ݺߣ

ݺߣShare a Scribd company logo
Заах анги: 10а анги
 Д.Пүрэвдорж " ................. ......................." 
 Ханат цагаан гэрийн од хийморийн тоонон дээр 
Хасаг халуун тулганы омог дєрвєн тотгон дээр 
Хан Алтай аавын онгон тэргvvн оргил дээр 
Хатан Сэлэнгэ ээжийн одод орчих мандал дээр 
............ . ................ чамайг 
..................... бичнэ би 
Ганган улаан тэмээний зогдор дэвсэх тэшил дээр 
Гантай мєнгєн хэтний зоолог тээх тээгэн дээр 
Галбын халуун говийн хулан ангах ээрэм дээр 
Гантиг чулуун хясааны янгир халих элгэн дээр 
............ . ................ чамайг 
..................... бичнэ би 
Хvж дурдан бvсний ташаа дарах нугалаан дээр 
Хvрэл манан хєєргєний даалин дарах наргиан дээр 
Хvйсийн шvvдэр буусан уулын гацаа бууцан дээр 
Хvннv дээдсийн тамгалсан улбаа гархин буурин дээр 
............ . ................ чамайг 
..................... бичнэ би шүлгийг гүйцээнэ үү.
Тусгаар тогтнол түүний 
гол шалгуур үзүүлэлтүүдийг 
тодорхойлон, түүхэн 
замналыг нь гаргаж өөрийн 
үзэл бодлоо илэрхийлэх 
чадварыг нь нэмэгдүүлнэ.
 Тусгаар тогтнол хэмээх ойлголтыг 
тодорхойлох, 
Тусгаар тогтнолын гол шалгуур 
үзүүлэлтийг нэрлэх, 
Тусгаар тогтнолын түүхэн замналыг 
тайлбарлах 
Монгол улсын тусгаар тогтнолын 
тухай өөрийн үзэл бодлоо 
илэрхийлэх
Тусгаар тогтнол 
гэдэг бол энгийнээр 
аливаа улс үндэстэн 
хэнээс ч, юунаас ч бүх 
талаар бие даан, хараат 
бусаар оршин тогтнож, аж 
төрөх явдал юм.
 1933 онд баталсан “Улсуудын эрх, үүргийн 
тухай Монтевидеогийн конвенц”-ийн 1-р зүйлд: 
 Байнгын хүн ам 
 Тухайлан заагласан нутаг дэвсгэр 
 Төр засаг 
 Бусад улсуудтай харилцаанд орох чадамж 
3-р зүйлд: бусад улсуудаар хүлээн зөвшөөгдсөн 
байх 
Харин Европын хамтын нийгэмлэгээс 
гаргасан “тухайн этгээд тусгаар тогтносон улс 
болохыг тодорхойлох болзол” гэх баримт 
бичигт: дээрх зүйлийг дурьдаад тусгаар 
тогтнох үндсэн шалгуур нь хүлээн 
зөвшөөрөгдсөн байдал биш харин бүрэн эрх юм. 
Гэж заажээ тэгвэл монголчууд эдгээр 
шалгуурыг хэрхэн хангасан байсан бэ?
№ Тусгаар тогтнолын шалгуур үзүүлэлт Тухайн шалгуурыг хангасан эсэхийг 
тайлбарлах 
1 
2 
3 
4
 Тухайн улс төрийн бүрэн эрхтэй байна 
 Өөрийн гэсэн газар нутаг хил, хязгаарын 
халдашгүй дархан байдалтай байна. 
 Тухайн улс өөрийн иргэний харьяалалтай, 
иргэнийхээ бүрэн эрхийг хамгаалах улс төр, 
эдийн засгийн болон хууль эрх зүйн 
баталгаатай байна. 
 Өөрийн гэсэн үндэсний хэл бичиг, төрт ёс, 
түүх соёлтой байна. 
