More Related Content
What's hot (16)
Viewers also liked (12)
Similar to KS (20)
KS
- 1. T.C. BAHEEH聴R N聴VERS聴TES聴 SOSYAL B聴L聴MLER ENST聴TS K端resel Siyaset ve Uluslararas脹 聴likiler B旦l端m端 Kar脹lat脹rmal脹 Siyaset Dersi Proje al脹mas脹 Liberal Ekonomi Politikalar脹n Uygulanabilirlii ve Kar脹lat脹rmas脹: ABD, T端rkiye ve Dier rnek lkeler Haz脹rlayan Bora Y脹ld脹r脹m Dan脹man Prof. Dr. S端heyl Batum 聴stanbul 2015
- 2. 1. Liberalizm nedir? M端mk端n olduu kadar geni bir h端rriyet anlay脹脹 端st端ne temellendirilen bir siyasi ve 聴ktisadi g旦r端t端r. Zamanla bu anlay脹 聴ktisadi alandaki 旦nemini kaybetmi, daha 巽ok bir siyaset anlay脹脹 olmutur. 20. y端zy脹lda liberalizm kiiye b端y端k sorumluluklar y端kleyen bir siyasi doktrin olarak d端端n端lmektedir. Buna g旦re liberalizm kiinin ba脹ms脹zl脹脹n脹 ona y端kledii sorumlulukla salamlat脹r脹r. Genel anlamda liberalizm, bireylerin ifade 旦zg端rl端端ne sahip olduu, din, devlet ve kimi zaman kurumlar脹n g端c端n端n s脹n脹rland脹r脹ld脹脹, d端端ncenin serbest bir ekilde dolat脹脹, 旦zel teebb端se olanak salayan bir serbest piyasa ekonomisinin olduu, hukukun 端st端nl端端n端 ge巽erli k脹lan effaf bir devlet modelini ve toplumsal hayat d端zenini hedefler. Liberal demokrasi olarak adland脹r脹lan bu devlet d端zeninin, a巽脹k ve ad脹l olduu iddia edilen bir se巽im sistemi ile birlikte t端m vatandalar脹n kanun 旦n端nde eit olduu ve f脹rsat eitliine sahip olduu bir sistem olduu savlan脹r. Krallar脹n doal y旦netim hakk脹, veraset sistemi, devlet dini gibi eski devlet teorisini oluturan bir巽ok temel kabule liberalizm kar脹 巽脹kar. T端m liberaller bireyin yaama hakk脹, 旦zg端rl端端 ve m端lkiyet hakk脹 gibi temel insan haklar脹n脹 kabul eder ve desteklerler. Bununla birlikte bir巽ok 端lkede modern liberalizm, toplumsal refah脹n salanmas脹 a巽脹s脹ndan, devletin birey 旦zg端rl端端 端zerinde minimal bir k脹s脹tlay脹c脹 g端c端 olmas脹n脹 savunarak klasik liberalizmden ayr脹l脹r. Liberalizmin k旦kleri bat脹 ayd脹nlanma s端recine dayansa da, bug端n i巽in terim sadan sola siyasal yelpazenin farkl脹 noktalar脹n脹 kapsayan, 旦zg端rl端k temelli bir d端端nce 巽izgisini tan脹mlar. Etimolojisi ve tarihsel kullan脹m脹 Liberal kelimesi Latince liber'den (旦zg端r) t端remitir. Livy'nin (Titus Livius) History of Rome from Its Foundation eserinde aa脹 tabaka ile aristokasi aras脹nda ge巽en 旦zg端rl端k m端cadelesi anlat脹lmaktad脹r. Orta 巽a脹n deiken ortam脹nda uykuda olan bu m端cadele 旦zg端r ehir devletlerini savunanlar ve papa taraftarlar脹 aras脹nda 聴talyan r旦nesans s端recinde tekrar balad脹. Niccol嘆 Machiavelli, Discourses on Livy eserinde cumhuriyet'in temellerini att脹. 聴ngiliz John Locke ve Frans脹z ayd脹nlanma d旦nemi'nin dier d端端n端rleri bu m端cadeleyi insan haklar脹 temelinde ele ald脹lar.
