More Related Content
What's hot (17)
Viewers also liked (16)
Similar to Latin Amerika Projesi (20)
Latin Amerika Projesi
- 1. T.C. BAHEEH聴R N聴VERS聴TES聴 SOSYAL B聴L聴MLER ENST聴TS KRESEL S聴YASET VE ULUSLARARASI 聴L聴K聴LER DNEM PROJES聴 1990 2005 Y脹llar脹nda Latin Amerikada lkelerinde Uygulanan IMF Yap脹sal Uyum Program脹 ve Sosyal S脹n脹flara Etkileri Haz脹rlayan Bora YILDIRIM Proje Dan脹man脹 Prof. Dr. Aye Nil端fer KARLI 聴stanbul 2015
- 2. 1 G聴R聴 Latin Amerika 1940 ve 1980 aras脹nda askeri darbelerle sars脹l脹rm脹t脹r. Gerilla hareketleri olduk巽a ve sol hareket olduk巽a yayg脹nd脹. 1990l脹 y脹llara bu durum tamamen sona ermitir. Etkin bir gerillac脹 hareket ve bu y脹llar da ki sol hareket neo-liberal ekonomilerin ortaya 巽脹kmas脹yla birlikte k端reselleme trendini oluturuyordu. Bu y端zden art脹k askeri g端ce s脹cak bak脹lm脹yordu. Art脹k i elitlerinin ve teknokratlar darbenin gereksiz olduunu savunmaya balam脹lard脹. Siyasi ve ekonomik 巽脹karlar脹n脹n tehlikeye girmemesi i巽in askeri darbeleri rafa kald脹rm脹t脹rlar. Fakat bu durum Latin Amerikay脹 daha bilinmez bir ekonomik krizin i巽ine s端r端kleyecei ve i巽inden 巽脹k脹lmaz hale gelecek bir duruma d端端recei fark脹nda deillerdi. Latin Amerikadaki 脹l脹ml脹 sol h端k端metlerin neoliberal g端巽lerle ve emperyalist b旦lgesel odaklarla balar脹n脹n g端巽lenmesi, yeni toplumsal hareketleri, liberal uluslararas脹 sivil toplumdan uzaklaarak, alternatif ilerici ulusal-b旦lgesel ekonomik-toplumsal iktidar aray脹lar脹 i巽inde de birbirlerine yaklat脹rmaktad脹r. Latin Amerikadaki toplumsal hareketlerin bir巽ok 旦rg端tsel ve ideolojik-politik zafiyetlerine kar脹n bu a巽脹dan 旦nemli olanaklara sahip olduklar脹 g旦r端lmektedir. Latin Amerikadaki toplumsal dinamiklerin ger巽ek politik gelime seyrine bakt脹脹m脹zda, yeni sosyal demokrasi ve iktidars脹z/siyasetsiz siyaset yakla脹mlar脹ndan belirli 旦l巽端lerde etkilenmekle birlikte, t脹pk脹 Kom端nizm 旦ncesi Avrupa i巽i s脹n脹f脹n脹n eski sosyalizmlerin ideolojik hegemonyas脹 alt脹nda kendi ba脹ms脹z siyasal gelime yolunu a巽ma 巽abas脹na benzeyen bir tarihsel 巽abaya tan脹k olunmaktad脹r. Emperyalist birikim modeli siyasal iktidar sorununu, kendi mezar kaz脹c脹s脹 olarak 端rettii emek eksenli toplumsal hareketlerin 旦n端ne her g端n yeniden daha iddetle koyarak, bu toplumsal hareketleri de yeni sosyal demokrasinin ve iktidars脹z siyaset yakla脹mlar脹n脹n pratik- tarihsel eletirisini ger巽ekletirecekleri bir istikamete doru zorlamaktad脹r. Latin Amerika, 旦n端m端zdeki d旦nemde 旦zellikle bu a巽脹dan 旦nemli deneyimler bar脹nd脹rmaya aday g旦r端nmektedir. 1990l脹 y脹llar脹n ilk yar脹s脹n脹, t端m d端nyada iktidara gelen neoliberalizmin tarihin sonu ideolojisinin ezici a脹rl脹脹 alt脹nda yaad脹. Tarihin sonu ideolojisi, sa脹n ve burjuvazinin, 旦zellikle 1945 sonras脹ndaki Souk Sava y脹llar脹nda sosyalizme kar脹 y端r端tt端端 d端nya 巽ap脹ndaki b端y端k politik kampanyan脹n temel tezlerinin, solun zihinsel d端nyas脹nda da gizli ya da a巽脹k bir hakimiyet kurmas脹 anlam脹na geliyordu: Bu teze g旦re kapitalizmin, insan doas脹na en uygun sistem olduu kan脹tlanm脹; sosyalizminse, m端kemmel bir 端topya olsa bile, g端n端m端z d端nyas脹nda yaama ans脹 olmayan bir se巽enek olduu ortaya 巽脹km脹t脹. Piyasa, 旦zellikle de serbest d端nya piyasas脹, zorunlu olarak ortaya 巽脹kabilecek olan t端m aksakl脹klar脹na kar脹n, ger巽ek toplumsal deiim, teknolojik geliim ve demokrasi a巽脹s脹ndan en dinamik sistem olduunu g旦stermiti. Sosyalizminse toplumsal dinamizmi donduran, demokrasi ile badamayan ve teknolojik gerilie mahkum bir yap脹 olduu g旦r端lm端t端. 聴lerici ve inand脹r脹c脹 olan devrimci-sosyalist radikal d旦n端端mler deil, serbest piyasay脹 temel alan evrimci-kapitalist reform hareketleriydi.