 Улсынхаа тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт 
байдлыг бэлгэдэн илэрхийлсэн төрийн 
сүлд, туг, далбаа, тамга, дуулалтай байна
№ Бэлгэдлүүд: Тайлбар: 
1 
2 
3 
4
тусгаар тогтнол түүний түүхэн замнал
тусгаар тогтнол түүний түүхэн замнал
тусгаар тогтнол түүний түүхэн замнал
тусгаар тогтнол түүний түүхэн замнал
тусгаар тогтнол түүний түүхэн замнал
тусгаар тогтнол түүний түүхэн замнал
Наймдугаар Жибзундамба Хутагт 
ХХ зууны эхээр Манж Чин улсын хүч бууран хэзээ мөдгүй унах нь илэрхий болсон мөн 
манжийн колоничлол улам бүр ширүүсч монгол үндэстнийг шууд устгах бодлого явуулж 
эхэлсэн тул Богд Гэгээн болон Монголын ноёд Манжийн засаглалыг халахаар бэлдэж эхэлсэн 
бөгөөд 1911 оны 12 сарын 29-нд Богд Хаант Монгол Улсыг байгуулан Манжаас бүрэн 
тусгаарлажээ зогсоон бусад монголчуудаа нэгтгэж чадаагүй байна. 
Богд хаант Монгол Улсын албан ёсны нэр нь "Олноо Өргөгдсөн Монгол Улс", 
"Монгол Улс" юм. Олноо Өргөгдсөн Монгол Улс гэсэн нэр нь буриад, халх, ойрад, өвөрмонгол 
гээд бүх монголчуудын хамтын дэмжлэгээр байгуулагдсан, бүх монголчуудыг захирах улс гэсэн 
утгатай тул Орос улс энэ нэрийг эрс эсэргүүцэж байжээ. Америк, Европ тивийн улсууд Монгол 
улс байгуулагдсаныг хүлээн зөвшөөрөхгүй байсан бөгөөд илүү олон хүнтэй Хятадыг дэмжвэл 
ашигтай гэж үзэж байв. Иймээс ч Англи улс Монгол хэрвээ тусгаар тогтновол Төв Азийнхан 
монголчуудын жишгээр тэр чигтээ бослого гарган салан тусгаарлаж, дэлхийн колоний 
дэглэмийг нураах аюултай тул монголчуудын тусгаар тогтнолыг устгах, бүх монгол угсаатны 
нэгдсэн улс байгуулагдахыг эсэргүүцэн хориглохыг Оросод зөвлөжээ. Оросын гадаад 
харилцааны сайд Сазанов Монголын талаарх бодлогоо "Өөрийн улсын хил дээр цэргийн 
хувьд хүчирхэг улсыг батжуулан бэхжүүлэхгүй байх" гэж томъёолсон байдаг. 
1915 оны Хиагтын гэрээгээр Хаант Орос ба Хятадын шахалтаар Монгол улсыг 
Хятадын бүрэлдэхүүн дэх автономит (өөртөө засах эрхт) улс болголоо. 1919 онд Хятадын 
цэргийн эрхтэн Ар Монголын нийслэл Өргөөг эзэлж, өөртөө засах эрхийг устгав. Энэ хүнд 
нөхцөлд Монголын хувьсгалчид Оросын улаан армийн дэмжлэгтэйгээр 1921 онд эх орноо 
гадаадын дарангуйллаас чөлөөлж, тусгаар тогтнолоо сэргээн зарлажээ. Үүний дараа 1924 оны 
11 сарын 26-нд анхны Үндсэн хуулиа баталж хаант засгийг халан бүгд найрамдах улс болжээ. 
Монголын тусгаар тогтнол хэд хэдэн удаагийн шалгуурыг туулсан юм. 
Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа Монгол улсын тусгаар тогтнолыг ЗХУ, БНХАУ-ууд 
албан ёсоор хүлээн зөвшөөрч Монгол улсын тусгаар тогтнол олон улсын хэмжээнд бүрэн 
баталгаажжээ.
