More Related Content
What's hot (20)
Similar to Estruktura ng wikang filipno ponolohiya-morpo-inc. (20)
Recently uploaded (20)
Estruktura ng wikang filipno ponolohiya-morpo-inc.
- 2. FONEMA ï‚— Sa wikang ginagamitan ng tinig, ang ponema ay ang pundamental at teoretikong yunit ng tunog na nagbubuklod ng salita. Nakakabuo ng ibang salita kapag pinapalitan ang isang ponema nito.
- 3. Dalawang uri ng Ponema ï‚— Ponemang Segmental ï‚¡ Sa Filipino, may mga tunog (ponema) na malayang nakapagpapalitan. Sa pagkakataon malayang nagpapalitan ang ponema, nag-iiba ang baybay ng salita ngunit hindi ang kanilang mga kahulugan. :halimbawa: sa kaso ng titik e at i sa mga salitang lalaki at babae. Iisa ang kahulugan ng lalake at lalaki; gayun din ang babae at babai. Malayang nakapagpapalitan ang mga segmentong e at i sa mga salitang lalaki, lalake, babae, at babai. Mga ponemang malayang nagpapalitan ang mga ito.
- 4. Karagdagang halimbawa: sa kaso ng d at r sa mga salitang mariin at madiin at gayundin sa marumi at madumi. Mga ponemang malayang nagpapalitan. - Mahalaga sa "pagpapadulas" ng mga salita at pagpapabilis ng komunikasyon ang paggamit ng ponemang malayang nagpapalitan. Kadalasan ding ginagamit ang ponemang malayang nagpapalitan upang mabigyang diin ang mga salitang nag-iiba ang tunog, depende sa lugar na pinaggagamitan. Sa iba't-ibang pulo o pook sa Pilipinas, iba-iba ang mga dayalekto o diyalekto.
- 5. ï‚— Ponemang Suprasegmental ï‚¡ May apat na ponemang suprasegmental: ï‚¡ haba (length) - tumutukoy sa haba ng bigkas sa patinig ng isang pantig ï‚¡ tono (pitch) - tumutukoy sa pagbaba at sa pagtaas ng bigkas ng pantig ï‚¡ antala (juncture) - tumutukoy sa pansamantalang pagtigil ng ating ginagawa sa pagsasalita ï‚¡ diin (stress o emphasis) - ang lakas o bigat sa pagbigkas ng isang salita o pantig na makakatulong sa pa-gunawa sa kahalagahan ng mga salita
- 6. MORFEMA ï‚— Ang morpema ay ang pinakamaliit na bahagi ng wika na nagtataglay ng sariling kahulugan. Hindi ito dapat ipagkamali sa pantig na likha ng mga salita kung sinusulat o ang bawat saltik ng dila kapag binibigkas. Maraming mga pantig ang walang kahulugan sa sarili kaya hindi maaaring tawaging morpema. Ang morpema ay maaaring isang salita o bahagi lamang ng isang salita.
- 7. ï‚— Tatlong anyo ng Morpema ï‚¡ Morpemang salitang-ugat - ito ay binubuo ng salitang walang kasamang panlapi. Ito ay mga salitang payak. Tinatawag din itong malayang morpema. Halimbawa : ilog, bahay, araw, lupa, bandila. ï‚¡ Morpemang panlapi - ito ay may taglay na kahulugan sa sarili. Ngunit tinatawag ang ganitong morpema na di- malayang morpema. Hindi sila makakatayo sa kanilang sarili. kinakailangan pa itong samahan ng isang malayang morpema upang magkaroon ng ganap na kahulugan. Halimbawa : magbasa, umibig, paalis, makahuli, sumayaw, lumakad, sinagot, ginawa
- 8. ï‚¡ Morpemang binubuo ng isang ponema - makikita sa mga sumusunod na halimbawa : doktor - doktora, abogado - abogada ï‚¡ Sa pangkalahatan ang ponemang /a/ sa hulihan ng ikalawang salita ng bawat pares ay kumakatawan sa kasariang pambabae. Sa ganito, ang /a/ ay isang morpema. Ang salitang doktora ay binubuo ng dalawang morpema, doktor at a.