�ݺ�ߣ

Projekt „Model systemu wdrażania i upowszechniania kształcenia na odległość w uczeniu się przez całe życie”
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Czynności higieniczne i pielęgnacyjne u osób chorych i niesamodzielnych
Moduł I
Planowanie i organizowanie pracy
opiekuna medycznego
przy łóżku chorego
Wprowadzenie
1. Rozpoznanie potrzeb higieniczno-pielęgnacyjnych pacjenta
2. Planowanie, organizowanie, dokumentowanie pracy opiekuna medycznego
3. Metody, zasady wykonywania zabiegów higieniczno-pielęgnacyjnych
4. Dobór technik i metod
5. Segregacja odpadów medycznych
Bibliografia

1
Wprowadzenie
Dokładne rozpoznanie potrzeb higieniczno-pielęgnacyjnych pacjenta jest podstawą do
ustalenia czynności pielęgnacyjno-opiekuńczych dla każdego indywidualnie . Aby rozpo-
znanie było pełne, musimy podjąć dialog z pacjentem, jego rodziną i zespołem terapeu-
tycznym. Podjęcie pełnego, poprawnego dialogu ułatwi opiekunowi znajomość zasad
komunikacji interpersonalnej oraz przepisów prawa z nią związanych.
Komunikacja jest to proces wzajemnej wymiany informacji, treści między ludźmi. Jest
procesem porozumiewania się jednostek, grup lub instytucji. Celem komunikacji jest
wymiana myśli, dzielenie się wiedzą, informacjami i ideami. Proces ten odbywa się przy
użyciu zróżnicowanych środków i wywołuje określone skutki. W procesie komunikacji
bierze udział nadawca i odbiorca.
Zmienne psychologiczne decydujące o jakości komunikacji:
 osobowość pacjenta i osoby zajmującej się nim,
 działania podejmowane przez pacjenta i osoby zajmujące się nim, mające na celu
polepszenie jego sytuacji, stanu zdrowia.
Następstwa kontaktu:
 bezpośrednie – niesienie ulgi, poprawa stanu,
 pośrednie – w sferze uczuć, myśli, mają aspekt regulacyjny, rzutują na kształt dal-
szych kontaktów.
Wyróżnia się komunikację werbalną,
polegającą np. na słownym przekazaniu
informacji o stanie zdrowia, nawykach i
przyzwyczajeniach podopiecznego, przyj-
mowanych lekach itp., oraz komunikację
niewerbalną (nazywaną też mową ciała),
która, np. poprzez mimikę twarzy, grymas
czy gest, mówi o uczuciach i odczuciach
pacjenta.
W kontakcie z pacjentem pojawia się poję-
cie komunikacji terapeutycznej, polegającej na uzyskaniu porozumienia, skłonieniu do
aktywności osoby objętej opieką w realizacji wspólnie określonych celów: potęgowania,
ochrony lub też naprawy zdrowia, przejęcia za nie odpowiedzialności.

2
Do najważniejszych elementów poprawnej komunikacji z pacjentem zalicza się następu-
jące czynniki:
 indywidualne podejście,
 dążenie do poznania potrzeb pacjenta i ich zaspokojenie,
 przewaga słuchania i życzliwego bycia z pacjentem,
 okazanie pacjentowi i jego rodzinie zrozumienia,
 zgodności zachowań werbalnych i niewerbalnych,
 posługiwanie się pytaniami otwartymi (np. „Jak pan sypia?” zamiast „Czy dobrze
pan sypia?”), które dają możliwość swobodnej wypowiedzi,
 zadawanie pytań dotyczących problemów psychologicznych, a nie tylko soma-
tycznych,
 zachęcanie do wyjaśniania problemów, które pacjent sygnalizuje tylko ogólniko-
wo,
 umiejętne posługiwanie się ciszą.