- 3. 2 IMF Uyum Program脹 Tarihsel Oluumu ve Latin Amerikaya Uygulanma Sebebi II. D端nya Sava脹 bitmeden yeni bir uluslararas脹 para sisteminin kurulmas脹, d旦viz kurlar脹nda istikrar salanmas脹, d端nya ticaretinin serbestletirilmesi, uluslararas脹 rezerv sorununun 巽旦z端me kavuturulmas脹 ihtiya巽lar脹 g端ndeme getirilmitir. Bu ihtiya巽lara cevap verecek bir uluslararas脹 para sistemini oluturmak amac脹yla 1-22 Temmuz 1944 tarihleri aras脹nda ABDnin New Hampshire eyaletinin Bretton Woods kasabas脹nda 44 端lkenin delegasyonlar脹yla bir konferans toplanm脹 ve bu sistem i巽erisinde, 端lkelerin 旦demeler bilan巽osu dengesizliklerini gidermek ve finansman ihtiya巽lar脹n脹 kar脹lamak amac脹yla Uluslararas脹 Para Fonu (International Monetary Fund) ve D端nya Bankas脹n脹n (World Bank) kuruluu g端ndeme gelmitir. Zamanla sistemin alt脹n kambiyo sistemi, deval端asyonlar脹n s脹n脹rland脹r脹lmas脹 gibi kat脹 uygulamalar脹 kald脹r脹lm脹 ve deiken kur sistemine ge巽ilmitir. Bununla birlikte 巽al脹man脹n esas konusu olan IMF programlar脹nda 巽eitli evrelerden ge巽ilmitir. 1980lere kadar performans kriterlerine g旦re haz脹rlanan IMF programlar脹 1980den sonra 旦zellikle az gelimi 端lkelerde yap脹sal uyum programlar脹yla desteklenmitir. Yap脹sal uyum programlar脹 端retim, sermaye ve i g端c端 piyasalar脹n脹n ve sosyal politikalar脹n yeniden d端zenlenmesi s端recini i巽ermektedir 80li y脹llar脹n ba脹na kadar s端ren ekonomik durgunluk d旦neminin arkas脹ndan, 1987-88 y脹llar脹na dein s端ren bir toparlanma yaand脹ysa da, takip eden y脹llarda balayan ekonomik krizler 巽ok daha iddetli ve ezamanl脹 olarak geldi. zellikle Almanya ve Japonya iddetli bir ekonomik durgunluk d旦nemi ge巽irdiler. Bu s端re巽 1990 sonras脹nda SSCBnin 巽旦k端端yle de birleince, emperyalist sistem a巽脹s脹ndan yeni bir d端zenleme ka巽脹n脹lmaz hale geldi. Bu d端zenleme, 90l脹 y脹llardan itibaren t端m Latin Amerika 端lkelerinde IMF tavsiyesi olarak uygulanmaya balayan Yap脹sal Uyum Program脹d脹r. Bu program, bir yandan bu 端lkelerin d端nya pazar脹na daha fazla entegrasyonu ve dier taraftan da sermayenin merkezileme ve tekelleme eiliminin sonucu olarak, uluslararas脹 mali sermayenin 端lkeye giriinin 旦n端ndeki ekonomik ve siyasi engellerin a脹lmas脹 anlam脹na gelir. Asl脹na bak脹l脹rsa; Uluslararas脹 Para Fonunun kurulmas脹na yol a巽an nedenleri, B端y端k Buhran y脹llar脹 olarak bilinen 1930l脹 y脹llarda aramak gerekir. Bu d旦nemde uluslararas脹 ekonomik ilikiler tam bir darboaz i巽indedir. 聴kinci D端nya Sava脹 sonras脹nda ise pek 巽ok 端lke, ekonomik kalk脹nmalar脹n脹 tamamlayabilmek amac脹yla finansman aray脹脹 i巽erisine girmitir. Savala birlikte 19. yydan bu yana gelimi olan 巽ok y旦nl端 ticaret ve 旦demeler sistemi ilemez hale gelmi 端lkeler zarar g旦rm端 ve ekonomilerini tekrar d端zenlemek sorunuyla ba baa kalm脹lard脹r. Projede bahsedeceimiz Latin Amerikada ki Yap脹sal Uyum Program脹; ekonomik canlanma ve y端kseli d旦nemlerinde bile bu 端lkelerde yoksulluk, bor巽 ve sefalet bata脹ndan kurtulamam脹t脹r. Ekonomik b端y端me, i巽i ve emek巽ilerin yaam standartlar脹na yans脹mamakta, sosyal g端venlik harcamalar脹 k脹s脹lmakta, i巽ilerin 巽al脹ma koullar脹nda, saatlerinde ve 端cretlerde s端rekli gerileme yaanmaktad脹r. Buda Latin Amerika 端lkeleri i巽in IMF politikalar脹n脹 bi巽ilmi kaftan olmas脹n脹 sal脹yor gibi g旦z端kse de bu politikalar脹n ne denli etkili olduunu bu projenin ilerleyen b旦l端mlerinde yorumlayaca脹z.. IMF program脹 bir kurtar脹c脹 gibi g旦z端kse de uygulanabilirlik alan脹nda bir巽ok s脹k脹nt脹ya sebebiyet vermi olup bunun nedenlerini proje de anti-kapitalist bir anlay脹la 巽旦z端mlemeye 巽al脹脹lacakt脹r.