- 3. T端rk Dil Kurumu s旦zl端端 liberal s旦zc端端n端n Frans脹zca lib辿ral 'den geldiini belirtir ve u anlamlar脹 verir: 1. H端rriyet ve serbestlikle ilgili. 2. Serbest ekonomiden yana olan (kimse, parti vb). 3. Hog旦r端l端. 18. y端zy脹l sonlar脹ndan itibaren liberalizm gelimi 端lkeler i巽in ana ideolojik ak脹mlardan biri haline geldi. 1.1 Liberalizm eitleri Yukar脹da anlat脹lan temel 巽er巽eve dahilinde olmakla birlikte, liberalizm i巽inde derin 巽at脹malar ve kar脹tl脹klar bulunur. Bu kar脹tl脹klar klasik liberalizm d脹脹nda kimi farkl脹 eilimler olumas脹n脹 salad脹. Bir巽ok tart脹mada kar脹t taraflar farkl脹 kavramlar i巽in ayn脹 s旦zc端端, kimi zaman da ayn脹 kavram i巽in farkl脹 s旦zc端kleri kullan脹rlar. Politik liberalizm: Liberal demokrasi taraftarl脹脹. K端lt端rel liberalizm: Bireysel hak ve 旦zg端rl端klerin kimi devletsel ve/veya dini sebepler sebebiyle k脹s脹tlanmas脹 kar脹tl脹脹. Ekonomik liberalizm:Devlet m端dahalesine ve m端lkiyetine kar脹 旦zel m端lkiyet hakk脹 taraftarl脹脹. Sosyal liberalizm: F脹rsat eitsizliine kar脹 olarak eitlik taraftarl脹脹 i巽in kullan脹lmaktad脹r. Muhafazakar liberalizm: Bireysel 旦zg端rl端k,serbest ekonomi giriimcilii, d端端nce, din ve vicdan 旦zg端rl端端n端 halk脹n geleneksel ,k端lt端rel yap脹s脹 dikkate deger al脹narak reformu 旦ng旦ren sac脹 ideoloji 旦zg端rl端端d端r. Modern liberalizm: Modern liberalizm kavram脹yla ise yukar脹da listelenen saf formlardan ziyade, bug端n hemen hemen t端m birinci d端nya 端lkelerinde g旦r端len, bu formlar脹n bir harman脹 olan liberalizm anlat脹lmaktad脹r. Politik ve k端lt端rel liberalizm kendini liberal olarak tan脹mlayan insanlar脹n 巽ou taraf脹ndan benzer bir ekilde alg脹lan脹p benimsenir, fakat ekonomik ve sosyal liberalizm konusunda geni g旦r端 ayr脹l脹klar脹 ve kar脹tl脹klar mevcuttur. 1.2. Liberalizmin kronolojisi 聴lk olarak Antik Yunanda Sofistler olarak nitelendirilen filozoflar脹n fikirlerinin liberalizme benzedii s旦ylenir. Aristonun Politika isimli eserinde de bu fikirlerin ge巽tii rivayet ediliyor.
- 4. 巽端nc端 olarak orta巽ada 12241274 y脹llar脹 aras脹nda yaayan Aquinolu Thomas ve ard脹ndan Timuru Osmanl脹 Devletine sald脹rtan 聴bni Haldun geliyor. Thomas Hobbes, Leviathan isimli eserinde devleti 旦zg端rl端klerin korunmas脹 ve devam脹 i巽in gerekli g旦rm端t端r. O d旦nemde devletin varl脹脹n脹n meruiyeti ve kayna脹 tart脹脹l脹yordu. Ama Hobbesun bu konudaki g旦r端leri kendinden 旦ncekilerden farkl脹. Hobbes 旦ncesi (baz脹 filozoflar hari巽) devletin kayna脹n脹n tanr脹 olduu ve bu nedenle de doal olarak devletin meru bir yap脹s脹 olduu d端端n端l端yordu. Ama Hobbesa g旦re, devletin varl脹脹n脹n sebebi bireylerin 巽脹karlar脹n脹n korunmas脹d脹r. 脹karlar脹n korunmas脹 ayn脹 zamanda meruiyetin de sebebidir. John Locke, siyasi liberalizmin kurucusudur. Adam Smith ve David Hume; yasay脹, m端lkiyet hakk脹n脹 ve 旦zg端rl端k gibi kavramlar脹 korumak devletin g旦revidir diyor. Lord Acton ve Edward Mulke ve de bunlardan 巽ok daha fazla etkili olan Jeremy Bentham faydac脹 felsefeyi ortaya atm脹lard脹r. NOT: Liberalizmin as脹l temsilcisi Adam Smithdir. Ama onu Fizyokratlar 旦ncelemilerdir. Fizyokratlar (Lesefer Liberalizmi): 18.y端zy脹lda gelimi bir ak脹md脹r. t端ketici en 巽ok fayda, 端retici en 巽ok kar aray脹脹ndad脹r. _Bu anlay脹ta iktisat din, hukuk, 旦rf-adet gibi deerlerden ba脹ms脹zd脹r. Bu a巽脹dan mesela uyuturucu madde sat脹脹 da ekonomik normal bir faaliyettir. Fizyokrasi (doan脹n g端c端 anlam脹na gelir); devletlerin mal ve hizmetlerin 端retim s端recine, sat脹ld脹脹 yere hi巽 kar脹mamas脹n脹 yani ekonomik hayata m端dahale etmemesini ister. Fizyokrasi Frans脹z k旦kenlidir. Doal