3
1. Rozpoznanie potrzeb higieniczno-pielęgnacyjnych pacjenta
Rozpoznanie potrzeb, w tym potrzeb higieniczno-pielęgnacyjnych, odbywa się w trakcie
„procesu pielęgnowania”, który według Jolanty Górajek-Jóźwik jest formą opieki, obej-
mującej rozpoznanie stanu bio-psycho-społecznego, kulturowego i duchowego podmio-
tu opieki, postawienie diagnozy, podjęcie celowych działań, które mają doprowadzić do
utrzymania lub zmiany rozpoznanego stanu, ocenienie uzyskanych wyników. W Europie
obowiązuje 4-etapowy schemat procesu pielęgnowania, który jednocześnie wyznacza
przebieg sprawowanej opieki. Jednocześnie należy podkreślić, że proces ten toczy się
stale z okresami mniejszego lub większego nasilenia, z reguły rozpoczyna się w momen-
cie objęcia opieką podopiecznego, kończy się w momencie zakończenia – wypis ze szpi-
tala, ustanie opieki, zgon podopiecznego.
Etapy procesu pielęgnowania
I etap – określenie/ocena stanu zdrowia pacjenta
1. Zbieranie/pozyskanie informacji o pacjencie według stanu biologicznego, psy-
chicznego, społecznego, kulturowego i duchowego. Przy pomocy następujących
narzędzi: obserwacji, wystandaryzowanego wywiadu, rozmowy z podopiecznym,
rodziną, zespołem terapeutycznym i innymi, kwestionariuszy, analizy dokumen-
tów i wytworów podopiecznego (Talarska, Wieczorowska-Tobis 2009, s. 39).
2. Analiza pozyskanych danych według sfer: biologiczno-fizycznych, psychicz-
nych, społecznych, określa zdolność pacjenta do samodzielnego funkcjonowania
(zaspokojenia potrzeb życiowych), zakres niezbędnej pomocy (tamże, s. 124,
401).
3. Definiowanie właściwych/aktualnych i potencjalnych potrzeb i problemów pielę-
gnacyjnych podopiecznego, na których opiera się diagnozę pielęgnacyjną.

4
Tabela 1.1. Diagnoza potrzeb i problemów
Dane w sferze biologiczno-
fizycznej
Potrzeba Problem
Niezbędna
pomoc
Podjąć działa-
nia (zmierzają-
ce do zaspoko-
jenia potrzeby,
rozwiązania
problemu)
Może Nie może
… … … … … …
Dane w sferze psychicznej
Potrzeba Problem
Niezbędna
pomoc
Podjąć działa-
nia (zmierzają-
ce do zaspoko-
jenia potrzeby,
rozwiązania
problemu)
Może Nie może
… … … … … …
Dane w sferze społecznej
Potrzeba Problem
Niezbędna
pomoc
Podjąć działa-
nia (zmierzają-
ce do zaspoko-
jenia potrzeby,
rozwiązania
problemu)
Może Nie może
… … … … … …
Źródło: opracowanie własne autora
II etap – planowanie opieki
1. Ustalenie celów opieki, które nawiązują do wcześniej rozpoznanych, niezaspoko-
jonych potrzeb życiowych podopiecznego, rozwiązujących problemy. Cele infor-
mują, co powinniśmy osiągnąć podczas sprawowania opieki, określają także za-
kres działań.
2. Ustalenie kontraktu z podopiecznym , jego rodziną na zakres wykonywanych
czynności higieniczno-opiekuńczych, przyjęcie zlecenia od lekarza, pielęgniarki.
3. Współpraca w zespole terapeutycznym – ustalenie planu pracy z podopiecznym.
4. Ustalenie metod, technik, narzędzi, częstotliwości wykonywanych zabiegów.
W planie opieki uwzględnia się udział różnych osób z zespołu terapeutycznego, pacjenta
i jego rodzinę.
III etap – realizacja planu opieki
Realizacja planu opieki polega na wykonaniu czynności higieniczno-pielęgnacyjnych,
zmierzających do zaspokojenia potrzeb oraz rozwiązania problemów istotnych dla po-
dopiecznego. Aby możliwe było osiągniecie założonych celów, opieka powinna być do-

5
stosowywana za każdym razem do aktualnego stanu i cech osobniczych pacjenta. Reali-
zując zadania, opiekun mobilizuje pacjenta/podopiecznego i jego najbliższych do
współpracy, na ile oczywiście to jest możliwe. Uczy podopiecznego samoopieki.
Zadania opiekuna w ramach funkcji higieniczno-pielęgnacyjnej (wykonanie lub pomoc):
 kąpiel pacjenta leżącego w łóżku,
 kąpiel pod nadzorem w łazience,
 wykonanie toalety porannej lub wieczornej u pacjenta leżącego,
 pomoc pacjentowi przy wykonaniu toalety porannej lub wieczornej,
 posłanie łóżka pacjentowi leżącemu,
 toaleta jamy ustnej,
 golenie zarostu twarzy,
 mycie głowy w łóżku pacjentowi leżącemu,
 zakładanie czepca w przypadku wszawicy,
 zmiana lub pomoc przy zmianie bielizny osobistej.
IV ETAP – ocena
Ocenie podlega stopień realizacji celów opieki, praca zespołu terapeutycznego, współ-
praca pacjenta i jego rodziny. W przypadku gdy potrzeby i problemy pacjen-
ta/podopiecznego nie zostaną zaspokojone/rozwiązane, opiekun medyczny powinien
zastanowić się nad poprawnością planu opieki, biorąc pod uwagę rozpoznane niezaspo-
kojone potrzeby, uwzględniając problemy, zakres samodzielności podopiecznego, cele
opieki, podjęte działania i dobór osób. Podczas ponownego planowania uwzględnia
sformułowane na tym etapie wnioski, aktualny stan zdrowia/aktywność podopiecznego
oraz warunki, w jakich przebiega opieka.
Na wszystkich etapach sprawowanej opieki bardzo ważna jest współpraca opiekuna
medycznego z pielęgniarką, zespołem terapeutycznym, pacjentem, rodziną. Konieczna
jest również ciągła obserwacja podopiecznego, przekazywanie informacji zwrotnych
dotyczących zmian w funkcjonowaniu chorego/pacjenta/podopiecznego w całym zespo-
le terapeutycznym.

