More Related Content
Similar to нийгмийн хичээл (20)
Сонгуулийн тогтолцоо, шинэчлэлийн асуудалСонгуулийн тогтолцоо, шинэчлэлийн асуудалSundui BatboldСонгууль гэж юу вэ? Сонгуулийн тухай шинжлэх ухааны үүднээс тайлбарласан тайлбар олон байдаг бөгөөд энэ удаад хууль зүйн болон улс төрийн шинжлэх ухааны үүднээс тайлбарласан тайлбарыг авч үзвэл: нийгмийн хичээл
- 7. ДүгнэлтАрдчилалын тухай ойлголтАрдчилал :demos-ард, kratos-хүч, засаг буюу ард түмний засаг гэсэн утгыг илэрхийлсэн Грек үг юм. Ардчилал гэсэн нэр томъёог Америкийн ерөнхийлөгч асан А.Линколын ардчилал бол ард түмнээс сонгогдсон , ард түмний төлөө , ард түмний өөрсдийнх нь засаглал гэж ерөнхийлөн тодорхойлсон юм. Ардчилалыг анх Грекдид үүсэж бий болж хөгжсөнөөс хойш дэлхийн улс төрт тархсан өөр өөрийн онцлог шинжийг тусган хөгжсөөр ирсэн.
- 8. Ардчилалын хэлбэрАрдчилалын хэлбэрийг шууд ба төлөөөлөлийн гэсэн хоёр үндсэн хэлбэртэй.Шууд ардчилал :иргэд нь сонгогдсон буюу тохилогдсон албан тушаалтнаар дамжуулалгүй нийгмийн аливаа асуудлыг шийдвэрлэхэд өөрсдөө биеэр оролцдог. Үүний: Давуу тал нь:-Аливаа асуудлаар бүх иргэд саналаа илэрхийлэх боломжтой. -Хэн нэгэн хүн хэтэхий их эрх мэдэл эдлэхээс сэргийлдэг. -Иргэдийн улс төрд оролцох идэвх, сонирхол өсдөг.Сул тал нь: -Төийн бодлого, шийдвэр боловсруулаххад их хугацаа шаарддаг, цаг алдах явдал гадаг. -Ийм тогтолцоо нь харьцангуй цөөн хүн хамарсан нөхцөлд л хэрэгжүүлэхэд тохиромжтой. Харин улс үндэстний түвшинд , тухайлбал иргэн бүр төр, засгийн шийдвэр гаргах бүхий л үйл ажиллагаанд шууд оролцож шийдвэр гаргана гэвэл төвөгтэй.
- 9. Төлөөллийн ардчилал ньИргэд улс төрийн шийдвэр гаргах , хууль боловсруулах , түүнийг хэрэгжүүлэх үйл явцдаа иргэдээсээ төлөөлөж албан тушаалтныг сонгож түүгээрээ дамжуулан засаглыг хэрэгжүүлэх хэлбэрийг хэлдэг.Үүний:Давуу тал нь:-Нийгэмд улс төрийн тогтвортой вайдал , дэг журмыг илүү хангадаг. -Нийгмийн бүлэг , давхрааны хэт ялгаал, эсвэл тэгшитгэх байдлаас нийгмийн хамгаалдаг. -Нийгэм, улс төрийн тогтолцоог мэргэшиж, туршлагажсан хүмүүс удирдан зохион байгуулдаг. -Улс төрийн хариуцлагыг өндөржүүлдэг зэрэг болно. Сул тал нь: -Иргэд төрийн хэрэгт шууд оролцохгүй тул улс төрийн идэвх буурах талтай. -Төлөөлөгчид нь бүрэн эрх мэдэлтэй ба удаан хугацаагаар сонгоддог. -Төлөөлөгчид нь иргэдийн санал бодлын тэр болгон бүэн илэрхийлдэггүй.
- 10. Ардчилалын тухай онолуудНийгмийн улс төрийн амьдралыг хэрхэн зохион байгуулах хэлбэрийн тухай онолын яхз бүрийн баримтлал гарч ирсэн. Ардчилалын онолыг ерөнхийд нь 3 ангилдаг.Ардчилалын сонгодог үзэл санаа
- 15. Олон түмэн өөрсдийн төр засгаа сонгож бий болгох эрхтэй
- 16. Төр нь хүний нэр төр, эрх чөлөө, өмч хөрөнгийг хамгаалах
- 17. Улс төрийн амьдралд иргэд тэгш эрхтэй оролцохоос гадна авъяас чадвараа хөгжүүлэх үүднээс хүн бүр тэгш бололцоотой гэсэн зарчмыг баримтлах
- 18. Хүний эрх бол хэнээс ч үл хамаарах жам ёсны зүйл мөн зэрэг үзэл санаанууд юм. Ардчилалын тухай энэхүү сонгодог үзэл санааг өнөөдрийг хүртэл хаана ч бүрэн төгс хэрэгжүүлж чадаагүй юм.