d端zen yanl脹s脹 iktisat巽脹lardan oluur. Onlara g旦re Yaradan 端retim hayat脹na (ekonomiye) 旦yle bir d端zen koymutur ki bu d端zen kendi kendine iler. Yani fizyokratlar Tanr脹ya dayan脹rlar. Tek vergi sistemine inan脹rlar, onlara g旦re sadece tar脹m sekt旦r端nden vergi al脹nmal脹d脹r, dier sekt旦rlerden vergi al脹nmas脹n脹 gereksiz bulurlar. Klasik liberalizm: Klasik liberalistler b脹rak脹n脹z yaps脹nlar, b脹rak脹n脹z ge巽sinler liberalizmidir. Devlet ekonomiye hi巽bir ekilde m端dahale etmemelidir. Bu ak脹m脹n temsilcisi olan Adam Smith; ekonomik dengeyi salayan g端巽 olarak insan 巽脹karlar脹n脹n g端c端n端 旦ng旦rm端t端r. (Yarat脹c脹n脹n g端c端n端 deil.) Adam Smithe g旦re devlet m端dahale etmese de insanlar脹n 巽脹karlar脹n脹n y旦nettii ekonomi dengeye gelir. retimden maksimum kar, t端ketimden maksimum fayda elde edilir. 聴te bu dengenin arkas脹nda kiilerin 巽脹karlar脹 vard脹r. Adam Smith bu g端ce g旦r端nmeyen el diyordu. 1.3. Neo-Klasik liberalizm: Klasikler devletin her t端rl端 m端dahalesini nefretle reddederken, neo-klasik liberalist iktisat巽脹lar toplumsal refah脹n artaca脹 noktada devletin m端dahalesini kabul ederler. Ama bu m端dahale
- 5. k脹smi olmal脹d脹r. Yani neo-klasikler m端dahale edilmedii zaman youn negatif d脹sall脹脹 olan alanlarda devletin d脹sall脹脹 i巽selletirmesi gerektiini ileri s端rm端lerdir. Temel 聴lkeleri Bireysellik: Bireyi esas al脹p onu b端t端n dier kurumlardan 端st端n tutan g旦r端t端r. Yani birey m端terek olan toplum, devlet gibi kurumlardan 旦nce gelir. Hareket noktas脹 kutsal kabul edilen bireydir. Ekonomik hayata da bu anlay脹 yans脹r. T端m toplumsal kurumlar脹n 旦n端nde birey vard脹r. Ussall脹k (Rasyonellik, Ak脹lc脹l脹k) varsay脹m脹: Bireyin ama巽lar脹na ulaabilmesi i巽in kullanaca脹 yollar脹 kendisinden daha iyi kimsenin bilemeyecei d端端ncesidir. Bir liberal i巽in herkes kendi ama巽lar脹 dorultusunda rasyonel davranabilme yetisine sahiptir ve kendi mutluluunu nas脹l salayabileceini bakalar脹ndan iyi bilir. Her bireysel se巽im bu varsay脹mdan 旦t端r端 rasyonel kabul edilir ve bundan 旦t端r端 de dokunulmaz nitelik kazan脹r. zg端rl端k: Liberalizmin en esasl脹 noktalar脹ndand脹r. Bireyin h端r olmas脹, istediini bask脹ya maruz kalmadan yapmas脹d脹r. Ama bu durum p端r 旦zg端rl端e de d旦n端ebilir. Bu tarz 旦zg端rl端k negatif bir noktaya y旦nelmitir. Liberalizmde bu t端r p端r 旦zg端rl端k kabul edilmemektedir. Yani bir bireyin dierlerinin 旦zg端rl端端n端 k脹s脹tlamamas脹 gerekir. Libertaryenler ise ite bu negatif, p端r 旦zg端rl端端 istiyorlar. Doal D端zen: B脹rak脹n脹z yaps脹nlar, b脹rak脹n脹z ge巽sinler ! felsefesidir. D端nya kendi kendine gider. B脹rak脹n脹z yaps脹nlar; devletin herhangi bir mal脹n 端retimini herhangi bir sebeple yasaklamamas脹 gerektii d端端ncesidir. B脹rak脹n脹z ge巽sinler ise; devletin mal ve sermaye dola脹m脹n脹 herhangi bir nedenle g端mr端k gibi 旦nlemlerle s脹n脹rlamamas脹 gerekliliidir. B脹rak脹n脹z ge巽sinler felsefesi hem 端retici hem de t端ketici a巽脹s脹ndan 旦nemlidir. retici daha 巽ok para kazan脹rken t端ketici de daha ucuza mal bulur. Piyasa ekonomisi: Mal ve hizmet fiyat脹n脹n piyasada belirlendii ekonomi sistemidir. S脹n脹rl脹 sorumlu devlet: Ekonomiye devlet m端dahalesi yoksa fertler istedikleri mal ve hizmetleri 端retiyorlarsa s脹n脹rl脹 sorumlu devlet vard脹r. Devlet ancak i巽 g端venlik, d脹 g端venlik, adalet, eitim, sal脹k ve alt yap脹 hizmetlerini g旦rmelidir. Yukar脹da sayd脹脹m脹z 旦zellikler liberalizm sistemini oluturur. 1.4. Liberal d端端ncenin geliimi zg端rl端k temel bir hak olarak tarih boyunca insanl脹脹n odak noktalar脹ndan biri olagelmitir. Yukar脹da bahsedilenler antik Roma'da halk ve aristokrat tabakan脹n 巽at脹mas脹, ve 聴talyan ehir