- 4. 3 Latin Amerikada Yap脹sal Uyum Program脹n脹n Uygulanmas脹 ve Ekonomik Krizlere Genel Bak脹 K端resel ekonomik kriz, t端m sekt旦rlere ve 端lkelere neredeyse e zamanl脹 olarak yay脹lmaktad脹r. Arjantindeki ve dier Latin Amerika 端lkelerindeki krizin ger巽ek kayna脹 da hi巽 kukusuz d端nya kapitalizminin i巽ine girdii bu ekonomik krizdir. Zira kapitalist sistem tek tek 端lkeler baz脹nda veya ulusal ekonomiler temelinde deil, bir b端t端n olarak alg脹lanmal脹d脹r. Meksika 1982de IMFnin Yap脹sal Uyum Program脹n脹 uygulamaya balam脹t脹. zelletirme, liberalizasyon gibi politikalar脹n ard脹ndan 1988de Salinas h端k端meti kamu harcamalar脹n脹 k脹st脹 ve 20 milyar dolardan fazla tasarruf salad脹. Tasarrufun anlam脹, on binlerce kamu i巽isinin iten at脹lmas脹, i巽i s脹n脹f脹na y旦nelik sosyal g端venlik harcamalar脹nda kesintiler ve reel olarak 端cretlerin d端端r端lmesiydi. Ekonomik kriz sosyal krizle sonu巽land脹. 聴sizlik resmi rakamlara g旦re %20ye, ger巽ekte ise %40a ula脹yordu, 端stelik isizlerin yar脹s脹 yoksulluk s脹n脹r脹n脹n alt脹nda ya脹yordu. Ayn脹 ekilde, Brezilyada da halk 90lar脹n ba脹ndan itibaren uygulamaya konmu olan kemer s脹kma politikalar脹 alt脹nda inliyordu. 29 Eyl端l 1992de 44 milyar dolar bor巽 kar脹l脹脹nda IMFnin yeniden yap脹lanma program脹 kabul edildi. Faiz oranlar脹 artt脹r脹ld脹 ve i巽 bor巽lanmaya gidildi. Sermaye ak脹脹 h脹zland脹. 300 kadar milli sermaye grubu muazzam k但rlar elde etti. 1990da balat脹lan Collor plan脹 ile IMF, b端t巽e a巽脹脹n脹n kapat脹lmas脹 amac脹yla 360 bin kamu 巽al脹an脹n脹n iten at脹lmas脹n脹 istemiti. Muhalefetin artmas脹 sonucu ancak 14 bin kii iten 巽脹kart脹labildi. Fakat ayn脹 y脹l 端lke 巽ap脹nda 200 bin kii iten at脹ld脹. Cari harcamalar脹n %65i bor巽 旦demesine ayr脹ld脹脹 halde IMF daha fazlas脹n脹 istiyordu. Ard脹ndan yap脹lan h端k端met deiikliine (sosyal demokrat bir h端k端met iba脹na geldi) ve kamu harcamalar脹nda %43e varan kesintilere ramen ki bu emeklilik sistemi bata olmak 端zere, sosyal programlar脹n tamam脹ndan vazge巽ilmesi anlam脹n脹 ta脹yordu yine de ekonomi bir t端rl端 d端zelmedi. Emek g旦巽端 h脹zland脹, nerede i bulursa orada 巽al脹an g旦巽ebe i巽iler y脹脹n脹 olutu (t脹pk脹 1930lar脹n Amerikas脹nda olduu gibi), k脹rsal kesimden ehirlere g旦巽 h脹zland脹. ehirlerde yeni kent yoksullar脹 ortaya 巽脹kt脹. Bunlar i巽i s脹n脹f脹n脹n en alt kesimini oluturan ve varolardaki teneke mahallelerde yaamaya mahk短m edilen yoksul insanlard脹.
