HUKUK TEORİSİ, HUKUK FELSEFESİ VE HUKUK DOKTRİNİ YAKLAŞIMLARI
0 likes288 views
HUKUK TEORİSİ, HUKUK FELSEFESİ VE HUKUK DOKTRİNİ YAKLAŞIMLARI
HUKUK TEORİSİ, HUKUK FELSEFESİ VE HUKUK DOKTRİNİ YAKLAŞIMLARI
- 1. HUKUK TEORİSİ, HUKUK FELSEFESİ VE HUKUK DOKTRİNİ YAKLAŞIMLARI • BU SUNUM AŞAĞIDAKİ KAYNAKTAN YARARLANILARAK HAZIRLANMIŞTIR. C.C.AKTAN,HUKUK VE İKTİSAT,İZMİR: SOBİAD YAYINI • SUNUMU HAZIRLAYAN: CANSU İDİKURT Prof.Dr.CoSkun Can Aktan
- 2. “Ulusların uygulamaya koydukları öldürücü ve ahlak bozucu kanunlar nelerdir? Bunlar, bir soyguncular çetesinin mecliste geçirdiği kurallar yerine kanunlar denilmesini hak etmemektedirler. Eğer cahil ve yeteneksiz insanlar ilaçlarla şifa vermek yerine ölümcül zehirleri salık verirlerse buna, muhtemelen, doktorların tedavisi denemez. Yıkıcı bir düzenleme olmasına rağmen bir ülke onu kabul etse bile bir ülkedeki bu tip bir kural kanun olarak adlandırılamaz. Bu nedenle, kanun, her şeyin en kadimi ve aslı olan doğa ile ve iyiyi savunan ve kötüyü cezalandıran doğanın standartlarıyla uyum içinde olmak koşuluyla, adil olanla adaletsiz olan arasındaki ayrımdır.” Marcus Tullius Cicero
- 3. Toplumsal yaşamı düzenleyen hukuk kuralları acaba hangi temel ilkelere göre düzenlenmeli ve uygulanmalıdır? Pozitif hukukun temel amaçları nelerdir? Yargıçlar hukuk kurallarını tatbik etme aşamasında hangi ilkelere bağlı kalarak karar vermelidirler? Hukuk kurallarını tatbik etmekle görevli olan yargıçlar karar verirken sadece pozitif hukuk kuralları ile mi bağlı olmalıdırlar? Normatif hukuk açısından hukukun temel amaçları neler olmalıdır?
- 4. Özetle, hüküm verme konusunda yargıçların izleyecekleri ideal yol ne olmalıdır? Öte yandan, yargıçların kararlarına ne kadar güvenilebilir? Yargıçları kim yargılayacak? Yargıçların kararlarının güvenilirliğini sağlamak için acaba jüri sisteminin hukuk sistemine dahil edilmesi gerekir mi?
- 5. 17. Yüzyılın başlarından itibaren kullanılmaya başlanan bir kavramdır. Latince “iuris” ve “prudentia” kelimelerinden türetilen “iurisprudentia”, bu kavramın etimolojik temelini oluşturur. Kısaca “hukuk doktrini” olarak ifade edebileceğimiz “jurisprudence” bir hukuk teorisi olduğu kadar bir hukuk metodolojisidir; aynı şekilde bir hukuk felsefesi olduğu kadar bir hukuk sosyolojisi yaklaşımıdır.
