хайлтын системийн тухай ерөнхий ойлголт
- 1. Хайлтын системийн тухай ерөнхий ойлголт Г.Баяртуяа Монголын Үндэсний номын сангийн номзүйч Email: bayartuya@nationallibrary.mn
- 2. Агуулга 1 Хичээлийн зорилго 2 Хайлтын системийн тухай ойлголт 3 Хайлтын системийн түүх 4 Хайлтын системийн үндсэн шинж чанарууд 5 Хайлтын системийн төрлүүд 6 Дэлхийн ТОП-5 Хайлтын систем
- 3. Хичээлийн зорилго Суралцагчдад хайлтын системийн талаарх ойлголт өгч, ач холбогдлыг нь таниулах юм.
- 4. Хайлтын системийн тухай ойлголт Хамгийн томоохон олон улсын хайлтын системүүд «Google», «Yahoo», «MSN» Хайлтын систем гэдэг нь Интернет сүлжээнд хэрэглэгчийн текст хэлбэрээр бичиж асуусан лавлагаанд мэдээллийн эх сурвалжийн линкүүдийг, ач холбогдлын дарааллаар нь жагсааж гаргах зориулалттай программ-хангамжийн систем юм. Орос хэл дээр: «Яндекс», «Рамблер», «Апорт»
- 5. Хайлтын системийн тухай ойлголт Хайлтын тухай ойлголтыг жишээн дээр тайлбарлъя. Хайлт хийх лавлагаа маань маш энгийн богинохон байх ёстой. Жишээ нь, автомашин яаж сонгох талаар мэдээлэл хайж үзье. Ингэхийн тулд эхлээд «Яндекс» хайлтын системээ нээгээд «яаж автомашин сонгох вэ?» гэж бичнэ. Ингээд бидний хүссэн мэдээллийн талаарх эх сурвалжууд гарч ирэх ёстой. Гэхдээ яг хэрэгтэй мэдээлэл гарч ирэхгүй байх тохиолдол ч бий. Тэгвэл хайж буй үгээ өөрчлөөд бичээд үзэх хэрэгтэй. Мөн лавлагаа маань их бага хүрээнийх бол цаг үеийн мэдээ олдохгүй байх магадлал ч бас байна. Ямар ч хайлтын системийн гол үүрэг бол – хүмүүст хайж байгаа яг тэр мэдээллийг нь олж өгөх юм. Харин хүмүүст яаж системд зөв лавлагаа оруулах вэ гэдгийг заах боломжгүй. Иймээс зохион бүтээгчид маань хэрэглэгчдэд мэдээллээ олж авах алгоритм, ажлын зарчмуудыг зохиодог.
- 6. Хайлтын системийн түүх 1994 1995 1997 1997 Хамгийн анхны бүрэн хайлтын систем нь 1994 онд бий болсон WebCrawler төсөл юм. 1995 онд Lycos , AltaVista хайлтын системүүд бий болж олон жил Интернет сүлжээн д эх хайлтын манлайлагч болж байсан. 1997 онд Сергей Брин, Ларри Пейдж нар Стэндфордын их сургуулийн судалгааны төслийн хүрээнд “Google” хайлтын системийг зохион бүтээсэн. Одоо Google нь дэлхийн хамгийн алдартай хайлтын систем болсон! 1997 оны 9 сард “Yandex” хайлтын систем албан ёсоор нээгдсэн. Энэ орос хэл дээрх хамгийн алдартай хайлтын систем болсон.
