�ݺ�ߣ

7.Unitatea: BIGARREN ERREPUBLIKA: 1931KO KONSTITUZIOA
ETA ERREFORMAK (1931-1936)
ARIKETAK
1. Azaldu laburki kontzeptu hauek: Acción Republicana, Renovación española,
Alderdi Erradikala, FAI, Falange, JONS, CEDA, Fronte Popularra, Casas Viejas,
Guardia de asalto, Estraperloa.
Acción Republicana
 AZAÑAren alderdi politikoa.
 II.Errepublikan,lehenengo bi urtetan PSOEkin kolaboratu zuen, INDALECIO PRIETOren
adar moderatuarekin, batez ere.
 Autonomiak onartu zituen.
 1933ko porrotaren ondoren, Izquierda Republicana bihurtu zen.
Renovación Española:
 Alderdi politiko espainiarra.
 Antonio Goikoetxeak sortu zuen 1933ko urtarrilaren 12an.
 Helburua: II. Errepublika bota monarkia berrezartzeko
 Kide garrantzitsuenetariko bat Jose Calvo Sotelo izan zen, ultraeskuindarren
bozeramalea 1936an.Asasinaturik hil zen Francok emango zuen estatu kolpea baino
egun batzuk aurretik.
Alderdi Erradikala
 1908an Partido Republicano Radical sortu zen.
 Alejandro Lerroux zen buru.
 Elizaren eta Estatuaren arteko bereizkuntza defendatu zuen, eta antiklerikalismo
bortitza erakutsi zuen askotan.
 Progresista zen gizarte arazoen aurrean eta herri jendea zen haren oinarri nagusia.
 Lerrouxismoa gero eta kontserbadoreagoa bilakatzen joan zen eta guztiz urrundu zen
ezkerreko erreferentzietatik. II. Errepublikaren garaian, eskuinarekin kolaboratzen
ikusiko dugu.
FAI: (1927)
 Federación Anarquista Ibérica.
 Oso erradikala zen CNTko talde anarkista batek sortu zuen.
 Ez zuen estatuarekiko ezer onartzen.
 Hamarren bat kidez osaturiko talde sekretuetan antolaturik zegoen.
 Zuzenekoekintza erabili zuen: atrakoak, asasinatze politikoa, bonbak, altxamenduak…

Falange:
 Ofentsiba Nazional-Sindikalistako Batzarren Espainiako Falange. 1933ko urriaren 29an
Madrilen José Antonio Primo de Rivera, Julio Ruiz de Alda eta Alfonso García
Valdecasasek sortutako Espainiako alderdi politiko faxista eta ultzanazionalista da.
 Italiakofaxismoareneraginezsortuzen,etakapitalismoaetasozialismoabiakgaitzesten
zituen.HasieranEspainiakoFalangeaizena besterik ez zuen alderdia. 1934ko otsailean,
Onésimo Redondo eta Ramiro Ledesmak sortutako Ofentsiba Nazional-Sindikalistako
Batzarrak (JONS) alderdiarekin batu eta Ofentsiba Nazional-Sindikalistako Batzarren
Espainiako Falangea (FE de las JONS) izena hartu zuen, uztarria eta geziak sinbolotzat
harturik. Helburuak 26 puntutan laburbilduak zituen. Aberriak inperioa du helburu;
itsasoko eta aireko potentzia bihurtzea; gizonaren betiko balioen errespetua; giza
banakoaren ekimena bultzatzea; kapitalismoa eta marxismoa gaitzetsi eta enpresak
nazionalizatzeko joera ziren ideologiazko puntu nagusiak.
 Garrantzi handiko papera izan zuen Falange Españolak 1936ko matxinadan. Hala,
Espainiako Gerra Zibilean 150.000 falangista borrokatu ziren Francisco Francoren
gidaritzapean. 1937an Francok karlisteekin batu eta Falange Española Tradicio-nalista y
de las JONS (FET y de las JONS) sortu zuen.
 Frankismo garaian, 1939-1975 bitartean, alderdi politiko ofizial bakarra izan zen. Gerra
ondorenFalangekokide izatea nahitaezko bihurtu zen politikan aurrera egiteko, baina
pixkanakahasierakoideologiatik urrundu zen, batez ere 1940 eta 1950eko hamarkaden
ondoren.
JONS:
 Juntas de Ofensiva Nacional Sindicalista
 1931n sortu zen, Ramiro Ledesma Ramosen alderdi nazional-sindikalista eta Onesimo
Redondoren Juntas Castellanas de Actuación Hispánica elkartu ondoren.
 1934an Falange Españolarekin elkartu zen.
CEDA:
 Confederación Española de Derechas Autónomas.
 Eskuindar alderdi batzuk hartu zituen barnean: errepublikar, monarkiko eta
kontserbadoreak.
 GIL ROBLESek eraiki zuen.
 Alderdi guztiek ados zeuden erlijio katolikoarekiko eta kontserbadurismo alorrean. Ez,
ordea, errepublikarekiko.
 Klase ertain eta nekazarien artean zeuden kideak.
 1933ko hauteskundeetan garaile izan ziren.
 1936ko hauteskundeetan jasotako porrotaren ondoren eragina galdu zuen.
Herri Frontea = Fronte Popularra (1936)
 1936ko hauteskundeetara joateko orduan ezkerreko alderdi eta elkarte guztiek egin
zuten aliantza.
 Taldeak: Izquierda Republicana, Unión Republicana, PSOE, PC, Juventud Socialista,
POUM eta Partido Sindicalista.
 Programa minimo bat adostu zuten, hauteskundetarako taktika bat eta, irabaziz gero,
gobernu era bat. Ez zen programa iraultzaile bat izan, erreformista baizik.
 Errepublikar eta marxista alderdien arteko paktua izan zen:

o Ez zuten banka nazionalizatu, bai, ordea, kontrolatu.
o Ez zen langileen kontrola onartu, bai, ordea, gizarte legedia berrikusi.
o Ez zen lurra nazionalizatu, baina hobekuntza neurriak eskaini ziren…
Casas Viejas:
 1933ko urtarrilaren11n, CNTkoanarkistatalde batekkomunismo libertarioa ezarri nahi
zuela-eta,iraultzapiztuzenCasasViejasen.Guardia Zibilaren koartela setiatu zuten eta
Erasorako Guardiak anarkisten aurka jo zuen. Matxinada zapuzteaz gain, lau nekazari
fusilatu zituzten odol hotzean, Guardia Zibilak iraultza kontrolatzeko sarraskia eragin
zuen. Hilketak hunkituta utzi zituen espainiarrak eta guztiz haserretu ziren Azañari
egotzietako esaldietako bat entzun eta gero. Ez buru ez hanka izan arren, eskuineko
alderdien komunikabideen arabera, Azañak zera esan omen zuen: "Ez zauriturik ez
presorik.Tiroak sabelera".GerraZibila amaitu eta gero, Frankismoan esaldi hori egitzat
hartua izan zen agintarien aldetik.
Guardia de Asalto:
 EspainiakoBigarrenErrepublikan sortutakopoliziaerakundeaizanzen,Errepublikari leial
izango zen indar-armatu gisa sortua.
 Espainiako Gerra Zibila piztu zenean, gehienetan erregimenaren alde egin zuen. Hala
ere, 1936an dekretuz Guardia Zibilaren ondorengoa zen Guardia Nacional
Republicanarekin batu zuten Cuerpo de Seguridad Interior sortzeko.
Estraperloaren eskandalua:
 Gobernukoministrobatzueiegotzitakofinantzaeskandaluaizanzen. Strauss austriarrak
bultzatu zuen Donostia eta Santanderren. Jokoan erruleta trukatuak sartu zituzten eta
Lerrouxen familiakoak eta Partido Radicaleko beste zenbait kide inplikaturik zeuden.
Ekonomikoki ezzenosoiruzurhandiaizan(4 milioi pezeta), baina politikoki izugarrizko
garrantzia izan zuen, Lerroux eta Partido Radicala ustelkeriaz salatuak izan baitziren.
Lerrouxek bere dimisioa aurkeztu behar izan zuen.