- 6. devletleri ile Papal脹k aras脹ndaki m端cadele idi. Floransa ve Venedik cumhuriyetleri kimi se巽im y旦ntemlerine, hukuk kurallar脹na ve 旦zel teebb端s mefhumuna sahiptiler. Bu durum 1400'l端 y脹llardan d脹 g端巽lerin eline ge巽tikleri 16. y端zy脹la dein s端rd端. Hollanda'n脹n Katolik Kilisesi'nin bask脹s脹na olan direnii de (Katoliklere kimi haklar脹n tan脹nmamas脹na ramen) liberal deerlerin atalar脹ndan olarak g旦r端l端r. Bir ideoloji olarak liberalizmin k旦kenleri, kilisenin otoritesine kar脹 巽脹kan r旦nesans h端manizmine ve Halk脹n kendi kral脹n脹 se巽meye y旦nelik taleplerde bulunduu, halk egemenliini kavram脹n脹n 旦nemli yap脹talar脹ndan olan 1688 聴ngiliz devrimine uzan脹r. Ancak ger巽ek anlamda "liberal" olarak tan脹mlanabilir hareketler ayd脹nlanma 巽a脹 sonras脹, 旦zellikle 聴ngiliz Whig partisi, Frans脹z reformu ve Amerika'n脹n ba脹ms脹zl脹脹na y旦nelik m端cadelenin balang脹c脹na uzan脹r. Bu ak脹mlar mutlak monari, merkantilizm, 巽eitli dini ortodoksluk ve klerikalizm hakimiyetine kar脹 巽脹km脹lard脹r. Ayr脹ca bu ak脹mlar ilk kez hukuk g端vencesi alt脹ndaki bireysel haklar脹 kavram脹n脹n konseptini oluturdular, halk脹n se巽ilmi temsilciler vas脹tas脹 ile kendi kendini y旦netmesinin 旦nemini vurgulad脹lar. 2. L聴BERAL EKONOM聴 POL聴T聴KALARI Liberal ekonomi politikalar脹 ile ekonomiye ilikin karar s端re巽lerinde piyasan脹n kendi ileyiine g旦re oluacak fiyatlar脹n tek yol g旦sterici olmas脹n脹 sal脹k verilmektedir. r端n ya da hizmetler i巽in istem ve sunuma g旦re oluacak fiyatlar t端m ekonomik ilemlerde ge巽erli olmal脹d脹r. Bu anlamda, fiyatlar t端ketim, yat脹r脹m, b旦l端端m ve yeniden 端retim kararlar脹n脹 belirleyecek, 端retici ve t端keticiler davran脹lar脹n脹 fiyatlara g旦re d端zenleyecek ve en yararl脹 ya da en y端ksek gelirli bulduklar脹 giriimleri serbest巽e yapacaklard脹r. Denge fiyatlar脹ndan sapmalar uzun d旦nemde piyasa taraf脹ndan d端zeltilecektir. Liberalizme ilikin bu geleneksel tan脹m pek 巽ok kii taraf脹ndan bilinmektedir. G端n端m端zde liberal ekonomi politikalar脹 k端reselleme s端reci ile 旦zdelemektedir. Bu nedenle liberal ekonomi politikalar脹n脹n unsurlar脹n脹 k端resellemeye bal脹 kalarak a巽脹klamak uygun olacakt脹r. Unsurlar脹; a) Ulusal Ekonominin D脹a A巽脹lmas脹 ve Uyum Salama kendi i巽inde kalk脹nma olarak nitelendirilebilecek bir strateji benimsenmiti. Bu stratejiye g旦re; i) ekonomik kalk脹nma, salt ulusal 巽er巽evede salanacak zenginlikleri biriktirme s端recidir. Bu s端re巽te uluslararas脹 alanda rekabet ve g端巽 bak脹脹ms脹zl脹klar脹ndan korunmak gerekir; ii) kalk脹nman脹n ilk ad脹m脹, azgelimilikten kurtulmak amac脹yla ekonomik ve sosyal akt旦rlerin kararlar脹n脹 etkilemede eg端d端m salama g端c端ne sahip tek akt旦r devlet g旦zetiminde ger巽ekleebilir; iii) kalk脹nma, karma脹k ve b端t端nsel bir 端retim sisteminin yap脹land脹r脹lmas脹yla,
- 7. yani genellikle tar脹msal ve k脹rsal birincil uzmanlamadan balayarak, sanayilemenin ger巽ekletirilmesinin salanmas脹na kadar giden bir s端re巽tir b) 聴letmenin Yeniden Yap脹land脹r脹lmas脹 Liberal ekonomi politikalar脹n脹n unsurlar脹ndan ikincisi iletmenin yap脹s脹nda ortaya 巽脹kan deiimde aranmal脹d脹r. G端n端m端zde bir a etraf脹nda ticaretin i巽eriini deitiren, kendi 巽 脹 karlar脹 dorultusunda sermaye hareketlerini serbestletiren, rekabetin anlam ve bi巽imlerini d旦n端t端ren, bilgi ilem, iletiim ve ulat脹rma teknolojilerinden yararlanarak 端retim ve i organizasyonlar脹n脹 deitiren, esasen sanayi toplumu 旦ncesi zanaat toplumunda ge巽erli modelin g端n端m端ze uyarlanm脹 bi巽imi olan siparie dayal脹 端retim ger巽ekletiren 