sivrisinek (fazlası için www.tipfakultesi.org )
Download as PPT, PDF0 likes4,263 views
More Related Content
What's hot (20)
Similar to sivrisinek (fazlası için www.tipfakultesi.org ) (20)
More from www.tipfakultesi. org (20)
sivrisinek (fazlası için www.tipfakultesi.org )
- 1. Sivrisinekler Ve Parazitlikleri Erişkin Sineklerin Yapısı: Erişkinleri 1.6-12.5 mm boyunda, ince karınlı, dar ve uzun kanatlı ve üç çift bacaklı böceklerdir. Baş toparlak yapıda ve iki büyük mürekkep göz vardır. Antenler gözlerin arasında; erkekte 14, dişide 15 parçadan yapılmıştır. Erkeklerin antenleri dişilerinkinden daha çok tüylü ve tüyler daha uzundur. Antenlerin iç tarafında bulunan palpler 5 segmentlidir. Hortum ince ve uzundur. Göğüste pronotum ve metanotum çok küçülmüş, göğsün sırt kısmı hemen hemen yalnız başına mesonotumdan oluşur. Mesonotumun arkasındaki scutellumun arka kenarı Anopheles cinsinde muntazam yuvarlaktır.
- 3. Üzerindeki büyük kıllar düzenli bir şekilde kenara dizilmiştir. Diğer cinslere ait türlerde ise genellikle 3 loplu olup, kıllar 3 bölgede grup halinde toplanmıştır. İki solunum deliği göğsün yan taraflarına açılmıştır. Göğüs parçalarının her birisinde birer çift olmak üzere üç çift bacak vardır. Son tars parçası genellikle iki pençe ile sonlanır. Yastık şeklinde pulvilluslar vardır. Sağ ve solda birer tane olan halterler metathoraksa yapışmışlardır. Her halter toparlak bir baş ve bir saptan ibarettir. Karın dişi sivrisinekte 8 tane belirgin segmente sahiptir.
- 5. Dişide dokuzuncu parça çok küçülmüş, 10. ise sineğin arka ucunda görülen iki tane küçük loptan ibarettir. Dişinin genital deliği 8. ve 9. segmentler arasındaki kıvrımda ve karın yüzündedir. Erkekte sekizinci segmentten sonraki kısımlar dış üreme organlarını oluşturmuştur. Mide, birinci göğüs segmentinden beşinci karın segmentine kadar uzanır; bunun arka nihayetine malpighi boruları eklenmiştir. Sivrisineklerin birinci ve ikinci göğüs segmentinde bulunan ve her birisi üç loptan yapılmış olan bir çift tükürük bezi önemlidir. Bunların kanalları birleşerek bir kanal halinde farinkse açılırlar.
- 6. Yumurtaların yapısı Aedes ve Anopheles gibi cinsler teker teker yumurta bıraktıkları halde Culex ve Culiseta gibi türler kitleler halinde bırakırlar. Yumurtalar bir ucu daha sivri diğer ucu daha küt iğ şeklinde 0.5 mm kadar boyundadırlar. Yumurta duvarı iç ve dış koryonlardan yapılmıştır. Endokoryon yumurtanın kabuğunu oluşturur. Yeni yumurtlandığı zaman şeffaf olup, süratle sertleşir ve koyulaşır. Dış koryon şeffaf bir zardır yumurtanın yüzgeç ve saçağını oluşturur. Anofel yumurtaları az-çok kayığa benzerler. Diğer sivrisineklerin yumurtaları ise uzamış elipsoid ve konik şeklindedir, yanlarda yüzgeç yoktur.
- 8. Orta kısmın iki yanında hava boşluklarına sahip yüzgeç ve yüzgecin içinde dışarıdan bakılınca kaburgalar şeklinde görülen bölmeler vardır. Larvaların yapısı Yumurtalardan çıkan larvalar 1 mm kadar büyüklükte olup, dört defa gömlek değiştirerek gelişirler. Önceleri renkleri beyaz, sonraları esmer-siyahımtırak olurlar. Anofel larvaları bulundukları yerin rengini alabilirler. Türlerin tanımında dördüncü dönem larvanın önemi vardır. Larvalar baş, göğüs ve karın olmak üzere üç kısımdan yapılmıştır. Baş yuvarlakça ve yanlarda büyük gözler vardır. Gözlerin önünde birer anten vardır.