2. Kokatu pertsona hauek beren garaian eta azaldu zer ibilbide politiko izan zuten:
Manuel Azaña, N. Alcalá Zamora, Sanjurjo jenerala, Julian Besteiro, S. Casares
Quiroga, A. Lerroux, J. Calvo Sotelo, J.M. Gil Robles, J.A. Primo de Rivera, Lluis
Companys.
Azaña, Manuel (1880-1940):
 II. Errepublikako lehendakaria izan zen 1936an.
 1930ean Errepublika ezarri nahian Donostiako Ituna sinatu zuenetako bat izan zen.
1931n Errepublika aldarrikatu zenean, gobernu lehendakari jarri zuten.
 Acción Republicana alderdiak babestu zuen eta 1933tik aurrera, Izquierda
Republicanak.
 Ekintzak:
o Borroka antiklerikala bultzatu zuen.
o Guardia Zibilaz gain, “asalto guardia” bat ere sortu zuen.
o Kataluniako Estatutua aurkeztu zuen, baina anarkistekin enfrentatu zen.
o Casas Viejasekofusilatzen erantzule egin zuten eta erretiratu beharrean izan
zen (1933)
o 1935ean, Herri Frontearen garaipenarekin, berriz ere ospea lortu zuen eta
1936an errepublikako lehendakari izan zen.
o 1939an, nazionalak gerra irabazi eta gero, Frantziara erbesteratu zen.
Alcala Zamora, Niceto (1877-1948):
 Politiko liberala.
 1922an Defentsa ministroa izan zen.
 Primo de Riveraren aurka aritu zen eta 1930ean monarkiaren erorketa prestatu zuen
junta iraultzailearen kide izan zen.
 II. Errepublikako lehenengo lehendakaria izan zen.
Sanjurjo jenerala (1872 - 1936):
 Nafar militarra izan zen. 1936ko uztailaren 17 eta 18an Espainiako Bigarren
Errepublikaren aurka altxatu zirenetako bat izan zen.
 Bere karrera Kuban hasi zuen teniente bezala, non kapitain gradura igoa izan zen.
Kubako Gerra amaitu ondoren Espainiara itzuli zen eta Marokon zenbait kanpainatan
parte hartu zuen 1909an.
 1921eko Annualeko desastrearen ondoren Melillan galdutako lurraldearen errekon-
kistan jeneral gradua lortu zuen.
 Errepublikako gobernuarekin konfrontazioa Azañaren erreforma militarren ondorioz,
Kataluniarentzako autonomia estatuaren proiektuarekin batera, Manuel Fal Conde eta
Rodeznokokondearen jarraitzaileakziren karlistabatzuekin,beste militarofizial batzuez
gain, 1932ko abuztuak 10ean Sevillan matxinada bat prestatzera eraman zuten.
 Matxinadahau,Sanjurjadabezala ezagutzen dena, arrakasta izan zuen, hasiera batean,
Sevillan, baina erabat huts egin zuen Madrilen eta Huelvan bere seme batekin batera
atxilotua izan zelarik.
 1933ko hauteskundeen ondoren, garaipena koalizio erradikal-zedistari eman ziona,
gobernu berria eratu zenean, Alejandro Lerrouxek presiditua, honek amnistia bat
ematea proposatzen du, bai Sanjurjori, baita altxamenduan parte hartu zuten
gainontzeko militarrei ere.

 1936ko maiatzean,Sanjurjo, EmilioMola,FranciscoFranco eta GonzaloQueipo de Llano
jeneralekinbatera, Fronte Popularraren gobernuabotatzekoplanakprestatzenhasi zen.
 Uztailak20an, Estoriletik Burgoserakobideanhegazkinakaireratzean izan zuen istripua,
eta Sanjurjoistripuan hil zen.
Besteiro, Julian ((1870-1940):
 Madrilen jaio zen politikari hau.
 Institución Libre de Enseñanza delakoan hezia, Madrilgo Unibertsitateko logika
katedraduna izan zen.
 UGT eta PSOEko kide izan zen 1914tik aurrera. 1917an greba bultzatu zutenetako bat
bera izan zen.
 1930en Donostiako Itunaren aurkakoa izan zen, baina Errepublikako Gorte
Konstituziogileetan lehendakari izan zen.
 Gerra Zibil garaianNegrinkritikatuzuen,bere ustezgaldutakogerrabatgehiegi luzatzen
ari baitzen. Europan Errepublikarentzako lagun bila aritu zen eta, besterik ezean, bake
ohoretsu bat Espainia nazionalarekin.
 Nazionalak Madrilen sartu zirenean preso hartu zuten eta tuberkulosiaz hil zen
kartzelan.
Santiago Casares Quiroga (1884 - 1950):
 Espainiar politikari eta abokatua izan zen. 1936ko maiatza eta uztaila bitartean,
Espainiako Bigarren Errepublikako gobernuburua izan zen.
 Galiziako Errepublikar Erakunde Autonomoaren sortzailea izan zen; erakunde hori
geroagoGaliziakoErrepublikarFederazioan sartukozen. 1930an DonostiakoItunasinatu
zuen. Urte bereko abenduan, Batzortze Iraultzaileak Jakako altxamendu militar
errepublikanoaatzeratzerabidali zuen.Beranduegi iritsi zen eta altxamenduak ez zuen
eraginik izan. Haren ondorioz Casares Quiroga kartzelatua izan zen. Errepublika
aldarrikatzearekin askatu zuten.
 Errepublikarenlehenengohirurtekoanministroaizanzen, Manuel Azañaren gobernuan.
1936an, gobernuburu izendatua izan ondoren, Galiziako autonomia estatutua bultzatu
zuen,etaekaineanonartuzen. GerraZibilahastean,altxamendua gelditzeko gai izan ez
zelakokarguautzi zuen. Gerra amaitu zelarik, Frantziara egin zuen ihes, eta han hil zen
1950ean.
Alejandro Lerroux (1864 –1949):
 Espainiarkazetari eta politikaria izan zen. Espainiako Bigarren Errepublikan Ministroen
Kontseiluko Presidentea izan zen.
 El País egunkariko zuzendaria izan zen eta El Progreso, El Intransigente eta El Radical
egunkariaksortuzituen.Guztiak agerkari errepublikanoak ziren. Bere artikulu oldarkor
eta demagogikoak zirela kausa, hainbatetan izan zen espetxean edo erbestean.
Bartzelonan hitzaldi demagogikoakeginzituenlangileakerakarri nahian,eta anarkismoa
zein katalanismoa bazter zezaten. 1901, 1903 eta 1905ean Espainiako Parlamentuko
diputatuhautatuzutenBartzelonan,eta NicolásSalmerónekin bateraUniónRepublicana
alderdia sortu zuen. 1906an Kataluniar Elkartasuna alderdia sortu zen, eta Salmerón
hautatuzutenlehendakari.Lerrouxekharremanak eten zituen Salmerónekin, eta aurre
egin zien katalanzaleei. Jarrera horrek erabateko porrota ekarri zion 1907ko
hauteskundeetan.

