![สมเด็จพระเจ้ าบรมวงศ์ เธอ พระองค์ เจ้ าดิศวรกุมาร กรมพระยาดารงราชานุภาพ (21 มิถุนายน พ.ศ.
2405 - 1 ธันวาคม พ.ศ. 2486) ทรงเป็ นพระราชโอรสองค์ที่ 57 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยูหว ่ ั
ประสู ติแต่เจ้าจอมมารดาชุ่ม เมื่อวันเสาร์ แรม 9 ค่า เดือน 7 ปี จอ ตรงกับวันที่ 21 มิถุนายน พ.ศ. 2405
พระองค์ยงทรงเป็ นต้นราชสกุลดิศกุล
ั
พระประวัติ
ประสู ติ
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร กรมพระยาดารงราชานุภาพ เป็ นพระราชโอรส
พระองค์ที่ 57 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยูหว ประสู ติแต่เจ้าจอมมารดาชุ่ม ภายใน
่ ั
พระบรมมหาราชวัง เมื่อวันที่ 21 มิถุนายน พ.ศ. 2405 พระองค์ได้รับพระราชทานพระนามจากสมเด็จพระ
บรมชนกนาถเมื่อวันสมโภชเดือน โดยมีรายละเอียดว่า[1]
"สมเด็จพระปรเมนทรมหามงกุฎ พระจอมเกล้ าเจ้ าแผ่ นดินสยามผู้พระบิดา ขอตั้งนามกุมารบุตรที่
เกิดแต่ ช่ ุมเล็กเป็ นมารดานั้น และซึ่ งคลอดในวันเสาร์ แรม 9 คา เดือน 7 ปี จอจัตวาศกนั้น ว่ าดังนี ้ พระเจ้ าลูก
่
เธอ พระองค์ เจ้ าดิศวรกุมาร นาคนาม ขอจงเจริ ญชนมายุ วรรณ สุข พล ปฏิ ภาณ สรรพสิ ริสวัสดิพิพัฒนมง
คลทุกประการ สิ ้นกาลนานต่ อไป เทอญ"
่ ั
ชาววังโดยทัวไป เรี ยกกันว่า "พระองค์ดิศ" โดยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยูหวทรงนาเอา
่
นามของพระอัพภันตริ กามาตย์ (ดิศ โรจนดิศ) ซึ่ งเป็ นบิดาของเจ้าจอมมารดาชุ่มมาตั้งพระราชทาน เนื่องจาก
ทรงศึกษา
พระองค์ทรงเริ่ มเรี ยนหนังสื อไทยชั้นต้นจากสานักคุณแสงและคุณปาน ราชนิกุล ใน
พระบรมมหาราชวัง ทรงศึกษาภาษาอังกฤษในโรงเรี ยนหลวง ซึ่งมีมิสเตอร์ ฟรานซิส ยอร์ช แพตเตอร์สัน
เป็ นพระอาจารย์
พ.ศ. 2418 เมื่อมีพระชนม์ได้ 13 พรรษา ได้ทรงผนวชเป็ นสามเณรที่วดพระศรี รัตนศาสดาราม
ั
สมเด็จกรมพระยาปวเรศวริ ยาลงกรณ์ ทรงเป็ น พระอุปัชฌาย์ และประทับจาพรรษาที่วดบวรนิเวศ
ั
วิหาร
พ.ศ. 2420 ทรงสาเร็ จการศึกษาจากโรงเรี ยนนายร้อยทหารบก ได้รับพระราชทานยศเป็ นนายร้อยตรี
ทหารมหาดเล็ก บังคับกองแตรวง พระชนมายุได้ 15 ปี](https://image.slidesharecdn.com/random-110928004944-phpapp02/85/-6-320.jpg)
![ พ.ศ. 2435- 58 โปรดเกล้าฯ ให้ดารงตาแหน่งเสนาบดี กระทรวงมหาดไทย
พ.ศ. 2442 โปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนพระอิสริ ยยศเป็ น "กรมหลวงดารงราชานุภาพ"
พ.ศ. 2454 โปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนพระอิสริ ยยศ เป็ น "กรมพระดารงราชานุภาพ"
