Innovatiecatalogus 2018 - De woningbouw industrialiseert - Peter Fraanje
0 likes498 views
Booosting bestuurslid Peter Fraanje over de industrialisering van de Nederlandse woningbouw. Steeds meer woningen worden in de fabriek gemaakt. Prefabricage van grotere componenten als vloeren, gevels, daken, keukens, badkamers en installaties neemt elk jaar toe, incl. digitaliswering en robotisering.
Innovatiecatalogus 2018 - De woningbouw industrialiseert - Peter Fraanje
- 1. 40 stedebouw & architectuur I ndustrieel bouwen wordt voor de woningbouw de standaard. Woningen worden steeds meer gefabriceerd in bedrijfshallen en fabrieken. Het aanbod van complete prefab-woningconcepten die in 2D of 3D-modules de fabriekspoor- ten verlaten groeit gestaag. Op de bouw- plaats worden deze industri谷le woningen in korte tijd geassembleerd en afgewerkt. In 2017 gaat het naar ruwe schatting al om enkele duizenden woningen die bijna compleet industrieel worden geproduceerd en gezien de investeringen in nieuwe productielijnen zal dit aantal groeien in 2018. Bekende voorbeelden van zulke woningen zijn de IQ-woning van BallastNedam en het MorgenWonen- concept van VolkerWessels. Ook Slokker heeft al in 2012 ge誰nvesteerd in de bouw van een woningfabriek in Zeewolde. Het aandeel prefabricage in de woningbouw ligt extrapolerend op basis van eerdere studies van Buildsight en BouwKennis al ver over de 50% van alle woningbouw- projecten. Het marktaandeel van een pre- fab betonnen casco in de woningnieuw- bouw lag volgens Buildsight in 1998 nog op 6%, in 2013 was dit aandeel gegroeid naar 17%, in bedroeg het aandeel prefab cascos 2015 naar schatting 30% en nu zal het aandeel al weer verder zijn geste- gen. In 2015 was het marktaandeel van prefab betonnen begane grondvloeren en verdiepingsvloeren al meer dan 70%. BouwKennis constateerde in 2015 al dat meer dan 70% van de bouwwereld al werkt met prefab oplossingen en de schatting was destijds dat in 2020 meer dan 60% van de projecten in de woning- en utiliteitsbouw geprefabriceerd zal worden. STROOMVERSNELLING Mede gestimuleerd door de verduur- zaming van de bestaande bouw (stroom- versnelling) en door het gebrek aan ervaren metselaars neemt het aantal aan- bieders van geprefabriceerde gevels sterk toe. Dijkstra Draisma opende in septem- ber 2017 een gerobotiseerde gevelfabriek. Ook het aandeel van geprefabriceerde kappen en compleet ge誰ntegreerde daken groeit. Bedrijven ontdekken de voordelen van geprefabriceerd badkamers en keukens en ook complete klimaatinstal- laties, meterkasten en overig toebehoren vindt gretig aftrek. Woningbouwers De Nederlandse woningbouw industrialiseert in hoog tempo. Steeds meer woningen worden in de fabriek gemaakt. Prefabricage van grotere componenten zoals vloeren, gevels, daken, keukens, badkamers en installatie neemt elk jaar toe. De productie wordt gedigitaliseerd en robotisering krijgt voet aan de grond. De industri谷le woningen zijn flexibel qua indeling en kunnen desgewenst ook worden verplaatst. Klanten kunnen morgen wonen in op maat gemaakte, betaalbare woningen en appartementen. En dat is goed nieuws voor alle woning- zoekenden. De woningbouw industrialiseert projecten / producten beter, betaalbaar, verplaatsbaar Woningen komen steeds vaker uit de fabriek (Cascototaal, Terneuzen).