тусгаар тогтнол түүний түүхэн замнал

More Related Content

What's hot (20)

10 анги нийгмийн тухай мэдлэг
10 анги   нийгмийн тухай мэдлэг 10 анги   нийгмийн тухай мэдлэг
10 анги нийгмийн тухай мэдлэг
Sunjee Sunje
эрик эриксон
эрик эриксонэрик эриксон
эрик эриксон
Zaya G
социологийн судалгааны үндсэн аргууд
социологийн судалгааны үндсэн аргуудсоциологийн судалгааны үндсэн аргууд
социологийн судалгааны үндсэн аргууд
Nandia Nandia Ganbold
төрийн засаглал
төрийн  засаглалтөрийн  засаглал
төрийн засаглал
Dalai Villainwockee
ардчиллын хэлбэр ба онолууд
ардчиллын хэлбэр ба онолуудардчиллын хэлбэр ба онолууд
ардчиллын хэлбэр ба онолууд
Nergui Oyunchinmeg
1990 оны Ардчилсан хувьсгал
1990 оны Ардчилсан хувьсгал1990 оны Ардчилсан хувьсгал
1990 оны Ардчилсан хувьсгал
П. Эрдэнэсайхан
Чингис хааны монголын түүхэнд гүйцэтгэсэн үүрэг
Чингис хааны монголын түүхэнд гүйцэтгэсэн үүрэгЧингис хааны монголын түүхэнд гүйцэтгэсэн үүрэг
Чингис хааны монголын түүхэнд гүйцэтгэсэн үүрэг
gbd01
Багшийн эрх үүрэг
Багшийн эрх үүрэгБагшийн эрх үүрэг
Багшийн эрх үүрэг
Guntulga
1921 оны үндэсний ардчилсан хувьсал
1921 оны үндэсний ардчилсан хувьсал1921 оны үндэсний ардчилсан хувьсал
1921 оны үндэсний ардчилсан хувьсал
Erdenezul Bazarragchaa
Шударга ёсонд хэрхэн суралцах вэ?
Шударга ёсонд хэрхэн суралцах вэ?Шударга ёсонд хэрхэн суралцах вэ?
Шударга ёсонд хэрхэн суралцах вэ?
Mr Nyak
МОНГОЛын мал аж ахуйн түүхэн хөгжил.
МОНГОЛын мал аж ахуйн түүхэн хөгжил.МОНГОЛын мал аж ахуйн түүхэн хөгжил.
МОНГОЛын мал аж ахуйн түүхэн хөгжил.
Kun Martice
11a 1хүний үүсэл гарал ба хөгжил
11a   1хүний үүсэл гарал ба хөгжил11a   1хүний үүсэл гарал ба хөгжил
11a 1хүний үүсэл гарал ба хөгжил
tungalag
юань гүрэн
юань гүрэнюань гүрэн
юань гүрэн
Batsaikhan Enkhzul
SSHS12
SSHS12SSHS12
SSHS12
E-Gazarchin Online University
Интерактив гэж юу вэ?
Интерактив гэж юу вэ? Интерактив гэж юу вэ?
Интерактив гэж юу вэ?
Khulan Jugder
10 анги нийгмийн тухай мэдлэг
10 анги   нийгмийн тухай мэдлэг 10 анги   нийгмийн тухай мэдлэг
10 анги нийгмийн тухай мэдлэг
Sunjee Sunje
эрик эриксон
эрик эриксонэрик эриксон
эрик эриксон
Zaya G
социологийн судалгааны үндсэн аргууд
социологийн судалгааны үндсэн аргуудсоциологийн судалгааны үндсэн аргууд
социологийн судалгааны үндсэн аргууд
Nandia Nandia Ganbold
ардчиллын хэлбэр ба онолууд
ардчиллын хэлбэр ба онолуудардчиллын хэлбэр ба онолууд
ардчиллын хэлбэр ба онолууд
Nergui Oyunchinmeg
Чингис хааны монголын түүхэнд гүйцэтгэсэн үүрэг
Чингис хааны монголын түүхэнд гүйцэтгэсэн үүрэгЧингис хааны монголын түүхэнд гүйцэтгэсэн үүрэг
Чингис хааны монголын түүхэнд гүйцэтгэсэн үүрэг
gbd01
Багшийн эрх үүрэг
Багшийн эрх үүрэгБагшийн эрх үүрэг
Багшийн эрх үүрэг
Guntulga
1921 оны үндэсний ардчилсан хувьсал
1921 оны үндэсний ардчилсан хувьсал1921 оны үндэсний ардчилсан хувьсал
1921 оны үндэсний ардчилсан хувьсал
Erdenezul Bazarragchaa
Шударга ёсонд хэрхэн суралцах вэ?
Шударга ёсонд хэрхэн суралцах вэ?Шударга ёсонд хэрхэн суралцах вэ?
Шударга ёсонд хэрхэн суралцах вэ?