พ.ศ. 2458 ดารงตาแหน่งนายกหอพระสมุดสาหรับ พระนคร
พ.ศ. 2466 ดารงตาแหน่งเสนาบดีกระทรวงมุรธาธร และเป็ นนายพลเอก
พ.ศ. 2468 ดารงตาแหน่งอภิรัฐมนตรี
พ.ศ. 2469 ดารงตาแหน่งนายก ราชบัณฑิตยสภา
พ.ศ. 2472 โปรดเกล้าฯ ให้เลื่อน พระอิสริ ยยศเป็ น "สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอฯ กรมพระยาดารงรา
พระอิสริยยศ
พ.ศ. 2405 พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร
พ.ศ. 2411 พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร
พ.ศ. 2429 พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นดารงราชานุภาพ (ทรงศักดินา 15000)[3]
o เจ้ากรม - หมื่นดารงราชานุ ภาพ (ศักดินา 600)
o ปลัดกรม - หมื่นปราบบรพล (ศักดินา 400)
o สมุห์บาญชี - หมื่นสกลคณารักษ์ (ศักดินา 300)
พ.ศ. 2442 พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงดารงราชานุภาพ (ทรงศักดินา 15000)
o เจ้ากรม - หลวงดารงราชานุ ภาพ (ศักดินา 600)
o ปลัดกรม - ขุนปราบบรพล (ศักดินา 400)
o สมุห์บาญชี - หมื่นสกลคณารักษ์ (ศักดินา 300)
พ.ศ. 2454 พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระดารงราชานุภาพ อิสสริ ยลาภบดินทร์ สยามพิชิตินทรวโร
ปการ มโหฬารราชกฤตยานุ สร อาทรประพาสการสวัสดิ์ วรรัตนปั ญญาศึกษาพิเศษ นริ นทราธิเบศ
บรมวงศ์อดิศย ศรี รัตนตรัยคุณธาดา อุดมเดชานุภาพบพิตร(ทรงศักดินา 15000) [4]
ั
o เจ้ากรม - พระดารงราชานุ ภาพ (ศักดินา 800)
o ปลัดกรม - หลวงปราบบรพล (ศักดินา 600)
o สมุห์บาญชี - ขุนสกลคณารักษ์ (ศักดินา 400)
พ.ศ. 2472 สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดารงราชานุภาพ อิสสริ ยลาภบดินทร สยามวิชิติ
นทรวโรปการ มโหฬารรัฐประศาสน์ ปิ ยมหาราชนรานุศิษย์ ไพศาลราชกฤตยการี โบราณคดีป
วัติศาสตรโกศล คัมภีรพนธ์นิรุกติปฏิภาน ราชบัณฑิตวิธานนิติธรรมสมรรถ ศึกษาภิวธปิ ยวาที ขันติ
ั](https://image.slidesharecdn.com/random-110928004944-phpapp02/85/-8-320.jpg)
More Related Content
What's hot (17)
Viewers also liked (8)
Similar to ประวัติศาสตร์ (17)
More from Ning Rommanee (12)
ประวัติศาสตร์
- 1. สมเด็จพระเจ้ าบรมวงศ์ เธอ พระองค์เจ้ าดิศวรกุมาร กรมพระยาดารงราชานุภาพ