- 2. 41B:ton zoals van Wanrooij, Trebbe, van Wijnen en VolkerWessels houden sterker vast aan hun bouwconcept nu de voordelen ten opzichte van traditionele bouw zich steeds scherper aftekenen. Het werken met vaste partners, de korte bouwtijd, de hoge kwaliteit en de minimalisering van faalkosten werpt zijn vruchten af. Fabrikanten en toeleverende industrie zetten in op grotere toegevoegde waarde door delen van de ruwbouw te verzorgen (MBS, Spaansen, DRBG) of het bouw- bedrijf te ontzorgen met hulp van BIM (Xella, Calduran) of met complete in de fabriekshal af te bouwen cascos (CascoTotaal) of zonnedaken (Stafier, RockwoolZero). Staal en hout zijn als constructiemateriaal in opmars bij de 3D-concepten vanwege het lichte gewicht en de mogelijkheden voor circulair en of verplaatsbaar bouwen (ThinkWonen, Relax SnelWoning, Finch, Ursem, HeijmansOne, LoftHome). WONING UIT DE FABRIEK Bij innovatie heb je altijd de echte koplo- pers, dat is dan eerst lang pionieren, met vallen en opstaan. Vervolgens krijg je een kopgroep en die groep groeit. Er komen meer aanbieders bij. Een rondgang langs bouwbedrijven en bouwtoeleverende industrie leert dat er volop wordt ge誰n- vesteerd in nieuwe productielijnen voor industri谷le woningbouw. VolkerWessels heeft sinds de marktintroductie in 2014 meer dan achthonderd MorgenWonen woningen geproduceerd in Coevorden. In 2017 worden er zon 370 woningen geleverd met beukbreedte 5.70 m. Er is een tweede productielijn opgestart voor de vervangingsmarkt (5.40 m) samen goed voor circa 450 woningen per jaar. Een derde productielijn zal voorzien in levensloopbestendig units (6.95 m) met een capaciteit van 225 per jaar. De eerste IQ-woningen rolden in 2011 uit de fabriek en sindsdien zijn er 750 geassembleerd verspreid over het land. Voor 2018 wordt een productie verwacht van 200 IQ-woningen, de capaciteit van de fabriek in Weert ligt op 350 woningen per jaar. Ook Jan Snel uit Montfoort investeert in nieuwe productielijnen in Montfoort, Lopik en t.z.t. ook in de Eemshaven in Groningen, waar sinds dit jaar INNOVATIECATALOGUS 2018 Complete woonunits, desgewenst volledig ingericht (Cubicco, Bergen op Zoom). Kappen worden in BIM voorbereid en geprefabriceerd onder ideale omstandigheden (DeGroot, Vroomshoop). Peter Fraanje is bestuurslid bij de stichting Booosting, een interdisciplinair platform voor koplopers in bouwinnovatie. Booosting is opgericht op 31 augustus 1988 als stichting Industrieel Bouwen Nederland vanuit een gecombineerd intiti- atief van industrie, ontwerpers en architecten. auteur Peter fraanje
- 3. 42 stedebouw & architectuur 100 circulaire wisselwoningen in aard- bevingsgebied zijn geplaatst. In 2018 komen er daar nog eens 200 woningen bij. In Montfoort en Lopik worden beton- nen cascos en gevels gemaakt voor de productie van Relax woningen voor o.m. 750 appartementen en woningen in 2018 opdracht van de Amsterdamse corpo- raties De Key, Eigen Haard en Alliantie. Interessant is dat de grondgebonden Relax-woning verplaatsbaar is en groten- deels circulair. De industrieel vervaardigde woningen worden opgebouwd uit twee natte en vier droge units van 6 x 3 meter. De huidige productiecapaciteit ligt op 5 woningen per dag, maar wordt met de nieuwe productielocaties fors uitge- breid. De Meeuw uit Oirschot levert sinds november 2016 industrieel vervaardigde woningen onder de merknaam NEZZT. In totaal heeft De Meeuw er in 2017 275 geplaatst en 525 in de orderportefeuille. De fabriek in Oirschot produceert onge- veer 5-15 woningen per dag, afhankelijk van grootte en