noktay脹 belirleyiniz. 1. Hangi Y端zeyde Kolay Hareket Eder? K脹l脹k ayakkab脹lar脹n脹zla yazl脹k ayakkab脹lar脹n脹z脹n tabanlar脹n脹n farkl脹 olduu dikkatinizi 巽ekmi miydi? Peki sizce bunun nedeni ne olabilir? Karl脹 ve buzlu havalarda ara巽lar脹n kaymas脹n脹 旦nlemek i巽in tekerleklere zincir tak脹l脹r veya kar lastikleri kullan脹l脹r. Zincir ve kar lastikleri s端rt端nmeyi art脹rd脹脹 i巽in ara巽la- r脹n kaymas脹n脹 旦nler. K脹l脹k ayakkab脹lar脹n脹z脹n taban脹 da benzer ekilde s端rt端nmeyi art脹racak ekilde yap脹l脹r. Peki s端rt端nme nedir? Birbiri ile temas h但linde olan y端zeyler aras脹nda harekete engel olacak y旦nde ortaya 巽脹kan kuvvete s端rt端nme kuvveti ad脹 verilir. S端rt端nme kuvveti cismin hareketini zorlat脹ran veya engelleyen bir kuvvet olup cismin hareketine z脹t y旦ndedir. imdi aa脹daki etkinlii yaparak s端rt端nme kuvveti- nin 巽eitli ortamlardaki etkisini g旦zlemleyiniz. Hangi Y端zeyde Daha ok Yol Al脹r?
- 12. 68 Kullan脹lacak Malzemeler Dinamometre, kancal脹 tahta takoz, 30 cm x 50 cm boyutlar脹nda mukavva, bir avu巽 kadar kum, metal tepsi, 1/2 巽ay barda脹 kadar s脹v脹 ya, pamuk Etkinlik Basamaklar脹 Masan脹n 端zerine yerletirdiiniz 30 cm x 50 cm boyutlar脹ndaki mukavvan脹n 端zerine kancal脹 tahta takozu yerletirip dinamometreyi kancaya tak脹n脹z. Defterinize aa脹daki gibi bir tablo 巽iziniz. Dinamometrenin ucuna fotoraftaki gibi kuvvet uygulayarak tahta takozu hareket ettirmeye 巽al脹脹n脹z. Tahta takoz hareket ettii anda dinamo- metrenin g旦sterdii deeri okuyup defterinize not ediniz. Bir avu巽 kadar kumu mukavvan脹n 端zerine serpiniz. Tahta takozu kumlu zemin 端zerinde hareket ettirirek 旦l巽端m ilemini tekrarlay脹n脹z. Metal tepsinin y端zeyini pamuk yard脹m脹yla yalay脹n脹z. Tahta takozu yal脹 zemin 端zerinde hareket ettirerek 旦l巽端m ilemini tekrarlay脹n脹z. Birbiri ile temas eden y端zeylerin 旦zellikleri s端rt端nme kuvvetini etkiler. Etkinliinizde eik d端zlemi ve bilyeyi deitirmeden bilyenin masa 端zerinde hareket ettii y端zeyi deitirdiinizde bilyenin en 巽ok cam y端zeyde, en az ise kal脹n t端yl端 kuma 端zerinde ilerlediini g旦zlemlemi olmal脹s脹n脹z. Bunun nedeni cam y端zey 端zerinde bilyeye etki eden s端rt端nme kuvvetinin dier y端zeylere g旦re az olmas脹d脹r. Kal脹n t端yl端 kuma 端zerindeki bilyeye etki eden s端rt端nme kuvveti ise en b端y端kt端r. imdi aa脹daki etkinlii yaparak farkl脹 y端zeylerdeki s端rt端nme kuvvetinin b端y端kl端端n端 旦l巽端n端z. Bu nokta ile eik d端zlemin alt ucu aras脹ndaki mesafeyi cetvelle 旦l巽端p defterinize not ediniz. Ayn脹 ilemleri cam levhan脹n yerine mukavva ve kal脹n t端yl端 kuma脹 koyarak tekrarlay脹n脹z. Sorular Bilyenin hangi y端zeyde ald脹脹 yol daha fazlad脹r? Bunun nedenini nas脹l a巽脹klars脹n脹z? Bilyenin daha fazla yol almas脹 i巽in ne 旦nerirsiniz? Bilyenin daha az yol almas脹 i巽in ne 旦nerirsiniz? Hangi Kuvvet Daha B端y端k? Takozun hareket ettirildii zemin Dinamometrenin g旦sterdii deer (N)