- 2. รายงาน วิชา ประวัตศาสตร์ ิ เรื่อง สมเด็จพระเจ้ าบรมวงศ์ เธอ พระองค์เจ้ าดิศวรกุมาร กรมพระยาดารงราชานุภาพ เสนอ คุณครูสฤษศักดิ์ ชิ้นเข็มจารี จัดทาโดย 1.นางสาวชนัญญา ไทยแท้ เลขที่8 2.นางสาวศุภลักษณ์ สุ ภรัตนกูล เลขที14 ่ 3.นางสาวอนัญญา ศรีธนินยโกเศศ เลขที่18 4.นางสาวอมราพร สินธุ์ศาลาแสง เลขที19 ่ 5.นางสาวรัตน์ ชฎาธร พลลา เลขที21 ่ โรงเรียนเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระศรีนครินทร์ ร้ อยเอ็ด
- 3. คาȨ รายงานเล่มนี้จดทาขึ้นเพื่อศึกษาเกี่ยวกับ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร กรม ั พระยาดารงราชานุภาพ ซึ่งเป็ นบุคคลที่องค์กรยูเนสโกยอมรับ ขอขอบคุณ คุณครู สฤษดิ์ศกดิ์ ชิ้นเขมจารี ที่ให้คาแนะนาและคาปรึ กษาด้วยดีมาโดยตลอดผูจดทา ั ้ั หวังว่ารายงานเล่มนี้จะให้ความรู ้ไม่มากก็นอยเกี่ยวกับเรื่ องประวัติต่างๆของ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ ้ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร กรมพระยาดารงราชานุภาพ คณะผูจดทา ้ั
- 4. สารบัญ เรื่ อง หน้า พระประวัติกรมพระยาดารงราชานุภาพ 1-9 ผลงานนิพนธ์สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ 10 กรมพระยาดารงราชานุภาพ เอกสารอ้างอิง 11
- 5. สมเด็จพระเจ้ าบรมวงศ์ เธอ พระองค์เจ้ าดิศวรกุมาร กรมพระยาดารงราชานุภาพ สมเด็จพระเจ้ าบรมวงศ์ เธอ พระองค์ เจ้ าดิศวรกุมาร กรมพระยาดารงราชานุภาพ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร กรมพระยาดารงราชานุภาพ ข้ อมูล วันประสู ติ 21 มิถุนายน พ.ศ. 2405 วัน 1 ธันวาคม พ.ศ. 2486 สิ้นพระชȨ์ พระอิสริยยศ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าดิศวร กุมาร กรมพระยาดารงราชานุภาพ พระบิดา ่ ั พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยูหว มารดา เจ้าจอมมารดาชุ่ม
- 6. สมเด็จพระเจ้ าบรมวงศ์ เธอ พระองค์ เจ้ าดิศวรกุมาร กรมพระยาดารงราชานุภาพ (21 มิถุนายน พ.ศ. 2405 - 1 ธันวาคม พ.ศ. 2486) ทรงเป็ นพระราชโอรสองค์ที่ 57 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยูหว ่ ั ประสู ติแต่เจ้าจอมมารดาชุ่ม เมื่อวันเสาร์ แรม 9 ค่า เดือน 7 ปี จอ ตรงกับวันที่ 21 มิถุนายน พ.ศ. 2405 พระองค์ยงทรงเป็ นต้นราชสกุลดิศกุล ั พระประวัติ ประสู ติ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร กรมพระยาดารงราชานุภาพ เป็ นพระราชโอรส พระองค์ที่ 57 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยูหว ประสู ติแต่เจ้าจอมมารดาชุ่ม ภายใน ่ ั พระบรมมหาราชวัง เมื่อวันที่ 21 มิถุนายน พ.ศ. 2405 พระองค์ได้รับพระราชทานพระนามจากสมเด็จพระ บรมชนกนาถเมื่อวันสมโภชเดือน โดยมีรายละเอียดว่า[1] "สมเด็จพระปรเมนทรมหามงกุฎ พระจอมเกล้ าเจ้ าแผ่ นดินสยามผู้พระบิดา ขอตั้งนามกุมารบุตรที่ เกิดแต่ ช่ ุมเล็กเป็ นมารดานั้น และซึ่ งคลอดในวันเสาร์ แรม 9 คา เดือน 7 ปี จอจัตวาศกนั้น ว่ าดังนี ้ พระเจ้ าลูก ่ เธอ พระองค์ เจ้ าดิศวรกุมาร นาคนาม ขอจงเจริ ญชนมายุ วรรณ สุข พล ปฏิ ภาณ สรรพสิ ริสวัสดิพิพัฒนมง คลทุกประการ สิ ้นกาลนานต่ อไป เทอญ" ่ ั ชาววังโดยทัวไป เรี ยกกันว่า "พระองค์ดิศ" โดยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยูหวทรงนาเอา ่ นามของพระอัพภันตริ กามาตย์ (ดิศ โรจนดิศ) ซึ่ งเป็ นบิดาของเจ้าจอมมารดาชุ่มมาตั้งพระราชทาน เนื่องจาก ทรงศึกษา พระองค์ทรงเริ่ มเรี ยนหนังสื อไทยชั้นต้นจากสานักคุณแสงและคุณปาน ราชนิกุล ใน พระบรมมหาราชวัง ทรงศึกษาภาษาอังกฤษในโรงเรี ยนหลวง ซึ่งมีมิสเตอร์ ฟรานซิส ยอร์ช แพตเตอร์สัน เป็ นพระอาจารย์ พ.ศ. 2418 เมื่อมีพระชนม์ได้ 13 พรรษา ได้ทรงผนวชเป็ นสามเณรที่วดพระศรี รัตนศาสดาราม ั สมเด็จกรมพระยาปวเรศวริ ยาลงกรณ์ ทรงเป็ น พระอุปัชฌาย์ และประทับจาพรรษาที่วดบวรนิเวศ ั วิหาร พ.ศ. 2420 ทรงสาเร็ จการศึกษาจากโรงเรี ยนนายร้อยทหารบก ได้รับพระราชทานยศเป็ นนายร้อยตรี ทหารมหาดเล็ก บังคับกองแตรวง พระชนมายุได้ 15 ปี
- 7. สิ้นพระชȨ์ เมื่อวันที่ 1 ธันวาคม พ.ศ. 2486 ที่วงวรดิศ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดารงราชานุภาพ ั สิ้ นพระชนม์ สิ ริรวมพระชนม์มายุได้ 81 พรรษา ได้ทรงประกอบพระกรณี ยกิจด้านต่าง ๆ ซึ่ งล้วนแต่เป็ น งานใหญ่ และงานสาคัญอย่างยิง ของบ้านเมือง ทรงเป็ นกาลังสาคัญในการบริ หารประเทศหลายด้าน และ ่ ่ ั ทรงเป็ นที่ไว้วางพระราชหฤทัยในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยูหว เป็ นอย่างสู ง พระบาทสมเด็จ ่ ั พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยูหวได้เคยตรัสชมพระองค์ เปรี ยบเทียบว่าเป็ นเสมือน "เพชรประดับพระมหาพิชย ั มงกุฎ" ผลงานด้านต่าง ๆ ของพระองค์แสดงให้เห็นถึงพระอัจฉริ ยภาพอันสู ง เป็ นที่ประจักษ์แก่มหาชนทุก ยุคทุกสมัย พระกรณียกิจ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดารงราชานุ ภาพ ทรงฉายกับ เจ้าจอมมารดาชุ่ม ในรัชกาลที่ 4 พ.ศ. 2422 ได้รับพระราชทานยศเป็ นนายร้อยโท ผูบงคับการทหารม้า ในกรมทหารมหาดเล็กและ ้ ั ในปี เดียวกันนี้ได้รับพระราชทานยศเป็ น นายร้อยเอก ราชองค์รักษ์ประจาพระองค์พระบาทสมเด็จ ่ ั พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยูหว พระชนมายุได้ 17 ปี พ.ศ. 2423 ได้รับพระราชทานยศเลื่อนเป็ นนายพันตรี ผูสนองพระบรมราชโองการ ว่าการกรมทหาร ้ มหาดเล็ก พ.ศ. 2424 โปรดเกล้าฯ ให้ยายไปสังกัดกรมทหารปื นใหญ่ ซึ่ งเรี ยกกันในสมัยนั้นว่า "กรมกองแก้ว ้ จินดา" ทรงจัดตั้งโรงเรี ยนพระตาหนักสวนกุหลาบ พ.ศ. 2425 ทรงผนวชเป็ นพระภิกษุ ณ วัดพระศรี รัตนศาสดาราม โดยสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรม พระยาปวเรศวริ ยาลงกรณ์ ทรงเป็ นพระ อุปัชฌาย์ และประทับจาพรรษาที่วดนิเวศธรรมประวัติ ั จังหวัดพระนครศรี อยุธยา พ.ศ. 2428 โปรดเกล้าฯ ให้ยายไปเป็ นผูบงคับการทหารมหาดเล็ก และได้รับพระราชทานยศเป็ น ้ ้ ั นายพันโท พ.ศ. 2429 โปรดเกล้าฯ พระราชทานพระสุ พรรณบัฎ และทรงประกาศแต่งตั้งให้ดารงพระอิสริ ยยศ เป็ น "กรมหมื่นดารงราชานุภาพ" พ.ศ. 2430 โปรดเกล้าฯ ให้เป็ นผูบญชาการทหารบก ้ ั พ.ศ. 2431 ได้รับพระราชทานยศเป็ นนายพลตรี พ.ศ. 2432 โปรดเกล้าฯ ให้ยายจากงานฝ่ ายทหารไปปฏิบติงานทางพลเรื อน ทรงเป็ นผูกากับ กรม ้ ั ้ ธรรมการ พ.ศ. 2433 โปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนขึ้นเป็ นอธิ บดีกรม ศึกษาธิการ
- 8. พ.ศ. 2435- 58 โปรดเกล้าฯ ให้ดารงตาแหน่งเสนาบดี กระทรวงมหาดไทย พ.ศ. 2442 โปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนพระอิสริ ยยศเป็ น "กรมหลวงดารงราชานุภาพ" พ.ศ. 2454 โปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนพระอิสริ ยยศ เป็ น "กรมพระดารงราชานุภาพ" พ.ศ. 2458 ดารงตาแหน่งนายกหอพระสมุดสาหรับ พระนคร พ.ศ. 2466 ดารงตาแหน่งเสนาบดีกระทรวงมุรธาธร และเป็ นนายพลเอก พ.ศ. 2468 ดารงตาแหน่งอภิรัฐมนตรี พ.ศ. 2469 ดารงตาแหน่งนายก ราชบัณฑิตยสภา พ.ศ. 2472 โปรดเกล้าฯ ให้เลื่อน พระอิสริ ยยศเป็ น "สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอฯ กรมพระยาดารงรา พระอิสริยยศ พ.ศ. 2405 พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร พ.ศ. 2411 พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร พ.ศ. 2429 พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นดารงราชานุภาพ (ทรงศักดินา 15000)[3] o เจ้ากรม - หมื่นดารงราชานุ ภาพ (ศักดินา 600) o ปลัดกรม - หมื่นปราบบรพล (ศักดินา 400) o สมุห์บาญชี - หมื่นสกลคณารักษ์ (ศักดินา 300) พ.ศ. 2442 พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงดารงราชานุภาพ (ทรงศักดินา 15000) o เจ้ากรม - หลวงดารงราชานุ ภาพ (ศักดินา 600) o ปลัดกรม - ขุนปราบบรพล (ศักดินา 400) o สมุห์บาญชี - หมื่นสกลคณารักษ์ (ศักดินา 300) พ.ศ. 2454 พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระดารงราชานุภาพ อิสสริ ยลาภบดินทร์ สยามพิชิตินทรวโร ปการ มโหฬารราชกฤตยานุ สร อาทรประพาสการสวัสดิ์ วรรัตนปั ญญาศึกษาพิเศษ นริ นทราธิเบศ บรมวงศ์อดิศย ศรี รัตนตรัยคุณธาดา อุดมเดชานุภาพบพิตร(ทรงศักดินา 15000) [4] ั o เจ้ากรม - พระดารงราชานุ ภาพ (ศักดินา 800) o ปลัดกรม - หลวงปราบบรพล (ศักดินา 600) o สมุห์บาญชี - ขุนสกลคณารักษ์ (ศักดินา 400) พ.ศ. 2472 สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดารงราชานุภาพ อิสสริ ยลาภบดินทร สยามวิชิติ นทรวโรปการ มโหฬารรัฐประศาสน์ ปิ ยมหาราชนรานุศิษย์ ไพศาลราชกฤตยการี โบราณคดีป วัติศาสตรโกศล คัมภีรพนธ์นิรุกติปฏิภาน ราชบัณฑิตวิธานนิติธรรมสมรรถ ศึกษาภิวธปิ ยวาที ขันติ ั
- 9. สัตยตรี สุจริ ตธาดา วิมลรัตนปัญญาอาชวาศรัย พุทธาทิไตรสรณาทร พิเศษคุณาภรณ์ธรรมิกนาถ บพิตร (ทรงศักดินา 35000) o เจ้ากรม - พระยาดารงราชานุ ภาพ (ศักดินา 1000) o ปลัดกรม - พระปราบบรพล (ศักดินา 800) o สมุห์บาญชี - หลวงสกลคณารักษ์ (ศักดินา 500) พระโอรสและพระธิดา พระองค์ทรงมีพระโอรส-ธิ ดาทั้งหมด 37 องค์ สิ้ นชีพิตกษัยตั้งแต่ทรงพระเยาว์ก่อน 1 ปี 4 องค์ ั เหลือ 33 องค์ หม่ อมเฉื่อยมาภัย กรมพระยาดารงราชานุภาพ กับพระธิ ดา คือหม่อมเจ้าหญิงพูนพิศมัย หม่อมเจ้าหญิงพิไลยเลขา และหม่อม เจ้าหญิงพัฒนายุ พระองค์ทรงมีพระโอรส-ธิ ดากับหม่อมเฉื่ อยทั้งหมด 10 องค์ คือ พันโทหม่อมเจ้าจุลดิศ ดิศกุล (พ.ศ. 2424-2490) เษกสมรสกับ หม่อมแช่ม เปาโรหิ ตย์ o หม่อมราชวงศ์สังขดิศ ดิศกุล หม่อมหลวงปนัดดา ดิศกุล หม่อมเจ้าอิทธิ ดารง ดิศกุล (พ.ศ. 2429-2436) หม่อมเจ้าทรงวุฒิภาพ ดิศกุล (พ.ศ. 2432-2469) เษกสมรสกับ หม่อมราชวงศ์สอิ้ง สนิทวงศ์ และ หม่อมราชวงศ์หญิงสุ ทธิ สอาด สนิทวงศ์ หม่อมเจ้าหญิงแฝด หม่อมเจ้าหญิงแฝด หม่อมเจ้ารัชลาภจิรฐิษ ดิศกุล (พ.ศ. 2436-2443) หม่อมเจ้าหญิงพูนพิศมัย ดิศกุล(พ.ศ. 2438-2533) หม่อมเจ้าหญิงพิไลยเลขา ดิศกุล (พ.ศ. 2440-2528) หม่อมเจ้าบันดาลสวัสดี ดิศกุล (พ.ศ. 2442-2469) เษกสมรสกับ หม่อมเจ้าไตรทิพย์เทพสุ ต เทวกุล หม่อมเจ้าดิศศานุวติ ดิศกุล (พ.ศ. 2445-2510) เษกสมรสกับ หม่อมเจ้าลุอิสาณ์ จักรพันธุ์ ั
