Les abelles de la mel
És la història de la Maria que va a passar un estiu al mas del seu avi i durant aquestes vacances aprèn moltes coses sobre la vida de les abelles, com viuen en els ruscs, els diferents tipus d’individus que hi ha, quines feines fan, com es reprodueixen, quins depredadors i parà sits tenen, quins productes se n’obtenen i quins problemes ambientals les afecten.
Format: Conte
Nivell Educatiu: Primà ria cicle superior
Disponible al Departament de Medi Ambient i Habitatge i al web del Departament de Medi Ambient i Habitatge: http://mediambient.gencat.cat/cat/ciutadans/educacio_ambiental/recursosed/escolar/pdf/abelles.pdf
Les abelles de la mel
És la història de la Maria que va a passar un estiu al mas del seu avi i durant aquestes vacances aprèn moltes coses sobre la vida de les abelles, com viuen en els ruscs, els diferents tipus d’individus que hi ha, quines feines fan, com es reprodueixen, quins depredadors i parà sits tenen, quins productes se n’obtenen i quins problemes ambientals les afecten.
Format: Conte
Nivell Educatiu: Primà ria cicle superior
Disponible al Departament de Medi Ambient i Habitatge i al web del Departament de Medi Ambient i Habitatge: http://mediambient.gencat.cat/cat/ciutadans/educacio_ambiental/recursosed/escolar/pdf/abelles.pdf
Gau Beltzaren harira, Oreretako Xenpelar AEKren ikasle batek Ane Espina Ramirezek ipuina sortu du eta Añabitarte baserrian irudikatu dute, Orereta ikastolaren haurren aurrean.
2. TXANOGORRITXU
Behin batean ba omen zen baserriko
neskato bat, sekula ikusi den ederrena;
ama xoraturik zeukan eta amona are
gehiago. Emakume on honek txano
gorritxo bat eginarazi zuen
neskatoarentzat, oso ongi ematen ziona,
hain ongi, ezen leku guztietan
Txanogorritxo deitzen baitzioten.
Amak, opiltxoak egosi eta egin zituen
egun batean, esan zion:
-Hoa amonarengana nola dagoen ikustera, gaixorik dabilela entzun dinat-eta; eramazkion opiltxo
bat eta gurin-ontzitxo hau.
Txanogorritxo berehala abiatu zen amonaren etxe aldera, beste herri batean bizi baitzen. Basoan
barrena zihoala otso jaunarekin topo egin zuen, eta neskatoa jateko gogo bizia piztu zitzaion, baina
ez zen ausartu, basoan zeuden aizkolari batzuk zirela medio. Otsoak nora zihoan galdetu zion;
neskato gajoak, artean ez baitzekien otsoari entzuten gelditzea arriskutsua dela, esan zion:
-Amona ikustera noa, amak eman dizkidan opiltxoa eta gurin-ontzitxoa eramatera.
-Urruti bizi al da? ñgaldetu zion otsoak.
-Oh, bai! ñesan zuen Txanogorritxok- Han urrutian ikusten duzun errota igaro eta hantxe, herriko
lehendabiziko etxean.
-Ederki bada! ñesan zuen otsoak- Neuk ere joan nahi dinat bera ikustera, nik bide hori hartuko dinat
eta hik hango bide hura, eta ikusiko dinagu biotatik zein iristen den aurrena.
Otsoa bere indar guztiaz ziztu bizian biderik motzenetik joan zen, eta neskatoak biderik luzeena
hartu zuen, distraitu zelarik urrak hartzen, tximeletei segika eta aurkitzen zituen loretxoekin sortak
egiten. Otsoa berehala iritsi zen amonaren etxera; atea jo zuen. Kax-kax.
-Nor da?
-Txanogorritxo, zure iloba ñesan zuen otsoak ahots aizunez-, eta dakarkizut amak zuretzat bidaltzen
dituen opiltxo bat eta gurin-ontzitxo bat.
Amonak, ondoezik zegoelako ohean etzanda, oihu egin zion: -Tira egion maratilari eta libratuko
dun krisketa. Otsoak maratilari tira egin eta atea zabaldu zen. Amona gaixoarengana jauzi
egin eta ziplo irentsi zuen; izan ere, hiru egun emanak zituen deusik jan gabe. Berehala atea itxi eta
amonaren ohean sartu zen, Txanogorritxoren zain, zein beranduago ate joka etorri baitzen. Kax-kax.