Mr Nyak
МОНГОЛын мал аж ахуйн түүхэн хөгжил.
МОНГОЛын мал аж ахуйн түүхэн хөгжил.МОНГОЛын мал аж ахуйн түүхэн хөгжил.
МОНГОЛын мал аж ахуйн түүхэн хөгжил.
Kun Martice
11a 1хүний үүсэл гарал ба хөгжил
11a   1хүний үүсэл гарал ба хөгжил11a   1хүний үүсэл гарал ба хөгжил
11a 1хүний үүсэл гарал ба хөгжил
tungalag
Интерактив гэж юу вэ?
Интерактив гэж юу вэ? Интерактив гэж юу вэ?
Интерактив гэж юу вэ?
Khulan Jugder

Similar to тусгаар тогтнол түүний түүхэн замнал (20)

Монголчуудын 1911 оны хувьсгалын ялалт, ач холбогдол
Монголчуудын 1911 оны хувьсгалын ялалт, ач холбогдолМонголчуудын 1911 оны хувьсгалын ялалт, ач холбогдол
Монголчуудын 1911 оны хувьсгалын ялалт, ач холбогдол
П. Эрдэнэсайхан
Mongolin shine nen shine uein tuuh.lekts
Mongolin shine nen shine uein tuuh.lektsMongolin shine nen shine uein tuuh.lekts
Mongolin shine nen shine uein tuuh.lekts
tulgaa14
Hicheel tusgaar togtnol
Hicheel tusgaar togtnolHicheel tusgaar togtnol
Hicheel tusgaar togtnol
Urnaa_o_o
хиагтын гурван улсын гэрээ.Docx
хиагтын гурван улсын гэрээ.Docxхиагтын гурван улсын гэрээ.Docx
хиагтын гурван улсын гэрээ.Docx
Otgon-Erdene Bazarkhand
ҮНДЭСНИЙ ЭРХ ЧӨЛӨӨНИЙ ХУВЬСГАЛ
ҮНДЭСНИЙ ЭРХ ЧӨЛӨӨНИЙ ХУВЬСГАЛҮНДЭСНИЙ ЭРХ ЧӨЛӨӨНИЙ ХУВЬСГАЛ
ҮНДЭСНИЙ ЭРХ ЧӨЛӨӨНИЙ ХУВЬСГАЛ
П. Эрдэнэсайхан
Олноо Өргөгдсөн Монгол улс
Олноо Өргөгдсөн Монгол улсОлноо Өргөгдсөн Монгол улс
Олноо Өргөгдсөн Монгол улс
П. Эрдэнэсайхан
Mongol uls
Mongol ulsMongol uls
Mongol uls
Nomin Nomiko
Undesnii erh choloonii huvisgal
Undesnii erh choloonii huvisgalUndesnii erh choloonii huvisgal
Undesnii erh choloonii huvisgal
П. Эрдэнэсайхан
Olnoo orgogdson Mongol uls
Olnoo orgogdson Mongol uls Olnoo orgogdson Mongol uls
Olnoo orgogdson Mongol uls
П. Эрдэнэсайхан
Тусгаар тогтнол тэмцэл
Тусгаар тогтнол тэмцэлТусгаар тогтнол тэмцэл
Тусгаар тогтнол тэмцэл
gbd01
20 r zuun
20 r zuun20 r zuun
20 r zuun
Enkh Tseba
4 Монгол улсын түүх
4 Монгол улсын түүх4 Монгол улсын түүх
4 Монгол улсын түүх
Хотгойд Шанж Болдбаатар Ууганбаяр
үндсэн 9 р ангийн хичээл
үндсэн 9 р ангийн хичээлүндсэн 9 р ангийн хичээл
үндсэн 9 р ангийн хичээл
Amgalan Enhchimeg
Монголчуудын 1911 оны хувьсгалын ялалт, ач холбогдол
Монголчуудын 1911 оны хувьсгалын ялалт, ач холбогдолМонголчуудын 1911 оны хувьсгалын ялалт, ач холбогдол
Монголчуудын 1911 оны хувьсгалын ялалт, ач холбогдол
П. Эрдэнэсайхан
Mongolin shine nen shine uein tuuh.lekts
Mongolin shine nen shine uein tuuh.lektsMongolin shine nen shine uein tuuh.lekts
Mongolin shine nen shine uein tuuh.lekts
tulgaa14
Hicheel tusgaar togtnol
