ü쳾Ա
- 1. TÜRKMENLER (XIX YÜZYIL) Eziz Golliyev Kemal Babayev
- 2. • Oğuzlar, 24 boydan oluşan ve 8. yüzyılda Oğuz Yabgu devletini kuran bir Türk kavmidir.
- 3. • Selçuklu ve Osmanlı İmparatorluklarını kurarak cihan tarihinde pek mühim bir rol oynamışlardır.
- 4. • Moğol istilasından sonra kavmi varlığını, tarihi hatıralarını ve harsını korumak bakımından Türk alemini temsil eden biricik kavim olma vasfını taşımaktadır.
- 5. • XI. Yüzyılda İslami kabul etmelerinden itibaren Türkmen adı verilmiştir. Türk-iman, yani iman eden Türk manasına gelmektedir. • Oğuz sözü, destanlar ile hatıraları yaşatılan atalarının adı olarak ü쳾Ա arasında yaşamaktadır. • Hazar ötesi ü쳾Աi, XI. asrın ortalarında Selçuk ailesi önderliğindeki Oğuzların Batı’ya kaymalarından sonra, Salurlar başta olmak üzere geride bıraktığı boylardan ibarettir.
- 6. Hazar ötesi ü쳾Աi, Mangışlak Harezm Maveraünnehir Horasan ..başlıca yerleşim yerleri olmak üzere varlıklarını devam ettirmişlerdir.
- 7. • Ali-İli • Ata • Çavdır • Er-Sarı • Göklen • Sakar • Sarık • Salır • Teke • Yemreli • Yomud
- 8. • Maveraünnehir ve Horasan bölgelerinde kalan ü쳾Ա, diğer komşuları ile birlikte önce Moğol ve sonrada Timurlular hakimiyetinde yaşantılarını devam ettirdiler. • Horasandaki ü쳾Ա, sırası ile Safevi, Afşar ve Kacar Hanedanlıklarının hakimiyetinde yaşadılar. • Harezm ve Maveraün-nehirdeki ü쳾Ա, Türkmen-Özbek koalisyonunun ayakta tuttuğu Hıva Hanlığının ve Buhara emirliğinin bir parçası oldular.
- 9. • Mangışlak bölgesindeki ü쳾Ա, o havalinin askeri istila yolları üzeri olmamasından istifade ederek, XVII. asrın ortalarına kadar rahat ve müstakil bir hayat yaşadılar. • XVII. Asırda Uzboy nehrinin kuruması ile birlikte, ü쳾Ա yeni yurt arayışına girerek göç etmeye başladılar.
- 11. • XVII. asırda Mangışlakda yaşayan Türkmen boylarının en büyüğü Oğuzların Salur boyundan gelen Teke ü쳾Աi idi. • XVIII. Asrın başlarına doğru, Keymir Serdar idaresindeki Teke ü쳾Աi, Safevî Devletinin zayıflamasından istifade ederek güneye doğru, Köpet-Dağ bölgesine doğru göç etmeye başladılar.
- 13. • Bölge, Tuğrul ve Çağrı kardeşler önderliğindeki ü쳾Աin Horasandaki ilk yurdu idi, tarım hayvancılık ve avlanma için çok uygundu. • Safevî devletini yıkıp kendi hanedanını kuran Avşar Türkmen'i Nadir Kulu Han da Türkmen yayılmasını önleyemez ve iyi ilişkiler Nadir Şah ölene kadar devam eder. • Nadir Şah dan sonra hem Avşar hem de Gacar hanedanlıkları ile sorunlar baş göstererek gerilim daha da artar.
- 14. • Gacarların ve Hivelilerin baskı ve hücumlarına maruz kalan ü쳾Ա, 1835 yılından itibaren Merv bölgesine doğru yayılmaya başladılar. • Oraz Han önderliğinde Heri-Rud nehri kenarında Tecend kalesini inşa ederek tam bir genişleme siyasetine başladılar. • Bu hareket ile birlikte, 1845 de Gacarların ve bir müddet sonrada Hivelilerin ani hücumlarına maruz kaldılar.
- 15. Hive Hanlığı ile Savaş 1855 • Ebu’l Gazi Muhammed Emin Bahadır Hanın 1846 da Hivede iktidara gelmesi ile birlikte hücumlar daha da artar. • Oraz Han yaşlanmıştır ve 1853 de Gowşud Han Sarahs Teke ü쳾Աinin hanı seçilmiştir. • 1854 sonunda, Muhammed Emin Han 40000 kişilik ordusu ile Merv ve Sarahsa doğru yola çıkar.