3. -Nor da?
Txanogorritxo otsoaren ahots sendoa entzutean ikaratu egin zen, baina amonak eztarria marrantatua
zuela iritzita, honako hauxe erantzun zuen:
-Txanogorritxo, zure iloba, eta dakarzkizut amak zuretzat bidaltzen dituen opiltxo eta gurin-ontzitxo
bat.
Otsoak, ahotsa doi bat eztituz, oihu egin zion: -Tira egion maratilari eta libratuko dun krisketa.
Txanogorritxok maratilari tira egin eta atea zabaldu zen. Otsoak, barrura
zetorrela ikusirik, manten azpian ezkutatzen zen bitartean esan zion: -Laga itzan opiltxoa eta gurin-ontzitxoa
ogi-kutxaren gainean eta hator nirekin
ohera. Txanogorritxo erantzi eta ohean sartzerakoan, harritu egin zen amona atorra
hutsean nolakoa zen erreparatu zuenean. Honela mintzatu zitzaion:
-Amona, nolako beso handiak dauzkazun! -Heu hobeto besarkatzeko, laztana.
-Txanogorritxo, zure iloba ñesan zuen otsoak ahots aizunez-, eta dakarzkizut amak zuretzat
bidaltzen dituen opiltxo bat eta gurin-ontzitxo bat.
-Amona, nolako hanka handiak dauzkazun! -Arinago ibiltzeko, laztana. -Amona, nolako belarri
handiak dauzkazun! -Hobeto entzuteko, laztana.
-Amona, nolako hagin handiak dauzkazun! -Heu jateko, laztana. Eta hitzok esanda, otso gaiztoa
Txanogorritxoarengana oldartu eta jan egin zuen.
4. HIRU TXERRITXOAK
BEHIN BATEAN BASOAREN ERDIGUNEAN BIZI ZIREN HIRU TXERRITXO ETA BERE
AMA . OSO ZORIONTSU ZIREN ARREN OTSOA BETI HAIEN ATZETIK IBILTZEN ZEN
HAUEK JATEKO ASMOZ . HIRU TXERRITXOEK OTSO HONETATIK ALDE EGITEKO,
ETXE BAT EGITEA ERABAKI ZUTEN, BAKOITZA BEREA.
TXERRI TXIKIAK LASTOZKO ETXE BAT EGIN ZUEN HAU ARINAGO AMAITZEKO ETA
JOLASTERA JOATEKO.
TXERRI ERTAINAK EGURREZKO ETXEA EGITEA ERABAKI ZUEN. BERE ANAIA TXIKIA
BEREA AMAITU ZUELA IKUSI ZUELAKO ETA BERAREKIN JOLASERA JOAN NAHI
ZUELAKO.
NAGUSIA ZEN TXERRITXOA ORDEA ARDREILUZKO ETXEA EGITEKO LANEAN
ZIHARDUN JO ETA KE.
TXERRI NAGUSIA ERRIETA EGIN ZIEN BERE ANAIEI HAIN ALFERRAK IZATEAGAITIK
BAINA HAURK EZ ZIOTEN JARAMONIK EGIN.
BAT-BATEAN OTSOA TXERRI TXIKIAREN ATZETIK IRTEN ZEN ETA HONEK BERE
LASTOZKO ETXETXOARAINO KORRIKA JOAN ZEN. BARRURA SARTU ZEN
TXERRITXOA ETA OTSOA KANPOTIK PUTZ ETA PUTZ EGIN ZUEN …
ETA LASTOZKO ETXETXOA LURRERA ERORI ZEN!!
TXERRITXOA OSO BELDURTUTA BERE ANAI ERTAINAREN ETXERA ABIATU ZEN.
EGURREZKO A ZEN ETA, BERAZ, BERE ETXEA BAINO GEHIAGO AGUANTATUKO
ZUEN. OTSOA TXERRITXOAREN ATZETIK JOAN ZEN. TXERRITXOA ETXEAN SARTU
ZEN ETA OTSOA KANPOTIK PUTZ ETA PUTZ EGIN ZUEN ETA EGURREZKO ETXEA
LURRERA BOTA ARTE.