Hicheel tusgaar togtnolHicheel tusgaar togtnol
Hicheel tusgaar togtnol
Urnaa_o_o
хиагтын гурван улсын гэрээ.Docx
хиагтын гурван улсын гэрээ.Docxхиагтын гурван улсын гэрээ.Docx
хиагтын гурван улсын гэрээ.Docx
Otgon-Erdene Bazarkhand
ҮНДЭСНИЙ ЭРХ ЧӨЛӨӨНИЙ ХУВЬСГАЛ
ҮНДЭСНИЙ ЭРХ ЧӨЛӨӨНИЙ ХУВЬСГАЛҮНДЭСНИЙ ЭРХ ЧӨЛӨӨНИЙ ХУВЬСГАЛ
ҮНДЭСНИЙ ЭРХ ЧӨЛӨӨНИЙ ХУВЬСГАЛ
П. Эрдэнэсайхан
Тусгаар тогтнол тэмцэл
Тусгаар тогтнол тэмцэлТусгаар тогтнол тэмцэл
Тусгаар тогтнол тэмцэл
gbd01
үндсэн 9 р ангийн хичээл
үндсэн 9 р ангийн хичээлүндсэн 9 р ангийн хичээл
үндсэн 9 р ангийн хичээл
Amgalan Enhchimeg

тусгаар тогтнол түүний түүхэн замнал

  • 2.  Д.Пүрэвдорж " ................. ......................."  Ханат цагаан гэрийн од хийморийн тоонон дээр Хасаг халуун тулганы омог дєрвєн тотгон дээр Хан Алтай аавын онгон тэргvvн оргил дээр Хатан Сэлэнгэ ээжийн одод орчих мандал дээр ............ . ................ чамайг ..................... бичнэ би Ганган улаан тэмээний зогдор дэвсэх тэшил дээр Гантай мєнгєн хэтний зоолог тээх тээгэн дээр Галбын халуун говийн хулан ангах ээрэм дээр Гантиг чулуун хясааны янгир халих элгэн дээр ............ . ................ чамайг ..................... бичнэ би Хvж дурдан бvсний ташаа дарах нугалаан дээр Хvрэл манан хєєргєний даалин дарах наргиан дээр Хvйсийн шvvдэр буусан уулын гацаа бууцан дээр Хvннv дээдсийн тамгалсан улбаа гархин буурин дээр ............ . ................ чамайг ..................... бичнэ би шүлгийг гүйцээнэ үү.
  • 3. Тусгаар тогтнол түүний гол шалгуур үзүүлэлтүүдийг тодорхойлон, түүхэн замналыг нь гаргаж өөрийн үзэл бодлоо илэрхийлэх чадварыг нь нэмэгдүүлнэ.
  • 4.  Тусгаар тогтнол хэмээх ойлголтыг тодорхойлох, Тусгаар тогтнолын гол шалгуур үзүүлэлтийг нэрлэх, Тусгаар тогтнолын түүхэн замналыг тайлбарлах Монгол улсын тусгаар тогтнолын тухай өөрийн үзэл бодлоо илэрхийлэх
  • 5. Тусгаар тогтнол гэдэг бол энгийнээр аливаа улс үндэстэн хэнээс ч, юунаас ч бүх талаар бие даан, хараат бусаар оршин тогтнож, аж төрөх явдал юм.
  • 6.  1933 онд баталсан “Улсуудын эрх, үүргийн тухай Монтевидеогийн конвенц”-ийн 1-р зүйлд:  Байнгын хүн ам  Тухайлан заагласан нутаг дэвсгэр  Төр засаг  Бусад улсуудтай харилцаанд орох чадамж 3-р зүйлд: бусад улсуудаар хүлээн зөвшөөгдсөн байх Харин Европын хамтын нийгэмлэгээс гаргасан “тухайн этгээд тусгаар тогтносон улс болохыг тодорхойлох болзол” гэх баримт бичигт: дээрх зүйлийг дурьдаад тусгаар тогтнох үндсэн шалгуур нь хүлээн зөвшөөрөгдсөн байдал биш харин бүрэн эрх юм. Гэж заажээ тэгвэл монголчууд эдгээр шалгуурыг хэрхэн хангасан байсан бэ?