- 9. Ağız başın alt kısmındadır. Karın on parçadan yapılmıştır. 1.-7.segmentler birbirlerine benzerler, fakat birbirlerinden kolayca ayrılırlar. 8.-10. segmentler birbirlerinden ayrılacak şekilde değişmiştir. Anofellerde 3.-7., bazen de 1. ve 2. segmentlerde yüzgeçler ve Palme kılları vardır. 8. segmentin sırt yüzünde anofellerde solunum deliği cihazı vardır. Anofellerin dışındaki diğer sivrisineklerin hemen hepsinde 8. parçanın sırt tarafında orta boyda bir hava borusu çıkar. Sifonun ucunda solunum borusu delikleri ve kapağı vardır. Bunlar suya temas edince larvanın vücudu su yüzüyle 45º’lik bir açı yapar, anofellerde ise kurtçuğun vücudu yüzeye paralel durur.
- 11. Pupaların yapısı Pupalarının şekilleri virgüle benzer ve vücutları cephalothorax ve abdomenden yapılmıştır. Yüzme sırasında vücudun arka ucunda bulunan bir çift kısa kürek şeklindeki organelden faydalanırlar. Pupanın derisi şeffaf olduğundan içinde gelişen sivrisineğin bacak ve kanatları kolaylıkla görülür. Sivrisineklerin Sınıflandırılması Yurdumuzda bulunan önemli sivrisinek cinsleri Anopheles, Culex, Aedes, Mansonia, Culiseta, Orthopodomyia ve Uranotaenia’dır. Anofeller Sivrisinekler arasında sıtmayı bulaştıran anofellerin önemi büyüktür.
- 12. Anofellerin diğer cinslerden ayrılmasında şu kriterlerden yararlanılır: Anofellerin suda teker teker duran kayığımsı yumurtalarında odacıklar vardır. Anofel larvalarının hava borusu yoktur. Karın halkalarında yüzgeçler vardır. Larvalar su yüzüne paralel dururlar. Anofel larvalarında vücuttan tek tek çıkan dallı kıllar, Culex ve Aedes türlerinde ise bir kökten çıkan düz kıl demetleri vardır. Pupaların karnının alt boğumları cephalo-thorax’a sıkı sıkıya dayanmıştır. Anofellerin erişkinlerinde scutellum’un arka kenarı yuvarlaktır. Üzerindeki kıllar her yere eşit olarak dağılmıştır. Anofeller yerin yüzeyine eğik konarlar.
- 14. Yaşayış Sivrisineklerin dişileri geçici dış parazitler olarak insanlar ve sıcak kanlı hayvanlardan kan emer. İnsanı en çok rahatsız edenler, insanların oturdukları yerlerde barınan ve Culex, Aedes, Anopheles gibi sineklerdir. Anopheles türleri genellikle temiz sularda gelişirler. Şehirleşmenin oluşturduğu kirlilikten dolayı şehir merkezlerinde seyrek gelişirler. Fakat şehir içindeki binasız ve boş yerler, bunlar için uygun ortam oluşturur. Culex kapalı kanallar, septik tanklar, lağım çukurları ve diğer durgun su kaynakları gibi ortamlarda gelişebilir. Aedes türleri ise genellikle evlerin çevresinde irili ufaklı her türlü su birikintisinde yumurtlayıp gelişebilir.
- 16. Şişe, konserve kutuları, yapraklar gibi su bulunabilen her yer bunlar için uygundur. Sivrisineklerin erkekleri çiçek ve bitki öz sularıyla geçinirler. Dişiler her ne kadar bitki özsularıyla da beslenseler de yumurta yapmak için genellikle kan emerler. Çiftleşmiş dişiler gençlerden daha şiddetli ve hırsla kan emerler. Larva sürekli olarak suyu süzerek bakteriler ve diğer çeşitli mikroplar, polen ve diğer maddelerle beslenir. Pupanın ağzı ve anüsü, larva derisinin atılmasından hemen önce kapanır ve böylece besin alamaz. Pupadan çıkan erişkin 24 saat besin alamaz; ancak 24 saat sonra besin aramaya başlar.