- 5. 4 Kukusuz Meksikadaki ve Brezilyadaki krizler istisna deildi. Sanki gizli bir el taraf脹ndan planlanm脹巽as脹na, Brezilya ile ayn脹 y脹llarda Peruda da ad脹na Fuji oku denilen bir mali kriz dalgas脹 端lkeyi bir silindir gibi ezerek ge巽ti. 8 Austos 1990da balayan ok sonucu, benzin fiyatlar脹 %2968 oran脹nda ve ekmek fiyatlar脹 %1150 oran脹nda artt脹. Bakan A. Fujimori, hiper-enflasyonu yenmek amac脹yla 巽al脹malara balad脹脹nda ise enflasyon %2172 idi
- 6. 5 Yaanan okun toplumsal sonu巽lar脹 y脹k脹c脹yd脹; Perunun kuzeyindeki bir tar脹m i巽isinin ayl脹脹 7,5 dolarken, bakent Limada t端ketici fiyatlar脹 ABDnin en b端y端k metropollerinden olan New Yorktan daha y端ksekti. cretlerdeki reel d端端 1990 Austos ay脹 itibariyle %60, 1991de ise %85 civar脹ndayd脹. Kamu 巽al脹anlar脹n脹n gelirleri 1980e g旦re %92 d端m端t端. Ekonomik krizin derinlemesi uyuturucu ticaretini canland脹rd脹. Peru, %60 oran脹yla kokain 端retiminde birinci s脹raya y端kseldi. Merkez Bankas脹, d旦viz ihtiyac脹n脹n 巽ounu bu kanaldan gelen dolarlardan sal脹yordu. Oysa bu esnada Fujimori, baar脹l脹 ekonomi politikalar脹ndan 旦t端r端 uluslararas脹 finans 巽evrelerince takdir ediliyordu. Perunun yan脹 ba脹ndaki Bolivyada da durum farkl脹 deildi. Bolivya da ana ihracat maddesi olarak kokaini kullan脹yordu. 1985 Eyl端l端nde, Victoria Paz h端k端meti IMF program脹n脹 uygulamaya balad脹. Kamu harcamalar脹 k脹s脹ld脹 ve 50 bin kamu i巽isi iten at脹ld脹. cret art脹lar脹 donduruldu, g端mr端k tarifeleri indirildi. Madenler kapat脹larak 23 bin i巽i iten 巽脹kart脹ld脹. H端k端met bu ekonomik paketi a巽脹klad脹ktan sonra i巽iler 13 g端n boyunca genel greve gittiler. Olaan端st端 hal il但n edildi, sendikac脹lar tutukland脹 ve s端r端ld端. 聴 g端vencesi kald脹r脹ld脹 ve toplam 74 bin i巽i daha iten 巽脹kart脹ld脹. %24.000 civar脹nda seyreden enflasyon k脹smen d端端r端ld端. Latin Amerikan脹n en b端y端k 端巽端nc端 ekonomisi say脹lan Arjantinde de durum ayn脹yd脹. Meksikan脹n bor巽 krizine d端t端端 1994 y脹l脹nda, Arjantin de moratoryum il但n etmiti. B旦ylece b端t端n kaynaklar d脹 bor巽lar脹n 旦denmesi 旦nceliine g旦re ayarlan脹yordu. B端y端me yavalad脹, istihdam azald脹, GSMH geriledi. Krizin faturas脹 1990da b端y端k bir toplumsal muhalefet dalgas脹n脹 arkas脹na alarak iktidara gelmi olan Peronistlere 巽脹kart脹ld脹. B旦ylece 99 se巽imleri Peronistler i巽in tam bir bozgun oldu. Fakat iktidara gelen De la Ruan脹n IMF anlamas脹 巽er巽evesinde uygulad脹脹 politikalar nedeniyle artan yoksulluk ve isizlik sonucu, ayn脹 y脹l mutlak yoksulluk s脹n脹r脹n脹n alt脹nda yaayan insan say脹s脹 14 milyona, a巽l脹k s脹n脹r脹nda yaayanlar脹n say脹s脹 3 milyona ve isizlerin say脹s脹 da 2 milyona ula脹yordu. T端m bu kemer s脹kma politikalar脹na ramen, ekonomik g旦stergeler y端kselmeyince ve d脹 bor巽lar zaman脹nda 旦denemeyince uluslararas脹 kredi kurulular脹 Arjantinin notunu indirdi. Bunun 端zerine 132 milyar dolarl脹k d脹 borcun 旦denmesine ilikin yeni planlar yap脹ld脹. Fakat plan sonucu, ayn脹 kurulular 端lkenin risk puan脹n脹 astronomik seviyelere 巽脹kar脹nca borsada 旦nlenemez bir d端端 balad脹. Birka巽 g端n i巽inde bankalardan 1,3 milyar dolarl脹k mevduat 巽ekilmiti. Merkez bankas脹, yoku aa脹 inerken frenleri patlam脹 bir arabaya benzeyen ekonomiyi kurtarmak i巽in bankalardan para 巽ekilmesine dair k脹s脹tlamalar getirdi. Ama巽 端cretleri d端端rmek ve uluslararas脹 mali sermayeyi 端lkeye 巽ekmekti. Fakat Arjantin ne yaparsa yaps脹n IMF bir t端rl端 tatmin olmuyordu. 5 Aral脹k 2001de 端lkeye bor巽 ve kredi verilmesini durdurduunu a巽脹klad脹. Paras脹z kalan h端k端met, Arjantinin Kemal Dervii say脹lan Maliye Bakan脹 Cavallonun talimat脹yla emeklilik fonlar脹ndaki paraya el koyduunu, bunun yerine herkese hazine bonosu vereceini duyurdu. Cavallo herkesi patlak frenli arabaya bindirmek istiyordu ve biletler de hazine bonolar脹 olacakt脹. 聴sizlik %18,3e 巽脹kt脹 ve 端lkenin en b端y端k sendikalar脹 CGC ve CGT genel grev 巽ar脹s脹 yapt脹lar.
