More Related Content
What's hot (20)
Similar to 5 gaia. Espainia XIX. mendean. 4 dbh (20)
More from osgazbil (20)
5 gaia. Espainia XIX. mendean. 4 dbh
- 2. 1. GERRA ETA IRAULTZA (1808-1814)
- 3. INDEPENDENTZIA GERRA • • • • Espainiako Karlos IV.a erregea Frantziako Iraultzaren ideien kontra. Espainia gerran hasi Frantziaren aurka. Frantziarrek Espainia garaitu itun bat sinatu Frantziako aliatu. 1870an Espainiak eta Frantziak Fontaineblauko ituna sinatu eta Portugal inbaditu. Frantziak Espainian biztanleengan ondoeza sortu Aranjuezko altxamendua Karlos IV.ak erregetza semeari utzi.
- 4. • Napoleonek errege familia bahitu erregetza Josef Bonaparte Madrilen herri-matxinada (1808ko maiatzaren 2an) • • • • • Independentziaren Gerraren hasiera. Biztanleria bi taldetan: frantsestuak, fernandinoak. Gatazka luzea eta gogorra. Napoleonek tropak kendu espainiarrek ingelesekin aliatu eta kontraeraso 1813an Valençayko ituna sinatu gerra bukatu Fernando VII.ari koroa itzuli.
- 5. CADIZKO GORTEAK ETA 1812KO KONSTITUZIOA • Independentzia Gerrak ondorio politiko garrantzitsuak eremuetan botere hutsunea matxinatutako juntak sortu. • Junta Zentral Gorena eratu Gobernu bakarra sortzeko. • Gerran Junta Zentral Gorenak Gorteetara deitu eta Cádizen bildu. • Diputadu gehienak liberalak, morroiek Fernando VII.a itzultzea eta Antzinako Erregimenari eustea nahi.
- 6. • Gorteek 1812ko konstituzioa egin. • Liberalismoaren printzipioak adierazi: Subiranotasun nazionala eta botere-banaketa . – Eskubideen oso deklarazio zehatza ezarri. – Sufragio unibertsala. • Cádizko Gorteek erreforma ugari onartu. Antzinako Erregimena amaitu.
- 7. 2. FERNANDO VII.AREN ERREGEALDIA: ERRESISTENTZIATIK ALDAKETARA
- 8. ABSOLUTISMOAREN BERREZARPENA (1814-1820) • 1814ko martxoan Fernando VII.a Espainiara itzuli. • Erregeak konstituzioa eta erreformak indargabetu • Fernando VII.a sei urtez gobernatu botere absolutuarekin. • Liberalak jazarri. • Liberalak eta armadaren zati batek pronuntziamenduen bidez liberalismoa berriz ezartzeko ahalegina porrot Antzinako Erregimenera.
- 9. HIRURETAKO LIBERALA (1820-1823) • 1820an Riego koronelak zuzendutako pronuntziamendu liberala nagusitu. • Erregeak konstituzioa zin egin preso politikoak askatu eta Gorteak biltzeko hauteskundeak antolatu. • 1820ti 1823ra Milizia Nazionala sortu. • Gobernu liberalean absolutistek estatu-kolpea hainbat ahalegin egin. • 1823an Aliantza Santuak tropak bidali Fernando VII.a errege absolutu berrezarri.
- 10. ABSOLUTISMOAREN AMAIERA ETA KARLISTALDIA (1823-1840) • • Espainian barne-krisialdi larria. Erregeak gobernua modernizatzeko ahalegina • • Arazo dinastikoa ere. Erregea semerik ez eta arau bat atera, Santzio Pragmatikoa Lege Salikoa baliogabetu. Absolutista askok irtenbide hori onartu ez erregearen anairari laguntza eskatu. • ministro-kontseilua sortu liberalak jazarri
- 11. • • • • • • • 1833an Maria Kristinak gobernuaren ardura hartu. Karlosek Espainiako errege izendatu bere burua. Lehen Karlistaldia hasi bi bandoren arteko liskar ideologikoa. Liberalak Isabelen alde. Karlistek absolutismoa eta Antzinako Erregimena berrezartzea defendatu. Gerrak zazpi urte karlistek galdu. Bergarako Besarkadarekin bukatu.