- 19. Элитийн онол/Elite-шалгарсан,шилэгдмэл гэсэн утгатай франц үг/. Нийгмийг ард түмэн бус харин тэдний дундаас тодрон гарсан цөөнх удирддаг гэсэн гол санааг агуулна.Ийм онолыг үндэслэгчид нь Италын эрдэмтэн В.Парето /1848-1923/, Г.Моска /1858-1941/ нар юм.Элитийн онолын гол санаа нь:Нийгэм бол засаглалын гартаа барьж буй удирдагч цөөнх, үлдсэн нь удирдуулагч олонх гэсэн 2 хэсэгт хуваагддаг бөгөөд төрийн бодлогыг удирдагч цөөнх нь тодорхойлно.
- 20. Элит нь улс орныг захирдаг аль нэг талаараа шалагрсан давуу талтай хүмүүсээс бүрдэж ердийн олон түмнээс ялгардаг.
- 21. Элит дан ганц хувийн сонирхолд автдаггүй, харин ч нийгмийн хэрэгцээ, олон түмний аж амьдралын үзүүлэлт зэрэг олон зүйлийг шийдвэр гаргахдаа зайлшгүй харгалзаж,ардчилалыг бататган хамгаалах үүргийг гүйцэтгэнэ.
- 22. Элит нь өөрөө нэгдмэл цул биш,дотооддоо байнгын өрсөлдөж байдаг бүлгүүдээс бүрддэг учир энэ нь хүч чадлын эх сурвалж болж байдаг.Олон ургальч ардчилалын онолЭнэ онол нь дээрх 2 онолын завсрын бөгөөд гол үзэл санаа нь:Улс төрийн амьдралд шийдвэр гаргахад бүх хүнийг оролцуулах боломжгүй боловч ардчилалын зарчмуудыг бодитойгоор хэрэгжүүлэх боломжтой.
- 23. Нийгмийн доторхи бүлэг хэсгүүд /элитүүд/ өөр хоорондоо өрсөлдөн олон түмний дэмжлэг авах замаар төрийн эрхийг ээлжлэн барих ба элитэд олон түмний санаа бодол,сонгууль зэрэг хэрэгслээс нөлөөлөх боломжтой.
- 25. Төрийн эрх мэдлийг хэрэгжүүлэхэд нийгмийн янз бүрийн нам,бүлгүүдийг тэгш оролцуулах замаар тэдгээрийн ашиг сонирхолыг зөв зохицуулан нийгмийн нэгдэл байдлыг хангаж,тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэх улс төрийн хэрэгсэл гэж үздэг.
- 26. Төр засаг нь ард түмнийхээ өмнө биш,харин нам,бүлэг, лобби зэрэг <байгууллагын> өмнө хариуцлага хүлээх ёстой зэрэг юм.Ардчилалын үндсэн шинж,зарчмууд.Ардчилсан орнууд ихэнхдээ ардчилалын талаар ижил зарчим баримталдаг бөгөөд эдгээр нь олон нийтээр зөвшөөрөгдөж,Үндсэн хууль, хүний эрхийн тунхаглалын бүрэлдэхүүн хэсэг болж байдаг үнэт зүйл юм.ийнхүү хүлээн зөвшөөрөгдөж,даган мөрдөгдөж байдаг ардчилалын үндсэн шинж,зарчмууд гэвэл:Хүний эрх,эрх чөлөө.Хүний эрх гэдэг нь хувь хүний нийгмийн харилцааны оролцох боломжийн хэм хэмжээг илэрхийлсэн ойлголт бөгөөд ардчилал нь хүний эрхийг тунхаглан баталгаажуулж,хүндэтгэн үзэхийг чухалчилдаг.
- 27. Иргэдийн улс төрийн оролцоо.Иргэд төрийн хэрэгт оролцох нь тэдний эрх төдийгүй иргэнийхээ хувьд хүлээж байгаа ёс суртахууны үүрэг юм.иргэдийн зүгээс сайн дурын үндсэн дээр улс төрийн системийн бүх түвшинд шийдвэр гаргах үйл явцад нөлөөлөх зорилгоор явуулж буй бүхий л ажиллагааг улс төрийн оролцоо гэж ойлгодог.
- 28. Тэгш эрхийн зарчим.Ардчилсан нийгэм нь аливаа асуудал дээр иргэд адил тэгш байр сууринаас хандах зарчмыг онцолдог.Тэгш эрхийн зарчим нь ямар ч иргэнийг ижил боломжтой байлгаж,арьс өнгө,шашин шүтлэг, үндэс угсаа,хүйс,үзэл бодлоор ялгаварлахгүй байхыг хэлнэ.Чөлөөт,шудрага сонгууль.Тухайн орны иргэд хүсэл зорилгоо илэрхийлэх нэг арга зам бол төр засагт өөрсдийгөө төлөөлөх албан тушаалтныг сонгох ядвал юм.Сонгууль нь хэр зэрэг чөлөөтэй,ил тод,шудрага,өргөн олныг хамарч явагдана ардчилал төдий чинээ төлөвшиж байгаагийн илрэл болж байдаг.
- 29. нийтэд тайлагнах,ил тод байх ёс.Төрийн өндөр албан тушаалтнууд ард түмнээсээ сонгогдон удирдах эрхийг авдаг учраас эргээд тэдэнд ажлаа тайлагнах нь ардчилалын зарчим бөгөөд ил тод байдлыг хангаж байгаа хэрэг юм.
