3. METERORIZAZIO MEKANIKOA
KARGAKO PRESIOAREN GALERA
Materialak lur azpian daudenean presio handia jasaten
dute, kargako presioa
Goiko material horiek desagertzean
Presioa jeitsi
Harriak pitzatu
4. DILATAZIOA ETA UZKURDURA
Gauez tenperatura baxuak mineralak uzkurtu
Egunez tenperatura altuak mineralak dilatatu
Harriak mineral desberdinez osatuak daudenez, neurri
desberdinean uzkurtu eta dilatatzen dira. Horrek harria
haustea eragiten du
5. GELIBAZIOA EDO GELIFRAKZIOA
Ura harrien pitzaduren artean sartu
Ur hori izoztu
Izotzak likidoak baino bolumen handiagoa du
Presioa eragin
Harria pitzatu
Hartxingadiak
eta harritzak osatu
6. IZAKI BIZIDUNEN EKINTZA
Harrien artean sartzen dira sustraiak
Sustrai hauek handitzean, harria arrakalatzen dute
7. HALOKLASTIA
Urak gatzak izan ditzake disolbatuak
Ura lurruntzean, gatzak harrien artean kristalizatzen dira
Kristalen tamaina handitzean, harriak hautsi egiten dira
Kostaldean eta basamortuetan
8. METEORIZAZIO KIMIKOA
Harriak aldatu eta hautsi egiten dira erreakzio
kimiko baten eraginez
Ura eta bertan disolbaturik dauden substantziek
eragiten dute
Klima bero eta hezeetan gertatzen da batez ere
9. HIDROLISIA
Urak (H2O), OH-
eta H+
ioiak ditu
Ioi horiek erreakzionatu egin dezakete mineralen
kristalekin, hauek hautsiz
Silikatoetan gertatzen da batez ere
10. DISOLUZIOA
Urak zenbait mineral disolba ditzake: halita, silbina,
igeltsua
Harrian kanaltxoak agertzen dira
HALITA
11. HIDRATAZIOA
Mineral batzuen kristal sarean ur molekulak daude
Buztinetan adibidez
Ura dutenean bolumena handitu
Ura ez dutenean bolumena txikitu
ARRISKUTSUA
HORIEN
GAINEAN
ERAIKITZEA
12. KARBONATAZIOA
Kareharria disolbaezina da: CaCO3
Aireko CO2 uretan disolbatzean azido karbonikoa (H2CO3)
sortzen da
Azido horrek kareharriekin erreakzionatu eta bikarbonato
bihurtzen du (HCO3
-
), uretan disolbagarria dena
Paisaia karstikoak eratu (lapiazak adibidez)
13. OXIDAZIOA
Aireko oxigenoak mineralen metalak oxidatu
Batez ere burdina duten harriak
14. IZAKI BIZIDUNEN EKINTZA
Izaki bizidunek askaturiko substantziek harriak
meteorizatu ditzakete
15. Bi osagai mota desberdin ditu:
Osagai ez-organikoak:
Harrietatik datozen osagai mineralak
Ura
Airea
Osagai organikoak:
Izaki bizidunak: animaliak, onddoak, landareak
Izaki bizidunen hondarrak: gorotzak, izaki bizidun hilak. Honek
humusa osatzen du.
2. LURZORUA2. LURZORUA
16. Lurzoruaren profila eratzeko etapak:
Harri ama meteorizatu
Kimikoa zein
mekanikoa
Mineralak askatu
C horizontea eratu
Izaki bizidunak instalatu
Hasieran bakterioak,
likenak
Gero, landareak,
animaliak
Hauek hiltzen joan ahala,
A horizontea osatzen da,
humusa
Lurzoru heldua osatu
Urak A horizontetik
ioiak, gatza eramaten
ditu beherantz
Horrela B horizontea
osatzen da
Lurzoruaren profila
osatu
17. Prozesu edafikoak: lurzoruaren sorreran
eragina duten faktoreak
HARRI AMA MOTA
Harri mota bakoitzak mineral desberdinak ditu
Mineral motak bertan
kokatutko den landaredian
eragina du
Lurzoruaren eratzearen
hasieran du eragina
gehienbat
18. KLIMA
Faktore garrantzitsuena lurzoruaren eraketan
Tenperatura (erreakzioak baldintzatu) eta prezipitazioak
(arrastaka zenbat material eraman) dira faktore nagusiak
Harri ama mota bera Harri ama desberdina
Klima desberdina Klima berdina
Lurzoru desberdina Antzeko lurzorua
19. IZAKI BIZIDUNAK
Meteorizazioa erraztu
Materia organikoa sortu
Landareak garrantzitsuenak: sustraiek higadura ekidin
Onddoak eta bakterioak: materia organikoa deskonposatu
humusa eratzeko
20. TOPOGRAFIA
Malda handia lurzoruari asko kosta eratzea
Higadura handia eta ura filtratzea zaila
Malda txikia lurzoru garatua
Orientazioa ere garrantzitsua: eguzkiak nola jotzen duen
22. DENBORA
Lurzoru bat eratzeko denbora ezinbestekoa da
Klima bero eta hezeetan hamarnaka urte
Klima lehorretan milaka urte
23. Eguzki energiaren mende dago
Eragile zuzenak:
Atmosfera
Hidrosfera
Izaki bizidunak
3. HIGADURA, GARRAIOA ETA3. HIGADURA, GARRAIOA ETA
SEDIMENTAZIOASEDIMENTAZIOA
24. HIGADURA
Meteorizazioak sakabanaturiko materialak mugitzea
Eragile nagusiak: izotza, haizea, ura eta itsasoa
Klimak baldintzatu higadura:
Klima hotzak izotza
Klima epel eta hezeak ura
Klima lehorrak haizea
25. GARRAIOA
Materialak garraiatzea
Materiala nolakoa den eta eragilea zein den hartu
behar da kontuan:
Bost garraio mota:
26. SEDIMETAZIOA
Higatu eta garraiatu diren materialak metatu
Bi modutan gerta daiteke:
Grabitatearen eraginez
Materialek abiadura galtzean gertatzen da
Pisuaren arabera sailkatzen dira
Prezipitazio kimikoz:
Gehiegi asetzean gertatzen da
Jalkitze arroetan geratzen da
27. DIAGENESIA: presio eta tenperatura baxuak
4. HARRI SEDIMENTARIOAK4. HARRI SEDIMENTARIOAK
ERATZEAERATZEA