6
2. Planowanie, organizowanie, dokumentowanie pracy opiekuna medycznego
Jednym z podstawowych warunków dobrego samo-
poczucia chorego/pacjenta/podopiecznego jest za-
pewnienie mu wygody i czystości.
Najbliższe otoczenie pacjenta stanowi łóżko i szafka
przyłóżkowa. Pacjenci mniej sprawni wymagają po-
mocy w zakresie zmiany bielizny pościelowej, prze-
słania łóżka, uporządkowania przedmiotów na szafce
przyłóżkowej oraz w takim ich ustawieniu, by było to
zgodne z życzeniem i potrzebami pacjenta. Pacjent
powinien sam decydować, które rzeczy będą mu naj-
potrzebniejsze i w związku z tym powinny być na
zewnątrz szafki, a które należy schować do we-
wnątrz.
Przystępując do wykonywania zabiegów higienicz-
nych przy pacjencie, należy pamiętać o następujących
zasadach:
 Poznaj stan pacjenta – stan fizyczny wskaże na stopień niezależności przy wyko-
nywaniu zabiegów higienicznych i pozwoli ustalić zakres samopielęgnacji. Zna-
jomość możliwości pacjenta ochroni go przed nadmiernym wysiłkiem, zachęci do
samodzielnego wykonywania określonych czynności. Poznanie stanu psychicz-
nego pacjenta, jego stosunku do własnego zdrowia i choroby pozwoli na porozu-
mienie się i pozyskanie go do udziału w planowaniu i realizowaniu opieki. Stan
społeczny, czyli nawyki, zwyczaje kulturowe i warunki materialne pacjenta, mogą
mieć wpływ na rodzaj i sposób wykonywania zabiegów higienicznych. Może się
to przejawiać w niechęci do korzystania ze wspólnych łazienek lub toalet, pacjen-
ci mogą nie mieć własnych przyborów toaletowych.
 Wyjaśnij istotę zabiegu oraz uzyskaj zgodę na jego wykonanie.
 Jeśli jest to możliwe, uzgodnij porę wykonywania zabiegu.
 Ustal zakres wykonywania czynności przez pacjenta i opiekuna.
 Ustal z pacjentem kolejność i technikę wykonywanych czynności tak, aby sposób
wykonywania był zgodny z jego życzeniami i przyzwyczajeniami, uzgodnij ewen-
tualne odstępstwa.
 Przygotuj miejsce wykonywania zabiegu – zadbaj o temperaturę, unikaj przecią-
gu, zamknij okna, drzwi.
 Przygotuj niezbędny sprzęt.

7
 Zadbaj o bezpieczeństwo i wygodną pozycję pacjenta.
 Przed zabiegiem i po jego zakończeniu umyj ręce.
 Szanuj godność osobistą pacjenta, zapewnij intymność przy wykonywaniu czyn-
ności higienicznych.
 Obserwuj pacjenta, w razie potrzeby kształtuj prawidłowe nawyki higieniczne.
 Wykonuj zabiegi sprawnie, dokładnie, delikatnie i estetycznie.
 Po zabiegu upewnij się czy pacjentowi jest wygodnie, jak się czuje i sprzątnij
sprzęt.
 Udokumentuj wykonanie zabiegu w obowiązującej dokumentacji.
Informacje dotyczące dokumentowanie pracy opiekuna medycznego znajdują się w jed-
nej z pozycji literatury obowiązkowej (tamże, s. 124, 401–414).