- 13. 69 Soru Tahta takozu hangi y端zey 端zerinde hareket ettirdiinizde dinamometrede 旦l巽t端端n端z deer en b端y端kt端r? Bu sonucu nas脹l yorumlars脹n脹z. Hangi Y端zeyde Daha ok Yol Al脹r? etkinliinde bilyenin cam y端zeyde en fazla, kal脹n t端yl端 kuma 端zerinde en az yolu ald脹脹n脹 g旦zlemlemitiniz. P端r端zl端 y端zeylerin kaygan y端zeylere g旦re daha fazla s端rt端nme kuvveti uygulad脹脹n脹 biliyorsunuz. Bu nedenle Hangi Kuvvet Daha B端y端k? etkinliinde de yal脹 y端zeyde 旦l巽t端端n端z kuvvetin dier y端zeylere g旦re daha k端巽端k olduu, en b端y端k deerin ise kumlu y端zeyde 旦l巽端ld端端 sonucuna ulam脹 olmal脹s脹n脹z. S端rt端nmenin istenmedii durumlarda s端rt端nmeyi azaltacak 旦nlemler al脹n脹r. rnein birbirine deen metal y端zeylerde s端rt端nmeden kaynaklanan a脹nmalar istenmeyen bir durumdur. Bunu azaltmak i巽in kap脹 menteeleri, motor par巽alar脹 yalanarak s端rt端nme en aza indirilmeye 巽al脹脹l脹r. S端rt端nme her zaman i巽in istenmeyen bir durum deildir. Baz脹 durumlarda s端rt端nmenin ol足足足 mas脹 gerekir. rnein, s端rt端nmenin olmad脹脹 bir y端zeyde yaz脹 yazamazs脹n脹z veya yazd脹klar脹n脹- z脹 silemezsiniz. Eyalar脹n脹z脹n konulduklar脹 yerde kalmalar脹 da s端rt端nme sayesinde ger巽ekleir. Kap脹 kilidi Otomobil motoru
- 14. 70 S端rt端nme kuvveti sadece birbiri ile temas eden kat脹 y端zeyler aras脹nda olu- maz. Bir cisim hava veya su ortam脹nda hareket ederken de cisme s端rt端nme kuv- veti etki eder. Fotoraftaki gibi bir para端t巽端n端n yere yava巽a inmesini salayan, havan脹n uygu- lad脹脹 s端rt端nme kuvvetidir. Bu kuvvet hava direnci olarak tan脹mlan脹r. Hava ortam脹nda hareket eden cisimler, kar脹laacaklar脹 bu kuvvete g旦re tasarlan脹r. Hava ve kara ta脹tlar脹 tasarlan脹rken ulamalar脹 istenen h脹z, kullan脹m ama巽lar脹 gibi 旦zelliklerin hava direncinden nas脹l etki- lenecei dikkate al脹n脹r. Yukar脹daki foto- raflar脹n her ikisinde de u巽ak modelleri yer almaktad脹r. Bu u巽aklar脹n kullan脹m ama巽- lar脹, ulamalar脹 istenen h脹z deerleri birbi- rinden farkl脹d脹r. Bu nedenle tasar脹mlar脹 da farkl脹d脹r. Yar脹 otomobilleri y端ksek h脹zlara ula- mas脹 istenen ara巽lard脹r. Bu nedenle hava direncinden en az etkilenecek ekilde tasar- lan脹rlar. Aa脹da, fotorafta yer alan yelken bal脹- 脹 saatte 106 kmlik bir h脹za ulaabilmekte- dir. Deniz at脹 ise ancak saatte 16 kmlik bir h脹za ulaabilir. Bunun nedeni v端cut yap脹la- r脹ndaki farkl脹l脹k olabilir mi? 2. Hava ve Su Ortam脹nda S端rt端nme