- 6. Doğal hukuk doktrini Bu yaklaşıma göre hukuk kuralları oluşturulurken ve uygulanırken “doğal haklar” esas alınmalıdır. Bu konu hukuk doktrinleri içerisinde “doğal hukuk felsefesi” olarak da bilinir. Bu doktrine göre hukukun temeli evrensel değerler ve ahlak olmalıdır. Bu yaklaşımda evrensel anlamda kabul edilen değerler ve etik ilkeler önem taşımaktadır. Evrensel değerler ve ahlak doktrini Hukuk doktrini, pozitif hukuk kurallarının kaynağı üzerine düşünmek demektir. Önemle belirtelim ki, hukuk doktrini açısından ideal kuralların ne olması gerektiği konusunda üzerinde uzlaşılmış ilkeler söz konusu değildir. Bu konuda birbirinden oldukça farklı görüşler ya da daha doğru bir ifadeyle öğretiler mevcuttur. Bu konudaki öğretileri şu şekilde özetlemek mümkündür:
- 7. Hukuki teoloji doktrini • Bu yaklaşıma göre dinler ve inançlar da hukuk kurallarının temelini oluşturabilir. Burada toplumda benimsenmesi ve uygulanması gereken kurallar belirli bir dine ait kurallardır. • Örneğin, Kilise bilimi veya eklesiyoloji Hristiyan teolojisinde önemli bir yere sahiptir ve hukuk kurallarını kilise kavramı çerçevesinde ele alır.
- 8. Türk hukukçularından Kemal Gözler hukuki teolojisi doktrinini şu sözlerle açıklamaktadır: “İlk çağ tabiî hukukçularına göre, hukuk tabiatın ürünüdür. Orta çağ tabiî hukukçuları ise bu tabiatın, Tanrı tarafından yaratıldığı, tanrısal bir tabiat olduğu üzerinde durmuşlardır. Onlara göre, hukukun kaynağında tabiatı yaratan Tanrı bulunur… Ortaçağ tabiî hukuku dinî niteliktedir. Bunun içindir ki, Orta Çağ tabiî hukukuna bazen dinî tabiî hukuk da denir. Belki bu hukuka doğrudan “ilahî hukuk” veya “dinî hukuk” demek daha uygun düşerdi. Ama İlk Çağ için yerleşen “tabiî hukuk” terimini kullanma alışkanlığı Orta Çağ için de devam etmiştir. Orta Çağ tabiî hukukunun en önemli temsilcileri Aziz Augustinus ve Thomas Aquinas’tır.”
- 9. Teamül ve içtihat hukuku doktrini: Bu teamül ve içtihat hukuku yaklaşımında hem geçmiş tecrübeler hem de önceki yıllarda mahkemelerin vermiş olduğu içtihat kararları hukukun ana kaynağını oluşturmalıdır görüşü savunulur. Örneğin, bir ülkenin yazılı bir anayasası olmayabilir; ama asırlar boyunca oluşmuş yazılı olmayan gelenekleri ve tecrübeleri fevkalade önemlidir. Hukuk sosyolojisi doktrini: Bu yaklaşıma göre hukuk kurallarının oluşturulmasında sosyal yapı, sosyal kurumlar ve kültür önem taşır. Bunlardan bağımsız ve kayıtsız kuralların varlığı hem meşruiyet açısından sorunlar oluşturabilir hem de uygulanabilmesi güç olabilir.
- 10. Faydacılık doktrini: • Bu doktrine göre, insan davranışlarını belirleyen olgu faydadır, yasa-koyucular da bu gerçeği dikkate alarak kuralları oluşturmalıdır. Bu yaklaşım çerçevesinde bireysel faydayı esas alan hukuk kuralının ekonomik bakımdan etkin sonucu doğurduğu savunulur. • Özellikle anayasa yapımında, yasama faaliyetine yön verecek temel kaynak toplumsal fayda olmalıdır. Hukuki pragmatizm doktrini • Hukuk kurallarının oluşturulması, benimsenmesi ve tatbikinde “pratik kolaylık”, “uygulanabilirlik”, “mantıksal tutarlılık” ve “toplumsal fayda” gibi unsurlar önem taşır. Hukuki pragmatizm yaklaşımını savunanların başında Amerikalı yargıç ve akademisyen Richard A. Posner gelmektedir.
- 11. ❑Bu yaklaşıma göre hukukkuralları akla ve mantığa uygun olmalı ve analitikbir temele sahip olmalıdır. Hukukkurallarında akıl ve mantıkhakimolduğunda ideal kurallarınbulunmasıve bunlarıntercih edilmesi dahakolaylaşmış olur. ❑Örneğin; kurallarda, açıklık, anlaşılabilirlik, ulaşılabilirlik, kesinlik, belirlilik, istikrar, daimilik, düzenlilik, öngörülebilirlik gibi ideal ilkeler hiç kimsenin itiraz etmeyeceği türdenilkelerdir.