- 7. 6 Sonras脹nda Arjantin Olaylar脹d脹r. Devlet Bakan脹 De la Rua, yak脹c脹 ekonomik krizin sonucu ayaklanan 旦fkeli halk脹n protestolar脹 nedeniyle istifa etti. 巽 g端n s端ren g旦sterilerin sonunda geride 27 旦l端 ve 150den fazla yaral脹 kald脹. Kukusuz burada da patlaman脹n sebebi, IMFnin 旦nerdii Yap脹sal Uyum Program脹n脹n toplum 端zerinde yaratt脹脹 derin tahribatt脹r. Arjantin halen devam eden derin bir politik ve sosyo-ekonomik krizin i巽indedir. 2001 Aral脹k ay脹ndan bu yana ekonomi %15 k端巽端lm端 ve isizlik %24lere dayanm脹t脹r. Peso y脹lba脹ndan bu yana %300 deer kaybetti. 14 ay i巽inde alt脹nc脹 Maliye Bakan脹 R. Lavagna iba脹 yapt脹. 聴ktidardaki Duhalde h端k端meti de bor巽lar脹 halen 旦demi deildir. Ne IMF ne de burjuvazi bir 巽旦z端m bulmu deil. te yandan Arjantinin yaad脹klar脹, Brezilya i巽in de olas脹d脹r. Brezilya para birimi Real 2001 ortalar脹ndan bu yana b端y端k 旦l巽端de deer yitirdi; faiz oranlar脹 artt脹r脹ld脹. Merkez Bankas脹n脹n 旦n端nde y脹ll脹k 74 milyar dolarl脹k ve toplam 305 milyar dolarl脹k bir bor巽 旦demesi duruyor. Hatta 旦zel sekt旦r端nkiler de eklenirse bor巽 tutar脹 tam 640 milyar dolara, GSMHnin %120sine ula脹yor. Se巽imlerden galip 巽脹kan 聴巽i Partisinin (PT) bakan脹 Lulay脹 bekleyen durum budur. Latin Amerika, b端y端k y脹脹nlar halindeki i巽i, kent yoksulu, k旦yl端 ve yerli kitlelerinin m端cadeleleriyle sars脹l脹yor. Bu sars脹nt脹 bata ABD emperyalizmi olmak 端zere, her bir Latin Amerika 端lkesindeki egemen s脹n脹flar脹 fazlas脹yla korkutmaktad脹r. D端nya ekonomisinin durumunun da pek ho olmad脹脹n脹 g旦z 旦n端ne al脹rsak, ekonomik krizin siyasal bir krize yol a巽mas脹 ve k脹tay脹 sarmas脹, kapitalistlerin en son isteyecekleri eydir. Bu y端zden, 旦zellikle Arjantindeki, Kolombiyadaki ve Venezueladaki gelimeler kar脹s脹nda egemen s脹n脹flar h脹zla 旦nlemler almaya 巽al脹maktad脹r. Latin Amerikada Yap脹sal Uyum Program脹n脹n Ekonomik 悪温鉛一脹稼馨温yla 聴likisi 1970lerde ana ak脹m kalk脹nma d端端ncesi ve pratiine egemen oldu. 1980lerde ise reformu ama巽layan kalk脹nma politikalar脹 daha bask脹c脹 bir hale geldi. Bunlar daha eitlik巽i, kat脹l脹mc脹, 旦l巽ei ve bi巽imi itibariyle daha insani ve toplumsal olarak kapsay脹c脹 olan, yeni veya alternatif bir kalk脹nma bi巽imi y旦n端nde geni kapsaml脹 bir aray脹a ilham verdi. Bu aray脹 ilk olarak 1970lerin ortalar脹nda g旦z端kse de en geni kapsaml脹 halini 1980lerin ortalar脹nda g旦r端lmektedir. Reform savunanlar; alternatif kalk脹nma yukar脹dan (devlet ayg脹t脹 i巽erisinde h端k端met taraf脹ndan) veya d脹ardan (deniz a脹r脹 kurumlar) deil, i巽erden ve aa脹dan kalk脹nma modelini savunmuturlar. 悪温鉛一脹稼馨温n脹n toplumsal alanda kapsay脹c脹, eitlik巽i, bi巽im ve boyutu itibariyle insani, hem 巽evre hem de ge巽im kaynaklar脹 balam脹nda s端rd端r端lebilir ve hepsinden de 旦nemlisi, topluluk veya halk脹n kat脹l脹m脹na dayanan bir olgu olarak alg脹land脹. Bu s端re巽te yoksullar脹n yani halk i巽in uygulanmas脹 gereken yap脹sal uyum programlar脹n kalk脹nma politikalar脹n脹n ekillenme bi巽iminde belirmesi s端recinde oynad脹脹 rol端n 旦nemi belirtilmeye 巽al脹m脹t脹r. Bunun baz脹 savunucular脹; h端k端metin; 旦zel deil (halk脹) de kamusal 巽脹kar temelinde ekonomik faaliyet d端zenlemesi gerektiini savunmuturlar. Bu model; yoksullar脹n, toplumdaki 端retim kaynaklar脹na eriimini gelitirmeyi ve gelir b旦l端端m端n端n yeniden yap脹lmas脹 gerektiini savunmuturlar.