- 17. Yurdumuzun en önemli sıtma bulaştırıcısı A.sacharovi sıcak ve geniş ovalarda yaşamayı sever. Sivrisinekler soğuk ve kurak mevsimleri uyuşuk bir şekilde atlatırlar. Ilıman ülkelerde birçok dişi sivrisinek kışı ve yazı erişkin halde ağaç kovukları, mağaralar ve yarıklarda geçirir. Bazı sivrisinekler ise kışı larva halinde geçirir ve üredikleri su birikintilerinin dibine çekilir. Sivrisineklerin uçarken çıkardıkları ses, kanatların birbirine veya tarslara sürtmesinden ileri gelir. Evrim Dişiler çiftleşince spermatozoitleri spermateka içinde biriktirir ve böylece haftalarca yumurta yapabilir.
- 18. Sivrisineklerin yumurtlama ve gelişme yerleri açık denizler hariç her türlü su birikintileridir. birikintileridir Sazlı bataklıklar, derelerin su birikintileri, bataklıklar ve ağaç kovuklarında gelişen türler vardır. Dişi sivrisineklerin bir kısmı yumurtladıktan sonra ölür, bazıları ise birkaç defa çiftleşerek 4-5 seans nesil verirler. Yumurtalar kurak yerlerde 1-2 günde ölür. Çevrenin sıcaklık derecesine göre, 1-5 günde yumurta içinden larvalar çıkar. Larvalar uygun şartlarda 1-3 haftada hatta 4-5 günde evrimlerini bitirirler. Dördüncü dönem larvalar evrimlerini tamamladıktan sonra pupa haline geçer.
- 19. Pupalar gıda almaz, suyun yüzeyinde hava alarak dururlar. Ortamın sıcaklık derecesine göre birkaç günde pupadan erişkin sivrisinekler gelişir. Sivrisineklerin evrim süresi ortalama 8-14 gündür. Pupadan çıkan sivrisineklerin erkek ve dişileri bir süre sonra çiftleşirler. Erkekler, birkaç hafta yaşadıktan sonra ölürler. Epidemiyoloji Sivrisinekler dünyanın her tarafına yayılmıştır. Fakat sıcak memleketlerde daha çok bulunur. Gececi, daha doğrusu alaca karanlık hayvanlarıdır. Suni ışık sivrisinekleri evlere çeker ve bu özelliklerinden dolayı sivrisinek kapanları yapılmıştır.
- 20. Yaptıkları Hastalık Belirtileri ve Yapı Bozuklukları Dişi sivrisineklerin insandan kan emmeleri sonucu deride lezyonlar oluşabildiği gibi bazı hastalıklar da bulaşır. Sivrisineklerin extrelerinde zehir etkisi vardır. Sivrisineklerin tükürükleri, yeni doğmuş ve daha önce sivrisineklerle ısırılmamış bebeklerin derisinde kısa süre içerisinde oluşan küçük kanamalara ve daha sonra kırmızı papüllere sebep olur. Tekrarlanan sokmalarda şiddeti değişik allerji görülür. Sivrisinek ısırıkları bakterilerle kontamine olursa çeşitli yangı belirtileri meydana gelir. Tedavi Sivrisineklerin insanın derisinde oluşturduğu kaşıntılı deri bozukluklarına karşı ağızdan antihistaminikler verilir. Kaşınan yere kafur ve kloralhidrat karışımı sürülür.
- 21. Sivrisinek Vektörlüğü Sivrisinekler insana sıtma, Wuchereria bancrofti ve çeşitli Arbovirus enfeksiyonlarını bulaştırdığından dolayı hekimlikçe önemlidir. Sıtma çeşitli Anopheles türlerinin dişileri tarafından bulaştırılmaktadır. Anopheles sacharovi Türkiye’de en önemli sıtma vektörüdür. Wuchereria bancrofti başlıca Culex türleri tarafından bulaştırılmaktadır. Anopheles ve Aedes türü bazı sivrisinekler çeşitli ateşli hastalıkların etkeni olan Arbovirus’ları naklederler.