- 7. Хайлтын системийн түүх Өнөөдөр дэлхийн хэмжээнд 3 үндсэн хайлтын систем байдаг Text Text Text Google Yahoo MSN
- 8. Хайлтын системийн үндсэн шинж чанарууд Харагдах байдал Бүрэн гүйцэт байх Оновчтой байх Цаг үеийн байх Хайлтын хурд Хайлтын систем
- 9. Хайлтын системийн төрлүүд Олон улсын Хайлтын систем Орон нутгийн
- 10. Хайлтын систем Мэргэжлийн Түгээмэл хайлтын системүүд Хайлтын системийн төрлүүд Каталогууд
- 11. Хайлтын системийн төрлүүд Түгээмэл хайлтын системүүд www.google.com www.yandex.ru www.rumbler.ru www.bing.com www.aport.ru
- 12. Хайлтын системийн төрлүүд www.lycos.com www.dmoz.org www.gogo.mn Хайлтын каталогууд www.ulitka.ru www.mail.ru www.yahoo.com www.weblavlah.com
- 13. Хайлтын системийн төрлүүд Мэргэжлийн хайлтын системүүд www.legalinfo.mn www.emch.mn www.filesearch.ru www.youtube.com www.bankreferatov.ru
- 14. Эдгээр тусгай программуудын үйл ажиллагааны үндэс нь таны өгсөн түлхүүр үгийг хайхад ашиглагдах индекс файлууд болно. Та энгийн асуулт, түлхүүр үгнүүдээс гадна төрөл бүрийн логик үйлдлүүд, бүлгүүд, загварууд болон нэрсийн жагсаалтаар, гарчгаар, үг хоорондын зайн өгөлт зэрэг аргыг ашиглан хайлт хийж болно.
- 15. Дэлхийн ТОП-5 хайлтын систем Лавлагаа боловсруулсан тоо хэмжээгээр нь ЛИДЕР хайлтын системүүдийг тодруулахад ийм дүн гарчээ: 1-р байр- мэдээж “Google”. Интернет дэх нийт лавлагааны 70%- ыг гүйцэтгэдэг бөгөөд энэ нь ойролцоогоор 115 миллиард лавлагаа юм. 2-р байр – Хятадын “Baidu” хайлтын систем. Интернет дэх нийт лавлагааны 8%-ыг гүйцэтгэдэг. Өөрөө хэлбэл, 14,5 миллиард лавлагаа. 3-р байр – “Yahoo” хайлтын систем. Сард боловсруулдаг лавлагааны хэмжээ 8,6 миллиард. 4-р байр – “Bing” хайлтын систем. Сард боловсруулдаг лавлагааны хэмжээ 5 миллиард. 5-р байр - Оросын “Yandex”. Боловсруулагддаг лавлагааны хэмжээ нь 3 миллиард.
- 16. Ашигласан материал http://www.prof-lead.ru/vidy-poiskovyx-sistem/ http://www.lessons-tva.info/favorite.html http://www.seonews.ru/masterclasses/poiskovyie-sistemyi-interneta-yandeks- google-rambler-yahoo-sostav-funktsii/ http://softuhitel.com/poiskovye-sistemy/specializirovannye-poiskovye-sistemy/
- 17. Click to edit Master title style 17 Г.Баяртуяа Монголын Үндэсний номын сангийн номзүйч Email: bayartuya@nationallibrary.mn
Editor's Notes
- #8: Одоогийн байдлаар дэлхийн хэмжээнд 3 үндсэн хайлтын систем байдаг: Google, Yahoo и MSN. Эдгээр нь өөрсдийн гэсэн хайлтын алгоритм, баазуудтай. Бусад хайлтын системеедийн ихэнх нь ямар нэгэн байдлаар дээрх 3 хайлтын системийн үр дүнг ашигладаг. Жишээ нь, AOL (search.aol.com) нь Google-ийн баазыг, харин AltaVista, Lycos, AllTheWeb зэрэг нь Yahoo-гийн баазыг ашигладаг байна.