- 15. 71 Su, i巽erisinde hareket eden varl脹klara s端rt端n- me kuvveti uygular. Su direnci olarak tan脹m- lanan bu kuvvet, hareket eden varl脹脹n ekline g旦re deiir. Deniz ta脹tlar脹 tasarlan脹rken bu diren巽 kuvveti dikkate al脹n脹r. rnein, y端ksek h脹zlara ulamas脹 istenen s端rat tekneleri su direncini azaltacak ekilde tasarlan脹r. Bir巽ok kiinin ressam olarak tan脹d脹脹 Leonardo da Vincinin (Leonardo da Vin巽i) pek 巽ok alanda 巽al脹malar脹 olan bir bilim insan脹 olduunu biliyor musunuz? Aa脹da da Vincinin tasarlad脹脹 baz脹 hava ta脹tlar脹na ait 巽izimler yer almaktad脹r. Leonardo da Vinci (1452 - 1519) Kaynak巽a: Leonardonun Makineleri adl脹 kitaptan 旦zetlenerek d端zenlenmitir. Bunlar脹 Biliyor musunuz? Bilim Yaam ve Teknoloji Teknolojinin doay脹 taklit etmesi biyomimetik bi- liminin ortaya 巽脹kmas脹na neden olmutur. Bu bilim dal脹n脹n otomotiv end端strisi alan脹ndaki 巽al脹malar脹n- dan birisi de hava s端rt端nmesini en aza indiren oto- mobil tasar脹m脹d脹r. Bu 巽al脹malar s脹ras脹nda kutu bal脹脹n脹n v端cut ekli bilgisayar programlar脹 ile 巽izilmi ve 旦zel canland脹r- ma programlar脹 ile hareket h但lindeki bal脹脹n 端zerin- de havan脹n nas脹l yer deitirdii incelenmitir. Uzun 巽al脹malar sonucunda hava direncini bu- g端n kullan脹lan otomobillere g旦re 1/3端ne d端端ren yandaki model tasarlanm脹t脹r. Kaynak巽a: Biomimicry adl脹 kaynaktan 旦zetlenerek d端zenlenmitir.
- 16. 72 NELER REND聴K? A. Aa脹daki sorular脹 defterinize cevaplay脹n脹z. 1. S端rt端nme kuvvetinin g端nl端k yaamdaki etkilerini 旦rnekler vererek k脹saca a巽脹klay脹n脹z. 2. Hava ve su direncinden yararlan脹larak yap脹lan ara巽lara 旦rnekler veriniz. B. Aa脹daki ifadelerin ba脹nda yer alan yay ayrac脹n i巽ine, doru olduunu d端端nd端端n端z ifade i巽in D, yanl脹 olduunu d端端nd端端n端z ifade i巽in Y harfini yaz脹n脹z. Yanl脹 olduuna karar verdiiniz ifadenin dorusunu defterinize yaz脹n脹z. (...) 1. K脹l脹k ayakkab脹lar脹n脹z脹n alt脹n脹n daha fazla girinti 巽脹k脹nt脹l脹 olmas脹n脹n nedeni s端rt端n- meyi azaltmakt脹r. (...) 2. S端rt端nme, birbirine temas eden y端zeylerde harekete z脹t y旦nde oluur. (...) 3. Cisimler cam y端zeylerde, tahta y端zeye g旦re daha kolay hareket eder. (...) 4. S端rt端nmenin olumsuz etkisini azaltmak i巽in bisikletinizin zincirini yalaman脹z gere- kir. (...) 5. U巽aklar脹n k脹sa pistlerde daha 巽abuk durabilmesi i巽in arkalar脹nda para端t a巽脹lmas脹 hava direncini azalt脹r. (...) 6. H脹zl脹 hareket etmesi istenen deniz ta脹tlar脹 hava direncini art脹racak ekilde tasar- lan脹r. (...) 7. Yaz脹 yazabilmeniz, s端rt端nmenin g端nl端k yaamdaki olumlu etkilerine 旦rnektir. (...) 