Foruak eta liberalismoaren ezarpena Euskal Herrian,1833-1876
Download as ppt, pdf1 like886 views
Batxileeko ikasleek egindakoa.
Foruak eta liberalismoaren ezarpena Euskal Herrian,1833-1876
- 1. FORUAK ETAFORUAK ETA LIBERALISMOA EUSKALLIBERALISMOA EUSKAL HERRIAN 1833-74HERRIAN 1833-74 油油 AINARA UNZAGA 2AAINARA UNZAGA 2A Historia liburutik, Ibaizabal arg.Historia liburutik, Ibaizabal arg.
- 2. 6. GAIA: Estatu6. GAIA: Estatu liberalaren irudiakliberalaren irudiak Haizea SarragaHaizea Sarraga Ariane Mart鱈nAriane Mart鱈n 2.C2.C
- 3. 1-Foruak:ezaugarri orokorrak1-Foruak:ezaugarri orokorrak Euskal lurraldeetan foruak daude indarreanEuskal lurraldeetan foruak daude indarrean 1833rarte.1833rarte. Foruak ohitura eta usadioetan oinarritutakoForuak ohitura eta usadioetan oinarritutako legeak dira.legeak dira. Honen arabera kaparetasun unibertsala,Honen arabera kaparetasun unibertsala, merkataritzan barneko mugak daude etamerkataritzan barneko mugak daude eta soldadutzia bakoitzak bere lurraldean egitensoldadutzia bakoitzak bere lurraldean egiten zuen.zuen.
- 4. Gobernu autonomoa zeukaten eta norbereGobernu autonomoa zeukaten eta norbere erakundeak zituzten: Foru Aldundiak botereerakundeak zituzten: Foru Aldundiak botere betearazleaa,Batzar Nagusiak botere legegilea .betearazleaa,Batzar Nagusiak botere legegilea . Foru paseak ,maila bateraino, erregearenForu paseak ,maila bateraino, erregearen legediak foruak betetzen zituen ala ezlegediak foruak betetzen zituen ala ez baieztatzen zuen.baieztatzen zuen. Nafarroan Gorte estamentalak eta ErregeenNafarroan Gorte estamentalak eta Erregeen kontseilua zegoen.Sobrecarta eskubidea delakoakkontseilua zegoen.Sobrecarta eskubidea delakoak forua betetzea segurtatzen zuen.forua betetzea segurtatzen zuen.
- 5. 2-Erregimen zaharraren krisia2-Erregimen zaharraren krisia Erregimen zaharreko egitura hau 1812koErregimen zaharreko egitura hau 1812ko konstituzioak zalantzan jartzen du,gero hirurtekokonstituzioak zalantzan jartzen du,gero hirurteko liberalak eta lehen gerra karlistak erregimenliberalak eta lehen gerra karlistak erregimen liberalaren aplikazioa ekarriko du 1839tikliberalaren aplikazioa ekarriko du 1839tik aurrera.aurrera. LiberalismoaLiberalismoa Ilustrazioen ideiak legeIlustrazioen ideiak lege bihurtzean datza .Lege hau konstituziobihurtzean datza .Lege hau konstituzio zentralista,botere banaketan ,gizonezkoenzentralista,botere banaketan ,gizonezkoen sufragio zentsatarioa.sufragio zentsatarioa.
