6ประโยชȨและคุณค่าྺอป่างสาคู
- 1. L a b S c h o o l P r o j e c t 49 มหัศจรรย์ป่าสาคู 49 ประโยชน์และคุณค่าของสาคู สาคู เป็นพืชที่ให้คุณประโยชน์กับชาวบ้าน ทั้งทางตรง และทางอ้อม อันเกี่ยว เนื่องกับวิถีชีวิตวัฒนธรรมประเพณีและภูมิปัญญาท้องถิ่น รวมทั้งชนพื้นเมืองบางประเทศ ยังใช้แป้งสาคูเป็นอาหารหลักรับประทานแทนข้าวรวมทั้งผลิตแป้งส่งออกไปขายต่าง ประเทศ ประโยชน์ทางตรงจากต้นสาคูมีดังต่อไปนี้ 1. ยอดอ่อน : ใช้ทำ�อาหาร แกงส้ม แกงเผ็ด แกงเลียง 2. ผลสุก : ใช้รับประทานได้ เป็นยาพื้นบ้าน 3. ใบ : ใช้เย็บจากมุงหลังคา ห่อขนมจาก 4. ก้าน : ใช้ทำ�ไม้กวาด จักสาน 5. ยาง : ใช้ทำ�กาวติดกระดาษ ยารักษาเริม สาวรุ่นคุณยาย คุณป้าใช้ลอกหน้า 6. ทาง : ทำ�คอกสัตว์ ขนำ� จุกข้าวหลาม 7. หน้าสาคู : ใช้ทำ�จักสานทำ�เสื่อ ฝาบ้าน ตะกร้า เครื่องมือหาปลา 8. เนื้อในลำ�ต้น : ใช้เลี้ยงสัตว์ ทำ�แป้ง ทำ�ปุ๋ย เลี้ยงด้วงสาคู 9. เปลือกนอกลำ�ต้น : ใช้ทำ�เรือ ทำ�ไม้ปูพื้น ทำ�กระถางต้นไม้ ทำ�เชื้อเพลิง 10. ราก : ใช้ทำ�ยา (ที่มา : สมาคมหยาดฝน จ.ตรัง เอื้อเฟื้อข้อมูล)
- 2. 50 มหัศจรรย์ป่าสาคู 50 แสดงภาพ อาหารพื้นบ้าน ใช้พืช-ผักจากระบบนิเวศป่าสาคู (สมาคมหยาดฝน เอื้อเฟื้อภาพ) แสดงภาพ สาคูผลสุก ใช้รับประทานได้ เป็นยาพื้นบ้าน ที่มา : Species Profiles for Pacific Island Agroforestrywww.traditionaltree.org
- 3. L a b S c h o o l P r o j e c t 51 มหัศจรรย์ป่าสาคู 51 ใบ : ใช้เย็บจากมุงหลังคา ห่อขนมจาก ชาวบ้านในภาคใต้ของไทยรู้จักวิธีการนำ�ใบสาคูมาทำ�จากมุงหลังคามาเป็นเวลา กว่าร้อยปีแล้ว หลังคาที่ทำ�จากใบสาคู สามารถป้องกันความร้อนจากแสงอาทิตย์ได้ดี และ มีความทนทานมากกว่าหลังคาจากที่ทำ�มาจากใบของต้นจาก (Nypa fruticans Wurmb.) ขั้นตอนการทำ�จากใบสาคู เริ่มจากนำ�ใบย่อยของใบสาคูมาพับที่จุดประมาณหนึ่งในสามจากฐานใบ แล้วนำ� มาจัดเรียงซ้อนกัน โดยใช้ไม้ไผ่หรือไม้หมากซึ่งผ่าให้มีขนาดโตประมาณ 2 เซนติเมตร เป็น แกนกลาง แล้วจึงเย็บด้วยเปลือกนอกของต้นคล้า (Schumannianthus spp.) หรือหวาย หลังจากนั้นนำ�ไปตากแดด แสดงภาพ บ้านหลังคามุงจากในชนบท ต.นาข้าวเสีย อ.นาโยง จ.ตรัง
