4. Անհրաժեշտ է լիարժեք տեսողության և օրգանիզմի բնականոն
աճի համար: A վիտամինի անբավարարության հիմնական
հատկանիշը լուսավախությունն է, գիշերային կուրությունը : A
վիտամինը պարունակվում է կենդանական ծագման
մթերքներում՝ կենդանիների և ձկների լ յարդում, խավիարում,
ձկան յուղում, կարագում և յուղում, պանրում, ձվի դեղնուցում:
Բուսական մթերքներում պարունակվում է
նախավիտամինների՝ գունանյութերի (պիգմենտներ),
կարոտինոիդների ձևով, որոնցով հարուստ են գազարը,
լոլիկը, կարմիր տաքդեղը, կանաչ սոխը, թրթնջուկը, հազարը,
մասուրը, ծիրանը, չիչխանը, արոսենու պտուղները և այլն:
7. C վիտամինի անհրաժեշտ քանակությունը (մեծահասակների
համար՝ օրական 50–100 մգ, երեխաների՝ 30–70 մգ) օրգանիզմը
պետք Է ստանա սննդի հետ: C վիտամինի անբավարարության
սկզբնական շրջանում նկատվում են ընդհանուր թուլություն,
թորշոմածություն, արագ հոգնելիություն, քնկոտություն,
գլխապտույտ: Շրթունքները, ականջները, քիթը կապտում են, լնդերը՝
ուռչում, խոցոտվում և արյունահոսում, շարժվում և ընկնում են
ատամները: C անվիտամինության ծայրագույն աստիճանը՝ լնդախտը
(ցինգա), հազվադեպ է հանդիպում. ուղեկցվում է ցանով (վառ
կարմիր, այնուհետև՝ կապտասև), արյունազեղումներով,
ստամոքսաղիքային համակարգի խանգարումներով: Ավելցուկային
չափաքանակները (օրական՝ մի քանի գրամ) նույնպես վնասակար են
օրգանիզմի համար և կարող են առաջացնել ծանր բարդություններ
(օրինակ՝ երիկամաքարային հիվանդություն): Ասկորբինաթթվի
հիմնական աղբյուր են հատապտուղները, բանջարեղենը և մրգերը:
Օրական պահանջը լրացվում է կաղամբի, կարտոֆիլի, կանաչ սոխի,
լոլիկի հաշվին: C վիտամինի առավելագույն քանակությունը (մինչև
1200 մգ) պարունակվում է մասուրում, սև հաղարջում (մինչև 200
մգ), կարմիր տաքդեղում (մինչև 250 մգ), ինչպես նաև չիչխանի
հատապտուղներում, նարինջում, կիտրոնում, շատ քիչ՝ կենդանական
մթերքներում: C վիտամինը լավ է լուծվում ջրում. այն
ամենաանկայունն է, հեշտությամբ օքսիդանում է հատկապես բարձր
ջերմաստիճանում և մետաղի (հիմնականում՝ պղնձի)
առկայությամբ: Բանջարեղենը եփելիս C վիտամինի մոտ 1/3-ը
կորչում է: Սնունդը տաքացնելիս և երկարատև պահելիս կորուստը
մեծանում է: Տապակելիս աննշան է քայքայվում, իսկ թթու դնելիս
պահպանվում է: C վիտամինն անկայուն է դառնում թարմ սառեցրած
մրգի ու բանջարեղենի հալվելու ժամանակ, ուստի դրանք պետք է
արագ օգտագործել: Խորհուրդ է տրվում գարնանը օգտագործել
թարմ կանաչ սոխ և որոշ պահածոյած մթերքներ (լոլիկի մածուկ,
կանաչ ոլոռ), որոնցում C վիտամինը լավ է պահպանվում:
10. Օրգանիզմում փոխարկվում է հորմոնանման նյութի, որը
մասնակցում է կալցիումի և ֆոսֆորի աղերի յուրացմանը,
ոսկրային հյուսվածքում դրանց կուտակմանը: D վիտամինի
մեծ պահանջ ունեն հատկապես 3–4 տարեկան երեխաները
(անբավարարությունից մանկական օրգանիզմում զարգանում
է ռախիտ հիվանդությունը): Սովորաբար D վիտամինը
առաջանում է մարդու մաշկում՝ անդրամանուշակագույն
ճառագայթների ներգործությամբ: D վիտամինի աղբյուր է
թյունոսի, ձողաձկան և այլ ձկների լ յարդի ճարպը: Ոչ մեծ
քանակությամբ պարունակվում Է կարագում, ձվի դեղնուցում,
ձկան յուղում: Մյուս կենդանական մթերքներն աղքատ են այս
վիտամինից, իսկ բուսական մթերքները, որպես կանոն,
բոլորովին չեն պարունակում:
Մեծահասակ մարդկանց պահանջը D վիտամինի նկատմամբ
մեծ չէ, սակայն այն մեծանում է ցերեկային լույսի պակասի
դեպքում (ստորգետնյա աշխատանքներ կատարելիս,
հյուսիսում բնակվելու դեպքում): Ձմռանն օրգանիզմում D
վիտամինի առաջացումը կարելի է խթանել` քվարցային
լամպով ճառագայթահարելով: Կանխարգելիչ նպատակով վաղ
մանկական տարիքի երեխաներին հաճախ նշանակում են D
վիտամինի պատրաստուկներ, որոնք կարելի է օգտագործել
միայն բժշկի հսկողությամբ, քանի որ չափաքանակը
գերազանցելիս կարող են բարդություններ առաջանալ
13. Խթանում է մկանային գործունեությունը և սեռական
գեղձերի ֆունկցիաները: Պարունակվում է ձեթերում,
գետնանուշի, ոլոռի, եգիպտացորենի, սոյայի
սերմերում, հազարում, սպանախում, լ յարդում, ձվի
դեղնուցում, կաթում:
16. Անհրաժեշտ է հատկապես օրգանիզմում ածխաջրերի
նյութափոխանակության համար: Թիամինի
բացակայության կամ զգալի պակասի հետևանքով
առաջանում է նյարդային համակարգի ծանր
հիվանդություն՝ բերի-բերի: B1վիտամինով առավել
հարուստ են գարեջրի, հացի չոր և խտացված
խմորիչները, ինչպես նաև լոբազգի և հացազգի
բույսերից պատրաստված սննդամթերքը: Այն
պարունակվում է առավելապես հատիկների
թաղանթում և սաղմում, ուստի սննդի մեջ պետք է
ընդգրկել ձավարեղեն (հատկապես՝ հնդկացորեն,
վարսակաձավար), կոպիտ աղացած ալ յուրից թխված
հաց:
