Opið menntaefni á vinnustofu um opna miðla og námssamfélögUniversity of Icelandݺߣs (powerpoint) in Icelandic, with 50 minutes long lecture I had December 1, 2016 in a Workshop: Open Media and Socialmedia that The Education and Training Service Centre (ETSC) in Iceland were responsible of.
Fyrirlestur sem ég var með 1. desember 2016 á vinnustofunni Opnir miðlar og námssamfélög á vegum Fræðslumiðstöðvar atvinnulífsins.
Opið menntaefni og afnotaleyfiUniversity of IcelandIn Icelandic
About OER and author licences
Sigurbjörg Jóhannesdóttir. (2017, 9. janúar). Opið menntaefni og afnotaleyfi. Erindi á námskeiðinu NOK061F Nám og kennsla á Netinu á Menntavísindasviði Háskóla Íslands. Sótt af https://doi.org/10.6084/m9.figshare.4596769.v1
logogstefnurumoaUniversity of IcelandLög og stefnur á Íslandi um opinn aðgang. Erindi á námskeiðinu UPP215f Internetið og upplýsingaleitir, 8. október 2018.
Ákvörðunartré Háskólans í Reykjavík fyrir birtingu fræðigreina í opnum aðgangiUniversity of IcelandÁkvörðunartré Háskólans í Reykjavík fyrir birtingu fræðigreina í opnum aðgangi. Unnið af Sigurbjörgu Jóhannesdóttur, 25. mars 2014.
Hugverkaréttur og heimildanotkunUniversity of IcelandErindi sem ég hélt 16. desember 2015 í gegnum fjarfundabúnað Adobe Connect á Samspil 2015 - UT átak Menntamiðlun á Menntavísindasviði Háskóla Íslands (http://samspil.menntamidja.is/). Sjá nánar http://us7.campaign-archive1.com/?u=0b38f7b4925316dcaf3e9d3d0&id=66f7bb4de4&e=5c90959a33
Upplýsingaþjónusta Landsbókasafns Íslands - Háskólabókasafns fyrir fræðimenn...University of IcelandErindi 16. október 2016 í Þekkingarmiðlun, Háskóla Íslands. Erindið er um þá upplýsingaþjónustu sem Háskóli Íslands og Landsbókasafn Íslands - Háskólabókasafn hafa komið sér saman um samkvæmt samstarfssamningi þeirra um akademísk málefni.
Staða opins aðgangs á ÍslandiGudmundur ThorissonErindi á málþingi um opinn aðgang í Háskólanum í Reykjavík 25. október 2013. http://opinnadgangur.is/vidburdir/oa-island-malthing-2013/
Hliðverðir íslenskra stofnanavarðveislusafnaUniversity of IcelandErindi 25. október 2016 í Lögberg 204 í Háskóla Íslands
Upplýsingafræði og miðlun í samfélagið margbreytileikans
Opnar kennslubækur. Hagur nemenda og kennaraUniversity of IcelandMeðhöfundar: Bernharð Antoniussen, Hákon Hákonarson og Arnar Úlfarsson
Heimildin (skv. APA)
Sigurbjörg Jóhannesdóttir, Bernharð Antoniussen, Hákon Hákonarson og Arnar Úlfarsson. (2017, 6. október). Opnar kennslubækur. Hagur nemenda og kennara. Erindi í málstofu RANNUM - Opið netnám, stafræn tækni og starfsþróun. Menntakvika, Menntavísindasvið Háskóla Íslands.
Ágrip
Kostnaður nemenda vegna kennslubóka hefur hækkað. Nú er svo komið að meirihluti nemenda kaupir ekki þær kennslubækur sem kennarinn mælir með. Þetta hefur haft áhrif á námsárangur nemenda, hægt á námi þeirra og fælt þá frá námi. Á síðustu árum hafa verið farnar nokkrar leiðir til að lækka kostnað nemenda vegna menntunar og kennslubóka en þær hafa ekki skilað nægilega góðum árangri.
Það er sífellt verið að leita leiða til að snúa þessari þróun við svo að allir í heiminum eigi kost á að mennta sig óháð fjárhag. Heimurinn horfir sífellt meir til þess að opið menntaefni gæti verið lausnin við þeim vanda sem blasir við þar sem einungis þeir ríku geta menntað sig og keypt kennslubækur. Frá árinu 2002 hefur MIT-Massachusetts Institute of Technology lagt sitt af mörkum, til aukinnar menntunar í heiminum, með því að bjóða upp á ókeypis námskeið og námsefni á Internetinu og fleiri hafa fylgt í kjölfarið. Slíkt efni á Internetinu er nefnt opið menntaefni.
Í þessu erindi er fjallað um opnar kennslubækur sem er ein tegundin af opnu menntaefni. Opnar kennslubækur eru rafrænar, í ókeypis aðgangi á Internetinu og með opnum afnotaleyfum. Hér verður reynt að lýsa hvað opnar kennslubækur eru. Þá er rætt um afhverju kennslubækur ættu að vera opnar, hverjir notendur þeirra eru og afhverju höfundar ættu að gefa út opnar kennslubækur. Að lokum er skoðað hvaða hindranir kennarar standa frammi fyrir varðandi notkun á opnum kennslubókum og hvað þurfi að gera til að hvetja til notkunar og útgáfu á opnum kennslubókum.
Tímariti Kennslumiðstöðvar Háskóla Íslands breytt í opið tímarit sem er aðge...University of IcelandErindi flutt á 13. ráðstefnu um íslenska þjóðfélagið. Er þjóðarbúið sjálfbært og þjóðarheimilið blessað? Háskólanum á Hólum 16.-17. maí 2019
Ágrip:
Tímariti Kennslumiðstöðvar Háskóla Íslands breytt í opið tímarit sem er aðgengilegt í rafrænum aðgangi
Tímarit Kennslumiðstöðvar Háskóla Íslands er blandað fagtímarit um háskólakennslu. Tungumál þess er íslenska. Tímaritið hefur komið út frá árinu 2012 í prentuðu formi og dreift ókeypis í Háskólanum. Árið 2018 ákvað ritnefnd að breyta tímaritinu í opið tímarit sem væri gefið út bæði prentað og rafrænt.
Tilgangur þessa erindis er að lýsa því ferli sem átti sér stað við að breyta tímaritinu í opið tímarit, fá DOI auðkennisnúmer, ákveða opið afnotaleyfi, skrá það í alþjóðlega gagnagrunna, velja og setja upp rafrænt kerfi sem heldur utan um rafræna útgáfu þess og fá það viðurkennt inn í matskerfi opinberra háskóla. Það er ýmislegt sem þarf að huga að við þessar breytingar og ákveðin þekking sem verður til. Markmiðið hér er að deila þessari reynslu í þeirri von að það stuðli að því að fleiri íslensk tímarit verði gefin út í opnum aðgangi.
Tímaritið hefur núna verið gefið út einu sinni í opnum aðgangi bæði prentað og í rafrænu formi. Reynslan af umbreytingunni er góð. Allir höfundar samþykktu að greinar þeirra yrðu gefnar út með afnotaleyfinu CC BY-4.0 frá Creative Commons. Allar greinar í tímaritinu eru núna með einkvæna vefslóð í formi DOI vefslóðar og aðgengilegar á Internetinu. Það er því hægt að vísa beint í þær. Ekki er búið að ljúka við allar fyrirhugaðar alþjóðlegar skráningar og verið er að vinna að því að fá það betur metið inn í matskerfi opinberra háskóla.
OA útskýrt: hvað er opinn aðgangur og af hverju?Gudmundur ThorissonÖrmálþing um opið aðgengi í Öskju 26. okt 2012, í tilefni Open Access vikunnar. http://opinnadgangur.is
Þróun opins aðgangs og vísindaútgáfuUniversity of IcelandTímalína um þróun opins aðgangs og vísindaútgáfu. Unnið af Sigurbjörgu Jóhannesdóttur, uppfært 17. mars 2019.
Þróun opins aðgans og vísindaútgáfuUniversity of IcelandTímalína sem sýnir þróun opin aðgangs og vísindaútgáfu í heiminum (svart letur) og á Íslandi (fjólublátt letur).
Þróun opins aðgangs og vísindaútgáfuUniversity of IcelandTímalína yfir þróun opins aðgangs og vísindaútgáfu í heiminum (og Íslandi fléttað saman við). Stærstu atburðir... tímalínan er að sjálfsögðu miklu stærri og fleiri hlutir sem hafa haft áhrif á þróunina en er hér.
Hliðverðir íslenskra stofnanvarðveislusafnaUniversity of IcelandGreinargerð með erindi 25. október 2016, í Upplýsingafræði og miðlun í samfélagi margbreytileikans, Lögberg 204 Háskóla Íslands
Viljum við stofna íslensk samtök á sviði fjarnáms og stafræns náms?University of IcelandErindi á ráðstefnunni Menntakvika 29. september 2023.
Hér er verið að segja frá niðurstöðum úr fimm viðtölum við fjóra aðila á norðurlöndunum sem standa að samtökum um fjarnám og/eða stafræna kennslu og ein samtök á Íslandi sem hafa gengið vel.
Einnig sagt frá hugmyndafundi sem var í júní 2023 og niðurstöðum tveggja spurningakannana sem þátttakendur svöruðu og greiningu á hópavinnu í Mural um tilgang, áherslur og markhópa, einnig er mynd af orðaskýi þar sem þátttakendur nefndu þau lykilhugtök sem þeir vilja að komi fram í heiti samtakanna.
Niðurstaðan er að það er vilji til að stofna samtök um fjarnám og stafrænt nám á Íslandi, sem yrði vettvangur miðlunar og samstarfs.
Höfundar: Sigurbjörg Jóhannesdóttir, Sólveig Jakobsdóttir og Hróbjartur Árnason
Þróun kennsluhátta á Menntavísindasviði og hvað gæti falist í kennsluhúsnæði ...University of IcelandFyrirlestur á kennslukaffi kennara á Menntavísindasviði Háskóla Íslands þar sem var meðal annars rætt um skilgreiningar á hugtökum ólíkra kennsluforma eins og: staðnám, valvíst nám, fjarnám, netnám, sjálfsnám
„Hafði á tilfinningunni að henni væri umhugað um að maður lærði.“ Hvaða þætti...University of Iceland„Hafði á tilfinningunni að henni væri umhugað um að maður lærði.“ Hvaða þættir hafa áhrif á upplifun nemenda af umhyggju kennara og myndun tengsla milli nemenda og kennara á námskeiði í netheimum?
Nám í gegnum netið hefur aukist mikið og mun líklega aukast enn meira á næstu árum, ekki síst í kjölfar reynslu síðustu tveggja ára (COVID) sem voru full af áskorunum en einnig lærdómstími. Ekki vannst þó alltaf tími til að leggja kennslufræðilegan grunn þegar námskeið voru færð úr staðnámi í netheima, en margt ber að athuga við þá breytingu.
Ein af þeim áskorunum sem kennarar standa frammi fyrir, ekki síst þegar þeir kenna á netinu, er að skapa góð tengsl milli sín og nemenda sinna, skapa gott andrúmsloft þar sem nemendur eru öruggir, þora að spyrja spurninga og upplifa að kennaranum sé umhugað um að þeim gangi vel. Rannsóknir sýna sterk tengsl milli slíks kennsluumhverfis og áhugahvatar. Áhugahvöt virkjar síðan nemendur í námi og er því forsenda þess að nám fari fram. Rannsóknir um hvernig slík upplifun nemenda verður til í stafrænu umhverfi eru þó fáar.
Í samstarfi við umsjónarkennara námskeiðs (og meðhöfund okkar) notuðum við blandaða aðferðafræði (spurningalista, rýnihópa og viðtal) til að skoða upplifun nemenda í námskeiði á Félagsvísindasviði sem hafði verið fært í netheima 2019. Námskeiðið hafði þróast úr staðnámi í blendingsnám sem umsjónarkennari taldi að skilaði ekki nægilega góðum árangri. Spurningalisti var sendur til nemenda námskeiðsins haustin 2019 (pilot), 2020 og 2021. Í spurningalistanum voru bæði sannprófaðir kvarðar, meðal annars um upplifun nemenda af umhyggju kennara og trú þeirra á að þeir gætu náð árangri, auk stakra spurninga. Svarhlutfall var 54% en 172 nemendur af 318 svöruðu könnuninni (2020 og 2021). Auk þess var rætt við sjálfboðaliða í þremur rýnihópum og viðtal tekið við umsjónarkennara námskeiðs.
Niðurstöður sýndu að skýrt skipulag, leiðbeiningar, hvetjandi tölvupóstar og önnur rafræn samskipti, s.s. á umræðuþræði, urðu til þess að nemendur upplifðu að kennara væri ekki sama um þá og árangur þeirra í námi. Auk þess átti ákveðin tengslamyndun sér stað, þar sem mörgum nemendum fannst þeir þekkja kennarann í lok námskeiðs þótt þeir hefðu aldrei hitt hann (hana) og töldu það meðal annars vera vegna persónulegrar og léttrar framkomu í vel gerðum myndböndum, þar sem andlit kennara var sjáanlegt, og tíðra rafrænna samskipta.
Við ályktum að gott skipulag byggt á kennslufræðilegum grunni, vel unnin myndbönd þar sem kennari talar á léttum og persónulegum nótum og tíð samskipti með ýmsum leiðum hafi mikil áhrif á það hvort nemendur upplifi að kennara sé umhugað um námsgengi þeirra og einnig trú nemenda á að þeir geti náð árangri í námskeiðinu sem eru mikilvægir þættir tengdir áhugahvöt. Í erindinu verður þessum áhrifaþáttum tengslamyndunar lýst nánar.
Kennsluhættir á Menntavísindasviði Háskóla ÍslandsUniversity of IcelandInngangur: Á síðustu tveimur árum fluttist mikið af kennslu alfarið yfir á netið vegna Covid. Í framhaldi af þeirri reynslu og fyrirhuguðum flutningum Menntavísindasviðs Háskóla Íslands í nýtt húsnæði var ákveðið að skoða hvernig kennarar sjá fyrir sér kennsluhætti í sínum námskeiðum og hvernig kennsluaðstöðu þeir telja sig þurfa.
Aðferð: Netkönnun var send til fastráðinna kennara og stundakennara (154) á Menntavísindasviði í apríl 2022. Kennarar voru beðnir um að velja eitt námskeið og svara fyrir það. Þeir gátu einnig sett inn fleiri námskeið ef að svörin væru sambærileg fyrir þau ásamt því að svara könnuninni aftur fyrir fleiri námskeið.
Niðurstöður: Þátttakendur í könnuninni voru 80 (52%) og svöruðu þeir fyrir 267 (58%) námskeið, á grunn- og framhaldsstigi, sem eru kennd við Menntavísindasvið. Samkvæmt niðurstöðum verður fjarnám í boði á um ¾ hluta námskeiðanna en meirihluti þeirra verður kenndur í staðnámi með fjarnámsmöguleika fyrir nemendur. Um 90% námskeiðanna gera ráð fyrir staðnámsmætingu fjarnema í staðlotur eða rauntímaviðveru á neti í reglulegum staðnámstímum. Flestir kennarar vilja nýta staðtíma fyrir umræður, para- og hópavinnu og stúdentakynningar. Í um 70% námskeiða sem bjóða upp á fjarnám er gert ráð fyrir netfundum sem eru oft einnig ætlaðir staðnemum. Um ¼ námskeiða við sviðið munu ekki bjóða upp á fjarnámsmöguleika fyrir nemendur. Tæplega 80% kennara sjá fyrir sér að þeir komi til með að búa til sérmyndbönd með fyrirlestrum og öðru efni, sem þeir munu birta í Canvas. Þeir vilja flestir (75%) nýta eigin skrifstofuaðstöðu í HÍ til að vinna þessi myndbönd.
Ályktun: Lágt hlutfall námskeiða á Menntavísindasviði eru skipulögð og kennd sem fjarnámskeið. Flest námskeiðin byggja á staðkennslu sem nemendur geta tekið í fjarnámi. Um er að ræða svokölluð blönduð námskeið (e. hybrid) og námskeið þar sem nemendur mæta í staðkennslu með aðstoð fjarfundabúnaðar (e. hyflex). Það er umhugsunarefni hversu margir kennarar vilja bjóða fjarnemum að mæta í staðkennsluna á netinu því til að hægt sé að bjóða upp á góða upplifun fyrir nemendur þannig að nám fari fram, þarf sérútbúin rými með hljóðdempun, góðum hljóðnema, hátalara, myndavélar, góða lýsingu og nokkra stóra skjái. Húsgögn, skjáir, myndavélar og fleira þarf helst allt að vera færanlegt en langflestir kennarar segjast vilja kennslustofu sem er auðvelt að breyta uppröðun í og hentar til para- og hópavinnu.
Hvernig tryggjum við akademísk heilindi í fjarnámi?University of IcelandHarpa Dögg Kristinsdóttir, Guðný Sigurðardóttir, Tinna Karen Sveinbjarnardóttir og Sigurbjörg Jóhannesdóttir. (2021, 15. október). Hvernig tryggjum við akademísk heilindi í fjarnámi? Notkun Turnitin í kennslu og námi [fyrirlestur]. Málstofa: Háskólar: Námsmat. Menntakvika, ráðstefna í menntavísindum, Menntavísindasvið Háskóla Íslands. Reykjavík (on-line).
Getur góð endurgjöf styrkt tengsl kennara og nemenda í fjarnámi? Notkun Turni...University of IcelandGuðný Sigurðardóttir, Harpa Dögg Kristinsdóttir, Sigurbjörg Jóhannesdóttir, Hilma Gunnarsdóttir og Tinna Karen Sveinbjarnardóttir. (2021, 15. október). Getur góð endurgjöf styrkt tengsl kennara og nemenda í fjarnámi? Notkun Turnitin við kennslu [Fyrirlestur]. Málstofa: Skólastarf á tímum Covid. Menntakvika, ráðstefna í menntavísindum, Menntavísindasvið Háskóla Íslands. Reykjavík (on-line).
Kynning á niðurstöðum rannsóknar á námskeiðinu OSS111F Opinber stjórnsýsla í ...University of IcelandSigurbjörg Jóhannesdóttir og Ásta Bryndís Schram. (2021, 18. nóvember). Kynning á niðurstöðum rannsóknar á námskeiðinu Opinber stjórnsýsla OSS111f í kjölfar þess að það var fært yfir í fjarnám [fyrirlestur]. Deildarfundur Stjórnmálafræðideildar, Félagsvísindasviði Háskóla Íslands (On-line).
Skipulögð framsetning og gott aðgengi að upplýsingum styrkir tengsl kennara o...University of IcelandÁsta Bryndís Schram og Sigurbjörg Jóhannesdóttir. (2021, 30. október). Skipulögð framsetning og gott aðgengi að upplýsingum styrkir tengsl kennara og nemenda í fjarnámi [fyrirlestur]. Málstofa; The conversation is the relationship: Um aðgengi, gæði og réttmæti upplýsinga. Þjóðarspegillinn, ráðstefna í félagsvísindum, Félagsvísindasvið Háskóla Íslands. Reykjavík (on-line).
Upplifun nemenda af tengslum við kennara og umhyggju hans fyrir þeimUniversity of IcelandSigurbjörg Jóhannesdóttir og Ásta Bryndís Schram. (2021, 15. október). Upplifun nemenda af tengslum við kennara og umhyggju hans fyrir þeim í námskeiði sem kennt var í fjarnámi við Háskóla Íslands [fyrirlestur]. Málstofa: Háskólar: Nemendur og tengsl. Menntakvika, ráðstefna í menntavísindum, Menntavísindasvið Háskóla Íslands. Reykjavík (on-line).
Turnitin Feedback Studio. Notkun í Háskóla Íslands frá skólaárinu 2011-12 til...University of IcelandTurnitin Feedback Studio. Notkun í Háskóla Íslands frá skólaárinu 2011-12 til og með skólaárinu 2018-19.
UnpaywallUniversity of IcelandGlærur með myndbandinu:
https://youtu.be/Jl68bhutmU8
Unpaywall er viðbót (e. extension) við vafra. Er til fyrir allavega Firefox og Chrome, líklega fleiri. Unpaywall lætur þig vita þegar þú ert á vefsíðu greinarinnar í tímariti hvort að heildartexti hennar sé aðgengilegur á Netinu. Grænn lás sem birtist við hlið greinar í vafranum segir til um að heildartextinn sé til. Grár lás þýðir að Unpaywall veit ekki til þess að það sé til lögleg útgáfa af heildartextanum ókeypis á Netinu.
Staða opins aðgangs á ÍslandiGudmundur ThorissonErindi á málþingi um opinn aðgang í Háskólanum í Reykjavík 25. október 2013. http://opinnadgangur.is/vidburdir/oa-island-malthing-2013/
Hliðverðir íslenskra stofnanavarðveislusafnaUniversity of IcelandErindi 25. október 2016 í Lögberg 204 í Háskóla Íslands
Upplýsingafræði og miðlun í samfélagið margbreytileikans
Opnar kennslubækur. Hagur nemenda og kennaraUniversity of IcelandMeðhöfundar: Bernharð Antoniussen, Hákon Hákonarson og Arnar Úlfarsson
Heimildin (skv. APA)
Sigurbjörg Jóhannesdóttir, Bernharð Antoniussen, Hákon Hákonarson og Arnar Úlfarsson. (2017, 6. október). Opnar kennslubækur. Hagur nemenda og kennara. Erindi í málstofu RANNUM - Opið netnám, stafræn tækni og starfsþróun. Menntakvika, Menntavísindasvið Háskóla Íslands.
Ágrip
Kostnaður nemenda vegna kennslubóka hefur hækkað. Nú er svo komið að meirihluti nemenda kaupir ekki þær kennslubækur sem kennarinn mælir með. Þetta hefur haft áhrif á námsárangur nemenda, hægt á námi þeirra og fælt þá frá námi. Á síðustu árum hafa verið farnar nokkrar leiðir til að lækka kostnað nemenda vegna menntunar og kennslubóka en þær hafa ekki skilað nægilega góðum árangri.
Það er sífellt verið að leita leiða til að snúa þessari þróun við svo að allir í heiminum eigi kost á að mennta sig óháð fjárhag. Heimurinn horfir sífellt meir til þess að opið menntaefni gæti verið lausnin við þeim vanda sem blasir við þar sem einungis þeir ríku geta menntað sig og keypt kennslubækur. Frá árinu 2002 hefur MIT-Massachusetts Institute of Technology lagt sitt af mörkum, til aukinnar menntunar í heiminum, með því að bjóða upp á ókeypis námskeið og námsefni á Internetinu og fleiri hafa fylgt í kjölfarið. Slíkt efni á Internetinu er nefnt opið menntaefni.
Í þessu erindi er fjallað um opnar kennslubækur sem er ein tegundin af opnu menntaefni. Opnar kennslubækur eru rafrænar, í ókeypis aðgangi á Internetinu og með opnum afnotaleyfum. Hér verður reynt að lýsa hvað opnar kennslubækur eru. Þá er rætt um afhverju kennslubækur ættu að vera opnar, hverjir notendur þeirra eru og afhverju höfundar ættu að gefa út opnar kennslubækur. Að lokum er skoðað hvaða hindranir kennarar standa frammi fyrir varðandi notkun á opnum kennslubókum og hvað þurfi að gera til að hvetja til notkunar og útgáfu á opnum kennslubókum.
Tímariti Kennslumiðstöðvar Háskóla Íslands breytt í opið tímarit sem er aðge...University of IcelandErindi flutt á 13. ráðstefnu um íslenska þjóðfélagið. Er þjóðarbúið sjálfbært og þjóðarheimilið blessað? Háskólanum á Hólum 16.-17. maí 2019
Ágrip:
Tímariti Kennslumiðstöðvar Háskóla Íslands breytt í opið tímarit sem er aðgengilegt í rafrænum aðgangi
Tímarit Kennslumiðstöðvar Háskóla Íslands er blandað fagtímarit um háskólakennslu. Tungumál þess er íslenska. Tímaritið hefur komið út frá árinu 2012 í prentuðu formi og dreift ókeypis í Háskólanum. Árið 2018 ákvað ritnefnd að breyta tímaritinu í opið tímarit sem væri gefið út bæði prentað og rafrænt.
Tilgangur þessa erindis er að lýsa því ferli sem átti sér stað við að breyta tímaritinu í opið tímarit, fá DOI auðkennisnúmer, ákveða opið afnotaleyfi, skrá það í alþjóðlega gagnagrunna, velja og setja upp rafrænt kerfi sem heldur utan um rafræna útgáfu þess og fá það viðurkennt inn í matskerfi opinberra háskóla. Það er ýmislegt sem þarf að huga að við þessar breytingar og ákveðin þekking sem verður til. Markmiðið hér er að deila þessari reynslu í þeirri von að það stuðli að því að fleiri íslensk tímarit verði gefin út í opnum aðgangi.
Tímaritið hefur núna verið gefið út einu sinni í opnum aðgangi bæði prentað og í rafrænu formi. Reynslan af umbreytingunni er góð. Allir höfundar samþykktu að greinar þeirra yrðu gefnar út með afnotaleyfinu CC BY-4.0 frá Creative Commons. Allar greinar í tímaritinu eru núna með einkvæna vefslóð í formi DOI vefslóðar og aðgengilegar á Internetinu. Það er því hægt að vísa beint í þær. Ekki er búið að ljúka við allar fyrirhugaðar alþjóðlegar skráningar og verið er að vinna að því að fá það betur metið inn í matskerfi opinberra háskóla.
OA útskýrt: hvað er opinn aðgangur og af hverju?Gudmundur ThorissonÖrmálþing um opið aðgengi í Öskju 26. okt 2012, í tilefni Open Access vikunnar. http://opinnadgangur.is
Þróun opins aðgangs og vísindaútgáfuUniversity of IcelandTímalína um þróun opins aðgangs og vísindaútgáfu. Unnið af Sigurbjörgu Jóhannesdóttur, uppfært 17. mars 2019.
Þróun opins aðgans og vísindaútgáfuUniversity of IcelandTímalína sem sýnir þróun opin aðgangs og vísindaútgáfu í heiminum (svart letur) og á Íslandi (fjólublátt letur).
Þróun opins aðgangs og vísindaútgáfuUniversity of IcelandTímalína yfir þróun opins aðgangs og vísindaútgáfu í heiminum (og Íslandi fléttað saman við). Stærstu atburðir... tímalínan er að sjálfsögðu miklu stærri og fleiri hlutir sem hafa haft áhrif á þróunina en er hér.
Hliðverðir íslenskra stofnanvarðveislusafnaUniversity of IcelandGreinargerð með erindi 25. október 2016, í Upplýsingafræði og miðlun í samfélagi margbreytileikans, Lögberg 204 Háskóla Íslands
Viljum við stofna íslensk samtök á sviði fjarnáms og stafræns náms?University of IcelandErindi á ráðstefnunni Menntakvika 29. september 2023.
Hér er verið að segja frá niðurstöðum úr fimm viðtölum við fjóra aðila á norðurlöndunum sem standa að samtökum um fjarnám og/eða stafræna kennslu og ein samtök á Íslandi sem hafa gengið vel.
Einnig sagt frá hugmyndafundi sem var í júní 2023 og niðurstöðum tveggja spurningakannana sem þátttakendur svöruðu og greiningu á hópavinnu í Mural um tilgang, áherslur og markhópa, einnig er mynd af orðaskýi þar sem þátttakendur nefndu þau lykilhugtök sem þeir vilja að komi fram í heiti samtakanna.
Niðurstaðan er að það er vilji til að stofna samtök um fjarnám og stafrænt nám á Íslandi, sem yrði vettvangur miðlunar og samstarfs.
Höfundar: Sigurbjörg Jóhannesdóttir, Sólveig Jakobsdóttir og Hróbjartur Árnason
Þróun kennsluhátta á Menntavísindasviði og hvað gæti falist í kennsluhúsnæði ...University of IcelandFyrirlestur á kennslukaffi kennara á Menntavísindasviði Háskóla Íslands þar sem var meðal annars rætt um skilgreiningar á hugtökum ólíkra kennsluforma eins og: staðnám, valvíst nám, fjarnám, netnám, sjálfsnám
„Hafði á tilfinningunni að henni væri umhugað um að maður lærði.“ Hvaða þætti...University of Iceland„Hafði á tilfinningunni að henni væri umhugað um að maður lærði.“ Hvaða þættir hafa áhrif á upplifun nemenda af umhyggju kennara og myndun tengsla milli nemenda og kennara á námskeiði í netheimum?
Nám í gegnum netið hefur aukist mikið og mun líklega aukast enn meira á næstu árum, ekki síst í kjölfar reynslu síðustu tveggja ára (COVID) sem voru full af áskorunum en einnig lærdómstími. Ekki vannst þó alltaf tími til að leggja kennslufræðilegan grunn þegar námskeið voru færð úr staðnámi í netheima, en margt ber að athuga við þá breytingu.
Ein af þeim áskorunum sem kennarar standa frammi fyrir, ekki síst þegar þeir kenna á netinu, er að skapa góð tengsl milli sín og nemenda sinna, skapa gott andrúmsloft þar sem nemendur eru öruggir, þora að spyrja spurninga og upplifa að kennaranum sé umhugað um að þeim gangi vel. Rannsóknir sýna sterk tengsl milli slíks kennsluumhverfis og áhugahvatar. Áhugahvöt virkjar síðan nemendur í námi og er því forsenda þess að nám fari fram. Rannsóknir um hvernig slík upplifun nemenda verður til í stafrænu umhverfi eru þó fáar.
Í samstarfi við umsjónarkennara námskeiðs (og meðhöfund okkar) notuðum við blandaða aðferðafræði (spurningalista, rýnihópa og viðtal) til að skoða upplifun nemenda í námskeiði á Félagsvísindasviði sem hafði verið fært í netheima 2019. Námskeiðið hafði þróast úr staðnámi í blendingsnám sem umsjónarkennari taldi að skilaði ekki nægilega góðum árangri. Spurningalisti var sendur til nemenda námskeiðsins haustin 2019 (pilot), 2020 og 2021. Í spurningalistanum voru bæði sannprófaðir kvarðar, meðal annars um upplifun nemenda af umhyggju kennara og trú þeirra á að þeir gætu náð árangri, auk stakra spurninga. Svarhlutfall var 54% en 172 nemendur af 318 svöruðu könnuninni (2020 og 2021). Auk þess var rætt við sjálfboðaliða í þremur rýnihópum og viðtal tekið við umsjónarkennara námskeiðs.
Niðurstöður sýndu að skýrt skipulag, leiðbeiningar, hvetjandi tölvupóstar og önnur rafræn samskipti, s.s. á umræðuþræði, urðu til þess að nemendur upplifðu að kennara væri ekki sama um þá og árangur þeirra í námi. Auk þess átti ákveðin tengslamyndun sér stað, þar sem mörgum nemendum fannst þeir þekkja kennarann í lok námskeiðs þótt þeir hefðu aldrei hitt hann (hana) og töldu það meðal annars vera vegna persónulegrar og léttrar framkomu í vel gerðum myndböndum, þar sem andlit kennara var sjáanlegt, og tíðra rafrænna samskipta.
Við ályktum að gott skipulag byggt á kennslufræðilegum grunni, vel unnin myndbönd þar sem kennari talar á léttum og persónulegum nótum og tíð samskipti með ýmsum leiðum hafi mikil áhrif á það hvort nemendur upplifi að kennara sé umhugað um námsgengi þeirra og einnig trú nemenda á að þeir geti náð árangri í námskeiðinu sem eru mikilvægir þættir tengdir áhugahvöt. Í erindinu verður þessum áhrifaþáttum tengslamyndunar lýst nánar.
Kennsluhættir á Menntavísindasviði Háskóla ÍslandsUniversity of IcelandInngangur: Á síðustu tveimur árum fluttist mikið af kennslu alfarið yfir á netið vegna Covid. Í framhaldi af þeirri reynslu og fyrirhuguðum flutningum Menntavísindasviðs Háskóla Íslands í nýtt húsnæði var ákveðið að skoða hvernig kennarar sjá fyrir sér kennsluhætti í sínum námskeiðum og hvernig kennsluaðstöðu þeir telja sig þurfa.
Aðferð: Netkönnun var send til fastráðinna kennara og stundakennara (154) á Menntavísindasviði í apríl 2022. Kennarar voru beðnir um að velja eitt námskeið og svara fyrir það. Þeir gátu einnig sett inn fleiri námskeið ef að svörin væru sambærileg fyrir þau ásamt því að svara könnuninni aftur fyrir fleiri námskeið.
Niðurstöður: Þátttakendur í könnuninni voru 80 (52%) og svöruðu þeir fyrir 267 (58%) námskeið, á grunn- og framhaldsstigi, sem eru kennd við Menntavísindasvið. Samkvæmt niðurstöðum verður fjarnám í boði á um ¾ hluta námskeiðanna en meirihluti þeirra verður kenndur í staðnámi með fjarnámsmöguleika fyrir nemendur. Um 90% námskeiðanna gera ráð fyrir staðnámsmætingu fjarnema í staðlotur eða rauntímaviðveru á neti í reglulegum staðnámstímum. Flestir kennarar vilja nýta staðtíma fyrir umræður, para- og hópavinnu og stúdentakynningar. Í um 70% námskeiða sem bjóða upp á fjarnám er gert ráð fyrir netfundum sem eru oft einnig ætlaðir staðnemum. Um ¼ námskeiða við sviðið munu ekki bjóða upp á fjarnámsmöguleika fyrir nemendur. Tæplega 80% kennara sjá fyrir sér að þeir komi til með að búa til sérmyndbönd með fyrirlestrum og öðru efni, sem þeir munu birta í Canvas. Þeir vilja flestir (75%) nýta eigin skrifstofuaðstöðu í HÍ til að vinna þessi myndbönd.
Ályktun: Lágt hlutfall námskeiða á Menntavísindasviði eru skipulögð og kennd sem fjarnámskeið. Flest námskeiðin byggja á staðkennslu sem nemendur geta tekið í fjarnámi. Um er að ræða svokölluð blönduð námskeið (e. hybrid) og námskeið þar sem nemendur mæta í staðkennslu með aðstoð fjarfundabúnaðar (e. hyflex). Það er umhugsunarefni hversu margir kennarar vilja bjóða fjarnemum að mæta í staðkennsluna á netinu því til að hægt sé að bjóða upp á góða upplifun fyrir nemendur þannig að nám fari fram, þarf sérútbúin rými með hljóðdempun, góðum hljóðnema, hátalara, myndavélar, góða lýsingu og nokkra stóra skjái. Húsgögn, skjáir, myndavélar og fleira þarf helst allt að vera færanlegt en langflestir kennarar segjast vilja kennslustofu sem er auðvelt að breyta uppröðun í og hentar til para- og hópavinnu.
Hvernig tryggjum við akademísk heilindi í fjarnámi?University of IcelandHarpa Dögg Kristinsdóttir, Guðný Sigurðardóttir, Tinna Karen Sveinbjarnardóttir og Sigurbjörg Jóhannesdóttir. (2021, 15. október). Hvernig tryggjum við akademísk heilindi í fjarnámi? Notkun Turnitin í kennslu og námi [fyrirlestur]. Málstofa: Háskólar: Námsmat. Menntakvika, ráðstefna í menntavísindum, Menntavísindasvið Háskóla Íslands. Reykjavík (on-line).
Getur góð endurgjöf styrkt tengsl kennara og nemenda í fjarnámi? Notkun Turni...University of IcelandGuðný Sigurðardóttir, Harpa Dögg Kristinsdóttir, Sigurbjörg Jóhannesdóttir, Hilma Gunnarsdóttir og Tinna Karen Sveinbjarnardóttir. (2021, 15. október). Getur góð endurgjöf styrkt tengsl kennara og nemenda í fjarnámi? Notkun Turnitin við kennslu [Fyrirlestur]. Málstofa: Skólastarf á tímum Covid. Menntakvika, ráðstefna í menntavísindum, Menntavísindasvið Háskóla Íslands. Reykjavík (on-line).
Kynning á niðurstöðum rannsóknar á námskeiðinu OSS111F Opinber stjórnsýsla í ...University of IcelandSigurbjörg Jóhannesdóttir og Ásta Bryndís Schram. (2021, 18. nóvember). Kynning á niðurstöðum rannsóknar á námskeiðinu Opinber stjórnsýsla OSS111f í kjölfar þess að það var fært yfir í fjarnám [fyrirlestur]. Deildarfundur Stjórnmálafræðideildar, Félagsvísindasviði Háskóla Íslands (On-line).
Skipulögð framsetning og gott aðgengi að upplýsingum styrkir tengsl kennara o...University of IcelandÁsta Bryndís Schram og Sigurbjörg Jóhannesdóttir. (2021, 30. október). Skipulögð framsetning og gott aðgengi að upplýsingum styrkir tengsl kennara og nemenda í fjarnámi [fyrirlestur]. Málstofa; The conversation is the relationship: Um aðgengi, gæði og réttmæti upplýsinga. Þjóðarspegillinn, ráðstefna í félagsvísindum, Félagsvísindasvið Háskóla Íslands. Reykjavík (on-line).
Upplifun nemenda af tengslum við kennara og umhyggju hans fyrir þeimUniversity of IcelandSigurbjörg Jóhannesdóttir og Ásta Bryndís Schram. (2021, 15. október). Upplifun nemenda af tengslum við kennara og umhyggju hans fyrir þeim í námskeiði sem kennt var í fjarnámi við Háskóla Íslands [fyrirlestur]. Málstofa: Háskólar: Nemendur og tengsl. Menntakvika, ráðstefna í menntavísindum, Menntavísindasvið Háskóla Íslands. Reykjavík (on-line).
Turnitin Feedback Studio. Notkun í Háskóla Íslands frá skólaárinu 2011-12 til...University of IcelandTurnitin Feedback Studio. Notkun í Háskóla Íslands frá skólaárinu 2011-12 til og með skólaárinu 2018-19.
UnpaywallUniversity of IcelandGlærur með myndbandinu:
https://youtu.be/Jl68bhutmU8
Unpaywall er viðbót (e. extension) við vafra. Er til fyrir allavega Firefox og Chrome, líklega fleiri. Unpaywall lætur þig vita þegar þú ert á vefsíðu greinarinnar í tímariti hvort að heildartexti hennar sé aðgengilegur á Netinu. Grænn lás sem birtist við hlið greinar í vafranum segir til um að heildartextinn sé til. Grár lás þýðir að Unpaywall veit ekki til þess að það sé til lögleg útgáfa af heildartextanum ókeypis á Netinu.
KobernioUniversity of IcelandKobernio er viðbót (e. extension) við vafra sem leitar að heildartextum vísindaefnis á yfir 20.000 stöðum á Internetinu.
Þetta eru glærur með myndbandinu:
https://youtu.be/QZ6cV0zbqwM
IcanHazPDFUniversity of IcelandGlærur með myndbandi um hvað hashtagið #IcanHazPDF er og hvernig það er notað, sjá myndbandið á YouTube:
https://youtu.be/e9tfM_UHNoo
Námskeið inni í námskeiði.University of IcelandThe document discusses student perceptions of taking MOOCs (massive open online courses) as part of courses at the University of Iceland, highlighting the positive experiences and flexibility offered by self-selected courses. Data from 2019 and 2020 reveals high interest in MOOCs, with most students appreciating the opportunities for personal interest exploration and positive learning experiences. Feedback indicates a desire for more structured options and recognition of the MOOC efforts in formal education.
Turnitin Feedback Studio. Ritskimun,endurgjöf og jafningjamat University of IcelandTurnitin Feedback Studio. Ritskimun, endurgjöf og jafningjamat.
Tvær málstofur á Húsþingi Kvennaskólans, 16. febrúar 2021
Hvernig getum við fylgt eftir akademískum heilindum í fjarnámiUniversity of IcelandHvernig getum við fylgt eftir akademískum heilindum í fjarnámi.
Málstofa á Fjarmenntabúðum 18. febrúar 2021
Höfundar: Sigurbjörg Jóhannesdóttir, Harpa Dögg Kristinsdóttir og Guðný Sigurðardóttir.
Upplýsingar um fjarmenntabúðirnar
https://sites.google.com/view/fjarmenntabudir1802/fjarmenntabudir
Upptaka frá málstofunni:
https://youtu.be/8_QthvojBNE
1. Framkvæmdaáætlun um opinn aðgang í Háskólanum í Reykjavík Bls. 1
Háskólinn í Reykjavík:
Framkvæmdaáætlun um opinn aðgang (OA)
Þessi framkvæmdaáætlun er til leiðbeiningar fyrir akademíska starfsmenn Háskólans í
Reykjavík [HR] og nemendur hans, um hvernig beri að fylgja stefnu skólans um opinn
aðgang (OA).
1 Markhópar
Stefna HR um opinn aðgang nær til:
• Akademískra starfsmanna HR sem eru:
o Fræðimenn með rannsóknarskyldu
o Fastráðnir kennarar
o Stundakennarar
o Dæmatímakennarar
• Nemenda sem eru í formlegu námi við HR.
2 Birtingar
Akademískir starfsmenn og nemendur HR skulu leitast við að birta í opnum aðgangi,
afurðir sem tengjast kennslu, námi og vísindastarfi sem unnið er við skólann.
Þetta geta verið:
• Ritrýndar fræðigreinar
• Handrit fræðigreina sem eiga eftir að fá ritrýni
• Lokaritgerðir í grunn- og meistaranámi og doktorsritgerðir
• Stærri nemendaverkefni
• Forritunarkóðar
• Ráðstefnu-/málstofukynningar (texti, glærur, hljóð, kvikun)
• Bækur og bókKarkaflar
• Skýrslur
• Menntaefni
• Grafík (ljósmyndir, skýringarmyndir)
3 Höfundaréttur
Í stefnu HR um opinn aðgang er hvatt til þess að akademískir starfsmenn skólans haldi
höfundarétti sínum og framselji hann ekki til annars aðila (t.d. útgefenda).
Akademískum starfsmönnum skólans er bent á að kynna sér vel reglur útgefenda.
3.1 Höfundaréttur og afnotaleyfin „Creative Commons“
Á árunum 2002-3 voru gefnar út þrjár áhrifamiklar opinberar yfirlýsingar um opinn
aðgang. Fyrst kom Búdapestyfirlýsingin með skilgreiningu á opnum aðgangi í febrúar
2002, Bethesda yfirlýsingin um útgáfu í opnum aðgangi í júní 2003 og
Berlínaryfirlýsingin um opinn aðgang til aukinnar þekkingar í október 2003. Bethesda
og Berlínaryfirlýsingarnar leggja áherslu á að til þess að verk geti talist vera í opnum
aðgangi þá þurfi höfundaréttarhafi að samþykkja fyrirfram að leyfa notendum að afrita,
2. Framkvæmdaáætlun um opinn aðgang í Háskólanum í Reykjavík Bls. 2
nota, dreifa, senda og sýna verkið opinberlega og að búa til og dreifa afleiddum verkum
óháð leyfi höfundar. Allar þrjár yfirlýsingarnar eru sammála um að efni í opnum aðgangi
sé ekki bara ókeypis heldur sé líka með afnotaleyfi, þó á þann hátt að höfundi er alltaf
eignað verkið.
“SPARC, the Scholarly Publishing and Academic Resources Coalition” („Author Rights“,
2007) og “DOAJ Directory of Open Access journals” („For Publishers“, 2014) mæla með
því að höfundar noti afnotaleyfi “Creative Commons” á fræðigreinar sem þeir gefa út í
opnum aðgangi.
Stefna HR hvetur akademíska starfsmenn og nemendur skólans að nota opna
afnotaleyfið „Creative Commons". Á það jafnt við um fræðigreinar, glærur, lokaverkefni,
menntaefni, skýrslur, grafík eða annað efni.
Akademískir starfsmenn eru einnig hvattir að nota opnu afnotaleyfin á bækur sem þeir
skrifa og birta í opnum aðgangi á veraldarvefnum.
Afnotaleyfi
Endurnýta
efnið í
öðru
verkefni
Endurnýta
hluta eða
úrdrátt úr
efninu í
annað
verkefni
Gera
breytingar á
efninu (t.d.
þýða á
annað
tungumál)
Nýting á
gögnum
sem efnið
byggir á
(e. data
mining)
Velja annað
afnotaleyfi
á afleitt
verk
Selja eða
endurnýta á
þann hátt að
hafa megi af
því
fjárhagslegan
ávinning
CC-BY já já já já já já
CC-BY-SA já já já já nei já
CC-BY-NC já já já já já nei
CC-BY-ND já nei nei nei nei já
CC-BY-NC-SA já já já já nei nei
CC-BY-NC-ND já nei nei nei nei nei
3.1.1 CC-BY
Þetta afnotaleyfi er minnst takmarkandi fyrir efni í opnum aðgangi á eftir frjálsu leyfi (e.
Public domain). Þetta leyfi gerir öðrum kleift að dreifa, endurblanda, breyta og byggja
ofan á verk höfundar, jafnvel í ágóðaskyni, svo lengi sem vísað er til upphaflegs
höfundar. Þetta er það leyfi sem er mælt með að akademískir starfsmenn Háskólans í
Reykjavík noti á fræðigreinar, til þess að þeir nái fram mestri dreifingu og notkun á
efninu sem þeir eru að birta.
Það er í samræmi við það sem er að gerast í akademíska heiminum í dag en „CC-BY“ er
orðið algengasta leyfið sem er sett á fræðigreinar í opnum aðgangi, en þeir sem mæla
með því að nota það eru m.a. „Open Access Scholarly Publishers Association (OASPA)“
(„Licensing“, e.d.), „SPARC Europe Seal of Approval program for OA journals" og
„UNESCO“ (Alma, 2012). Margir rannsóknarsjóðir setja það sem skilyrði fyrir birtingu
fræðiefnis sem fær styrk að það sé með afnotaleyfinu „CC-BY“. Einnig eru margir
útgefendur eins og „PLOS“, „BioMed Central“, „Hindawi“, „Copernicus“, „eLife“ og „Peer“,
sem styðja við notkun á afnotaleyfinu "CC-BY" sem sjálfgefið höfundaleyfi fyrir
fræðigreinar í opnum aðgangi. Mörg stærstu áskriftartímaritinu eru einnig byrjuð að
nota „CC-BY· („Licensing“, e.d.).
3. Framkvæmdaáætlun um opinn aðgang í Háskólanum í Reykjavík Bls. 3
3.1.2 CC-BY-SA
Þetta leyfi gerir öðrum kleift að dreifa, endurblanda, breyta og byggja ofan á verk
höfundar, jafnvel í ágóðaskyni, svo lengi sem vísað er til hans sem upphaflegs höfundar
og afleidd verk eru gefin út samkvæmt sömu skilmálum. Þetta afnotaleyfi er gjarnan
borið saman við „copyleft-leyfi“ sem tíðkast í heimi frjáls og opins hugbúnaðar. Öll ný
verk sem afleidd eru af upphaflega verkinu eru þá gefin út með sama afnotaleyfi. Þetta er
afnotaleyfið sem Wikipedia notar.
3.1.3 CC-BY-NC
Þetta afnotaleyfi gerir öðrum kleift að dreifa, endurblanda, breyta og byggja ofan á
verk höfundar, svo lengi sem vísað er til hans sem upphaflegs höfundar og afleidd
verk eru ekki notuð í ágóðaskyni. Höfundar afleiddra verka þurfa ekki að láta sömu
skilmála gilda um þau.
3.1.4 CC-BY-ND
Þetta afnotaleyfi heimilar dreifingu hvort sem hún er í ágóðaskyni eða ekki svo lengi
sem vísað er til höfundar og efninu er dreift áfram óbreyttu.
3.1.5 CC-BY-NC-SA
Þetta afnotaleyfi gerir öðrum kleift að dreifa, endurblanda, breyta og byggja ofan á
verk höfundar svo lengi sem vísað er til hans sem upphaflegs höfundar. Afleidd verk
eru ekki notuð í ágóðaskyni og þau gefin út samkvæmt sömu skilmálum.
3.1.6 CC-BY-NC-ND
Þetta er þrengsta afnotaleyfið af þeim sex meginleyfum og í því felst að öðrum er
heimilt að afrita verk höfundar og dreifa þeim áfram óbreyttum svo lengi sem vísað
er til höfundar og þau eru ekki notuð í ágóðaskyni.
4 Birting í opnum aðgangi?
Það fer eftir efninu sem á að birta hvaða leið er best að fara til að gera það aðgengilegt í
opnum aðgangi.
4.1 Fræðigreinar
Háskólinn í Reykjavík hefur á síðustu árum náð að auka verulega fjölda birtinga á virtum
ritrýndum vettvangi í nafni skólans (birtingar í tímarit með háan áhrifastuðul, t.d. ISI
tímarit). Stefna skólans um birtingu í opnum aðgangi má alls ekki verða til þess að draga
úr birtingum á virtum ritrýndum vettvangi. Yfir 90% af hágæðatímaritum leyfa
höfundum að birta greinar í opnum aðgangi í varðveislusöfnum.
Skólinn hvetur akademíska starfsmenn til að halda áfram að birta vísindagreinar sínar í
tímaritum með háan áhrifastuðul og leitast við að fá þær gefnar út hjá tímaritum sem
birta þær strax í opnum aðgangi (e. open access publishing/Gold OA) án kostnaðar fyrir
þá eða rannsóknina. HR tekur ekki þátt í kostnaði við birtingar.