 1908an Partido Republicano Radical alderdia sortu zuen, eta 1910ean berriro hautatu
zutendiputatu,bainabere alderdikideek Bartzelonako Udaleko administrazioari iruzur
egin izanaz salatu zuten, eta haiengandik aldendu zen; harrez gero zentrorantz lerrotu
zen. Lerrouxek gero eta eragin gutxiago zuen langileengan, eta monarkiaren aurkako
politikaegitenhasi zen,bete-betean. 1929an Lerrouxen jarraitzaile finenak harengandik
aldendu eta Alderdi Erradikal Sozialista sortu zuten.
 1930ean Batzorde Iraultzailean parte hartzera deitu zuten, gero Espainiako Bigarren
Errepublikakobehin-behineko gobernu bilakatu zena. Espainiako Bigarren Errepublika
aldarrikatzen lagundu eta Errepublikaren lehenengo biurtekoan Manuel Azañaren
ezkertiaraldaketak babestuzituen.Estatuministroizan zen 1931ko apiriletik abendura.
 Lerroux etaharen alderdiaeskuineralerrotuzirengeroeta gehiago. 1933-1935 urteetan
CEDA eskuindarrekin batera gobernatu zuen, eta sei aldiz gobernuburu izan zen.
Alderdiaren hondamendia buruzagi nagusiak ustelkeriako auzietan nahasi zirenean
etorri zen; 1936ko hauteskundeetan erabateko porrota izan zuten, Estraperloaren
eskandalua zela eta. Espainiako Gerra Zibila (1936-1939) hastean, Portugala ihes egin
zuen, eta ez zen Espainiara itzuli 1947 arte.
Jose Calvo Sotelo (1893 - 1936):
 Politikari eskuindarra izan zen. Valentziako gobernadore zibila (1921-1922), Herri
Administraziokozuzendari orokorra(1923-1925) eta Finantzaministroa(1925-1930) izan
zenMiguel Primode Rivera diktadorearen gobernuan. Berak jarri zuen indarrean, garai
hartan, errentarengainekozerga.Petrolioaren monopolioa ezarri eta Espainiako Kanpo
Bankua sortu zuen.
 EspainiakoII.errepublika aldarrikatuzenean Portugalaerbesteratuetahandik Frantziara
joan zen. Frantzian Espainiako errepublikaren aurkako mugimenduaren buru jarri zen
eta Italian eta Alemanian hedaturiko totalitarismo ideia asko beretu zituen. 1933an
Espainiako parlamentuko diputatu aukeratu zuten baina ez zen bertara itzuli 1934.
urtean amnistia legea indarrean jarri zuten arte. 1936ko otsaileko hauteskundeetan,
ezkerraren aurkako buruzagi nagusietakoa izan zen Calvo Sotelo; bere erakunde
politikoa, Bloque Nacional, faxismoaren jarrera askoren alde azaldu zen. 1936ko
uztailaren 13an asaltoko guardiek etxean atxilo hartu eta kalean hil zuten. Francok
uztailaren 18ko matxinada zuritzeko erabili zuen Calvo Soteloren hilketa.
J. M. Gil Robles (1898-1979):
 1933an CEDA antolatu zuen.
 1935ean Lerrouxen gobernuan parte hartu zuen. Gerra ministroa izan zen eta postu
garrantzitsuak eman zizkien GODED eta FRANCOri.
 1936an galdu ondoren, ezkerreko gobernua gogor kritikatu zuen.
 Gerra Zibilean Frantzia eta Portugalen bizi zen. Berrezarpen monarkikoaren aldekoa
izan zen (Don Juan!)
 1954an itzuli zen. Memoriak: No fue posible la paz.
Primo de Rivera, Jose Antonio (1903-1936):
 Politikari espainiarra.
 Unión Monárquicako kide bezala sartu zen politikaren munduan (bere aitaren ohorez)
 Beste batzuekin bat, Falange Española sortu zuen, 1936ko hauteskundeetan garaitua
izango zena.