- 6. Liberalismoaren ezarpenaren urratsik handienaLiberalismoaren ezarpenaren urratsik handiena Ondorengotzaren auziarekinOndorengotzaren auziarekin hasten da.hasten da. Felipe V.ak emandako Lege Salikoa, emakumeekFelipe V.ak emandako Lege Salikoa, emakumeek ezin zuten erregearen ondorengoa izan.ezin zuten erregearen ondorengoa izan. Fernando VIIak zuzeneko ondorengorik ezFernando VIIak zuzeneko ondorengorik ez zuenez, bere anaia Karlos Maria Isidro infanteazuenez, bere anaia Karlos Maria Isidro infantea zen Espainiako erregetzaren ondorengoa.zen Espainiako erregetzaren ondorengoa. 油油
- 9. Fernando VII.a Kristina Napolikoarekin ezkondu 1830,Fernando VII.a Kristina Napolikoarekin ezkondu 1830, haurdun gelditu. Fernando VII.a Lege Salikoahaurdun gelditu. Fernando VII.a Lege Salikoa indargabetzen zuen Berrespen Pragmatikoa eman zuenindargabetzen zuen Berrespen Pragmatikoa eman zuen eta emakumeei erregina izateko eskubidea aitortu.eta emakumeei erregina izateko eskubidea aitortu. 2 talde:2 talde: 油油 lege Salikoaren aldekoaklege Salikoaren aldekoak Liberalak Isabelen aldeLiberalak Isabelen alde Fernando VII.a hil(1833) karlistak matxinatu.MariaFernando VII.a hil(1833) karlistak matxinatu.Maria Kristina erreginaordeak Iiberalen alde jo.Kristina erreginaordeak Iiberalen alde jo.
- 11. Maria Kristina (1833-1840)Maria Kristina (1833-1840) http://www.google.es/imgres?imgurl=http://koroirastorza.com/Argazkiak/Irudiak- Historia2/5MariaCristina2.jpg&imgrefurl=http://koroirastorza.com/HISTORIA2/HistoriaEdukiak/Histori a2- 4gaia.htm&usg=__L7z1XLE41iel2C3RnZiUzChcB_Q=&h=487&w=349&sz=46&hl=eu&start=0&zoom =1&tbnid=lOK5HLX1_fZk_M:&tbnh=131&tbnw=74&prev=/images%3Fq%3Dmaria%2Bcristina %2Berregina%26um%3D1%26hl%3Deu%26client%3Dfirefox-a%26sa%3DG%26rls %3Dorg.mozilla:eu:official%26channel%3Ds%26biw%3D1045%26bih%3D679%26tbs %3Disch:1&um=1&itbs=1&iact=hc&vpx=683&vpy=306&dur=35&hovh=265&hovw=190&tx=99&ty=1 52&ei=xLnKTKfnNMbm4gbn59XcDA&oei=xLnKTKfnNMbm4gbn59XcDA&esq=1&page=1&ndsp=22 &ved=1t:429,r:14,s:0
- 12. 2.1 lehen karlistaldia2.1 lehen karlistaldia FernandoVII.a hil zenean, gerra zibila sortu zenFernandoVII.a hil zenean, gerra zibila sortu zen absolutisten eta liberalen artean.1840.urtera arteabsolutisten eta liberalen artean.1840.urtera arte iraun zuen, eta Hego Euskal Herrian.iraun zuen, eta Hego Euskal Herrian. 油油
- 13. Karlistak eta liberalakKarlistak eta liberalak Karlos Maria Isidro jarraitzaileak aritu.2 bando:Karlos Maria Isidro jarraitzaileak aritu.2 bando: KarlistekKarlistek absolutismo monarkikoa eta Foruabsolutismo monarkikoa eta Foru tradizioak aldezten zituzten; behe mailako apaizteria,tradizioak aldezten zituzten; behe mailako apaizteria, nekazari gehienak.nekazari gehienak. IIsabeldarraksabeldarrak edo kristinoak ;liberal鱈smoaedo kristinoak ;liberal鱈smoa ezartzearen , legeak bateratzearen etaezartzearen , legeak bateratzearen eta zentralizazioaren alde zeuden; alderdikideakzentralizazioaren alde zeuden; alderdikideak burgesiakoak ziren, goi malako nobleak.burgesiakoak ziren, goi malako nobleak. Hego Euskal Herrian, XIX.mendearen hasieratikHego Euskal Herrian, XIX.mendearen hasieratik aldaketak ,ondorioz: ohiko bizimodu tradizionalenaldaketak ,ondorioz: ohiko bizimodu tradizionalen arteko oreka desegin.arteko oreka desegin.