- 8. 7 Fiziksel veya mali sermaye bi巽imlerinin tersine, toplumsal sermaye ne toprak reformu ne de yeniden b旦l端端me dayanan dier politikalar脹 veya radikal yap脹sal reformlar脹 gerektirir, daha ziyade, yoksullara bolca verilen bir kanyakla ilikilidir. Bahsedilen ge巽im kaynaklar脹n脹 etkilen karar脹n al脹nma s端recine aktif halk脹 etkin k脹lmak istenmitir. Fakat bu kalk脹nma politikalar脹n脹n uygulanabilmesi i巽in siyasi ve ekonomik kald脹ra巽lar脹n radikal kararlarla deitirilmesi gerektiinin g旦r端nt端s端d端r. Fakat iktidar payla脹m脹 h端k端metler i巽in D端nya Bankas脹n脹n anlad脹脹 eyler ayn脹d脹r Daha geni iktidar yap脹lar脹na bulamadan, yoksullar脹n yerel kararlara kat脹l脹m脹d脹r D端nya Bankas脹n脹n 1990 y脹l脹nda Yoksulluk ad脹yla yay脹nlanan D端nya 悪温鉛一脹稼馨温 Raporu, gelimekte olan d端nyadaki yoksulluu, bir dier ifadeyle d端nyan脹n en yoksullar脹n脹 konu edinmektedir. Rapor, yoksullar i巽in kay脹p on y脹l olarak adland脹r脹lan 1980lerde, yoksullar脹n gelirlerindeki art脹 ve be ya alt脹 旦l端mlerde, ilk旦retime giri oranlar脹nda ve dier baz脹 sosyal g旦stergelerde iyileme gibi bir tak脹m olumlu gelimelere iaret etmekle birlikte, 旦zellikle Alt-Sahra Afrika ve Latin Amerika 端lkelerinde gelirlerin d端t端端n端 ve yoksulluk oranlar脹n脹n artt脹脹n脹 kabul etmektedir. Yoksullara y旦nelik politikalar脹n sorguland脹脹 bu d旦nemde, 1990 D端nya 悪温鉛一脹稼馨温 Raporu, politikalar脹n yoksulluun azalt脹lmas脹na nas脹l katk脹da bulunaca脹n脹 arat脹rmaktad脹r (World Bank, 1990: 2). Burada g旦sterilmek istenen asl脹nda 端st kesimlerin pastadan pay vermeye niyeti olmad脹脹n脹 belirtmektir. IMF uyum programlar脹 ve D端nya 悪温鉛一脹稼馨温 Raporu bu durumlar脹 azaltmay脹 ama巽lasa da 端lke i巽inde radikal kararlarla deimeyen durumlar 端lkeleri ekonomik krizlere s端r端klemekte ve bundan dolay脹 kalk脹nman脹n 旦n端ne engel 巽脹kmaktad脹r. Bu durumu nas脹l d端zeltilebilir? Sorusunu sorduumuzda cevab脹 kapitalist d端zenin etkisinde olan bir toplumun iktidar脹 paylamas脹n脹n imkans脹z olduu ve bunun baka yollarla aranmas脹 gerektii ortaya 巽脹k脹yor. Fakat bu durumu ger巽ekletirmek i巽in i巽i s脹n脹f脹n脹n ayaklanmas脹, yeni sorunlar脹n ortaya 巽脹kmas脹 ve Latin Amerikan脹n yeniden bir krize girmesi y旦n端nde olaca脹n脹 g旦stermektedir. B旦ylece Latin Amerika lkelerinin gelimesi y旦n端nde deil gerilemesi y旦n端nde bir etki yaratacakt脹r. IMF Uyum Politikalar脹n Sosyal S脹n脹flara Etkisi IMF uyum politikalar脹 Latin Amerika Devletlerinde devrimci sosyal hareketin y端kseliine sebebiyet verdi. 90l脹 y脹llardan itibaren t端m Latin Amerika 端lkelerinde IMF tavsiyesi olarak uygulanmaya balayan Yap脹sal Uyum Program脹d脹r. Bu program, bir yandan bu 端lkelerin d端nya pazar脹na daha fazla entegrasyonu ve dier taraftan da sermayenin merkezileme ve tekelleme eiliminin sonucu olarak, uluslararas脹 mali sermayenin 端lkeye giriinin 旦n端ndeki ekonomik ve siyasi engellerin a脹lmas脹 anlam脹na gelir. Bu d旦nemde, her ne kadar b端y端k b旦l端m端 h但l但 emperyalist 端lkelerin kendi aralar脹nda ger巽eklese de, gelimekte olan 端lkelere sermaye ihrac脹 h脹zland脹. Bu durum, bilhassa 端cretlerin daha d端端k olduu, i巽i s脹n脹f脹n脹n fazla 旦rg端tl端 olmad脹脹 ve devlet teviklerinin y端ksek olduu Latin Amerika ve benzeri 端lkelere yap脹lan d脹 yat脹r脹mlar脹 da k旦r端kledi. 