8
3. Metody, zasady wykonywania zabiegów higieniczno-pielęgnacyjnych
Dobór metod, zasad wykonywania zabiegów higieniczno-pielęgnacyjnych zależy od:
 stanu podopiecznego/pacjenta/chorego/klienta, diagnozy potrzeb i problemów i
odnosi się do trzech poziomów funkcjonowania człowieka:
 samodzielny (S),
 przy pomocy (P),
 niesamodzielny (N),
 planu pracy opiekuna medycznego (tzw. „Plan pielęgnowania i opieki”),
uwzględniającego czynności opiekuńcze w pięciu kategoriach:
 pielęgnacja podstawowa,
 obserwacja,
 komunikowanie się,
 współpraca z zespołem terapeutycznym,
 opieka – usługi opiekuńcze, higieniczne,
 warunków i miejsca wykonywania świadczeń (dom podopiecznego, szpital, ho-
spicjum, Dom Pomocy Społecznej),
 możliwości finansowych podopiecznego, placówek służby zdrowia i opieki spo-
łecznej,
 zasad prawnych w opiece długoterminowej.
Świadczeniem zdrowotnym są działania służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu i
poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub
przepisów odrębnych regulujących zasady ich wykonywania, w szczególności związane
z: pielęgnacją chorych, pielęgnacją niepełnosprawnych i opieką nad nimi, opieką palia-
tywno-hospicyjną.
Świadczenie to wykonywanie czegoś na czyjąś rzecz, stąd świadczeniem pielęgniarskim
jest każda usługa wykonana przez pielęgniarkę/opiekuna medycznego na rzecz podo-
piecznego (człowieka zdrowego, chorego, niepełnosprawnego), związana ze sprawowa-
ną nad nim opieką zdrowotną.
Zgodnie z art. 15 ust. 1. Ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdro-
wotnej finansowanych ze środków publicznych, świadczeniobiorcy mają, na zasadach
określonych w ustawie, prawo do świadczeń opieki zdrowotnej, których celem jest: za-
chowanie zdrowia, zapobieganie chorobom i urazom, wczesne wykrywanie chorób, le-
czenie, pielęgnacja oraz zapobieganie niepełnosprawności i jej ograniczanie.

9
Świadczeniobiorcy przysługują świadczenia gwarantowane z zakresu: świadczeń pielę-
gnacyjnych i opiekuńczych w ramach opieki długoterminowej, opieki paliatywnej i ho-
spicyjnej (Żurawska 2010).

10
4. Dobór technik i metod
Dobór technik i metod zależy od stanu zdrowia podopiecznego, warunków wykonywania za-
biegu, zasobów finansowych, przepisów i zarządzeń NFZ i opieki społecznej.
Metody pracy opiekuna medycznego:
 obserwacja,
 wywiad standaryzowany,
 rozmowa,
 analiza wytworów (np. robótek ręcznych, namalowanego obrazu, wykonanej
laurki),
 analiza dokumentów,
 opieka/pielęgnacja,
 usprawnianie.
Techniki pielęgnowania:
 techniki mycia w łóżku, pod prysznicem,
 przenoszenie chorego, transport,
 techniki karmienia,
 gimnastyka usprawniająca,
 gimnastyka oddechowa.
Rysunek 1.1. Dokumentacja zastosowanych metod i technik – przykładowy formularz
PLAN DZIAŁANIA
1. Wykaz problemów higienicznych i opiekuńczych chorego:
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
2. Wykaz zaplanowanych czynności niezbędnych do wykonania zadania:
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
3. Wykaz materiałów i środków potrzebnych do wykonania zadania:
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
4. Wykaz przyborów i sprzętu potrzebnych do wykonania zadania:
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
Źródło: opracowanie własne autora