- 10. หม่ อมนวม โรจนดิศ พระองค์ทรงมีพระโอรส-ธิ ดากับหม่อมนวมทั้งหมด 5 องค์ คือ หม่อมเจ้าหญิงจงจิตรถนอม ดิศกุล(พ.ศ. 2429-2521) หม่อมเจ้าหญิงพร้อมเพราพรรณ ดิศกุล (พ.ศ. 2431-2467) เษกสมรสกับ กรมหลวงสิ งหวิกรมเกรี ยง ไกร หม่อมเจ้าหญิงสรรพสมบูรณ์ ดิศกุล (พ.ศ. 2436-2463) หม่อมเจ้าหญิงอีก 2 องค์ หม่ อมลาดวน วสั นต์ สิงห์ (2420 - 2511) พระองค์ทรงมีพระโอรส-ธิ ดากับหม่อมลาดวนทั้งหมด 7 องค์ คือ หม่อมเจ้าพัฒนายุคุณวรรณ ดิศกุล (พ.ศ. 2440-2516) หม่อมเจ้าหญิงแฝด (พ.ศ. 2440) หม่อมเจ้าสิ วลีวลาศ ดิศกุล (พ.ศ. 2443-2535) ิ หม่อมเจ้าทักษิณาธร ดิศกุล (พ.ศ. 2446-2515) หม่อมเจ้าพิศิษฐ์ดิศพงษ์ ดิศกุล (พ.ศ. 2448-2509) เษกสมรสกับ หม่อมสวาสดิ์ เกตุทต ั หม่อมเจ้าสุ มณี นงเยาว์ ดิศกุล (พ.ศ. 2451-ปัจจุบน?) เษกสมรสกับ พ.อ.สุ วฒน์ วินิจฉัยกุล ั ั หม่อมเจ้าหญิง สิ้ นชีพพิตกษัยเมื่อวันประสู ติ ั หม่ อมแสง ศตะรัตน์ พระองค์ทรงมีพระโอรส-ธิ ดากับหม่อมแสงทั้งหมด 6 องค์ คือ หม่อมเจ้าหญิงมารยาตรกัญญา ดิศกุล (พ.ศ. 2445-2549) สิ้ นชีพิตกษัย 11 ธันวาคม 2549 ั หม่อมเจ้าหญิงพรพิลาศ ดิศกุล (พ.ศ. 2447-2519) เษกสมรสกับ ชวน บุนนาค หม่อมเจ้าหญิงพวงมาศผกา ดิศกุล (พ.ศ. 2450-2526) หม่อมเจ้าศุกรวรรณดิศ ดิศกุล (พ.ศ. 2452-2519) เษกสมรสกับ หม่อมลดา อินทรกาแหง หม่อมเจ้าหญิงเราหิ ณาวดี ดิศกุล (พ.ศ. 2455-2427) เษกสมรสกับ หม่อมหลวงฉายชื่น กาภู หม่อมเจ้าหญิงกฤษณาพักตรพิมล ดิศกุล (พ.ศ. 2460-ปัจจุบน?) เษกสมรสกับ หม่อมเจ้าประสพสุ ข ั ศุขสวัสดิ์
- 11. หม่ อมเจิม สนธิรัตน์ พระองค์ทรงมีพระโอรส-ธิ ดากับหม่อมเจิมทั้งหมด 8 องค์ คือ หม่อมเจ้าบันลุศิริสาณต์ ดิศกุล (พ.ศ. 2441-2455) หม่อมเจ้าอัปภัศราภา ดิศกุล (พ.ศ. 2446-2524) เษกสมรสกับ หม่อมเจ้าอนันตนรไชย เทวกุล หม่อมเจ้านิพทธ์พนธุ ดิศ ดิศกุล (พ.ศ. 2448-2509) เษกสมรสกับ หม่อมราไพ กันตามระ ั ั หม่อมเจ้ารัชมาลินี ดิศกุล (พ.ศ. 2451-2528) เษกสมรสกับ หม่อมเจ้าธัญญลักษณ์ ศุขสวัสดิ์ หม่อมเจ้าอาชวดิศ ดิศกุล (พ.ศ. 2455-2518) เษกสมรสกับ พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศิริรัตน บุษบง หม่อมเจ้ากุมารี เฉลิมลักษณ์ ดิศกุล (พ.ศ. 2458-2544) เษกสมรสกับ หม่อมเจ้าเพลารถ จิตรพงศ์ หม่อมเจ้าสุ ภทรดิศ ดิศกุล (พ.ศ. 2466-2546) เษกสมรสกับ หม่อมอรพินท์ อินทรทูต ั หม่ อมอบ สุ ขไพบูลย์ พระองค์ทรงมีพระโอรส-ธิ ดากับหม่อมอบเพียงองค์เดียว คือ หม่อมเจ้ากาฬวรรณดิศ ดิศกุล (พ.ศ. 2453-2527) เษกสมรสกับ หม่อมฉวีทิพย์ หงสนันท์ หม่ อมหลวงหญิงใหญ่ อิศรเสนา พระองค์ทรงมีพระโอรส-ธิ ดากับหม่อมหลวงหญิงใหญ่ อิศรเสนา (บุตรี คนโตของหม่อมเทวาธิ ราช (หม่อมราชวงศ์แดง อิศรเสนา))เพียง 2 องค์ คือ หม่อมเจ้าวีรดิศ ดิศกุล (พ.ศ. 2454-2489) หม่อมเจ้าพิริยดิศ ดิศกุล (พ.ศ. 2464-2543) เษกสมรสกับ หม่อมเจ้าหญิงภัทรลดา ฉัตรไชย พระธิดา ใน พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบุรฉัตรไชยากร กรมพระกาแพงเพ็ชรอัครโยธิ น กับ เจ้าหญิง ลดาคา ณ เชียงใหม่