- 12. Avusturyalı hukukçu Hans Kelsen (1881-1973) “Saf Hukuk Teorisi” adını verdiği bir hukuk doktrini geliştirmiştir. Kelsen, doğal hukuk ve ilahi hukuka karşı çıkarak adalet kavramının tanımlanmasında, diğer bir ifadeyle neyin adil, neyin gayri adil olduğunun belirlenmesinde insanoğlunun aklının esas alınması gerektiği görüşünü savunur. Kelsen şöyle demektedir: “Çünkü neyin âdil olduğunu, neyin âdil olmadığını bilmek gerektiğinde karar, kendi değer yargımızın temeli olarak kabul ettiğimiz adalet normlarının seçimine bağlıdır.”
- 13. Hukuki formalizm doktrini: Analitik hukuk doktrini ile oldukça yakın olan bir diğer öğreti literatürde formalizm olarak bilinmektedir. Hukuki formalizm doktrini, “hukuk kurallarının oluşturulmasında ve uygulanmasında bilimsel yaklaşım hakim olmalıdır” görüşünü savunmaktadır. Burada “gelenekler”, “yerleşmiş alışkanlıklar ve değerler”, “sosyal normlar”, “etik”, “dini inançlar” ve saire bilimselliğin önemi üzerinde durulmaktadır. Bu yaklaşımı savunanlara göre hukuk bir bilimdir ve diğer bilimler gibi “bilimsellik” yaklaşımı ön planda olmalıdır. Yargıçlar hüküm verme konusunda hukuk-dışı kaynaklara başvurmadan yasa koyucunun amacına bağlı kalmalı ve bilimselliği gözetmelidirler.
- 14. Hukuk doktrini yaklaşımlarının bir diğeri “hukuki pozitivizm” olarak bilinir. Burada yürürlükteki hukuk kuralları esastır. Yasa koyucu tarafından oluşturulan yürürlükteki hukuk kuralları yargıçların iradi ve takdiri kararlarının önündedir. Bu yaklaşıma göre hukuk doktrini pozitif hukuka dayalı olmalıdır. Pozitif hukuk, yasa koyucunun emir ve talimatlarıdır ve bu kurallarının temel özelliği “cebri” olması ve kurallara uyulmamasının müeyyidelerinin bulunmasıdır.
- 15. Bu yaklaşımı savunanlara göre hukukun uygulanmasında hukuki pozitivizm yaklaşımı hukuki formalizm ile bütünleştirilmelidir. Örneğin, yargıçlar karar verirken ahlaki-dini-sosyolojik değerleri ve kurumları dikkate almadan bilimselliği esas almalı ve mevcut mevzuat neyi söylüyorsa ona göre karar vermelidirler. İradeci pozitivizm, yürürlükteki hukukun üzerinde üst bir hukuku kabul etmez. Normativist pozitivizm ise hukuk bilimini doğa bilimleri gibi saf bir bilim olarak değerlendirir
- 16. Hukuki realizm doktrini Literatürde “eleştirel hukuk yaklaşımı” olarak bilinen bir başka doktrin daha söz konusudur. Realist bir bakış açısını benimsediği için “hukuki realizm” olarak da adlandırılan bu yaklaşımda “hakim sınıf neyi isterse onu yasa haline getirir ve uygular görüşü” savunulur. Hukuk, hakim sınıfın çıkarınadır ve hakim sınıfın diğer sınıflara dikte ettiği kurallardır. Bu yaklaşım mevcut hukuk doktrinlerine eleştirel bir bakış açısı sunmaktadır. Hukukî realizm yaklaşımı hukuku soyut hukuk kuralları ya da adalet ve ahlâk gibi kavramlarla değil, maddî dünyadaki gerçek ilişkilerle açıklamaya çalışmaktadır