  • 7. № Тусгаар тогтнолын шалгуур үзүүлэлт Тухайн шалгуурыг хангасан эсэхийг тайлбарлах 1 2 3 4
  • 8.  Тухайн улс төрийн бүрэн эрхтэй байна  Өөрийн гэсэн газар нутаг хил, хязгаарын халдашгүй дархан байдалтай байна.  Тухайн улс өөрийн иргэний харьяалалтай, иргэнийхээ бүрэн эрхийг хамгаалах улс төр, эдийн засгийн болон хууль эрх зүйн баталгаатай байна.  Өөрийн гэсэн үндэсний хэл бичиг, төрт ёс, түүх соёлтой байна.  Улсынхаа тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлыг бэлгэдэн илэрхийлсэн төрийн сүлд, туг, далбаа, тамга, дуулалтай байна
  • 16. Наймдугаар Жибзундамба Хутагт ХХ зууны эхээр Манж Чин улсын хүч бууран хэзээ мөдгүй унах нь илэрхий болсон мөн манжийн колоничлол улам бүр ширүүсч монгол үндэстнийг шууд устгах бодлого явуулж эхэлсэн тул Богд Гэгээн болон Монголын ноёд Манжийн засаглалыг халахаар бэлдэж эхэлсэн бөгөөд 1911 оны 12 сарын 29-нд Богд Хаант Монгол Улсыг байгуулан Манжаас бүрэн тусгаарлажээ зогсоон бусад монголчуудаа нэгтгэж чадаагүй байна. Богд хаант Монгол Улсын албан ёсны нэр нь "Олноо Өргөгдсөн Монгол Улс", "Монгол Улс" юм. Олноо Өргөгдсөн Монгол Улс гэсэн нэр нь буриад, халх, ойрад, өвөрмонгол гээд бүх монголчуудын хамтын дэмжлэгээр байгуулагдсан, бүх монголчуудыг захирах улс гэсэн утгатай тул Орос улс энэ нэрийг эрс эсэргүүцэж байжээ. Америк, Европ тивийн улсууд Монгол улс байгуулагдсаныг хүлээн зөвшөөрөхгүй байсан бөгөөд илүү олон хүнтэй Хятадыг дэмжвэл ашигтай гэж үзэж байв. Иймээс ч Англи улс Монгол хэрвээ тусгаар тогтновол Төв Азийнхан монголчуудын жишгээр тэр чигтээ бослого гарган салан тусгаарлаж, дэлхийн колоний дэглэмийг нураах аюултай тул монголчуудын тусгаар тогтнолыг устгах, бүх монгол угсаатны нэгдсэн улс байгуулагдахыг эсэргүүцэн хориглохыг Оросод зөвлөжээ. Оросын гадаад харилцааны сайд Сазанов Монголын талаарх бодлогоо "Өөрийн улсын хил дээр цэргийн хувьд хүчирхэг улсыг батжуулан бэхжүүлэхгүй байх" гэж томъёолсон байдаг. 1915 оны Хиагтын гэрээгээр Хаант Орос ба Хятадын шахалтаар Монгол улсыг Хятадын бүрэлдэхүүн дэх автономит (өөртөө засах эрхт) улс болголоо. 1919 онд Хятадын цэргийн эрхтэн Ар Монголын нийслэл Өргөөг эзэлж, өөртөө засах эрхийг устгав. Энэ хүнд нөхцөлд Монголын хувьсгалчид Оросын улаан армийн дэмжлэгтэйгээр 1921 онд эх орноо гадаадын дарангуйллаас чөлөөлж, тусгаар тогтнолоо сэргээн зарлажээ. Үүний дараа 1924 оны 11 сарын 26-нд анхны Үндсэн хуулиа баталж хаант засгийг халан бүгд найрамдах улс болжээ. Монголын тусгаар тогтнол хэд хэдэн удаагийн шалгуурыг туулсан юм. Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа Монгол улсын тусгаар тогтнолыг ЗХУ, БНХАУ-ууд албан ёсоор хүлээн зөвшөөрч Монгол улсын тусгаар тогтнол олон улсын хэмжээнд бүрэн баталгаажжээ.