巽ok uluslu iletmelerdir. c) 聴g端c端 Piyasas脹nda Uyum Salama Hem i g端c端 piyasas脹 bak脹m脹ndan, hem de mesleksel a巽脹dan as脹l 端zerinde durulmas脹 gereken ikincil ig端c端 piyasas脹d脹r. T端rkiye gibi gelimekte olan 端lkelerde yerelletirilmi emek youn imalat aamalar脹nda egemen olan esnekliklerin g旦r端ld端端 bu piyasad脹r. ok say脹da 巽al脹an脹n yer ald脹脹 i g端c端 piyasas脹n脹n bu katman脹nda say脹sal esneklik ge巽erlidir. okuluslu iletme talep ve teknolojideki deiime kout olarak ig端c端n端n uyum salamas脹n脹 say脹sal esneklikle ger巽ekletirmektedir. Bir baka deyile, piyasadaki dalgalanmaya kout olarak i巽i ie al脹nacak ya da s端re巽 d脹脹nda haz脹r tutulacakt脹r. Bu nedenle ikincil ig端c端 piyasas脹na tipik 巽al脹ma ile de simgelenmektedir. d) 聴 聴likisinin D旦n端端m端 聴 ilikisinin d旦n端端m端 巽eitli bi巽imlerde kendini g旦stermektedir. Ger巽ekten, i ilikisinin bireyselletirilmesi, esnek 巽al脹man脹n 巽eitli bi巽imlerinin geliimi, i hukukunun belirli mekanizmalar脹n脹n ademi merkezilemesi eilimi ve son olarak yasa koyucu, sosyal politikalar脹n denetleyicisi ve iveren olarak devletin rol端n端n giderek azalt脹lmas脹 ve hatta ortadan kald脹r脹lmas脹 s旦z konusudur 3. T端rkiye 聴巽in Liberal Ekonomik Politikalar脹n Uygulanma S端reci; T端rkiye ekonomisi, tarihsel d旦nemler itibar脹yla ele al脹nd脹脹nda; 旦zellikle T端rkiye ekonomisi a巽脹s脹ndan 旦nemli kalk脹nma sonu巽lar脹 oluturan 1930-1939 d旦nemi, devlet eliyle sanayilemenin ger巽ekletii d旦nem olarak 旦ne 巽脹kmaktad脹r. Bu noktadan hareketle T端rkiye ekonomisinin tarih i巽inde yer alan 旦nemli izd端端mleri u ekilde belirtilebilir. T端rkiye ekonomisi a巽脹s脹ndan devlet kanal脹yla milli sanayileme denemesinin baar脹yla
- 8. ger巽ekletirildii s端re巽 olarak ifade edilebilir. Bu d旦nemin temel iktisat politikas脹 olan korumac脹l脹k ve devlet巽ilik anlay脹脹, ilk sanayileme giriimlerinin balamas脹na olanak vermitir. 1946-1953 d旦neminde ise ithalat serbestletirilerek artmakta, d脹 a巽脹klar kroniklemeye balamakta ve bu balamda d脹 yard脹m, kredi ve yabanc脹 sermaye yat脹r脹mlar脹yla ayakta duran bir ekonomik yap脹n脹n oluumu s旦z konusu olmaktad脹r. 1948 y脹l脹nda T端rkiye, Marshall Plan脹 巽er巽evesinde d脹 yard脹m almakta ve yabanc脹 sermaye ile d脹 ticaret rejimi ekseninde serbest ticarete ve a巽脹k ekonomi koullar脹na g旦re bir deiim yaamaktayd脹. D脹 a巽脹klar脹n kroniklemeye balamas脹yla birlikte d脹 ticarette 1946 deval端asyonunun ard脹ndan, d脹 旦deme g端巽l端klerinin ortaya 巽脹kmas脹yla ithalata s脹n脹rlamalar getirildi ve 1958 moratoryumu ve deval端asyonu ger巽ekleti (Kepenek ve Yent端rk, 2007:121). 1946-1960 d旦neminde artan bor巽lar, ekonomiye b端y端k y端k oluturmaktayd脹. Ekonominin d脹 kaynaklar脹n varl脹脹na ba脹ml脹 duruma gelmesi, 端retimin d脹 kaynaklarla ger巽ekletirilmesi sonucunu yaratm脹t脹r (Kepenek ve Yent端rk, 2007:126). Dolay脹s脹yla d脹a ba脹ml脹 bu politikalar 1930- 1939 d旦neminin olumlu izlerini silerek, T端rkiyenin sanayileme hamlelerini durma noktas脹na getirmitir. 1980 y脹l脹 ekonomiyi serbestletirme ve d脹a a巽脹lma politikalar脹yla birlikte k端resel sermayenin genilemesini salayacak politikalar脹n devreye sokulduu d旦nem olarak deerlendirilmektedir. 24 Ocak 1980 kararlar脹, neoliberal politikalar脹n ekonominin merkezine oturtulmas脹n脹n karar脹 olmaktad脹r. Bu kararlar dorultusunda serbestleme ve d脹ar脹dan dayatmal脹 yap脹sal d旦n端端mler uygulanmaktad脹r. Dolay脹s脹yla, serbest piyasa ekonomisiyle birlikte d脹a a巽脹lma y旦n端ndeki ekonomi politikalar脹, IMF ve D端nya Bankas脹n脹n gelimekte olan 端lkeler i巽in zorunlu k脹ld脹脹 politikalar脹n dayatmas脹 olarak devreye girmitir. 