 Herri Fronteak kartzelaratu zuen eta Alacantera bidali zuten. Handik agindu zien
falangistei prestatzen ari zen altxamenduarekin kolaboratzeko.
 Tribunal herrikoi batek juzkatu eta hiltzera kondenatu zuen; 1936ko azaroaren 20an hil
zuten.
Companys, Lluis (1883-1940):
 Politikari katalana.
 Sindikatuko abokatua, Unión de Rabassaires (apartzeroak) sortu zuenetako bat.
 Kataluniako Estatua aldarrikatu zuen Espainiako Errepublika Federalaren barnean eta,
horregatikkartzelaratueginzuten.Herri Fronteak irabazi zuenean atera zen kartzelatik
eta CNTri aurre egin zion.
 Gerra Zibilaren ondoren, frantses gobernuak Francori entregatu zion eta, Maciaren
heriotzaren ondoren lehendakari zela, fusilatua izan zen Bartzelonan.

[2] Faxismoa
 1922 eta 1945. urte bitarteetan Italian agindu zuen erregimen totalitarioa. Hori sortu
zuen mugimenduari eta ideologiari ere horrela esaten zaio.
 Zentzu zabalean sozialismoaren eta demokraziaren aurrerapenari kontra egiteko Italiako
eredua hartzen duen edozein erregimen totalitarioari esaten zaio horrela.
[8] POUM
 Partido Obrero de Unificación Marxista.
 Ezkerreko elkarte politiko errepublikarra.
 Batez ere Katalunian izan zuen garrantzia.
 PCko disidenteek osatu zuten, Andres Nin eta Joaquin Maurinek gidaturik.
 Frente Popularrean parte hartu zuten eta Errepublikan eta Generalitaten ere bai.
 PSUC (Partido Socialista Unificado de Cataluña) hazi zen heinean, CNTri batu zitzaion
eta miliziak kentzearen aurka azaldu zen (Tierra y libertad)
[14] Mola, Emilio (1887-1837)
 Jeneral espainiar hau Marokoko gerran ezaguna egin zen.
 II. Errepublika garaian armada espainiarretik bota egin zuten.
 1934→Armadan berriro sartu ahal izan zuen eta Gil Roblesek Afrikako tropen
agintea eman zion.
 1936an → Herri Fronteak irabaztean, Casares Quirogak Nafarroara destinatu zuen.
 Sanjurjo eta berak gerra zibila eragingo zuen kolpe militarra prestatu zuten. Junta de
Defensa Nacional delakoa eratu zuen Burgosen eta armada errebeldea iparraldera bidali
zuen.
 Abioi istripu batez hil zen Valladolideko tropak ikustatzera zihoanean.
[15] Nazionalak
 1936ko uztailaren 18an errepublikaren aurka altxatu zirenen aldekoak.
Erreboltariak. Frankistak.
 Nazionalismo zentralista bat nahi zuten.
[16] Ardatza (1936-1945)
 Nazien Alemania eta Italia faxistaren artean eman zen elkarlanari deritzo
 II. Mundu-Gerran “Ardatzeko potentziak” deitu zitzaien Alemania, Italia eta Japonia
eta beraien aliatuei.
[17] Negrin (1892-1956)
 Mediku oso famatua.
 Primo de Riveraren garaian PSOEn sartu zen.
 Gerra Zibilean Ogasun Ministroa izan zen Largo Caballeroren gobernuan eta 1937an,
hau ordezkatuz, Gobernu Lehendakaria.
 1945 arte atzerriratutako gobernu errepublikarraren lehendakari jarraitu zuen
izaten.

�ݺ�ߣ

7. unitatea. ariketak erantzunak

Recommended

More Related Content

What's hot (20)

Viewers also liked (17)

Similar to 7. unitatea. ariketak erantzunak (20)

More from Antonio Castillo (9)

7. unitatea. ariketak erantzunak