Akademískir starfsmenn geta einnig valið að gefa greinar sínar út í hágæða tímaritum
sem leyfa höfundum að vista greinar í opnu varðveislusafni (e. open repository/Green
OA) samhliða útgáfu og birta í opnum aðgangi. Mikilvægt er að höfundar kynni sér vel
reglur tímarita varðandi birtingu í opnum aðgangi eftir þessari leið, oft kölluð græna
leiðin eða varðveisluleiðin. Einnig er bent á að oft er hægt að semja við útgefendur um
birtingu í opnum aðgangi.
4. Framkvæmdaáætlun um opinn aðgang í Háskólanum í Reykjavík Bls. 4
Hægt er að setja í opið varðveislusafn fleiri en eina útgáfu af sömu fræðigreininni, t.d.
það eintak sem er gefið út af tímaritinu (e. published version), fræðigreinina eftir að búið
er að ritrýna hana (e. post-print) eða/og handritið að fræðigreininni áður en hún er
ritrýnd (e. pre-print).
Yfir 90% allra fræðitímarita í heiminum bjóða höfundum upp á að birta greinar sínar í
opnum aðgangi í varðveislusafni (e. open repository) og á það jafnt við um ISI tímarit og
önnur tímarit. Miðað við niðurstöður úr rannsókn sem var gerð á birtingu fræðigreina á
meðal akademískra starfsmanna HR árið 2013 þá kom í ljós að á meðal 22 fræðimanna
sem að meðaltali sögðust hafa birt 32% af öllum birtingum sínum í opnum aðgangi árið
2013, að þeir hefðu getað birt allar [100% N=57] útgefnar fræðigreinar sínar í opnum
aðgangi í varðveislusafni. Þar af 88% af óritrýndum handritum fyrir útgáfu greinanna,
98% af ritrýndum greinum og 26% pdf af útgefnum greinum. 88% af ritrýndu
greinunum hefði mátt birta strax á útgáfudegi í opnum varðveislusöfnum og aðrar eftir
9-24 mánuði.
Miðað við niðurstöður rannsóknarinnar þá eru mestar líkur á að ef grein sé útgefin hjá
erlendu ISI tímariti að þá megi höfundur birta ritrýnt eintak af henni í opnum aðgangi í
varðveislusafni, strax við útgáfu hennar eða með nokkurra mánaða birtingartöf.
Háskólinn í Reykjavík hefur sett sér það markmið að koma upp opnu varðveislusafni þar
sem akademískir starfsmenn skólans geta birt fræðigreinar sínar í opnum aðgangi. Í
millitíðinni hefur skólinn áhuga á að safna saman útgefnum greinum annaðhvort með
því að höfundar sendi eintak til Bókasafns- og upplýsingaþjónustu HR eða seti
greinarnar tímabundið í Skemmuna. Upplýsingar varðandi þetta verða sendar til
akademískra starfsmanna HR.
4.2 Bækur
Akademískir starfsmenn skólans eru hvattir til að gefa bækur sínar út í opnum aðgangi
með einu af sex afnotaleyfum „Creative Commons“. Þannig ná bækurnar til stærri
lesendahóps, áhrif þeirra verða meiri og þær nýtast betur auk þess sem það er líklegt að
auka sölu prentaðra eintaka.
Oft er hægt er að birta bækur í opnum aðgangi jafnhliða prentuðum útgáfum. Algengt er
að rafræna útgáfan sé gefin út með 12 mánaða birtingartöf.
4.3 Bakkalár-, meistara- og doktorsritgerðir og önnur stór verkefni
Nemendur HR skulu gera bakkalár-, meistara- og doktorsritgerðir sínar
aðgengilegar í opnum aðgangi í varðveislusafninu „Skemmunni“ og mælst er til að þeir
merki þær með einu af afnotaleyfum „Creative Commons“. Sjá nánar í reglum um skil á
lokaritgerðum og lokaverkefnum við Háskólann í Reykjavík.
Nemendur eru jafnframt hvattir til að gera önnur stærri verkefni sem þeir vinna við HR
aðgengileg í opnum aðgangi á veraldarvefnum, t.d. í gegnum eigin vefsíður,
samfélagsvefi eða blogg.
4.4 Glærur og kynningar
Akademískir starfsmenn skólans eru hvattir til að birta allt kynningarefni sitt í opnum
aðgangi og merkja það með afnotaleyfinu "Creative Commons [CC-BY]“.
5. Framkvæmdaáætlun um opinn aðgang í Háskólanum í Reykjavík Bls. 5
4.5 Menntaefni / Kvikmenntir
Kennarar skólans sem eru að útbúa lifandi kvikmenntir og annað menntaefni eru hvattir
til að birta efnið í opnum aðgangi á miðlunarþjóni sem deildir skólans og Kennslusvið
HR sammælast um. Ennfremur eru kennarar skólans hvattir til að merkja það með
afnotaleyfinu „Creative Commons [CC-BY-SA]“ eða velja annað opið afnotaleyfi.
4.6 Forritunarkóðar
Forritarar, nemendur og kennarar skólans sem vinna verkefni á vegum skólans eru
hvattir til að birta kóðann í opnum aðgangi.
4.7 Skýrslur
Starfsmenn skólans eru hvattir til að birta skýrslur sínar í opnum aðgangi og merkja
með afnotaleyfinu „Creative Commons [CC-BY]“.
4.8 Grafík (ljósmyndir, skýringarmyndir o.fl.)
Starfsmenn skólans eru hvattir til að birta í opnum aðgangi grafík eins og t.d. ljósmyndir,
skýringarmyndir og fleira. Það er t.d. hægt að birta þær á "Flickr" eða "Wikimedia
Commons" sem leyfir merkingu þeirra með afnotaleyfinu „Creative Commons“.
5 Ábyrgð á framkvæmd stefnunnar um opið aðgengi og
framkvæmdaáætlun hennar
Rannsóknarþjónusta HR ber ábyrgð á túlkun stefnu HR um opinn aðgang og
framkvæmdaáætlun hennar, leysir þau ágreiningsmál sem kunna að koma upp og tekur
við tillögum að endurbótum. Kennslusvið HR ber ábyrgð á túlkun og lausn
ágreiningsmála þegar um lokaverkefni nemenda er að ræða. Endurskoða skal bæði
stefnu og framkvæmdaáætlun reglulega, en nauðsynlegt er að fylgjast vel með þróun
mála á þessu sviði.
6. Framkvæmdaáætlun um opinn aðgang í Háskólanum í Reykjavík Bls. 6
Heimildir
Alma, S. (2012). Policy guidelines for the development and promotion of open access.
París: United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. Sótt af
http://www.unesco.org/new/en/communication-and-
information/resources/publications-and-communication-
materials/publications/full-list/policy-guidelines-for-the-development-and-
promotion-of-open-access/
Author Rights. (2007, 2013). SPARC. Sótt af
http://www.sparc.arl.org/initiatives/author-rights
For Publishers. (2014). DOAJ Directory of Open Access Journals. Sótt af
http://doaj.org/publishers
Licensing. (e.d.). OASPA Open Access Scholarly Publishers Association. Sótt af
http://oaspa.org/information-resources/frequently-asked-questions/
Þessi framkvæmdaáætlun er unnin af Sigurbjörgu Jóhannesdóttur, 25. mars 2014 og
gefin út af Háskólanum í Reykjavík með CC0 almenningsleyfinu sem þýðir að hver
sem er má endurnýta hana að hluta til eða alveg, breyta og dreifa og gera að sinni
án nokkurra skilyrða.