11
5. Segregacja odpadów medycznych
Zgodnie z nowym rozporządzeniem, które obowiązuje od 23 września 2013 r., odpady
medyczne mają być w miejscu ich powstawania dzielone na trzy grupy: zakaźne, spe-
cjalne i pozostałe. W zależności od rodzaju, odpady medyczne powinny trafić do worka o
odpowiednim kolorze: zakaźne do czerwonego, specjalne do żółtego, a pozostałe –
do niebieskiego. Odpady z ostrymi krawędziami lub końcami powinny być wkładane
do sztywnych i odpornych na wilgoć pojemników (zob.
http://pulsmedycyny.pl/2581293,26153,segregacja-odpadow-medycznych).
Pełną nową ustawę o odpadach medycznych można zna-
leźć w Dzienniku Ustaw z 2013 r. pod pozycją 21 (Ustawa
z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach).
Ponadto w placówkach używane są worki:
 czarne – odpady komunalne
 niebieskie – brudna bielizna, rękawiczki (dwa
oddzielne worki)
 czerwone/różowe – na odpady medyczne za-
kaźne (odpady zabrudzone wydalinami pa-
cjenta).
Odpady medyczne stanowią kłopotliwą i niebez-
pieczną grupę odpadów z uwagi na ich zakaźne wła-
ściwości i źródło pochodzenia. Niewłaściwa klasyfi-
kacja, a co za tym idzie – gromadzenie i segregacja
odpadów medycznych, stanowi powszechny problem
w naszym kraju. Niewłaściwe są często również me-
tody i warunki ich unieszkodliwiania. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest niska świa-
domość ryzyka związanego z nieprawidłowym postępowaniem z odpadami medyczny-
mi. Wbrew powszechnemu mniemaniu, gospodarowanie odpadami medycznymi jest
poważnym wyzwaniem nie tylko dla szpitali i przychodni – przepisy nakładają obowią-
zek bezpiecznego składowania i pozbywania się odpadów medycznych zarówno na pla-
cówki ochrony zdrowia, jak i na wszelkie inne zakłady, w których powstają odpady ma-
jące potencjalne właściwości zakaźne, takie, jak zakłady kosmetyczne czy studia tatuażu.
Podstawowym aktem prawnym określającym sposób postępowania z odpadami me-
dycznymi jest ustawa o odpadach oraz wydane na jej podstawie rozporządzenia:
 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 lipca 2010 r. w sprawie szczegółowego
sposobu postępowania z odpadami medycznymi (Dz. U. nr 139, poz. 940).

12
 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie rodzajów
odpadów medycznych i weterynaryjnych, których poddawanie odzyskowi jest zaka-
zane (Dz. U. z 2003 r. nr 8, poz. 103).
 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie dopuszczal-
nych sposobów i warunków unieszkodliwiania odpadów medycznych i weteryna-
ryjnych (Dz. U. z 2003 r. nr 8, poz. 104 ze zm.).
Odpady medyczne, zgodnie z definicją zawartą w art. 3 ust. 3 pkt 5 Ustawy o odpadach,
to odpady powstające w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych oraz prowa-
dzeniem badań i doświadczeń naukowych w dziedzinie medycyny (zob.
http://bklegal.pl/download.php?id_file=5).

13
Bibliografia
Literatura obowiązkowa
Szwałkiewicz E., Opiekun Medyczny w praktyce, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, War-
szawa 2013.
Talarska D., Wieczorowska-Tobis K., Opieka nad osobami przewlekle chorymi w wieku
podeszłym i niesamodzielnymi. Podręcznik dla opiekunów medycznych, Wydawnictwo
Lekarskie PZWL, Warszawa 2013.
Wołynka S., Pielęgniarstwo ogólne, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1993.
Zahradniczek K., Wprowadzenie do pielęgniarstwa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, War-
szawa 1999.
Literatura dodatkowa
Kędziora-Kornatowska K., Muszalik M., Kompendium pielęgnowania pacjentów w star-
szym wieku, Wydawnictwo CZELEJ, Lublin 2007.
Kwiatkowska A, Krajewska-Kułak E., Pank W., Komunikowanie interpersonalne w pielę-
gniarstwie, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie rodzajów odpadów
medycznych i weterynaryjnych, których poddawanie odzyskowi jest zakazane (Dz.U. z
2003 r. nr 8, poz. 103).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie dopuszczalnych
sposobów i warunków unieszkodliwiania odpadów medycznych i weterynaryjnych (Dz.U. z
2003 r. nr 8, poz. 104 ze zm.).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 lipca 2010 r. w sprawie szczegółowego sposo-
bu postępowania z odpadami medycznymi (Dz.U. nr 139, poz. 940).
Steciwko A., Żurawicka D., Wojtal M., Pielęgnacyjne i kliniczne aspekty opieki nad chory-
mi. Wybrane zagadnienia, t. 2, Wydawnictwo Continuo, Wrocław 2009.
Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. 2013 poz. 21).
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze
środków publicznych (Dz.U. 2004 nr 210 poz. 2135).

14
Netografia
http://www.sciaga.pl/tekst/44038-45-
wybrane_metody_i_techniki_komunikowania_sie_w_pracy_pielegniarki
http://www.poloznictwo.cba.pl/download/Irok/ki/komunikacja_interpersonalna.pdf
http://bi.gazeta.pl/im/4/10135/m10135204,LECZYC-BROSZURA.pdf
https://sites.google.com/site/omedyczny/poradnik-om
http://pulsmedycyny.pl/2581293,26153,segregacja-odpadow-medycznych

�ݺ�ߣ

7

Recommended

More Related Content

What's hot (20)

Similar to 7 (20)

More from Dorotazzz (12)

7