- #9: Бүрэн гүйцэт байх – Үүнд Интернет дэх нийт мэдээллээс лавлагааны дагуу олдсон, тухайн лавлагааг бүрэн хангасан мэдээллүүдийн тоо хамаарна. Жишээ нь, Интернетэд «Автомашинаа яаж сонгох вэ» гэсэн холбоо үг агуулсан 100 хуудас байлаа гэхэд хайлт хийхэд тэдгээрээс 60 нь гарч ирж байвал хайлтын үр дүн 60% гэсэн үг. Мэдээж хэрэг хайлт хэр дэлгэрэнгүй байна, төдий чинээгээрээ хэрэглэгч хэрэгтэй мэдээллээ олж чадахгүй байх магадлал бага байдаг. Оновчтой байх – хэрэглэгчийн лавлагааны дагуу олдсон мэдээллийн түвшинээр тодорхойлогдоно. Жишээ нь, «Автомашинаа яаж сонгох вэ» гэсэн лавлагаагаар 100 мэдээлэл байлаа гэхэд 50 нь яг энэ холбоо үгийг агуулсан бол үлдсэн 50 нь зүгээр л энэ үгнүүд тус тусдаа орсон бол Оновчтой хайлт 50%-тай гэсэн үг юм. Хайлтын үг хэр оновчтой байна, төдий чинээ хурдан оновчтой мэдээлэл олж чадна. Цаг үеийн байх – цаг хугацаагаар тодорхойлогддог, өөрөөр хэлбэл, Интернет сүлжээнд тавигдаад хайлтын системийн баазанд орох хүртэлх хугацаа юм. Жишээ нь, Сонирхолтой мэдээлэл гарсны дараа өдөр маш их хэмжээний хэрэглэгчид тус мэдээний талаар хайлтын системд ханддаг. Энэ үед л хамгийн сүүлд нэмэгдсэн мэдээллүүд гарч ирж байх ёстой. Хайлтын хурд - бол ачааллын тогтворшилтой нягт холбоотой. Жишээ нь, «Рамблер Интернет Холдинг» компанийн мэдээгээр, өнөөдөр ажлын цагаар Рамблер хайлтын системд секундэд ойролцоогоор 60 асуулт ирдэг байна. Ийм ачаалал нь тусгай лавлагаа боловсруулах хугацааг багасгахыг шаарддаг. Энд хэрэглэгчийн сонирхол, хайлтын системийн сонирхол 2 давхцдаг. Хэрэглэгч аль болох хурдан үр дүнг нь харахыг хүсдэг. Харин хайлтын систем дараагийн лавлагааг биелүлэхийн тулд маш хурдан ажиллах хэрэгтэй болдог. Харагдах байдал – хайлтын үр дүнгүүдийн харагдах байдал – энэ бол эвтэйхэн хайлтын гол бүрэлдэхүүн юм. Ихэнх лавлагаанд хайлтын систем маань 100, тэр байтугай 1000 мэдээлэл гаргах нь ч бий. Лавлагаагаа тодорхой бус бичсэнээс үүдэн үр дүнгийн эхний хуудас ч хүртэл хэрэгтэй мэдээлэл агуулах нь ховор байдаг. Ийм тохиолдолд хэрэглэгч өөрөө илэрсэн жагсаалтаасаа хайлт хийх хэрэгтэй болдог.
- #10: Хамарч буй орон зайнаас нь хамаарч 2 төрөлд хуваадаг
- #11: Харин ажиллах аргаараа: Хайлтын каталогууд /yahoo, Lycos, list.ru, ulitka.ru/ Хайлтын указатели /гүүглэ, рамблер/
- #12: Оросын хайлтын системүүд: http://www.yandex.ru-Хайлтын систем нь 30000 гаруй сервер дэх мэдээллээс хайлт хийх боломжтой. http://www-windows-1251.rambler.ru-Хайлтын систем нь 13000 гаруй орчим сервер дэх мэдээллээс хайлт хийх боломжтой. 2 сая хуудсыг хамардаг. http://tela.dux.ru-Оросоор бичигдсн хуудаснуудаас хайх бололцоотой. йн асуудал болж үлддэг.
- #13: Каталогуудыг бүтээсэн хүмүүсээс гадна хэрэглэгчид өөрсдөө бүрдүүлж болно. Ийм каталогууд ихэвчлэн бизнес ба санхүү, улс гүрэн ба улс төр гэх мэт төрөл бүрийн сэдвээр бүлэглэгдсэн мэдээллүүдийн товч цэс маягтай байдаг. Бүлэг бүрт хамаарах мэдээллүүдийн тоо харилцан адилгүй байна. Каталогийг хайлт хийх боломжтой, боломжгүй гэсэн хоёр бүлэгт хуваадаг. Сэдэвчилсэн хайлтын системүүд болон каталогууд нь ихэвчлэн орон нутгийн хандлагатай байдаг бол мэдээллийн цуглуулгууд нь гадаад хэлээр бичигдсэн, төрөлжсөн товч цэсүүд хэлбэртэй байдаг байна.