- 22. Sivrisinek Kontrolü Oldukça geniş boyutları olan, planlı ve dikkatli yürütülmesi gereken bir konudur. Öncelikle mücadele yapılacak bölgedeki sivrisinek türleri tespit edilmelidir. Sivrisinek kontrolünde insektisitlerle erişkinlerin ve larvaların ortadan kaldırılması, kaynakların azaltılması, biyolojik savaş ajanları, böcek büyüme regülatörleri kullanımı ve erişkinlerin sokmasının önlenmesi gibi çeşitli yöntemlerden yararlanılır. Sivrisineklerin sokmasını önlemek için cibinlik, tel örgüler gibi mekanik vasıtalar ile böcek kaçırtanlar kullanılır. Permethrin gibi sentetik piretroidler emdirilmiş cibinlikler daha etkilidir.
- 23. Phlebotomus’lar ve Parazitlikleri Tatarcıkların dişileri insandan kan emerek deri bozukluklarına yol açarlar. Ayrıca bunlar Leishmania infeksiyonları, bartonelloz (Bartonella bacilliformis) ve tatarcık hummasını bulaştırırlar. Phlebotomidae ailesinde 600 kadar tür vardır. Yapı Tatarcıkların erişkinleri 2-3 mm boyunda, vücutları fazla tüylü ve solgun sarımsı renkte dipterlerdir. Erişkinlerin başları, vücutları ile yaklaşık 45 derecelik bir açı yapar. Baş uzayarak daralmış ve tüylerle kaplıdır. Petek gözler büyük olup, birbirinden uzaklaşmışlardır.
- 25. Antenler ince, uzun ve ipe dizilmiş boncuk taneleri gibidir. Hortum kısa, kanatlar lanset biçiminde ve özellikle kanarları çok kıllıdır. Kanatlar flebotom konduğu zaman kalkık durur. Bacaklar tüylü, ince ve uzundur. Karın tüylerle örtülüdür, 10 parçadan yapılmıştır. Son iki parça genital cihazı yapmak üzere değişmiştir. Dişilerde karın ucu toparlak olarak biter, erkeklerde ise yukarıya dönmüş klasperler bulunur. Yumurtalar 0.3-0.4 mm büyüklüğünde ve iğ şeklindedir. Larvaların başları büyükçe olup, solucan gibidir. Dördüncü dönem larvaları 4-5 mm boyundadır.
- 26. Yaşayış Tatarcıkların erkekleri son larva döneminde aldıkları gıda ile beslenirler; dişileri ise kan emerler. Tatarcıklar kısa ömürlüdürler; bunların erkekleri 4 gün, dişileri 12-30 gün kadar yaşarlar. Tatarcıklar gündüzleri saklanır gece ortaya çıkarlar. Erişkinler rüzgardan ve yağmurdan korunmuş karanlık yerlerde taşların altı, duvar yarıkları, ağaç kovukları, mağaralar, kulübe, ahır ve harabelerde bulunurlar. Tatarcıkların uçma güçleri azdır, kısa aralıklarla başka bir deyimle hoplayarak ve sessiz olarak uçarlar.
- 27. Konaklar ve Evrim Dişi tatarcıklar insandan başka köpek ve kemirgen gibi memelilerden kan emer. Kan emen dişiler 4-5 gün sonra 20-50 yumurta yumurtlar. Yumurtalardan uygun şartlarda 6-10 günde larvalar çıkar. Dört Larva dönemi vardır. Uygun şartlarda dört haftada pupa safhasına geçerler. Doğada larva ve pupaların bulunması çok zordur. Tatarcık vektörlüğü Dişileri geçici ektoparazit olarak insanı rahatsız eder ve bazı hastalıkları bulaştırırlar. Dişi tatarcıkların kan emmesiyle insana 1- kala-azar (iç organ leishmaniosis’i),
- 28. 2- şark çıbanını (deri leishmaniasis’i), 3- deri-mukoza leishmaniasis’i ve 4- tatarcık hummasını bulaştırır. Flebotomun, kan emerek aldığı parazitler bunların bağırsağında promastigot formuna dönüşürler. Bağırsakta çoğalan Promastigot formlar sineğin farinks ve ağız kısmına geçer ve sineğin kan emdiği bir sonraki konağa bulaşırlar. Bu evrim Leishmania türüne göre 4-18 gün arasında değişir. Bir parazite vektörlük yapan bir phlebotomus diğer bir parazit türünü bulaştırmayabilir. Tatarcıklar ayrıca tatarcık humması etkenini bir kuşaktan diğerine yumurta vasıtasıyla geçirir.
- 29. Tatarcıklarla savaş Uçuşlarının azlığı ve kısa aralıklarla konmaları nedeniyle kalıcı insektisitlerle sivrisineklerden daha kolay etkilenirler. DDT, HCH, malathion, permetrin gibi çeşitli insektisitler tatarcıklara etkilidir. Tatarcıkların beslenmesini bozmak için çöp ve organik maddeleri çevreden temizlemek lazımdır. Tatarcıkların gelişme yerleri tam tespit edilemediğinden, larvalarla mücadele pratik değildir. Tatarcıklara karşı korunmak için cibinlik, pencere örgüleri gibi mekanik vasıtalardan faydalanılabilir.
- 30. •Seratopogonidler Ve Parazitlikleri Yapı : Bu aile içerisinde bulunan Culicoides’ lerin erişkinleri 0.5-3 mm büyüklüğünde dipterlerdir. • Renkleri açık sarıdan koyu kahverengine kadar değişen, tıknaz yapılı, kısa bacaklı olup, başlarında bir çift bileşik göz, anten, palp ve hortum vardır. • Petek gözler erkekte bitişik, dişide ise birbirinden ayrıdır. • Antenler 15 parçalı, erkeğinde dişisine göre daha sık ve uzun yapılı tüylere sahiptir. • Hortum sivrisineklerinkine benzer ancak; onlara göre daha kısadır.
- 32. Palpler uzun, beş parçalı ve 3. parça üzerinde bir duyu çukuru vardır. Kanatlar kısa ve geniştir, kısmen veya tamamen tüylerle örtülü ve birçok türde benekler vardır. Yumurtalar muz dilimi veya puro sigarası şeklinde ve 0.5 mm kadar boydadır. Larvaların vücutları 12 parçalı ve hemen hemen kılsızdır. Dört larva dönemi vardır. Kışlama 3. veya 4. larva döneminde olur; 4. dönem larva 5-6 mm’ dir. Pupa 2-4 mm boyundadır; biçimi sivrisinek pupasına benzer.
- 33. Yaşayış, Konaklar ve Evrim Bu sineklerin bazı türlerinin sadece dişileri insan ve diğer sıcak kanlı hayvanlardan kan emer. Yumurtalar sığ sulardaki bitkiler üzerine yumurtlanır. Ortalama üç günde yumurtadan çıkan kırmızı larvalar çamurlar veya çürüyen bitkilerin içine girerler. Larvalarda hareket süratli olup, bitki veya mikroskobik canlılar veya organik artıklarla beslenir. Solunum deri yüzeyinden olur; stigmatlar yoktur. Dört defa gömlek değiştirerek pupa safhasına geçerler.
- 34. Pupa suyun yüzeyinden aşağı dikey durur ve hortum şeklindeki iki borucukla nefes alır. İnsanda Parazitlik Kan emmeye bağlı olarak deride lezyonlar oluşur. Bu sinekler alaca karanlıkta daha aktiftirler; ancak bazı türleri güneşli saatlerde bile ısırırlar. Ceratopogonid’ler su birikintileri etrafında uçarlar, uzak mesafelere gidemezler. Sadece dişiler kan emer. Erkek ve dişileri ışık tarafından cezbedilir. İnsanlardan kan emdiklerinde yanma hissi ve şiddetli kaşıntı ve deride lezyonlar oluştururlar.