24 Ocak 1980 kararlar脹 reel deval端asyonlar脹n yaand脹脹, liberasyona doru giden ithalat rejimi uygulamalar脹n脹n devreye sokulduu, emek g端c端n端n gelirinin bask脹land脹脹 bir dizi liberalleme d旦nemini vurgulamaktad脹r (Kazgan, 2008:195-196). Ekonomideki devlet m端dahalesinin kald脹r脹ld脹脹 ve serbest piyasa uygulamas脹n脹n h脹z kazand脹脹 1980lerde faiz ve d旦viz kurunda da denetimler kald脹r脹ld脹. Bu uygulama ayn脹 zamanda yabanc脹 sermaye 端zerindeki her t端rl端 denetimin kald脹r脹lmas脹 anlam脹n脹 da i巽ermekle birlikte yabanc脹 sermayenin serbest巽e dola脹m脹n脹n salanabilmesini de beraberinde getirmekteydi. Gelen yabanc脹 sermayenin ise reel sekt旦re yat脹r脹m yapmak yerine, finansal alanda yat脹r脹m yapmay脹 tercih eder duruma geldii g旦r端lmektedir. T端rkiye ekonomisinin 1990l脹 y脹llar脹 mal ve sermaye hareketlerinin tam olarak serbestletii bir d旦nem olmaktad脹r. Rekabet g端c端, baar脹n脹n tek kriteri haline gelmi ve 旦nce insan anlay脹脹 ekonomiden ve toplum hayat脹ndan uzaklam脹, gelimekte olan 端lkeler gelimi 端lkelerle ayn脹 rekabet ortam脹na itilerek, gelimi 端lkeler lehine sonu巽lar 端reten piyasa yanl脹 bir oluum izlenmitir. Ayn脹 zamanda 1990l脹 y 脹llar T端rkiyesi siyasi ve ekonomik a巽脹dan istikrars脹z bir
- 9. d旦nemi de yans脹tmaktad脹r. 聴stikrars脹z koalisyon h端k端metleri, sosyo-ekonomik olarak i巽selletirilen y端ksek enflasyon oran脹 ve finans kesiminin egemenlii 1990lara ilikin olarak yap脹labilecek 旦nemli vurgulard脹r ( Kazgan, 2004:155). Ekonomik s端re巽ler de g旦sterdii gibi uygulanan neoliberal ekonomi politikalar脹 devletin k端巽端lt端lmesi gerekliliini 旦nerdiinden bu politikalar脹n doal sonucu olarak T端rkiyede gelir da脹l脹m脹 bozulmakta ve bu balamda toplum daha az eitim hizmeti, sal脹k hizmeti alarak eksik 端retilen kamusal hizmetlerle yaama tutunabilmektedir. Ekonomik s端rece ilikin bu k脹sa izd端端mler; T端rkiyede 旦zellikle finansal ak脹mlar脹n etkisini artt脹rmakta ve bu balamda ele al脹nan politikalar脹n, 旦zellikle merkez 端lkelerin gelimesi y旦n端nde oluturulduu dikkat 巽ekmektedir. Buraya kadar yap脹lan a巽脹klamalar ve uygulanan politikalar脹n 端rettii sonu巽lar deerlendirildiinde g旦r端lmektedir ki, ele al脹nan ekonomi politikalar脹 d端nyada 旦zellikle finansal ak脹mlar脹n gelimesi y旦n端nde bi巽imlenmektedir. Bu balamda oluturulan ekonomi politikalar脹 gelir da脹l脹m脹n脹 d端zeltmemekle birlikte 2000li y脹llarda da ekonomi k端resel eksende bi巽imlenmektedir. T端rkiye ekonomisinde esas脹nda 2000li y脹llar, kapitalizmin gelitii ve yerletii y脹llar olmaktad脹r. Bu balamda T端rkiye 2000li y脹llarda da d端nya ekonomisiyle entegrasyonunda (ve ayn脹 zamanda i巽sel olarak da) az gelimilikten kurtulamam脹t脹r (Boratav, 2007:205-206) T端rkiye Cumhuriyeti kuruluundan bu yana farkl脹 ekonomi politikalar脹 denemitir. Bunlar脹 旦ylece s脹ralayabiliriz: (1) zel kesim olmaks脹z脹n, savatan bitkin 巽脹km脹, Osmanl脹dan y脹k脹lm脹 bir ekonomi devralm脹 bir 端lkede Lozan Antlamas脹 zoruyla uygulanan liberal ekonomi politikas脹 uygulamas脹. (2) 聴thal ikamesine dayal脹, sabit kur rejimli, fiyat denetimli, kamu kesiminin 端retimde yer ald脹脹 kamu kesimi a脹rl脹kl脹 karma ekonomi politikas脹. (3) 聴hracata dayal脹 sanayileme modeli, m端dahaleli esnek kur rejimi, 旦zel kesim 端retimi a脹rl脹kl脹 端retim, 旦zelletirme ve kamu kesiminin k端巽端lt端lmesine dayal脹 liberal ekonomi politikas脹. 4. ABD 聴巽in Liberal Ekonomik Politikalar脹n Uygulanma S端reci; Birinci D端nya sava脹na kadar liberal olarak, b端y端k buhran sonras脹 keynesyen uygulamalarla, 80 sonras脹nda da globalizm denilen liberal ekonomik yap脹n脹n bir dier versiyonuyla ayakta kalm脹, kalmaya 巽al脹m脹 ekonomidir. Genel manada t脹kand脹脹 noktalarda 巽脹k脹 yolu olarak her zaman sava ekonomisini g旦rm端t端r. silahlanma sanayisine a脹rl脹k vererek piyasa canland脹rma 巽旦z端m端n端 son 100 y脹lda 巽ok巽a uygulam脹, kimi zaman baar脹l脹 olmu kimi zaman da h端srana uram脹t脹r. 2. d端nya sava脹 sonras脹na 旦yle bir k脹sa bak脹 att脹脹m脹zda, 旦zellikle Japonya'y脹 bombalamalar脹 sonra d端nyan脹n bir numaral脹 g端c端 konumuna gelmilerdir. Bu m端thi cayd脹r脹c脹 g端巽 ilerleyen