- 17. • Mart 1855 de Sarahsda savaş başlar. Siyasi deha Gowşud Han, Hive ordusundaki Yomud Türkmen'i komutanlara mektup yazarak kendileri ile savaşa girmemelerini ve Muhammed Eminin haddini de kendilerinin bildireceğini ifade eder. • Muhammed Emine öfkeli olan Yomud ü쳾Աi, kardeşlik duyguları ağır basarak savaşa girmezler. • Hiveliler bozguna uğratılır ve Muhammed Emin ve yaverleri Kanlıtepe muharebesinde öldürülür.
- 18. • Savaş sonrası binlerce esir ve ganimet elde edilmiş ve Merve doğru genişlemişlerdir. • Muhammed Emin Hanın halefi Abdullah Han yine bir Hive ordusu ile ü쳾Ա üzerine hücum etmiş ise de onunda akıbeti selefininki den farklı olmamıştır. • Bundan sonra Hive hanları hücum etmeye cesaret gösterememiş ve Merv tamamen ü쳾Աin kontrolüne geçmiştir.
- 19. Kara-Kale Savaşı 1858 • Gacar şahı Nasıreddin Şah, Türkmenistan üzerinde hak iddia etmeye başladı ve ü쳾Ա üzerinde hakimiyetini kurarak vergiye bağlamak istiyordu. • Esterabad valisi Cafer Kulu Han, 1856 yılı kurban bayramında, çok sinsi bir planla Ahaldaki Teke ü쳾Աin üzerine ansızın saldırdı. • ü쳾Աe, ufak bir zayiat vererek ve yüzlerce kişiyi esir alarak Tahrana götürdü. Bunun üzerine civardaki Gacar yerleşim yerleri çapulcu süvariler tarafından talan edildi.
- 21. • 1857 de, barış için Meşhede davet edilen 80 kişilik Türkmen heyeti yine hain bir planla Gacarların Horasan valisi tarafından tutuklandı. • 1858 de, Nasıreddin Şah daha önce ü쳾Աe saldırarak takdir toplayan Esterabad valisi Cafer Kulu Hanı, Kara-Kale ve Ahal a saldırması ve Gacar Hanedanlığının kontrolü altına alması için ordunun başına getirdi. • Cafer Kulu Han 1858 yılı başında Kara-Kale deki Göklen ü쳾Աi üzerine saldırmak için harekete geçti.
- 22. Esterabad
- 23. • Bunun üzerine, Kara-Kale deki Göklen ü쳾Աi, Batıdaki Yomud ü쳾Աinden ve Ahaldaki Teke ü쳾Աinden yardım istedi.
- 24. • Haber alınır alınmaz, Ahaldan, Nurverdi Han komutasındaki 12000 atlı ve Batıdan, Mahmud İşan komutasında 8000 atlı yardıma geldi. • Boncuktepe deki savaşda, şahın ordusu yenilgiye uğratıldı ve Cafer Kulu Han zor bela kaçabildi ve zehir içerek intihar etdi.
- 25. Merv Savaşı 1860 • Gacarlar, kaybettikleri toprakları geri almak için, Merve saldırmak üzere hazırlıklara başladılar. • 1859 sonunda 60000 kişilik ordu topladılar ve orduya Nasıreddin şah komuta edecekken son anda vaz geçerek, yerine Hamza Mürzeyi tayin etdi. • Hamza Mürze, 1860 senesinde Tehrandan Merve doğru harekete geçti.
- 27. • Gowşud Han idaresindeki Merv ü쳾Աi düşman yaklaşınca, zaman kazanmak için çöle çekildiler. Düşman yollarına da su vererek bataklık olmasını sağladılar. • Gacar ordusu bataklıkları zor bela geçerek Merve ulaşınca, Merv i terk edilmiş halde buldular ve ü쳾Աin peşinden gitmeyi düşünseler de, erzak sıkıntısı ve yorgunluk dan dolayı vazgeçtiler. • Bunu öğrenen ü쳾Ա, gece yarısı düşman üzerine baskın yaparak düşmanı amansız yakaladı.
- 28. • Dört yandan yapılan saldırı ile düşman kaçmaya zorlandı ve anca atlı birliklerinin bir kısmı kaçabildi. Yayalar esir alındı ve Hamza Mirzanın kaçması engellenemedi. • ü쳾Ա, kaçmakta olan düşman atlı birliklerini Horasandan çıkana kadar kovaladı. • Zafer üzerine, Horasandaki bütün köyler yağmalanıp talan edildi ve alınan esirler köle olarak satılmak üzere Hive ve Buhara daki köle pazarlarına gönderildi.