- 35. Vücudun açık yerlerinden, en çok ense ve kollardan kan emerler. İnsanların hassasiyeti farklı olup, bazı insanlarda rahatsızlık günlerce sürer. İnsanlarda Acanthocheilonema (Tetrapetalonema) perstans, Acanthocheilonema streptocercum ve Mansonella ozzardi gibi parazitleri bulaştırırlar. Savaş Çok değişik beslenme alışkanlıkları olması nedeniyle, bunlarla mücadele zordur. Yetişme yerlerinin ortadan kaldırılması gerekir.
- 36. Sivrisinekleri geçirmeyen cibinliklerden geçebilirler. Evlerin civarında tellere veya sineklerin dinlendikleri yerlere DDT solüsyonlarının püskürtülmesi veya bunlarla badana yapılması yararlı olur.
- 37. Simuliidler Ve Parazitlikleri Simuliidae familyası türleri büyük sürüler halinde hayvanlara ve bazen insanlara saldırır kan emer ve deriyi zedelerler. Yapı Bu sineklerin erişkinleri 2-6 mm boyunda, sırtı kambur, bacakları kısadır. Kanatları geniş ve lekesizdir. Bu sineklerin renkleri siyah, ancak kırmızı-esmer veya sarımsı olanları, benekli veya çizgili olanlar vardır. Baş toparlak olup, thoraks kadar genişliktedir.
- 38. Böbrek şeklinde olan gözler erkeklerde bitişik, dişilerde ayrıktır. Antenler 9-11 segmentli, kısa ve tüysüzdür. Hortum dişilerde kısa fakat kuvvetli erkeklerde ise kısa ve gelişmemiştir. Hortumdan daha uzun olan palpler 5 segmentlidir. Toraks mesonotumdan ibaretmiş gibi görülmektedir. Bacaklar kısa ve kuvvetlidir; ayaklar iki parçalıdır. Karın ovoid silindiriktir. Yumurtalar yuvarlak üçgen şeklindedir. Larvalar silindiriktir.
- 39. Yaşayış, Konaklar ve Evrim Simuliidlerin dişileri bazı memeli ve insanlardan kan emer ve süratli akan tatlı sularda ürerler. Gelişmelerinde yumurta, birçok larva dönemi, pupa ve erişkin dönemleri bulunur. Yumurtalarını kümeler halinde su bitkilerine ve taşlara bırakırlar. Larvalar akar suda bakteriler ve bitki artıklarıyla beslenerek gelişir ve solungaçlarla solunum yaparlar. Simuliidlerin bütün evrim süresi 8-15 hafta kadardır. Ömür 1-2 haftadır.
- 40. İnsanda parazitlik Simuliidler özellikle ormanlık yerlerde ve süratli akan suların civarında bulunurlar. Simuliidlere dünyanın her tarafında rastlanmaktadır. Dişileri sabahları ve ikindiden sonra insan ve diğer memelilerden kan emer. Evlere girmez, barınaklar civarında vücudun açık yerlerinden kan emerler; bazı insanlardan kan emmezler. Sokma sırasında vücuda zehir olduğu sanılan maddeler verirler. Bazı insanlarda alerji oluşabilir. Simuliid’ lerin ağız parçaları geniş olduğundan bunlar derinlere giremez, deriyi zedeleyerek kanatır.
- 41. Isırık yerlerinde önce kanlı ve kabuklu bir ekimoz vardır. Birkaç saat sonra şişmeye başlar yaklaşık 3 gün şiddetle kaşınan bir papül olur ve sonra kaybolur. Bazen erithem ve geniş ürtiker plaklarına neden olur, ateşle birlikte kırıklık şekillenebilir. Simuliid türleri Mansonella ozzardi’ ye vektörlük eder. Simuliid’ lerle mücadele Bu sineklere karşı insanlar böcek kaçırıcı ilaçları, örn. Dimetilftalatı derilerine sürerek kendilerini koruyabilirler. Simuliidlerin larva ve erişkinlerine DDT, permethrin ve diğer piretroidler etkilidir.
- 42. • Tabanidler Ve Parazitlikleri • Tabanidlerin dişileri bazen insandan kan emerek insanı rahatsız eder ve şarbon, tularemi gibi hastalıkları ve Afrikada Loa loa infeksiyonunu naklederler. • Tabanidler dipterlerin en geniş familyasını oluştururlar. • Chrysops, Haematopota ve Tabanus cinsleri önemlidir. • Yapı • Tabanidler genelde büyük sineklerdir; 10-30 mm arasında değişir. • Baş büyük olup, yarım ay biçimindedir. • Gözler erkeklerde ortada birbirine değecek kadar yaklaşmış dişilerde ise ayrılmıştır; yeşil veya yeşil lekelidir.
- 44. • Antenler üç parçalıdır. Üçüncü parça ikinci ile geniş bir kaide ile birleşir ve 3-7 halkalıdır. • Ağız parçalarının delici ve kesici kısımları genellikle kısa ve kuvvetlidir. Ancak Pangonia cinsine bağlı olanlarda çok uzundur. • Palpler iki segmentlidir. • Toraks (göğüs) genellikle tüylüdür. • Kanatlar tamamıyla şeffaf olabildiği gibi siyah veya benekli siyah esmer olabilir. • Tabanus türlerinin kanatları genellikle lekesizdirler; bazı türlerde saydam ve beneklidir.
- 45. • Pangonia’ların da kanatları şeffaf veya benekli ise de uzun hortumlarıyla diğerlerinden ayrılırlar. • Haematopota’lar orta boyda sineklerdir. Kanatlarında bol lekeler vardır. • Tabanidlerde bacaklar kuvvetli olup, iki pençe ve bir kıllı yastıkla biter. • İğ şeklindeki yumurtalar 1-2.5 mm boyunda, önce beyaz, sonra esmerleşirler. • Larvalar iki uca doğru incelen silindir şeklindedir. Larvalar 11 segmentten yapılmıştır. • Baş küçük olup, vücudun diğer kısımlarından daha koyu renktedir. Karında ilk 7 segmentte her biri 6, bazen 8 tane yalancı ayak şeklinde çıkıntı taşıyan bir halka vardır.
- 46. • Yaşayış, Konaklar ve Evrim • Tabanidlerin dişileri insan ve diğer memelilerden kan emerler. Erkekler bitki özsuları ile geçinirler. • Tabanidler sularda ve nemli yerlerde gelişirler. • Dişiler 200-800 yumurtayı su birikintilerine bırakır. • Yumurtalardan 5-6 günde larvalar çıkar. Bunlar organik maddelerle beslenirler. • Tabanidlerde 7-9 larva safhası vardır. • Pupa safhasına geçiş suların kenarında toprakta veya çamurda geçer. Pupa safhası 1-2 hafta sürer. • Tabanidlerin evrim süresi 4-10 ay arasında değişir.
- 47. • İnsanda parazitlik • Tabanidlerin önemli bir kısmı zoofildir. İnsanı sokmaya meyilli olanlar Chrysops ve Haematopota türleri gibi nisbeten küçük olanlardır. • Bununla beraber bazı Tabanus türleri de insandan kan emerler. • Erişkin tabanidler gündüz sinekleridir ve güneş ışığında sokmayı severler. • Tabanidler kuvvetli sinekler olduklarından hızlı uçarlar ve yetiştikleri yerlerden birkaç km uzaklaşabilirler. Bununla beraber bataklık ve sulak yerlerde daha fazla yaşarlar.
- 48. • Tabanidler soktuğu zaman insan önce fazla acı duymaz. Fakat birkaç saat sonra irkilme belirtileri ve şişlik belirir. Bu durum günlerce devam eder. • Tabanidlerin aralıklı beslenmeleri onları mekanik vektör yapmıştır. • Böylece şarbon ve tularemi gibi hastalıkları mekanik olarak bulaştırabilir. • Tabanidlerle mücadele • Beslenme ve yetişme yerlerinin çok dağınık olması mücadeleyi zorlaştırmaktadır. • Erişkinler ağaçlar ve otlar arasında dinlendiklerinden kalıcı insektisitlerle buraların ilaçlanması gerekir. • Bu amaçla malathion, methoxychlor, chlordane, diazinon, ronnel iyi netice vermektedir.