- 12. 3. ISABEL II.AREN ERREGEALDIA: ESTATU LIBERALAREN SORRERA
- 13. LIBERALISMOAREN GARAIPENA (1833-1844) • • • • • Erregimen liberala ezarri Espainian. Maria Kristina lehen erregeordea. Karlistaldia Maria Kristina liberalekin aliatu. Liberalak bi taldetan moderatuak progresistak Hasieran moderatuei boterea herri protestengatik progresistei
- 14. • Mendizabal gobernuan zegoenean progresistek Antzinako Erregimena guztiz ezeztatzeko neurriak hartu. Prozesu horren gorengo unea 1937ko Konstituzioaren aldarrikapena. • Progresistekin liskarrak 1840an Maria Kristina dimititu. • Erregeordetza Espartero jeneralak. • Hau modu autoritarioan gobernatu progresistek eta moderatuek gustuko ez. • Bi taldeak elkartu pronuntziamendu batean 1843an Espartero jenerala dimititzera behartu. • Hamahiru urterekin Isabel II.a erregina izendatu.
- 15. HAMARKADA MODERATUA • • • • • • Erregealdiaren lehen hamar urteetan moderatuei baino ez gobernuaren ardura. 1845. urtean Konstituzio berria onartu botoa-eskubidea aberatsenei prentsa-askatasuna mugatu Estatu zentralista antolatu. Erregimena ideia kontserbadoreak. Progresistak bi taldetan alderdi demokrata eta errepublikanoak. 1854. urtean Vicálvaroko pronuntziamendua aldi hori amaitu.
- 16. BIURTEKO PROGRESISTA (1854-1856) ETA BATASUN LIBERALA • • • • • • • Progresistek boterea hartu Espartero liderra. Gobernu berriak beste desamortizazio- prozesu bat abiarazi Trenbideen Legea onartu hurrengo urteetan trenbideak eraiki. Krisi ekonomiko larria erreginak progresistak gobernutik kendu. 1856tik 1866ra liberalak eta moderatuak txandakatu gobernuan. Progresistak boteretik kendu. Ekonomia-hazkunde handia. 1866tik aurrera Isabel II.aren monarkia krisi larria sartu.
- 17. 4. ISABEL II.AREN ERREGEALDIAREN BUKAERA ETA SEIURTEKO DEMOKRATIKOA (1868-1874)
- 18. ISABEL II.AREN ERREGEALDIAREN BUKAERAKO KRISIA • Arazo ekonomikoak eta gosea , • Gobernuak progresistak, errepublikanoak eta demokratak boteretik baztertu. • Gobernuaren autoritarismoa gehigizkoa , landan eta hirian matxinadak. burgesia eta militarrak erregimenetik aldendu. • Erregina gero eta gutxiago gogoko. • 1866. urtean progresistek, demokratek eta errepublikanoek Ostendeko ituna sinatu Eskandaluzko bizia zeraman. Borboiak Espainiatik kanporatzea eta bizitza politikoa demokratizatzea adostu geroago Batasun Liberala ere sartu.
- 19. 1868KO IRAULTZA ETA AMADEO I.AREN MONARKIA • 1868an pronuntziamendu bat Isabel II.a erregetzatik kentzeko eta Prim jeneralek abiarazi junta iraultzaileak sortu. • Iraultzak arrakasta azkar • Behin-behineko gobernua sortu. • Gorteek 1866ko Konstituzioa onartu. • Serrano jenerala erregeorde. erreginak Espainiatik alde. Serrano
- 20. • • • • • • Prim jenerala Amadeo Savoiakoa errege izendatu. Amadeo I.a Espainiara heltzerakoan Prim hil. Erregea modernoa eta demokrata. Monarkiakoak, Eliza eta herritar asko Amadeoren kontra. Amadeo I.aren erregealdian bi gatazka Kuban matxinada beste Karlistaldi bat Erregea abdikatu.
- 21. LEHEN ERREPUBLIKA • • • Gorteek Lehen Errepublika (1873) aldarrikatu arazo larriekin hasi. Politika-talde gehienak monarkikoak. Batuek errepublika federala nahi, beste batzuk errepublika unitarioa Mugimendu kantonalistak Katalunian, Málagan eta Cartagenan errepublika independienteak.
- 22. • Hirugarren Karlistaldia eta Kubako gerra piztu. • Pavia jeneralak estatu-kolpea eman. • Serrano jenerala gobernuaren buru errepublikati eutsi baina ez Errepublikak adierazitako erreforma- eta modernizazio- espirituari. • 1874ko abenduan beste estatu- kolpe batek Borboien dinastia berriz ezarri.
- 23. 5. BERREZARKUNTZA: MONARKIA KONSTITUZIOGILERA ITZULTZEA
- 24. • 1874. urtean Berrezarkuntzaren erregimena hasi. • Errege berria monarkia konstituziongilearen aldekoa. • Kubako gerra eta Karlistaldia amaitu. • Politika-sistema berri bat sortu, bi oinarri: konstituzion berri bat eta alderdiak boterearen txandakatzea.
- 25. 1876KO KONSTITUZIOA • • 1876ko konstituzioak alderdiak adiskidetzeko helburua: – Eskubide eta askatasun zerrenda zabala. – Estatu konfesionala. – Gorteek eta erregeak subirontasuna partekatzea aldarrikatu. Erregeari botere garrantzitsuak eman.
- 26. TXANDA BAKETSUA • • • Bi alderdi politikori gobernatzeko ardura: – Kontserbadoreak. – Liberalak. Hauteskunde-ustelkeriarengatik gobernua monopolizatu kontserbadoreek eta liberalek. Hauteskundeetan iruzur egin aukeratutako alderdiak irabazteko Kontserbadoreek eta liberalek txandaka irabazi bizitza politikoa egonkorra.
- 27. SISTEMAREKIKO OPOSIZIOA • • • • Politika-sistema horrek hiru alderdi gobernutik kanpo utzi. Anarkistak: – 1868ko iraultzaren ondoren agertu. – Gune garrantzitsuenak Katalunian eta Andaluzian. – Lanaren Konfederazio Nazionala sortu (CNT) Espainiako sindikatu garrantzitsuena bihurtu. Sozialistak: – Pablo Iglesias burua. – 1879an Espainiako Langile Alderdi Sozialista (PSOE) sortu. Garai honetan alderdi nazionalistak sortu: – Estatu zentralista sortzearen aurka. – Katalunian, Euskadin eta Galizian garrantzi handia.
- 29. INDUSTRIA IRAULTZA AHULA • • • • • XIX. mendean Espainian izandako ekonomia-aldaketak txikiak. Lehen industria modernoak eremu jakinetan egin: Kataluniako ehungintzaindustria, Euskadiko, Asturiasko eta Andaluziako industria siderurgikoak. Lehen finantza-erakundeak sortu. Industrializazioaren berrikuntza garrantzitsuena trenbidea. Errailen arteko distantzia desberdina kontinentearekin trukeak zailak.
- 30. • • • XIX. Mendearen bukaeran industria sendotu. Beste sektore batzuk garatu elektrizitatea petrolioa industria kimikoa Espainiako industriak bi arazo lehiakortasun gutxiko industria eremu gutxitan kontzentratua
- 31. LURAREN LIBERALIZAZIOA • • • • • • Ekonomia-sektore nagusia nekazaritza biztanleria aktiboaren %70. Laborantzan izandako aldaketa garrantzitsuena lurren liberazioa. Liberalek abiarazi zuten, bi modutara: – 1837. urtean maiorazkoak deuseztatu. Nobleek lurrak gal zitzaketen. – Lurren desamortizazioa. Estatuak nobleei, Elizari edo udalei lotutako lurrak konfiskatu eta partikularrei saldu. Lurren liberalizazioari esker burges askok lur-sailak erosi ahal. Laborantza metodoak modernizatu, laboreak hedatu, nekazaritzako produkzioa handitu. Liberalizazioak nekazari asko pobretzea eragin.
- 32. 7. XIX MENDEA EUSKADIN
- 33. MENDE HASIERA ZALAPARTATSUA • • • • • Mende hasieran Bizkaiko jaurerrian tentsio larriak 1801. urtean areagotu. Soldaduska luzatzeko plana herritarrak indarkeriaz matxinatzea. Handik gutxira Independentzia Gerra gerrilla asko sortu eta ospe handia. 1813. urtean Gasteizko gudua frantziarrek galdu. Geroago tropa aliatuek Donostia setiatu abuztuaren 31n konkistatu eta su eman.
- 34. KARLISTALDIAK • • Fernando VII.a hil Euskadiko gizartea bereizi. Lehen Karlistaldia: – Euskadin gertatu sorik. – Euskadiko lurraldeen zati handi bat kontrolatu. – 1835.urtean Borboien erregegaiak Bilbo konkistatzeko agindu – Gerrak beste bost urte. – Bergarako Besarkadan amaitu. porrot.
- 35. FORUEN DEUSEZTAPENA • • • • • • • XIX. Mendeko gai korapilatsuenetako bat. 1766an foru-baimena deuseztatu. 1823. urtean Fernando VII.ak foruak berrezarri. 1841. urtean Espartero foruak deuseztatu. 1844. urtean berriz berrezarri. 1876. urtean foruak betiko indargabetzen zituen lege bat onartu. 1878an Gobernuak Kontzertu Ekonomikoak onartu.
- 36. INDUSTRIA-IRAULTZA • • • • • • • • • Lehen urratsak mendearen erdialdean Bilboko burgesiak abiarazi. 1855. urtean Bessemer bihurgailua asmatu. Bizkaiko lurpean burdina ez fosforiko ugari. Atzerriko kapitala ere sartu. Denbora gutxian Somorrostroko meategiak ugaritu. Banku-sektoreak goren aldia eta trenbide-sarea hazi. Hirugarren Karlistaldia industria geldiarazi, ondoren industria geldiarazi. 1890. urtean Bilboko Balio-burtsa sortu. Bizkaiko ekonomia-hedapenak langile kopurua etengabe haztea ekarri.
- 37. • • • • • Gipuzkoan industrializazio-prozesua motelagoa. Sektore garrantzitsuenak papergintza eta ehungintza. 1899. urtean finantza-sektorea garatu. Alaban industria askoz ere gutxiago garatu. Jarduera ekonomiko tradizionalari eutsi nekazaritza-lurretan.
- 38. DOKTRINA POLITIKOAK • • • • Izandako aldaketa ekonomikoak ondorioak gizartean eta politikan. Sozialismoak oso giro egokia aurkitu hedatzeko. Nazionalismoa Euskadiko gizartean izandako aldaketa azkarrek berekin ekarri. Sabin Arana Euskadiko nazionalismoaren sortzailea Euskadiko antzinako balioak berreskuratzearen alde.
- 39. 8. DEMOGRAFIA- ETA GIZARTEALDAKETA
- 40. BIZTANLERIAREN HAZKUNDE MOTELA • XIX. Mendean Espainiako biztanleria hazi • Eskualde aurreratuenetako biztanleria batez besteko nazionala baino gehiago hazi. 11,5 milioitik 18,6 milioira. Industria-garapenari eta nekazaritza komertzialari esker. • Jende asko iritsi trenbideei esker.
- 41. • Nekazarien exodoa bi ondorio: – Herrialdearen kanpoaldeko demografia-hazkundea herriaren barrualdekoa baino handiagoa – Hiriak izugarri hazi. • Biztanleria gehiena landan bizi. • XIX. Mendearen bukaeran askok Espainiatik kanpora emigratu.
- 42. KLASE-GIZARTEA • Estamentuzko gizartea desagertu. • XIX. Medean: – Aristokratak eta burgesak klase gidaria. Aristrokazia nobleak. Burgesia fabriketako eta finantza-enpresetako jabeek. – Funtzionarioak, enpresari txikiak, merkatariak…erdi mailako klasea. Talde txikia. – Herri xehearen klaseko jendea maila ekonomiko baxua eta analfabetismo indize altua.
- 43. • Biztanleria gehiena nekazariak eta soldatapekoak. • Langileak industria-eskualdeetan eta hirietan. Oinarrizko azpiegiturarik gabeko auzoetan.