- 12. หม่ อมหยาด กลัมพากร พระองค์ทรงมีพระโอรส-ธิ ดากับหม่อมอบเพียงองค์เดียว คือ หม่อมเจ้ากุมารดิศ ดิศกุล (พ.ศ. 2471-2532) เษกสมรสกับ หม่อมอุบลวรรณ เก่งธัญการ นอกจากนั้นพระองค์ยงทรงมีหม่อมอีก 3 คน คือ หม่อมเป๋ า หม่อมเยื้อน และ หม่อมเพิ่ม ั ราชตระกูล พระราชตระกูลในสามรุ่ นของ สมเด็จพระเจ้ าบรมวงศ์ เธอ พระองค์ เจ้ าดิศวรกุมาร กรมพระยาดารงรา ชานุภาพ พระปัยกาฝ่ ายพระชนก: พระบาทสมเด็จพระพุทธ พระอัยกาฝ่ ายพระ ยอดฟ้ าจุฬาโลก ชนก: พระบาทสมเด็จพระ พุทธเลิศหล้านภาลัย พระปัยยิกาฝ่ ายพระชนก: สมเด็จพระอมริ นทราบรม สมเด็จพระเจ้ าบรม พระชนก: ราชินี วงศ์ เธอ พระองค์ เจ้ าดิ พระบาทสมเด็จพระ ศวรกุมาร ่ ั จอมเกล้าเจ้าอยูหว กรมพระยาดารงรา พระปัยกาฝ่ ายพระชนก: ชานุภาพ พระอัยยิกาฝ่ ายพระ เจ้าขรัวเงิน ชนก: สมเด็จพระศรี สุริเยน พระปัยยิกาฝ่ ายพระชนก: ทราบรมราชินี สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ ากรมพระศรี สุดารักษ์ พระชนนี: พระอัยกาฝ่ าย พระปัยกาฝ่ ายพระชนนี:
- 13. เจ้าจอมมารดาชุ่ม ใน พระชนนี: ไม่ทราบ รัชกาลที่ 4 พระยาอัพภันตริ กามาตย์ พระปัยยิกาฝ่ ายพระชนนี: (ดิศ โรจนดิศ) ไม่ทราบ พระปัยกาฝ่ ายพระชนนี: พระอัยยิกาฝ่ าย ไม่ทราบ พระชนนี: ขรัวยายคล้าย พระปัยยิกาฝ่ ายพระชนนี: ไม่ทราบ
- 14. ผลงานนิพนธ์ สมเด็จพระเจ้ าบรมวงศ์ เธอ กรมพระยาดารงราชานุภาพ ๑. พงศวดาร ๑๓๔ เรื่ อง ๒. โคลงกลอน ๙๒ เรื่ อง ๓. ศาสนา ๗๙ เรื่ อง ๔. อธิบายแทรก ๑๙ เรื่ อง ๕. ประวัติ ๑๖๐ เรื่ อง ๖. ตานาน ๑๓๐ เรื่ อง ๗. ในนิตยสารสยามสมาคม ๑๐ เรื่ อง และพระนิพนธ์เรื่ องสุ ดท้ายคือ ลักษณะเรี ยกพระเจ้า แผ่นดินซึ่ งทรงร่ างไว้ดวยดินสอค้างไว้ก่อนสิ้ นพระชนเพียง ๑ เดือน ปั จจุบนเก็บไว้ในหอสมุดดารงราชานุ ้ ั ภาพ
- 15. เอกสารอ้างอิง พูนพิศมัย ดิศกุล. “ชีวตและงานของสมเด็จฯกรมพระยาดารงราชานุภาพ,”กรมพระยาดารงราชานุภาพ.14 ิ มกราคม 2550 . <http://www.lib.ru.ac.th/journal/damrong.html> 19 กรกฎาคม 2554. ทักษิณ ณ ตะกัวทุ่ง. “พระบิดาองค์บิดาและพระมารดาของไทย,”กรมพระยาดารงราชานุภาพ.19 กุมภาพันธ์ ่ 2552.<http://www.prince-damrong.moi.go.th > 19 กรกฎาคม 2554.