- 14. KarlistenKarlisten leloak" Jainkoa, Aberria eta Erregea",leloak" Jainkoa, Aberria eta Erregea", absolutismo monarkikoa, katolikoa eta foruak.absolutismo monarkikoa, katolikoa eta foruak. LiberalismoakLiberalismoak estatuaren erradikalizazioa beharestatuaren erradikalizazioa behar zuten. Foru erakundeak kontrolpean izan zituenzuten. Foru erakundeak kontrolpean izan zituen nekazaritzako jaun handiak eta herritar askonekazaritzako jaun handiak eta herritar asko Isabel II.ari sostengua ematearen onurezIsabel II.ari sostengua ematearen onurez jabetzen hasi ziren.jabetzen hasi ziren.
- 16. 油油2.2 Lizarrako Gobernua:2.2 Lizarrako Gobernua: Karlos estatu burua hiru estatu idazkaritzekKarlos estatu burua hiru estatu idazkaritzek osatuta zegoen.1gudea,Erregeosatuta zegoen.1gudea,Errege aholkularitza((auzitegi gorena) eta Ogasuna.aholkularitza((auzitegi gorena) eta Ogasuna.
- 17. 2.3 Gerraren nondik norakoak2.3 Gerraren nondik norakoak 油油Gerraren lehenengo fasea(1833-1835)Gerraren lehenengo fasea(1833-1835) Zumalakarregik gerra zuzendu .gerrilen gerrak arrakastatsua..Zumalakarregik gerra zuzendu .gerrilen gerrak arrakastatsua.. Ondoren liberalak gero eta indar handiagoa.Ondoren liberalak gero eta indar handiagoa. Honekin batera foruak eta erregea bereizteko Mu単agorritrenHonekin batera foruak eta erregea bereizteko Mu単agorritren proposamena.Bakea eta Foruak1838an.proposamena.Bakea eta Foruak1838an. 油油 Bigarren faseanBigarren fasean , Zumalakarregi hil zenetik Bilboko setiora arte Karlistek, Zumalakarregi hil zenetik Bilboko setiora arte Karlistek hegoalderantz egin zuten Gomez jenerala Andaluziaraino. Karloshegoalderantz egin zuten Gomez jenerala Andaluziaraino. Karlos Madril hartzen saiatu zen.1839an gerraz nekatuta bi taldeak etorriMadril hartzen saiatu zen.1839an gerraz nekatuta bi taldeak etorri zirenziren
- 19. Gatazkaren amaieraGatazkaren amaiera Maroto jeneral karlistak eta EsparteroMaroto jeneral karlistak eta Espartero jeneral liberalak Bergarako Ituna sinatujeneral liberalak Bergarako Ituna sinatu zuten, 1839, Marotok erregina izatekozuten, 1839, Marotok erregina izateko eskubidea aitortu zion Isabel II.ari , daeskubidea aitortu zion Isabel II.ari , da Esparterok Foruak babesteko hitza emanEsparterok Foruak babesteko hitza eman zuen.zuen.
- 21. 2.4 Moderatuak2.4 Moderatuak Gorte ModeratuekGorte Moderatuek , Maria Kristinak Nafarroako eta, Maria Kristinak Nafarroako eta euskal lurraldeetako Foruak berretsi zituzten 1839koeuskal lurraldeetako Foruak berretsi zituzten 1839ko urriaren 25ean, "batasun konstituzionalari utzi gabeurriaren 25ean, "batasun konstituzionalari utzi gabe Foruak berresteko lurralde bakoitzakForuak berresteko lurralde bakoitzak Gobernuarekin adostu behar zuten.Gobernuarekin adostu behar zuten.
- 22. 2.5 Esparteroren erregeordetza2.5 Esparteroren erregeordetza Foruzaleak zituzten ordezkariak bilatu zituztenForuzaleak zituzten ordezkariak bilatu zituzten Gorteetara, baina ordezkari nafarrak progresistakGorteetara, baina ordezkari nafarrak progresistak ziren.ziren. Nafarroaren negozioa partikularrei esker, LegeNafarroaren negozioa partikularrei esker, Lege Hitzartua ematen zuten(1841)Lege horren arabera;Hitzartua ematen zuten(1841)Lege horren arabera; Nafarroak erresuma izateari utzi zion, muga zergak bereNafarroak erresuma izateari utzi zion, muga zergak bere lurralde mugan ezarri zituzten.lurralde mugan ezarri zituzten. Euskal lurraldeetan, ezarri zen legedi progresista;Euskal lurraldeetan, ezarri zen legedi progresista; Foru pasea deuseztatu eta ondorioz, arma bidezkoForu pasea deuseztatu eta ondorioz, arma bidezko matxinada sortu zen(1841)matxinada sortu zen(1841) 油油
- 23. Liberalismo progresistaren kontrako sektoreekLiberalismo progresistaren kontrako sektoreek parte hartu matxinadan.parte hartu matxinadan. Esparterok gogor zapaldu zuen altxamendua.Esparterok gogor zapaldu zuen altxamendua. Eta dekretu bat eman zen, matxinadariEta dekretu bat eman zen, matxinadari erantzunez(1841), hiru probintziak Espainiakoerantzunez(1841), hiru probintziak Espainiako gainerako lurraldeen maila berean zeuden,gainerako lurraldeen maila berean zeuden, juridikoari eta muga zergei zegokionez.juridikoari eta muga zergei zegokionez. Esparterok erregeordea, politika autoritarioaEsparterok erregeordea, politika autoritarioa egin zuen.Matxinadak gertatu ziren eta erbesteraegin zuen.Matxinadak gertatu ziren eta erbestera ihes egin behar.ihes egin behar.
- 25. 3.Isabel II.aren erregealdia3.Isabel II.aren erregealdia 油油 Euskal Herrian Foruak konstituzio erregimen berriariEuskal Herrian Foruak konstituzio erregimen berriari egokitzeko negozioak egiten jarraitu zuten.egokitzeko negozioak egiten jarraitu zuten. 3.1 Gobernu moderatua sendotzea.3.1 Gobernu moderatua sendotzea. 油油 Euskal lurraldeetan Udalen Lege berria ezarri. ForuEuskal lurraldeetan Udalen Lege berria ezarri. Foru Aldundiak eta Batzar Orokorrak jarri zituzten ,Aldundiak eta Batzar Orokorrak jarri zituzten , administrazio eta ekonomiarekin.administrazio eta ekonomiarekin. Foru pasea ez zenForu pasea ez zen berrio onartu.berrio onartu. Herriko hautesleak murriztu zituen, aberatsHerriko hautesleak murriztu zituen, aberats foruzaleen mesederako.foruzaleen mesederako.
- 26. 3.2 Gobernu progresisten3.2 Gobernu progresisten egonkortasun ezaegonkortasun eza Hego Euskal Herrian, burgesiak jarrera liberalHego Euskal Herrian, burgesiak jarrera liberal kontserbadoreagoa hartu zuten ekonomiarenkontserbadoreagoa hartu zuten ekonomiaren garapena bermatzeko, Foru batzuen aldekoakgarapena bermatzeko, Foru batzuen aldekoak zirelako.zirelako. 3.3 Moderatuen itzulera3.3 Moderatuen itzulera Euskal Herrian, foruzaletasuna gero eta erroEuskal Herrian, foruzaletasuna gero eta erro sakonagoak egiten joan zen, burgesentzat eta lur jabesakonagoak egiten joan zen, burgesentzat eta lur jabe aberatsentzat.Foruetatik eratortzen zirenaberatsentzat.Foruetatik eratortzen ziren autogobernua eta zerga arloko berezitasunak.autogobernua eta zerga arloko berezitasunak.
- 27. 4. Seiurteko demokratikoa4. Seiurteko demokratikoa Karlistek eta kantonalistek arma bidez egindakoKarlistek eta kantonalistek arma bidez egindako opos鱈zioak eredu demokratiko berriaren porrotaopos鱈zioak eredu demokratiko berriaren porrota ekarri zuen.ekarri zuen. Gobernu lraultzaileaGobernu lraultzailea Lehenengo hauteskundeetan, progresistak ,Lehenengo hauteskundeetan, progresistak , unionistak eta demokraten talde monarkikoa izanunionistak eta demokraten talde monarkikoa izan ziren garaile.ziren garaile.
- 29. 4.1 Hirugarren Karlistaldia (1872-4.1 Hirugarren Karlistaldia (1872- 1876)1876) A-Gobernu iraultzailea:A-Gobernu iraultzailea: Iraultza demokratikoa eta estatu laikoa ezarri.Iraultza demokratikoa eta estatu laikoa ezarri. Gobernuen jarraitzaileak eliza ,noble eta hainbatGobernuen jarraitzaileak eliza ,noble eta hainbat nekazari ,liberalak,demokratak,errepublikanoak.nekazari ,liberalak,demokratak,errepublikanoak. B-Karlistak:B-Karlistak: Karlisten jarraitzaileak herritarrak eta hirikoKarlisten jarraitzaileak herritarrak eta hiriko langileak izango diralangileak izango dira Katolikotasunaren defentsak, SeiurtekoKatolikotasunaren defentsak, Seiurteko iraultzaileek zorrotz errespetatu baitzuen foruiraultzaileek zorrotz errespetatu baitzuen foru erregimena.erregimena.
- 30. Karlisten taldeek propaganda politiko trebeaKarlisten taldeek propaganda politiko trebea egin zuten prentsan, baita Elizak ere pulpituetan.egin zuten prentsan, baita Elizak ere pulpituetan. Euskal Herriko herritar gehienek.KarlosEuskal Herriko herritar gehienek.Karlos VII.aren monarkia berrezarri zenean, gizarteVII.aren monarkia berrezarri zenean, gizarte tradizionalaren eta ordenaren oinarriak,tradizionalaren eta ordenaren oinarriak, katolikotasuna eta Euskal Herrian nagusi zirenkatolikotasuna eta Euskal Herrian nagusi ziren Foru berezitasunak.Foru berezitasunak.
- 31. C-Gerraren nondik norakoakC-Gerraren nondik norakoak Hirugarren karlistaldia 1872ko apirilean hasi zenHirugarren karlistaldia 1872ko apirilean hasi zen , Saboiako Amadeo atzerritarren ordez Karlos, Saboiako Amadeo atzerritarren ordez Karlos VII.a errege zilegi izendatu.Gudu galdu karlistek:VII.a errege zilegi izendatu.Gudu galdu karlistek: Arrigorriagakoa ,Ma単arikoa eta O単atikoa; etaArrigorriagakoa ,Ma単arikoa eta O単atikoa; eta Orokietako Guduaren ondoren, maiatzaren24an,Orokietako Guduaren ondoren, maiatzaren24an, su eten labur bat sinatu zuten Zornotzan. Stasu eten labur bat sinatu zuten Zornotzan. Sta Cruz apaizak gerra bultzatu zuen.Cruz apaizak gerra bultzatu zuen.
- 32. Karlistek erasoaldia irabazi zuten 1873an, HegoKarlistek erasoaldia irabazi zuten 1873an, Hego Euskal Herriko lau herrialdeetan eta Katalunian,Euskal Herriko lau herrialdeetan eta Katalunian, gerrillen bidez eta burdinbideetan, telegrafoetangerrillen bidez eta burdinbideetan, telegrafoetan eta abarretan sabotajeak eginez. Eusko lurraldeaketa abarretan sabotajeak eginez. Eusko lurraldeak karlisten esku gelditu ziren.karlisten esku gelditu ziren. Karlistak nagusi zitzaizkion, Metautenen,Karlistak nagusi zitzaizkion, Metautenen, Beramendin eta Deikaztelun. MendixurkoBeramendin eta Deikaztelun. Mendixurko Gudua galdu zuten. Ezin izan zituzten karlistekGudua galdu zuten. Ezin izan zituzten karlistek hiriburuak menderatu eta 1874an , Bilbori 125hiriburuak menderatu eta 1874an , Bilbori 125 eguneko setioa egin ondoren, amore eman behareguneko setioa egin ondoren, amore eman behar izan zuten.izan zuten.
- 34. D-Lizarrako gobernuaD-Lizarrako gobernua Gerrarekin batera karlistekGerrarekin batera karlistek Lizarrako GobernuaLizarrako Gobernua antolatu zuten:antolatu zuten: Karlos VII.a estatu burua eta diputazioak oinarri hiruKarlos VII.a estatu burua eta diputazioak oinarri hiru estatu idazkaritzek osatuta zegoen.1gudea kanpoestatu idazkaritzek osatuta zegoen.1gudea kanpo harremana 2.estatua, Grazia Justizia eta Ogasuna.harremana 2.estatua, Grazia Justizia eta Ogasuna. Bere kode penala (auzitegi gorena, aduanak, posta) .Bere kode penala (auzitegi gorena, aduanak, posta) . 1874an O単atiko unibertsitatea sortu.1874an O単atiko unibertsitatea sortu.
- 36. E-Gerraren amaieraE-Gerraren amaiera Gatazka militarrek1876.urtera iraun.Gatazka militarrek1876.urtera iraun. AlfontsoAlfontso XII.a politikanXII.a politikan esku hartzen hasi zenean,esku hartzen hasi zenean, foruzale kontserbadore asko , lehenforuzale kontserbadore asko , lehen karlismoaren aldean ibilitakoak, joera aldatzenkarlismoaren aldean ibilitakoak, joera aldatzen hasi ziren. 1875ean, liberalek karlistei gailenduhasi ziren. 1875ean, liberalek karlistei gailendu zuten. Katalunian 1876an Lizarra erori zen.zuten. Katalunian 1876an Lizarra erori zen. Errestaurazio garaianErrestaurazio garaian, Foruak deuseztatu, Foruak deuseztatu zituen:zituen: Horrengatik soldaduzka egin eta zergak ordainduHorrengatik soldaduzka egin eta zergak ordaindu behar ziren.behar ziren. Euskal lurraldeetako burgesia ez zegoen ados .Euskal lurraldeetako burgesia ez zegoen ados .
- 38. 4.2 Kontzertu ekonomikoak4.2 Kontzertu ekonomikoak sinatu.sinatu. Burgesiaren ezadostasunak bultzatuta.Burgesiaren ezadostasunak bultzatuta. Estatuak , Bizkaia,Gipuzkoa eta ArabarekinEstatuak , Bizkaia,Gipuzkoa eta Arabarekin gobernuak sinatu zuen akordioa.Horrengobernuak sinatu zuen akordioa.Horren arabera ,Foru Aldundi bakoitzak zergakarabera ,Foru Aldundi bakoitzak zergak kobratzen zituen eta kantitate bat Gobernukobratzen zituen eta kantitate bat Gobernu Zentralari bidaltzen dio:KUPOAZentralari bidaltzen dio:KUPOA .. Honek maila bateko finantza autonomiaHonek maila bateko finantza autonomia ematen dio.ematen dio. Kontzertu bakoitzak epe irauten du eta besteKontzertu bakoitzak epe irauten du eta beste bat negoziatu behar da.bat negoziatu behar da.