- 10. y脹llarda 旦zellikle k端巽端k hamlelerle dolar脹 ortak para birimi haline getirmi ve u anki 13.22 trilyon dolar GSY聴H s脹n脹r脹na dayand脹rm脹t脹r. 1953 Kore, 1970'lerde Vietnam savalar脹, 1944 Bretton Woods bu ekonominin 1980'e kadarki 旦nemli mihenk talar脹 olmulard脹r. 1980'e doru m端dahaleci kapitalizmin etkisini yitirmesi 端zerine arz yanl脹 politikalara k端巽端k 巽apl脹 bir ge巽i yapm脹 ve 80'den sonra Reagan'la birlikte 2000'lere kadar 巽脹lg脹n bir 巽脹k脹a ge巽milerdir. 1944 BW anlamas脹ndaki maksatlardan biri, 端lkelerin paralar脹n脹n deerlerini belli bir istikrara oturtarak d端nya ticaretini tevik etmek ve kolaylat脹rmak idi. Bu, Kom端nist Blok hari巽, b端y端k oranda kat脹l脹m脹 olan bir anlama idi. Anlamaya g旦re ABD, alt脹n脹n deerini 35 dolar/ons seviyesinde tutacak, dier 端lkeler de kendi paralar脹n脹 dolara g旦re ayarlayacaklard脹. B旦ylece dolar, merkez para rol端 oynayarak uluslararas脹 ticarette istikrarl脹 bir temel oluturacakt脹. Ayr脹ca, o zamanki ticari ve parasal normlara g旦re ABD h端k端meti dolar脹n kar脹l脹脹nda alt脹n taahh端t ediyordu. Bu iki fakt旦r, dolar脹n global olarak rezerv para olarak benimsenmesini salam脹 oluyordu. Bu sistem, 旦zellikle Avrupan脹n 聴kinci D端nya Sava脹 sonras脹nda h脹zla kalk脹nmas脹n脹 olumlu y旦nde etkileyen fakt旦rlerden biri oldu. ABD, Avrupaya b端y端k yat脹r脹mlar yapt脹. Avrupa, ABDye yapt脹脹 ihracatla kalk脹nma hamlesine girdi. Sonras脹nda ayn脹 ey, Japonya i巽in de ge巽erli olacakt脹r. 1960lara gelindiinde Vietnam Sava脹 ile 旦nemli bir gelime yaand脹. Sava脹n uzun s端rmesi ve san脹ld脹脹ndan 巽ok daha zor olmas脹, ABDnin sava i巽in tahminlerden 巽ok daha fazla harcama yapmas脹na yol a巽t脹. Devlet, b端y端k 旦l巽端de bor巽lanarak sava脹 finanse etmeye balad脹. Bu bor巽lanman脹n 旦nemli bir k脹sm脹 da bata Almanya ve Fransa olmak 端zere Avrupa 端lkelerine oldu. O kadar ki 1970lere gelindiinde ABDnin toplam alt脹n rezervleri 23 milyar dolar iken Avrupa 端lkelerine olan borcu 25 milyar dolara ulam脹t脹. Avrupa bu durumdan rahats脹zl脹k duymaya balad脹. Avrupa 端lkelerinin dolara olan g端venleri sars脹lm脹t脹. Bu rahats脹zl脹klar脹n脹n sonucu olarak -bata Fransa olmak 端zere- dolar kar脹l脹脹nda alt脹n talep etmeye balad脹lar. Bu talepleri, ABD taahh端d端 gereinde 旦nceleri kar脹lamakta sorun g旦rmedi. Fakat Avrupan脹n elindeki dolar miktar脹n脹n 巽okluu, ABDnin alt脹n rezervlerini h脹zla t端ketmeye balad脹. Ayn脹 zamanda ABD ekonomisi b端y端k bir durgunluk ya脹yordu. G旦rev ba脹ndaki Nixon h端k端meti ekonomiyi canland脹rmak i巽in -Keynes巽i bir tav脹rla- hararetle devletin harcama yapmas脹n脹 tevik ediyordu. Fakat BW anlamas脹n脹n getirdii alt脹n脹 35 dolar seviyesinde sabit tutma politikas脹 devletin hesaps脹z harcama yapmas脹na mani oluyordu. Sonunda Camp Davidte dan脹manlar脹 ile yapt脹脹 uzun bir toplant脹dan sonra Nixon, Austos 1971de alt脹n penceresini kapad脹脹n脹 b端t端n d端nyaya ilan etti! Yani bundan b旦yle ABD dolar kar脹l脹脹nda art脹k alt脹n vermeyecekti! Bu esasen, ABDnin Avrupadan ald脹脹 bor巽lar脹 旦deyememi olmas脹n脹n getirdii zoraki bir 巽旦z端md端.