- 49. • Stomoxys Calcitrans (Ahır Sineği ) • Stomoxys calcitrans’ın bir başka adı da baldır sokan sineği olarak adlandırılır. • Yapı • Stomoxys calcitrans’ın erişkini 6-8 mm boyunda olup, kara sineğe benzer bununla beraber ondan: • 1. Kara sineğin daha büyük yapılı ve koyu renkli olmasıyla, • 2. İstirahat halindeyken kanatlarının açık bulunmasıyla, • 3. İnce ve uzun delici hortumunun olmasıyla, • 4. Bir satha konduğu zaman kafasını sürekli yukarı kaldırmasıyla, • 5. Karnının daha geniş olmasıyla kolayca ayrılır.
- 50. • Yumurta uzamış ovoid şekilde, rengi beyaz kremsidir. Bir tarafında boyuna uzanan bir oluk vardır. • Larva yumurtadan yeni çıkınca 2 mm kadar boyunda ve yarı şeffaftır. • Üç larva dönemi vardır. Tamamen gelişmiş larvalar soluk beyaz renkte olurlar. • Arka ucu geniştir; öne doğru giderek daralır. • Arka stigmatlarındaki solunum yarıkları S şeklindedir. • Pupanın kozası önce yumuşak ve sarımsıdır. Sonra sertleşerek rengi kırmızımsı esmer olur; boyu 4-6 mm’dir. Şekli uzamış oval, baş ucu biraz daha kalındır.
- 51. • Yaşayış, konaklar ve evrim • Ahır sineklerinin dişileri tek tırnaklı hayvanlar, sığır ve insanlardan kan emerler. • Bu sinekler at ve sığır dışkısı, çürüyen bitkisel artıklar üzerinde ve nemli yerlerde gelişirler. • Kara sineklerin aksine pis kokulu yerlere gitmez ve insan dışkısına yumurta bırakmazlar. • Canlı yumurta yapabilmek için dişilerin en az üç defa kan emmesi gerekir. • Dişiler genellikle geceleyin olmak üzere hayvan dışkısı olan yerlere 20-50 yumurta bırakırlar. • Yumurtalardan 2-3 günde larvalar çıkar ve 7-21 günde olgunlaşarak 20 mm boyunda olurlar.
- 52. • Fakat 22oC altında larvalar gelişmezler. • Pupa safhasına gireceği zaman rutubetli kum ve gübreden uzaklaşarak kuru zemine gömülür. • Pupa safhası 6-20 gün kadar sürer. • Erişkinlerin ömrü 3-4 haftadır. • İnsanda parazitlik • Ahır sinekleri ahırlarda ve çiftlik avlularında bulunurlar. • Bunlar meyveler, otlar, dışkılar veya hayvanlar üzerinde beslenirler. • Genellikle gündüzleri saldırırlar. Sonbaharda ve yağmurlu günlerde evlere girerler, fakat bu sinekler evler dışında bulunan ve gündüzleri sokan sineklerdir.
- 53. • Ahır sinekleri 2-5 dakika karınları kanla gerilinceye kadar kan emdikten sonra konaktan ayrılırlar. • Stomaxys calcitrans insanı elbise üzerinden sokabilir ve tercihen baldırdan sokarlar. • Bu sineklerin sokuşları ilk anda ağrılıdır kan emdikten sonra ağrı azalır. • Bu sinekler, bir hayvandan kan emerken tamamen doymadan onu bırakıp başkasına geçer; böylece henüz emdikleri kanla aldıkları mikropları ikinci soktuklarına ve bu arada insana bulaştırabilirler. • Bu şekilde Leishmania tropica’nın insana bulaşabileceği gösterilmiştir.
- 54. Kontrol • Ahır sineklerinin kontrolünde üreme yerlerinin ortadan kaldırılması başta gelir. • Çöp, süprüntü, dışkı, ıslak ot ve samanlar ortadan kaldırılmalı veya direkt insektisit uygulanmasına gidilmelidir. • Kalıcı insektisitlerin ahırlara, çiftliklere ve diğer istirahat edecekleri yerlere uygulanması bu sineklerin miktarını azaltır. • Bu sinekler için çeşitli cezbedici toksik maddeler, tuzaklar oldukça etkili bulunmuştur. • İnsanları korumak için diethyltoluamide gibi böcek kaçırıcılar iyi etki göstermektedir.