- 35. Türkmenistan Hanlığı 1860 • Zaferden sonra, Ahaldaki Teke ,Sarahsdaki Salır ve Pendideki Sarık ü쳾Աinin önderleri Merve davet edilerek büyük kurultay yapıldı ve Gowşud Han halkının istiklalini ilan etti. • Bundan sonra, müstakil bir hayata geçmeye başladılar ve Gowşud Han halkının refahı için çalışmalara başladı Kurduğu barajlar ve açtırdığı kanallarla Türkmen topraklarını mümbit bir hale getirdi.
- 37. Rus İstilasına karşı ü쳾Ա • Ruslar, 1859 da Hazarın doğu sahilindeki Balkan körfezinde kale(ticari üs) kurarak batı Türkmenistan'a adım atmışlardır. • Türkmen kuvvetleri doğuda Hive ve Gacar hücumlarını önlemeyi çalıştıkları için Ruslara karşı gerekli mukavemeti gösterememişlerdir. • 1869,Rusların Buhara'ya saldırması üzerine Buhara Emirine yardım gönderirler. • Nurverdi Han ve Muhammed Rahim Han, Rus ilerleyişine karşı birlikte hareket etmeyi kararlaştırırlar.
- 38. • Haziran 1879 da, General Lazaryev komutasındaki Rus kuvvetleri Kızıl Su dan başlayarak Türkmenistan'ın içlerine doğru hareket ederek istilaya başlarlar. • Batı Türkistan'ı idare etmekte olan Nurverdi Han ile Tıkma Serdar kumandasındaki bir kısım Türkmen kuvvetleri Rusları buralardan atmak için yaptıkları hücumlarda, Rusların teknik ve ateş gücü üstünlüğünden bir netice alamazlar. • General Lazaryev yolda ölür ve sonra yerine Hazar ötesi Valiliğine General Lomakin getirilir ve 31 Ağustosta Göktepe ye yaklaşır.
- 39. • 9 Eylül 1879, Ruslar topçu ateşiyle hücuma başlar. Nihayet durumu kendileri için müsait gören General Lomakin umumi bir taarruz emri verir ve ü쳾Ա Ruslarla amansız bir mücadeleye başlar. Savaş birden bire Rusların aleyhine döner. • Kaçmakta olan düşmanı askerlerinin başında kovalayan Berdi Murad Hanın atılan bir top mermisi ile paramparça olması tam bir Türkmen zaferine mani olur. • O geceyi büyük bir korku içinde geçiren Ruslar ertesi sabah tam bir bozgun halinde çekilmeye başlarlar ve istila ettikleri toprakları terk ederek Hazar kıyılarına kadar çekilirler.
- 40. • ü쳾Ա o kadar çok zayiat vermişlerdir ki Ruslar bu bozgun hallerinden dahi istifade edememişleridir. • Göktepe'deki bu Türkmen başarısı Rusların o ana kadar Orta Asya'daki yenilmezlik vasıflarını yıkmıştır. • Gerek Rusya'da ve gerek Avrupa başkentlerinde bu olay tam bir Rus yenilgisi olarak kabul edildi, İstanbul'daki Tercümanı-Hakikat gazetesi Türkmen zaferini kutlayan yazılar yazmıştır. • 1877-78 Rus-Türk Harbinde Osman Paşaya karşı Plevne'de savaşmış olan ve o zaman için Rusya'nın en büyük komutanlarından biri olarak addedilen General Skobelev komutan tayin edilir.
- 41. • Ruslar şu iki sebepten dolayı Türkmenistan'ın istilasını zaruri görüyorlardı. 1.Müstakil bir Türkmenistan'ın varlığı Orta Asya Hanlıklarının istiklal arzularını kamçılayan bir unsurdu. 2.Kafkasları Hazar üstünde Orta Asya'ya bağlayan ticari ve stratejik yollar Türkmen topraklarından geçmekteydi. • Nisan 1880 de, General Skobelev Hazarı geçerek Türkmen topraklarına girdi. • 24 Ocak 1881, Rus ordusu Skobelev emri ile genel taarruza geçer ve 25 Ocak da Kale düşer ve 28000 masumu katlederler.
- 42. • Ocak 1884, Mervdeki Meclisden sonra istmeyerek de olsa Rus hakimiyetine girmeyi kabul ederler. • Böylelikle, Türkmenistan Hanlığının tamamı Zakaspiysakaya Oblast Çarlık Rusyaya bağlanır.