8. Yere doru d端en bir cisme hareketi ile ayn脹 y旦nde hava direnci etki eder. Her zaman Bazen Hi巽bir zaman S端rt端nme kuvvetini tan脹mlayabilirim. S端rt端nme kuvveti ile ilgili etkinlikler yap脹p bu kuv- vetin b端y端kl端端n端 旦l巽ebilirim. Hava ve suyun da cisimlere s端rt端nme kuvveti uygu- lad脹脹n脹 biliyorum. Aa脹daki tablo kendinizi deerlendirmeniz i巽in d端zenlenmitir. Tabloyu inceleyiniz. Her zaman, Bazen, Hi巽bir zaman se巽eneklerinden kendiniz i巽in uygun olan脹 iaretleyiniz. Ba- zen ve Hi巽bir zaman se巽eneklerini iaretlediiniz durumlarda, ilgili konular脹 tekrar etmeniz gerektiini sak脹n unutmay脹n脹z. KEND聴M聴Z聴 DEERLEND聴REL聴M
- 17. 73 A. Aa脹da birbiri ile balant脹l脹 doru (D) veya yanl脹 (Y) bilgiler tan脹lay脹c脹 dallanm脹 aa巽 tekniinde bir 巽al脹ma olarak d端zenlenmitir. Her bir doru veya yanl脹 karar bir sonraki mad- deyi etkileyecektir. Buna g旦re ifadelerin doru (D) ya da yanl脹 (Y) olduuna karar vererek ka巽 numaral脹 巽脹k脹a ulaabilirsiniz? B. Aa脹daki c端mlelerde noktal脹 yerleri verilen s旦zc端k veya s旦zc端k gruplar脹ndan uygun olan- lar脹 kullanarak tamamlay脹n脹z. 1. Kuvvet cisimlerde .................. deiiklii meydana getirebilir. 2. Kuvveti 旦l巽mek i巽in kullan脹lan ara巽, yaylar脹n .................. 旦zelliinden yararlan脹larak yap脹lm脹t脹r. 3. M脹knat脹s cisimlere .................. kuvvet uygular. 4. Y端zeyle cisim aras脹nda hareketin z脹t y旦n端nde oluan kuvvet, .................. kuvveti olarak adland脹r脹l脹r. 5. Hava ve su da cisimlere .................. kuvveti uygular. diren巽 esneklik s端rt端nme ekil yer 巽ekimi manyetik 1 Y 2 D Y 3 4 D Y 5 6 D Y 7 8 Kuvvet uygula- nan cisimlerin bu- lunduklar脹 konum deiebilir. S端rt端nme, ha足re足足足 kete engel olmaz. Su cisimlere di足 ren巽 kuvveti uygu- lamaz. S端rt端nme uygu足足 lanan kuvve足足足tin z脹t y旦n端nde oluur. Hava cisimlere diren巽 kuvveti uy- gulamaz. Kuvvet dinamomet- re ad脹 verilen ara巽la 旦l巽端l端r. Yaylar esnek cisim- lerdir. D D D Y Y Y D 1 2 3 4 5 6 7 2. N聴TE DEERLEND聴RME ALIMALARI
- 18. 74 1. I. ekil deiiklii II. Konum deiiklii III. K端tle deiiklii Yukar脹da verilenlerden hangisi ya da hangileri kuvvetin cisimler 端zerindeki etkilerin- den deildir? A. Yaln脹z II B. Yaln脹z III C. I ve II D. II ve III 2. Aa脹daki ara巽lardan hangisi kuvvetin b端y端kl端端n端 旦l巽mek i巽in kullan脹l脹r? A. Terazi B. Bask端l C. Dinamometre D. Metre 3. Kuvvetin b端y端kl端端 aa脹daki birimlerden hangisi ile ifade edilir? A. Metre B. Newton C. Kilogram D. Gram 4. Aa脹da yer alan ifadelerden hangisi yanl脹t脹r? A. Esnek cisimler kuvvet etkisi kalk脹nca eski ekline d旦nebilir. B. Dinamometreler yaylar脹n esneklik 旦zelliinden