端nk端, emperyalist 端lkelerde a脹r脹 biriken sermaye el yak脹yordu. T端m sekt旦rlerde k但r oranlar脹n脹n d端mesi, ka巽脹脹n ana sebebiydi. OECD verilerine g旦re, 1982-90 y脹llar脹 aras脹nda, gelimekte olan 端lkelere toplam 927 milyar dolar sermaye ihrac脹 ger巽ekleti. Kukusuz bunun 旦nemli bir b旦l端m端 bor巽 olarak verilmiti. Ayn脹 y脹llar aras脹nda 1 trilyon 345 milyar dolarl脹k geri 旦deme yap脹ld脹. Oysa bu y端ksek 旦demeye ramen, bu 端lkelerin bor巽lar脹 %61 oran脹nda artm脹t脹. 1992de 1 trilyon 300 milyar dolara ulam脹 olan bor巽
- 9. 8 tutar脹, 2000 y脹l脹 sonunda 2 trilyon 100 milyar dolar脹 bulmutu ve bor巽 kar脹l脹脹 旦denen faiz tutar脹 ise 343 milyar dolard脹. Bu bor巽lanmalar d端nya 巽ap脹ndaki resesyonla da birleince, bor巽 alm脹 olan 端lkelerde b端y端k mali krizlere yol a巽t脹. Ekonomiler durma noktas脹na geldi. IMF ve D端nya Bankas脹 devreye girerek; i巽 t端ketimin k脹s脹lmas脹, b端t巽e a巽脹klar脹n脹n kapat脹lmas脹, 端cretlerin d端端r端lmesi, sendikal hareketin ve toplumsal muhalefetin k脹r脹lmas脹, ihracat脹n ne pahas脹na olursa olsun artt脹r脹lmas脹, ekonominin liberalletirilerek uluslararas脹 sermayeye daha fazla a巽脹lmas脹n脹 i巽eren politikalar 旦nerdiler. Peki sonu巽ta ne oldu? Latin Amerikada mutlak yoksulluk s脹n脹r脹 alt脹nda yaayanlar脹n say脹s脹 1980lerin ba脹nda 130 milyondan, 1990lar脹n ba脹nda 180 milyona y端kseldi, n端fusun en 端st %20sinin zenginlii en yoksul %20nin 20 kat脹na 巽脹kt脹. IMFnin Yap脹sal Uyum Program脹 nedeniyle 1980li y脹llar boyunca 端lke halklar脹n脹n geliri ortalama %60 geriledi. Program脹n rahat巽a uygulanabilmesi i巽in defalarca olaan端st端 hal il但n edildi, binlerce sendikac脹 ve sosyalist tutukland脹, s端rg端ne g旦nderildi veya devlet eliyle katledildi. Bu durumlar; Latin Amerikada; b端y端k y脹脹nlar halindeki i巽i, kent yoksulu, k旦yl端 ve yerli kitlelerinin m端cadeleleriyle sars脹l脹yor. Bu sars脹nt脹 bata ABD emperyalizmi olmak 端zere, her bir Latin Amerika 端lkesindeki egemen s脹n脹flar脹 fazlas脹yla korkutmaktad脹r. D端nya ekonomisinin durumunun da pek ho olmad脹脹n脹 g旦z 旦n端ne al脹rsak, ekonomik krizin siyasal bir krize yol a巽mas脹 ve k脹tay脹 sarmas脹, kapitalistlerin en son isteyecekleri eydir. Bu y端zden, 旦zellikle Arjantindeki, Kolombiyadaki ve Venezueladaki gelimeler kar脹s脹nda egemen s脹n脹flar h脹zla 旦nlemler almaya 巽al脹maktad脹r. Sars脹lan hegemonyas脹n脹 korumak derdiyle gittik巽e sald脹rganlaan ABD emperyalizmi, kendisi i巽in son derece 旦nem arz eden bir b旦lgede, ciddi petrol rezervlerine sahip 端巽 端lke (Kolombiya, Venezuela, Ekvador) 端zerindeki n端fuzunu kaybetmemek i巽in, kendisine kar脹 巽脹kan t端m toplumsal hareketleri (gerillac脹, halk巽脹, k旦yl端, sosyalist vb.) ezmeye 巽al脹脹yor. ABD emperyalizmi, Kolombiyada a脹r脹 sac脹 bir devlet bakan脹 liderliinde ve bizzat ordunun kontrol端ndeki paramiliter g端巽lerin de yard脹m脹yla tam bir devlet ter旦r端 estirmektedir. Sadece 1998 y脹l脹nda, 聴nsan Haklar脹 G旦zlemcileri taraf脹ndan tespit edilen fail-i me巽hul cinayetlerin say脹s脹 3800d端r. Latin Amerika 端lkelerinde, ini ve 巽脹k脹lar脹yla, devrimci durum halen devam etmektedir. 