- 5. L a b S c h o o l P r o j e c t 53 มหัศจรรย์ป่าสาคู ขนมจาก เป็นชื่อขนมหวานที่ทำ�จากแป้ง มะพร้าวและน้ำ�ตาล โดยห่อด้วยใบจาก หรือใบ สาคู เมื่อนำ�ไปปิ้งหรือย่าง จะให้กลิ่นหอม (น่ารับประทาน)จนถือได้ว่าขนมจากเป็นอาหาร พื้นเมืองของชาวใต้ แสดงภาพการใช้ใบสาคูห่อขนมจากในท้องถิ่น แสดงภาพไม้กวาดจากก้านสาคู ก้านใบย่อย หรือชาวบ้านเรียกว่า ก้านสาคู นำ�มาเหลาเอาใบออก โดยใช้ก้านของต้นสาคู อายุ 2 ปีขึ้นไป และต้องการให้มีความทนทาน ชาวบ้านเลือกใช้ก้านที่แข็งโดยนำ�มามัดรวมกัน ขนาดกำ�มือใช้เป็นไม้กวาดและตีแมลงต่างๆ ที่มารบกวน
- 6. 54 มหัศจรรย์ป่าสาคู 54 แสดงภาพเครื่องจักสานทำ�จากสาคูแสดงภาพยางเหนียวจากทางสาคู (สมาคมหยาดฝน จ.ตรัง เอื้อเฟื้อภาพและข้อมูล) น้ำ�เลี้ยง ที่ไหลออกมาจากรอยตัดของก้านใบ มีสีขาวขุ่นและเหนียวหนืด สามารถนำ�มาใช้เป็นกาวได้ กาวนี้ในชนบทใช้ในการประดิษฐ์ว่าว โดยใช้เชื่อมระหว่าง กระดาษกับตัวว่าว นอกจากนี้ชาวบ้านจะตัดทางสาคูสดจากลำ�ต้น แล้วตัดเป็นท่อนๆ มีความยาวประมาณท่อนละ 1 คืบ ทิ้งไว้ประมาณ 20 - 30 นาที ก็จะมีน้ำ�ยางไหลออกมา ชาวบ้านรู้จักที่จะนำ�ยางสาคูมาใช้เป็นยาพื้นบ้านเพื่อรักษาโรคเริมและการนำ�ยางสาคูมา ใช้ทาใบหน้าเพื่อรักษาสิวฝ้า ของผู้หญิงในสมัยก่อน ภาพแสดงลักษณะของทางสาคู (ภาพจากอินเทอร์เน็ต)
- 7. L a b S c h o o l P r o j e c t 55 มหัศจรรย์ป่าสาคู ทางสาคู : ทำ�คอกสัตว์ ขนำ� จุกปิดข้าวหลาม ทางสาคูแต่ละอันยาวประมาณ 3-4 เมตร เลยส่วนกาบขึ้นไปจะกลมและเรียว ไปหาปลายทาง ตัดปลายทิ้งให้เหลือ ความยาวประมาณ 1.5-2 เมตร แสดภาพทางสาคูใช้ทำ�จุกปิดข้าหลาม (สมาคมหยาดฝน จ.ตรัง เอื้อเฟื้อภาพ) หน้าสาคู : ใช้ทำ�จักสานทำ�เสื่อ ฝาบ้าน ตะกร้า เครื่องมือหาปลา โดยทางสาคู แต่ละอันยาวประมาณ3-4เมตรเลยส่วนกาบขึ้นไปจะกลมและเรียวไปหาปลายทาง ตัด ปลายทิ้งให้เหลือความยาวประมาณ 1.5 -2 เมตร นำ�มาลอกเอาเฉพาะส่วนเปลือกนอกซึ่ง เรียกว่าหน้าสาคูทำ�เป็นตอกใช้สานเสื่อ หรือทำ�เป็นแผงใช้สำ�หรับรองกุ้ง ปลา หรือผลไม้ ทำ�ได้ง่ายกว่าไม้ไผ่และถ้าใช้งานที่ไม่ต้องรับน้ำ�หนักมากๆจะทนทาน มีอายุการใช้งาน เหมือนกับไม้ไผ่ เหมาะที่จะทำ�ฝาบ้านได้เพราะน้ำ�หนักเบาและมอดไม่ทำ�ลายนอกจากนี้ ยังทำ�เครื่องจักสานชนิดอื่นไว้ใช้ในท้องถิ่น แสดงภาพ เสื่อจักสานจากหน้าสาคู ลายลูกแก้ว