yararlanarak yap脹lm脹t脹r. C. Cisimlere ancak temas ederek kuvvet uygulan脹r. D. B端t端n cisimlere yer 巽ekimi kuvveti etki eder. 5. I. Yay II. S端nger III. Kalem IV. K但脹t Yukar脹da verilenlerden hangisi ya da hangilerinin esneklik 旦zellii yoktur? A. I ve II B. I ve III C. II ve III D. III ve IV 6. S端rt端nme kuvveti ile ilgili olarak aa脹daki ifadelerden hangisi yanl脹t脹r? A. Sadece kat脹 cisimler aras脹nda oluur. B. Metal par巽alar脹 s端rt端nmeyi azaltmak i巽in yalan脹r. C. Hareketi zorlat脹r脹r. D. Hava ve su cisimlere s端rt端nme kuvveti uygular. 7. Aa脹daki olaylardan hangisi s端rt端nmenin g端nl端k yaamdaki etkilerinden birisi deildir? A. Hareket eden cisimleri h脹zland脹r脹r. B. Yaz脹 yazabilmenizi salar. C. Eyalar s端rt端nme sayesinde konulduklar脹 yerde kal脹r. D. Para端t s端rt端nme ile yava hareket eder. C. Aa脹daki 巽oktan se巽meli sorular脹 okuyarak doru se巽enei iaretleyiniz.
- 19. 75 8. Oyuncak arabay脹 kum zeminde ve cam y端zeyde hareket ettiren bir g旦zlemci aa脹- dakilerden hangisini g旦zlemlemek i巽in bu etkinlii yapm脹t脹r? A. Cisimlerin h脹zlar脹n脹 kar脹lat脹rmak B. Cisimlerin hareket s端relerini kar脹lat脹rmak C. Cisimlerin k端tlelerini kar脹lat脹rmak D. Y端zeyin cisimlerin hareketine etkisini kar脹lat脹rmak 9. Hareket y旦n端 ekildeki gibi olan bir otomobile etki eden s端rt端nme kuvvetinin y旦n端 ka巽 numaral脹 okla g旦steril- mitir? A. 1 B. 2 C. 3 D. 4 10. I. Buzlu y端zeylerde s端rt端nme azd脹r. II. Yere d端en cisimlere yukar脹 y旦nl端 hava direnci etki eder. III. Su i巽erisinde yatay dorultuda hareket eden bal脹a aa脹 y旦nl端 su direnci etki eder. Yukar脹daki ifadelerden ka巽 tanesi dorudur? A. 1 B. 2 C. 3 D. 4 11. Aa脹dakilerden hangisi bir kuvvet 巽eidi deildir? A. Manyetik kuvvet B. Yer 巽ekimi C. S端rt端nme D. Elektrik 12. Yandaki resimde yer alan yar脹 otomobilinin bu ekilde tasarlanmas脹n脹n nedeni hangi se巽enekte doru verilmitir? A. Dikkat 巽ekici olmas脹 B. Daha h脹zl脹 hareket edebilmesi C. Daha az malzeme kullan脹lmas脹 D. Arac脹 tek kiinin kullanmas脹 13. I. Kum II. Cam III. Mermer IV. ak脹l Yukar脹daki y端zeylerin hangisi ya da hangilerinde oyuncak araban脹z脹 daha kolay hare- ket ettirirsiniz? A. I ve II B. I ve IV C. II ve III D. III ve IV 4 3 2 1
- 20. 76 DNEL聴M ELENEL聴M F S E K R O P L Y G U E C S R I N B 聴 D 聴 N A M O M E T R E O C E M Y R V W Z K A D K R T N 聴 T M E U Y E S B G F O N V A S U D 聴 R E N C 聴 V Y A T V S O H P E U T C P A N K L T S R T N M E Y S B O P G K M E K M E S D聴NAMOMETRE NEWTON KUVVET SRTNME SU D聴RENC聴 ESNEK YAY 聴TME EKME Aa脹da verilen kutu bulmacada sakl脹 olan kavramlar脹 bulunuz.