端nk端 bu devrimci durumu yaratan nesnel koullar deimi deildir. Gelimeler b旦lgede mevcut toplumsal muhalefetin gittik巽e anti-kapitalist bir nitelik kazanmas脹na olanak sal脹yor. Arjantini Venezuela takip etti, Kolombiyada gerilla sava脹 b端t端n h脹z脹yla s端r端yor ve imdi de Brezilyada 聴巽i Partisi (PT) lideri Lula se巽imleri kazand脹. Bu durumda en yak脹c脹 sorun, i巽i s脹n脹f脹na ve devrime 旦nderlik edecek bir partinin varl脹脹d脹r. B旦yle bir 旦nderliin olmad脹脹 durumda, devrimci dalga ne denli y端kselirse y端kselsin, sonu巽ta geri 巽ekilmeler ve yenilgiler ka巽脹n脹lmaz olur. Bug端n t端m Latin Amerika, 聴kinci Emperyalist Savatan bu yana en derin ekonomik krizin pen巽esindedir. T端m k脹tada istikrarl脹 tek bir rejim yoktur. 聴巽i, k旦yl端 ve 旦renci kitleler ayaktad脹r. Fakat hen端z i巽i s脹n脹f脹 harekete 旦nderlik etmeye haz脹r olmad脹脹ndan, onca ayaklanmaya ramen
- 10. 9 kal脹c脹 hi巽bir sonu巽 elde edilememitir. Bu y端zden bug端n kom端nistler a巽脹s脹ndan 旦nemli olan, Latin Amerika 端lkelerindeki devrimci durumu burjuva iktidarlara son verecek devrimlere d旦n端t端rebilmektir. Bunun i巽in i巽i s脹n脹f脹n脹n 旦rg端tl端l端端ne dayanan devrimci bir 旦nderlik ve kitlelere yol g旦sterecek devrimci bir program gerekiyor. SONU Latin Amerikadaki devrimci y端kseli bize bir kez daha g旦stermitir ki, emperyalist-kapitalist sistemin dayatt脹脹 yoksulluun, sefaletin, isizliin 旦nlenebilmesinin tek yolu devrimci temelde m端cadele etmektir. 聴巽i s脹n脹f脹 d端nyan脹n her yerinde, 端retim ara巽lar脹 端zerindeki 旦zel m端lkiyete dayanan kapitalist sistemi ortadan kald脹rmad脹k巽a, s旦m端r端den ve bask脹lardan kurtulmak m端mk端n deildir. Ayn脹 ekilde, toplumun dier ezilen kesimlerinin kurtuluu da i巽i s脹n脹f脹n脹n zaferine bal脹d脹r. uras脹 巽ok a巽脹k ki, Amerikan emperyalizminin arka bah巽esinde ger巽ekleecek muzaffer bir devrim, k脹sa s端rede t端m k脹tay脹 saracakt脹r. Daha da 旦nemlisi, d端nyan脹n hemen her yerinde devrimci m端cadeleyi y端kseltecek bir enternasyonalist 旦nderliin olmas脹 durumunda, Latin Amerikadan yay脹lacak devrim atei d端nya devriminin yang脹n脹n脹 tututuracakt脹r.
- 11. 10 KAYNAKA; DEL聴CE.G (2005, Haziran). Finansal Krizler: Teorik ve Tarihsel Perspektif, Erciyes niversitesi 聴ktisadi ve 聴dari Bilimler Fak端ltesi Dergisi; Say脹 20, Ocak-Haziran 2003, ss.57-81 James Petras脹n http://petras.lahaine.org sitesindeki 聴ngilizce Makale evirisi: Canan Ate. Veltmeyer, H. (2006, May脹s) Latin Amerika ve aka Bir 悪温鉛一脹稼馨温. (.Akp脹nar, ev.) 聴stanbul: YKY Alp, Tuncay. (2002, 15 Kas脹m). Ekonomik Kriz ve Latin Amerikada ki Devrimci Y端kseli, Eriim tarihi: 13 Nisan 2015, http://www.marksist.net Rouquie, A (1986, Ekim) Latin Amerikada Askeri Devlet, (.Tekeli, ev.) 聴stanbul: Alan Yay脹nc脹l脹k Baran, Oktay. (2006, Ocak). Latin Amerika Sosyalizme mi Gidiyor? , Eriim tarihi: 21 Nisan 2015, http://www.marksist.net http://www.imf.org http://www.oecd.org http://www.worldbank.org