- 8. 56 มหัศจรรย์ป่าสาคู 56 แสดงภาพ เครื่องมือจับปลาพื้นบ้านจักสานจากสาคู (สมาคมหยาดฝน:เอื้อเฟื้อภาพ) ข้องนั่งข้องยืน นาง : ครื่องมือหาปลาชนิดหนึ่ง
- 9. L a b S c h o o l P r o j e c t 57 มหัศจรรย์ป่าสาคู 57 ลำ�ต้นของสาคู เมื่อโตเต็มที่ที่มีลักษณะคล้ายคลึงกับลำ�ต้นของมะพร้าว แต่มี ขนาดใหญ่กว่า เนื้อในประกอบด้วยแป้งจำ�นวนมาก จึงสามารถนำ�เนื้อในมาใช้เลี้ยงสัตว์ เช่น ไก่ เป็ด และหมูได้ การนำ�เนื้อในของส่วนลำ�ต้นสาคู มาใช้เลี้ยงสัตว์ของประชาชนใน ภาคใต้ ทำ�กัน 4 วิธี คือ 1.ตัดลำ�ต้นให้เป็นท่อนสั้นๆประมาณ 50 เซนติเมตร และปล่อยให้ สัตว์เลี้ยงแทะ หรือ จิกกินโดยตรง ซึ่งส่วนใหญ่เป็นสัตว์เลี้ยงประเภท เป็ด ไก่ และ แพะ สามารถ พบเห็นท่อนสาคู วางขายตามข้างถนน ในบริเวณจังหวัด นราธิวาส ปัตตานี ใน ราคาท่อนละ 50 บาท 2. ทำ�การผ่าลำ�ต้นให้เป็นชิ้นเล็กชิ้นน้อยก่อนที่จะให้สัตว์กิน 3. ถากเปลือกนอกออกจากส่วนของลำ�ต้นก่อน แล้วจึงสับหรือขูดหรือบดให้ ละเอียดนำ�ไปผสมกับวัตถุดิบชนิดอื่น ก่อนนำ�ไปให้สัตว์เคี้ยวกิน 4. นำ�เส้นใยส่วนที่เหลือ จากการสกัดเอาแป้งออกแล้ว มาใช้เป็นวัตถุดิบ แสดงภาพการใช้สาคูบดเลี้ยงโค กากสาคูทำ�ปุ๋ย (ภาพจากอินเทอร์เน็ต)
- 10. 58 มหัศจรรย์ป่าสาคู 58 ในการผสมกับวัตถุดิบชนิดอื่น ก่อนนำ�ไปเป็นอาหารสัตว์ การใช้ประโยชน์ทั้ง 4 วิธีนี้ เป็นที่แพร่หลายมากใน จังหวัดปัตตานี ยะลา และนราธิวาส และยังมีงานวิจัย เกี่ยวกับการใช้ประโยชน์ในด้าน การนำ�เนื้อในของส่วนลำ�ต้นสาคู มาใช้เป็นอาหารสัตว์ บ้าง ดังโครงการเกษตรตามแนวพระราชดำ�รัส “เศรษฐกิจพอเพียง” โครงการอบรมเกษตรตามแนวพระราชดำ�รัส “เศรษฐกิจพอเพียง” ฟาร์มสาธิตโคนม อบต.ปากพูน โดยคุณ วาริวัตน์ ถาวรพราหม์ ได้มีความคิดใช้ ต้นสาคูนำ�มาบดใช้เลี้ยงโคนมในฟาร์มโดยได้ปรึกษาและรับคำ�แนะนำ�จากอาจารย์และ นักวิชาการที่เกี่ยวข้อง โดยนำ�ต้นสาคูมาบด ใช้เลี้ยง แม่โคนม จำ�นวน 65 ตัว และให้ใช้ ต้นสาคูตรงส่วนกลางของลำ�ต้น ซึ่งเป็นส่วนที่มีแป้งมากที่สุดและสามารถนำ�มาทดแทน คาร์โบไฮเดรตจากแหล่งอื่นได้ ภาพจากอินเทอร์เน็ต