BI TXERRITXOAK HANDIK ARINEKETAN IRTEN ZIREN. ARNAS ESTUKA OTSOA
BERAIEN ATZETIK ZIHOALA, ANAI NAGUSIAREN ETXERA HELDU ZIREN.
5. ETA ETXEA EZ ZEN ERORI!
ORDUAN, ESKAILERA LUZE BATEKIN TEILATURAINO IGO ZEN TXIMENEATIK
SARTZEKO, BAINA TXERRITXO NAGUSIAK TXIMINIAN URA ERAIKITEN JARRI ZUEN.
OTSOA TXIMENEATIK JAITSI ZEN ETA ERAIKITEN ZEGOEN URARA JAUSI ETA ERRE
ZEN.
HANDIK BASO GUZTIAN ZEHAR ENTZUTEN ZIREN OHIUAK EGINEZ IHES EGIN ZUEN
OTSOAK ETA ESAN OHI DA, HANDIK AURRERA BERRIRO TXERRITXOAK JAN NAHI
EZ ZITUELA IZAN.
6. AHATETXO ITSUSIA
Urtero bezala, ahate-amak arrautzak berotu behar
zituen eta baserriko animalia guztiak ahatetxoak
ikusteko irrikitan zeuden, hauek beti baserriko
ederrenak zirelako. Eguna heldu zen eta
ahatetxoak poliki-poliki arrautzetatik ateratzen
hasi ziren. Animalia guztiak ahatetxo jaio berriak
lehenengo aldiz ikusteko, arrautzen inguruan
elkartu ziren.
Sei ahatetxo atera ziren arrautzetatik, ahate-amaren
eta bere lagunen algarekin lagunduak. Guztiak pozaren pozez zeudenez, ez ziren konturatu oraindik
arrautza handiena zabaldu gabe zegoela. Bat batean jaiotako ahatetxoak eta bertan zeuden animalia
guztiak ireki gabeko arrautza begiratu zuten. Hortik gutxira arrautza zabaltzen hasi zen eta bertatik
ahatetxo irribarretsu bat atera zen. Hau bere anaiak baino askoz handiagoa zen eta hauek baino
askoz itsusiagoa. Ahatetxoa triste zegoen bertan maite ez zutela konturatu zelako. Egunak pasa eta
ahatetxoa ziztu bizian hazi zen. Oso ergela eta baldarra zen eta geroz eta itsusiago. Bere anaiak
barre egiten zioten itsusia eta baldarra zela esanez. Ahatetxoa bere izaeragatik maitatuko zuten
lagunak bilatzea erabaki zuen. Goiz batean animalia guztiak lotan zeudenean, hesiaren zulo batetik
ihes egin zuen, bere bidaiari hasiera emanez.
Bidaian ezagututako igel batek, bere adorea lantzen lagundu zion eta horrek bidaiarekin jarraitzeko
behar zuen indarra eman zion. Igelak ahatetxoari, berari hilea hazten zitzaionean ederra izango zela
esan zion.
Negua iritsi eta ahatetxoak janaria elurrean bilatu behar izan zuenez, hiltzeko zorian egon zen.
Azkenik udaberria iritsi eta ahatetxoak aintzira batean, inoiz ikusitako hegazti eder batzuk topatu
zituen. Guztiz dotore eta xarmantak ziren eta beraien mugitzeko era benetan nabaria zen.
Ahatetxoak beraiei urbildu eta euren parean igeri egiteko baimena eskatu zien.
Zisneak erantzun zioten: - Noski baietz, gutako bat zara!! Eta ahatetxoak erantzun zien: - Ez ezazue
nitaz barrerik egin. Badakit itsusia naizela!! Baina hori ez da barre egiteko arrazoia! - Begira ezazu
zure isla aintziran -esan zuten zisneek- ikusiko duzu nola ez ditugun gezurrik esaten. Ahatetxoa bere
isla uretan ikustean guztiz liluratuta geratu zen. Neguan, ahatea zisne eder batean bilakatu zen!!
Ahate itsusi eta baldar hori, aintzirako zisne eder eta xarmantena zen oraingoan. Orduan ahateak
bere laguna igelari, burua ile luzez bete zitzaiola jabetu zen. Eta honela ahatetxo itsusia, maitatzen
zutenekin batera zoriontsua izan zen betirako.