complexiteit. Ursem, PlegtVos, Hodes en ThinkWonen behoren tot de pioniers van het industri- eel bouwen. Ursem en PlegtVos hebben al ruime ervaring met het bouwen van modulaire units voor scholen, studenten- en cellencomplexen. PlegtVos heeft sinds 2002 zon 4.500 geprefabriceerde wonin- gen geleverd. Ursem is sinds 1979 actief in de unitbouw en heeft in 2017 laten zien hoe snel en duurzaam je hotels en studentenflats kan bouwen met modu- laire units geprefabriceerd in Wognum. Er zijn zon 5.000 studentenwoningen geproduceerd en zeker 2.500 modulaire gevangenisunits en tienduizenden m2 voor asielzoekerscentra. Ursem bouwde ook modulaire scholen en hotels. In 2007 is de productielijn vergaand geautomatiseerd. Er zijn verschillende 3D-bouwsystemen in beton, staal en hout voor de uiteen- lopende toepassingen. In 2017 rolden er 650 prefab badkamers van de band, 225 studentenwoningen en 100 appar- tementen en woningen. De jaarcapaciteit van de woningfabriek in Wognum ligt momenteel op 1000 woonunits per jaar. PlegtVos uit Hengelo heeft in 2017 een nieuw woningconcept ontwikkeld, de IZI, waarvan er nu 50 woningen in voor- bereiding zijn. In 2018 wordt opgeschaald naar 100 woningen op de productie- locatie in Langeveen om daarna door te groeien tot 450 IZIs per jaar. PlegtVos werkt hierbij samen met Klein Units uit Lemerveld. De eerste ThinkWoning werd in 2011 geproduceerd in de fabriek in Drunen. Inmiddels zijn er 50 geprodu- ceerd en zijn er 100-120 in voorbereiding voor 2018. In Drunen kan 1 grondgebon- den woning per dag worden geprodu- ceerd; er kunnen er vijf per dag worden geplaatst. Hodes huisvesting uit Goor is bekend van (mantel)zorgunits maar pro- duceert ook jaarlijks zon 75 eengezins- woningen. Dit overzicht van woningen uit de fabriek is nog verre van compleet, daar nieuwe aanbieders de markt hebben projecten / producten Industrieel bouwen in 3D (Cascototaal, Terneuzen).Gevels worden volautomatisch geplot (Voorbij, Amsterdam). De productiecapaciteit bij Jan Snel wordt verder opgevoerd (Jan Snel, Montfoort).
- 4. 43B:ton betreden, zoals Heijmans One, SuperLofts, HabHuis, Cubicco en BarliBase. De ver- wachting is dat het aanbod van complete woningen uit de fabriek de komende jaren gestaag zal groeien. In 2018 zou het naar schatting gaan om ruim 6.000 woningen en appartementen. Kijken we breder naar prefabricage en assemblage op de bouwplaats dan gaat het al om veel grotere aantallen. INDUSTRIALISERING Kijken we naar de woningcascos dan kunnen we vaststellen dat prefab- beton een belangrijk marktaandeel heeft veroverd in de woningnieuwbouw. Sinds TBI haar Voorbij betonfabriek in de havens van Amsterdam heeft gemo- derniseerd en gerobotiseerd eind 2015, worden er gevels en wanden geleverd voor TBI-bedrijven zoals Koopmans en ERA Contour, maar ook aan derden. De productiecapaciteit ligt nu op wanden en gevels voor zes woningen per dag. Desgewenst verzorgt men in combinatie met VBI-vloeren het volledige casco. DRBG (CRH, Heembeton) in Harderwijk heeft sinds de start al zon 200.000 woning- cascos geproduceerd. De productie bij DRBG ligt nu op ongeveer 4.000 beton- cascos per jaar. Daarnaast leveren ze ook betonnen wanden, tapijtklare leiding- vloeren en slimme cascos met wifi. MBS is al weer jaren actief met een hybride betoncasco dat in 2D elementen wordt aangeleverd aan de aannemer en goed is voor een jaarproductie van circa 2.200 woningen per jaar. MBS levert op maat geprefabriceerde woningen voorzien van alle installaties welke door een gespecia- liseerde montageploeg in anderhalve