- 30. Олон намын тогтолцоо . Олон намын тогтолцоотой байна гэдэг нь нэгээс дээш нам улс төрийн амьдралд идэвхитэй оролцож, тодорхой үүрэг гүйцэтгэнэгэсэн үг.Олон намын тогтолцоо нь олон ургальч үзлийг хөгжүүлэх сурвалж болж,сонгогдод олон нам , нэр дэвшигч,улс төрийн бодлогын хувилбараас өөрт ашигтай сонгох боломж олгодог.
- 31. Хуулинд захирагдах ёс.Хуулинд захирагдах ёс гэдэг нь хүн бүр хуулийг сахин,түүнийг зөрчвөл хариуцлага хүлээнэ гэсэн үг. Ардчилалын нөхцөлд хууль нь хүн бүхэнд ижил үйлчлэх бөгөөд ерөнхийлөгч,жирийн иргэн хэн ч бай хуулийс гадуур байх ёсгүй.
- 32. Иргэний боловсрол.Ардчиллын бас нэг зарчим бол иргэд боловсролтой байх явдал юм.Боловсролтой иргэд ухаалаг,зөв сонголт хийж чадах бөгөөд энэ нь эргээд ардчиллыг бэхжүүлэхэд тус дөхөм болдог.Ардчиллын давуу ба сул талуудАрдчиллыг нийгмийн улс төрийн байгууламжийн өөр ямар ч хэлбэрээс илүү давуутай болгож буй талууд гэвэл:Ардчилал нь харгис догшин,ёс суртахуунгүй дарангуйлагчийн засгийн эрхэнд гаргах эрхэнд гарах боломжийг багасгадаг.Ардчилал нь иргэддээ бус системүүдийн олгодоггүй буюу олгож чаддаггүй суурь олон эрх чөлөөг олгодог.Ардчилал ньулс төрийн өөр ямар ч системээс илүүтэй хувийн эрх чөлөөний өргөн цар хэмжээг иргэддээ хангаж өгдөг.Ардчилал нь хүмүүст өөрийнхөө үндсэн ашиг сохирхлыг хамгаалах боломж олгодог.Зөвхөн ардчилсан засгийн газар л хувь хүнд өөрийгөө илэрхийлэх хамрийн дээд боломж,өөрөөр хэлбэл өөрийнхөө сонгосон хуулийн дагуу амьдрах боломжийг олгодог.Зөвхөн ардчилсан засгийн газар л ёс суртахууны хариуцлагаа харуулах дээд зэргийн боломжийг бүрдүүлдэг.Ардчилал нь өөр ямар ч системээс илүүтэйгээр хүний хөгжлийг ихээхэн хэмжээгээр хөхиүлэн дэмждэг.Зөвхөн ардчилсан засгийн газар л улс төрийн тэгш эрхийн харьцангуй өндөр түвшинг хангаж чаддаг.Орчин үеийн төлөөллийн ардчилал нь бие биетэйгээ дайтдаггүй.Ардчилсан засгийн газартай орнууд ардчилсан бус орнуудтай харьцуулахад цэцэглэн хөгжих хандлага илүүтэй байдаг.
- 33. Ардчилалд бас сул тал бий.Аливаа байгуулгад хэт өндөр шаардлага тавьж болдоггүй хуулиар бүгдийг зохицуулж эрх,эрх чөлөөг хангана гэж заасан хэдийг,аюулгүй байх эрхийг хангаж чаддаггүй.Ардчиллыг буруу хөгжүүлбэл улс орны хөгжилд сөргөөр нөлөөлдөг.
- 34. Ардчиллын үе,шат давалгаа.ХХ зуунаас эхлэн ардчилсан дэглэмийн тоо алгуур өгч эхэлсэн бөгөөд судлаачдын хувьд ардчиллын давалгаа гэж ярихад хүргэж байна.Эхний давалгаа нь: XIX зуунй эхээр АНУ-д үүсч дэлхийн 1-р дайны дараа оргилдоо хүрчээ.Үүний үр дүнд гучаад оронд ардчилсан төр улс байгуулагджээ.Хоёрдогч давалгаа нь: 40,50-иад он эхэлж Индонезиос Сири хүртэл 30 гаруй орон ардчиллыг сонгосон юм.Энэ нь фашизмыг ялсан болон колонийн эсрэг хөдөлгөөнтэй холбоотой.Мөн Грек,Чили зэрэг зарим улсууд цэргийнхний дэглэм тогтож ардчиллаас ухрах хандлага бий болж байв.Гуравдагч давалгаа нь :Грек /1974/,Португал /1975/,Испани /1977/-д өвторитар дэглэмийг устгаснаар эхэлжээ.Улмаар латин Америк, зүүн өмнөд Азийн зарим улсыг хамарч,эцэст нь 1980-аад оны сүүлээр социалист гэгдэж байсан улсуудад авторитар дэглэм сүйрч ардчилсан засаглалыг сонгосоноор ардчиллын үйл явц ид өрнөлтийн үедээ байна.