- 11. Reagan d旦neminde 旦zellikle vergi d端端r端m端, emein eitimi gibi etkenlerle enflasyon d端端r端lm端, isizlik artm脹t脹r. b端t巽e a巽脹klar脹n脹 kapatmaya y旦nelik hamleler yap脹lm脹t脹r. bu uzun d旦nemde etkisini g旦sterecek hamleler Clinton d旦neminde etkisini g旦stermitir ki oraya da deineceiz. Reagan d旦neminde 旦zellikle vergi d端zenlemesi alan脹nda 旦nemli 巽abalar g旦sterilmitir. Baba Bush d旦neminde de Reagan politikas脹 yak脹n bir bi巽imde izlenmi ve 端lkenin b端t巽e a巽脹klar脹 harcamalar脹n k脹s脹lmas脹yla azalm脹t脹r. Bu d旦nemde bu a巽脹脹n azalmas脹nda en 旦nemli etkenlerden birisi Rusya'n脹n sovyet d端zeni terketmesi ve souk sava脹n sona ermesi olarak g旦sterilebilir. 1993'de Clinton'un g旦reve gelmesiyle 旦zellikle iletiim alan脹nda b端y端k hamleler yapan amerikan ekonomisi, ayr脹ca Reagan ve Baba Bush politikalar脹n脹n uzun d旦nem etkileriyle adeta bir bahar havas脹 i巽ine girmiti. imdilerde Clinton 'un amerikal脹larca sayg脹yla an脹lmas脹n脹n da nedeni budur. Ekonomi olduk巽a y端ksek bir tempoda b端y端mesini s端rd端r端yor. isizlik oran脹 d端端yor. Bu d旦nemde 17 milyon isize yeni i imkanlar脹 a巽脹ld脹脹 s旦ylenegelmektedir. Y端ksek teknoloji ne ie yaram脹t脹r peki? ilk 旦nce verimlilik artm脹t脹r, hizmet sekt旦r端nde olduk巽a h脹zl脹 bir d旦neme girilmitir. zellikle alan greenspan'脹n uygulad脹脹 para politikalar脹 olduk巽a baar脹l脹 olmutur. Ayr脹ca enerji fiyatlar脹n脹n azalmas脹 amerikaya olduk巽a olumlu bir etki yapm脹t脹r. Buna ek olarak bu d旦nemlerde olan dier 端lkelerdeki krizler amerikaya portf旦y girilerini olduk巽a artt脹rm脹t脹r. Clinton ard脹ndan gelen George Bush d旦neminde ise t端m bu b端y端me, gelime yerini isizlik ve karmaaya b脹rakm脹t脹r. 旦zellikle bu d旦nemde ger巽ekleen 2001 eyl端l olaylar脹 neticesinde t端m karizmas脹 alt端st olmutur. IRAK'la yap脹lan savalar, 巽in ekonomisinin b端y端mesi derken tam bir 巽脹kmaza girmitir bu ekonomi. K脹sa 旦zetler, art脹lar脹 ve eksilerini s脹ralamak gerekirse; D端nya ekonomisinin yakla脹k %25'ini elinde tutar. 13.22 trilyon dolarl脹k gsyih's脹 vard脹r. Gsyih b端y端me oran脹 %3.4't端r. Kii ba脹na milli gelir: 43500 dolard脹r. Trilyon dolarl脹k ihracat脹, 1.869 trilyon dolarl脹k ithalat脹 vard脹r. B端t巽e gelirleri 2.409 trilyon dolar, b端t巽e harcamalar脹 2.660 trilyon dolard脹r. 9 trilyon dolar civar脹 bir kamu borcu vard脹r. 1.5 trilyon dolar portf旦y yat脹r脹m脹 vard脹r bunun i巽inde. Gsyih's脹n脹n %10'unu amaktad脹r.
- 12. 5. Sonu巽 Liberal ekonomi; T端rkiye ile ABD aras脹nda bak脹ld脹脹nda uygulanan politikalar birbirinden ba脹ms脹z ve farkl脹d脹r. Bunun nedeni ise d端nya 端zerindeki g端巽 dengesine bal脹d脹r. ABD uygulad脹脹 sistem daha 巽ok hegemonyas脹n脹 korumak ve isteklerini kar脹layabilecek bir ortam oluturmas脹n脹 salam脹t脹r. B旦ylelikle isteklerinin kar脹lanmad脹脹 zaman sava ekonomisini tercih etmitir. Her savatan sonra kendi g端c端n端 g旦stermitir. Uygulad脹脹 politikalar liberal ekonomik deerlerden tamamen ayr脹lm脹 olmakta ve sert bir kapitalizm uygulam脹t脹r. T端rkiyeye bakt脹脹m脹z zaman ise daha 巽ok kendi geliimine katk脹da bulunmak dier devletlere yetiebilme amac脹 g端tm端t端r. Fakat bu durum daha 巽ok kendisi d脹脹nda, hegemonyan脹n bir dayat脹lm脹 geliim politikas脹 olarak kabul edilmitir. T端rkiye'yi liberal politikalar daha 巽ok bulan脹ma sokmu ve bor巽 bata脹nda s端rd端rm端t端r. Sonu巽 olarak T端rkiye ve ABD kar脹lat脹rmas脹 liberal politikalar kesimin de 2 u巽 nokta olduu s旦yleyebiliriz. Liberal politikalar gelimi 端lkeler i巽in bir f脹rsat ve gelimekte olan 端lkeleri s旦m端rme durumunu ortaya 巽脹karm脹t脹r. Bunun nedeni ise s脹ral脹 olarak yaanmam脹 ekonomik geliimlerin takip edememesinden kaynakl脹d脹r.
- 13. Kaynak巽a; Gilpin,R. (2011). Uluslararas脹ilikilerin EkonomiPolitii; (Murat Duran, ev.) Ankara:Kripto. Karda,aban.ve Ali Balc脹. (2014). Uluslararas脹聴likilere Giri; 聴stanbul:K端re Yay脹nlar脹. Seyidolu,H. Uluslararas脹聴ktisatTeori Politika ve Uygulamalar脹;聴stanbul:G端zemCanYay脹nlar脹. ni,Ziyave Kutlay, (Bahar2012). Mustafa,EkonomikB端t端nleme/SiyasalPar巽alanm脹l脹kParadoksu: Avro Krizi ve Avrupa Birliinin Gelecei, Uluslararas脹 聴likiler,Cilt9,Say脹 33, s. 3-22. Yakup Kepenek, Nurhan Yent端rk, (Ekim 1997). T端rkiye Ekonomisi, 聴stanbul: Remzi Kitabevi. http://www.byv.org.tr