dag op de bouwplaats gemonteerd worden. MBS Hybrid Casco neemt de complete engineering, constructie, electra, lucht- behandeling, verwarming en watervoor- ziening van het casco op zich. Vervolgens wordt de gehele woning op maat gepro duceerd inclusief binnenwanden met binnendeurkozijnen en eventuele binnen- deuren. De vloeren, gevels en wanden worden in de fabriek voorzien van ingestorte ventilatiekanalen, leidingen met bedrading en vloerverwarming. Van Nieuwpoort investeerde al in 2012 in een moderne vloerenfabriek in Kampen die vanuit BIM en met hulp van een carrousel een grote variatie aan betonnen vloeren kan leveren. Vloerenfabrikant Spaansen heeft een nieuwe fabriek gebouwd in Harlingen en levert nu ook complete cascos aan gerenommeerde bouw- bedrijven. De Hegeman Groep uit Almelo bouwt elke werkdag een woning volgens het principe one-piece-flow uit betonnen elementen, kanaalplaatvloeren van VBI en een gebouwinstallatie van Lowik. Sinds 2014 hebben zij bijna 700 woningen geassembleerd op de bouwplaats; de jaar- productie ligt op 200 woningen. Er zijn vanwege de aantrekkende woningmarkt voorbereidingen om de productie te verdubbelen naar 400 per jaar. Meerdere MKB-bouwers zoals de BVR-groep en INNOVATIECATALOGUS 2018 Leidingwerk (E,W) wordt in de fabriek voorbereid (MBS, Vianen). Metselen wordt geautomatiseerd (Ursem, Wognum). Industrieel maatwerk in 2d inclusief ramen en deuren (Voorbij, Amsterdam).
- 5. 44 stedebouw & architectuur Waal Bouw bouwen in batches volgens dezelfde leanmethode. Hurks prefabbeton in Veldhoven is begin jaren 70 begonnen met het produceren van gevelelementen. De maximale capaci- teit per dag ligt nu op 30 compleet afge- werkte sandwichpanelen. Dit komt neer op 600-800 m2 gevel per dag. In 2017 is ongeveer 75.000 m2 modulaire gevel geproduceerd. De toepassing van hoog- waardige prefab elementen zorgt ervoor dat projecten tegen een hogere kwaliteit en binnen de helft van de normale bouw- tijd kunnen worden opgeleverd. De total cost of ownership valt zo aanzienlijk lager uit voor eigenaren. Hurks is een wereldwijde koploper en trendsetter in prefab elementen voor woontorens en utiliteitsbouw. Sinds 2014 levert Hurks ook aan grote projecten in Londen. Deze zomer werd bekend dat HB Capital en Opportunity Partners de industri谷le bouwcomponenten divisie ( 120 miljoen omzet, 360 medewerkers) overnemen. De verwachting is dat er flink wordt ge誰n- vesteerd in uitbreiding van de productie- capaciteit. Ook VolkerWessels dochter- bedrijf Westo uit Coevorden levert com- plete gevels voor woontorens. Waar het gaat om prefab daken/kappen heeft De Groot Vroomshoop al een lange traditie. Vanaf de jaren 80 van de vorige eeuw werden voor circa 40.000 woningen prefab scharnierdaken geleverd. Dit jaar produceert DGVr voor ruim 2.500 woningen kappen, waarvan circa 400 voor MorgenWonen. De productiecapa- citeit voor dakelementen bedraagt circa 16 woningen per dag. Alle projecten worden in 3D getekend waarvan onge- veer driekwart in open BIM. Ook Emergo, met vestigingen in Almelo en Stadskanaal, TopCasco uit Kapelle, Unilin in Oisterwijk, de Mar in Grou timmeren aan de industri- 谷le weg met BIM-voorbereide geprefabri- ceerde kappen. VDM uit Drogeham levert evenals DGVr ook complete houtskelet- bouw. VDM heeft tot nu toe ruim 5.500 woningen geplaatst in heel Nederland. Dit jaar levert VDM zon 250 tot 300 projecten / producten Een grote breimachine voor wapeningstaal (Voorbij, Amsterdam) Modulaire hotelkamer in aanbouw (Ursem, Wognum).Montage op de bouwplaats (MBS, Vianen).
- 6. 45B:ton aardbevingsbestendige HSB-woningen. LogusPrefab, Faay, Ursem, HPB en Portisa leveren prefab badkamers en keukens. TECE levert prefab technische ruimten. De complete en compacte woninginstal- latie van FactoryZero krijgt inmiddels ook navolging. SAMEN STEEDS BETER Dat industrieel bouwen nu de wind in de rug heeft kent verschillende oorzaken. Snelheid is een belangrijke factor. In een periode waarin het woningtekort flink toeneemt en de vraag naar vervangende nieuwbouw groeit, is dat ook voor veel partijen een argument om op industri- eel maatwerk over te stappen. Vroeger moest je vaak meer dan een jaar wachten op je nieuwe woning of appartement, nu wordt een levertijd van twaalf weken de nieuwe norm. Ook met het oog op duurzaamheid en kwaliteit is industri- eel bouwen een stap voorwaarts. De bouwindustrie levert precies wat de klant wil hebben, optimaliseert het ontwerp en proces waardoor er nagenoeg geen afval vrijkomt. Er wordt geproduceerd onder gecontroleerde omstandigheden, waardoor schade als gevolg van regen en vocht uitgesloten wordt. Door industrieel en modulair te bouwen kunnen woningen en gebouwen ook weer gedemonteerd en verplaatst worden. Dat is circulair bouwen in optima forma. Als je industrieel gaat produceren, wordt het product telkens beter. Je leert van elk project. Je werkt met vaste partners en met elkaar optimaliseer je het product en maak je de productie ervan effici谷nter. Tel daarbij op dat je geen faalkosten en zogenaamde algemene kosten (a.k.) meer hebt en de rekensom is snel gemaakt. Industrieel bouwen past naadloos in de nationale Bouwagenda waar verhoging van de productiviteit in de bouw tot een speerpunt is gemaakt. Industrieel bouwen is goed nieuws voor de klant, die nu ook meer te kiezen krijgt, omdat aanbieders gaan concurreren op comfort, gebruiksgemak en veiligheid. Net zoals een nieuwe auto beter presteert dan het oude model, is de nieuwe woning natuurlijk beter en duurzamer dan een bestaande woning. Vanzelfsprekend, toch? INNOVATIECATALOGUS 2018 Woningen worden in een dag geplaatst (ThinkWonen, Drunen). VERDER LEZEN Buildsight: Veertig jaar prefab; ontwikkeling en toekomst prefab woningbouw; Zaltbommel, 15 oktober 2014. BouwKennis Jaarrapport 2015/2016; BouwKennis; Rotterdam, juli 2015. Clahsen, Arend: Prefabwoning beleeft stille doorbraak; in: Het Financieele Dagblad; 12 oktober 2016; pp.19. Fraanje, Peter: Woning uit de fabriek; in: De Bouw in 2030; Cobouw, 23 november 2012. Fraanje, Peter: Bouwindustrie levert steeds sneller; in: Innovatiecatalogus 2016; Stedebouw & Architectuur; pp.46-48. Fraanje, Peter: Vervangende nieuw- bouw; ISBN 978-90-826262-0-9; Den Haag, 15 maart 2017. Rutten, Marjet: Industri谷le wonin- gen niet meer weg te denken; Cobouw, 12 december 2017. Steigerloos bouwen aan een bovenverdieping (ThinkWonen, Drunen).