Piramidat dhe faraonet e Egjiptit
Download as docx, pdf2 likes4,372 views
Veprimtari praktike2 historia klasa 10
Piramidat dhe faraonet e Egjiptit
- 1. Piramidat dhe enigmat e tyre Piramidat jan谷 varre gjigante.Sipastradit谷se besimit egjiptian pasi vdiste faraoni, trup i i tij futej n谷 nj谷 varr gjigant n谷 Piramid谷. N谷 to futeshin mjafte ushqime, stoli, e zbukurime madje dhe skllev谷r qe duhet te shoq谷ronin faraonin e tyre. Nd谷rtimi ipiramidave k谷rkonte koh谷 t谷 gjat谷. Tre jan谷 piramidatm谷 t谷m谷dha: Keopsi,Kefredhe Migerino. Zbulimet arkeologjike kan谷 treguarse piramidatnukjan谷 nd谷rtuarvet谷m n谷 Egjipt, por dhe n谷 Amerik谷n Qendrore, n谷 Evrop谷. Piramida e Keopsit 谷sht谷 m谷 e madhja nga tre piramidat kryesore n谷 Giza dhe piramida m谷 e lart谷 n谷 bot谷. Ajou nd谷rtuanga faraoni Keopsgjat谷 viteve 3100 p.e.s - 2700 p.e.s. Ka nj谷 lart谷si prej 137 m dhe gjat谷sin谷 e 巽do brinje t谷 baz谷s e ka 227 m. P谷rbehetnga2.500.000 blloqe me mas谷 prej 2-5 tonasecila.K谷shtu masa e piramid谷s i afrohet 6.000.000 tonelatave. Blloqet formojn谷 203 shkall谷 me lart谷si mesatare prej 1 metri. Piramida e Keopsit 谷sht谷 quajtur nga shkenc谷tar谷t "Lib谷r shkencor i shkruajtur n谷 gur谷" pasi : Meridiani q谷 kalon nga maja e piramid谷s, e ndante n谷 dy pjes谷 t谷 barabarta delt谷n e lumit Nil dhe p谷rputhej me drejtimin veri-jug. L谷vizjete hijess谷 piramid谷ssh谷nonin or谷t e dit谷s dhe jepnin dhe datat e sakta t谷ekuinokseve dhe solsticeve. Duke e shum谷zuarme nj谷 miliardlart谷sin谷q谷 dot谷kishte piramida, n谷se faqet e saj do t谷 ishin zgjaturderi n谷 maj谷ne saj,dot谷 kemi 148.208.000 km, num谷rq谷 谷sht谷 af谷rsisht i barabart谷 me larg谷sin谷 n谷 km nga Toka deri n谷 Diell. Per ndertimin e kesaj piramide punuan rreth 100.000 skllever per 30 vjet. Ky bllok gjigand prej guri (pra guret e medhenj nga tecilet perbehet) mjaftojne per te bere nje mur 3 metrate larte dhe 0.3 metra te gjere qe te rrethoje te gjithe francen. Per te transportuar te gjitha materialet qe duhe per ndertimin e kesaj piramide duhen rreth 9000 trena, me 50 vagone secili. Sot kjo piramide vizitohet nga shume turiste, qe vijne nga e gjithe bota.
- 2. Tri fazat e ndertimit te piramidve Faza e pare Kjo faz谷 nisi nga viti 1-14, q谷 korrespondon edhe me fillimin e punimeve. Duke shfryt谷zuar edhe pjerr谷sin谷natyrale t谷 lugin谷ss谷 Giz谷s,fillimishtnd谷rtuannj谷 skel谷t谷 jashtme me nj谷 pjerr谷si rreth 7%, e mjaftueshme p谷r nd谷rtimin e piramid谷s deri n谷 lart谷sin谷 43metra. Kjo skel谷 b谷ri t谷 mundur q谷 t谷 nd谷rtohej m谷 shum谷 se 70% e gjith谷 piramid谷s. Faza e dyt谷 Faza e dyt谷 p谷rkon me vitet 14-15, vite kur u nd谷rtua edhe dhoma e Faraonit. P谷r tu nd谷rtuar ishte e nevojshme q谷 t谷 p谷rdoreshin blloqegraniti,pothuajse10 her谷 m谷 t谷 r谷nd谷 se ato q谷 jan谷 p谷rdorurp谷rnd谷rtimine piramidave.N谷 t谷 nj谷jt谷n koh谷 punohej edhe p谷r nd谷rtimin e galeris谷 s谷 madhe, q谷 do t谷 p谷rdorej p谷rt谷 nd谷rtuardhom谷nmortore t谷 Faraonit mbi baz谷n e piramid谷s.N谷 vitet15-21,piramidaishte drejtp谷rfundimit. N谷 katinq谷 i korrespondonte me 巽atin谷 e dhom谷s s谷 Faraonit, u b谷 i mundurnd谷rtimi i nj谷 skele t谷 brendshme,q谷 shkonte p谷rgjat谷 mureve,derin谷 kulmine piramid谷s. Ajo ishte e hapur te k谷ndet, gj谷 q谷 lejonte rrotullimin e masave shk谷mbore, q谷 pun谷tor谷ve u duhej t谷 transportonin deri n谷 maj谷. Ajo mbahej nga pes谷 struktura graniti, q谷 u ngrit谷n p谷rmes nj谷 sistemi kund谷rpeshash. Nd谷rkaq, nj谷 tjet谷r skel谷 m谷 e vog谷l i lejonte skuadr谷s q谷 t谷 punonte n谷 巽do cep, t谷 mos pengonte pun谷ne pun谷tor谷ve t谷 tjer谷.Megjithat谷,punaishte e v谷shtir谷, rrall谷 punohej me siguri, p谷r shkak t谷 kushteve t谷 pap谷rshtatshme pasi temperaturat jasht谷 shkonin rreth 40 grad谷 n谷 hije. Rrotullimi i blloqeve ishtei nevojsh谷mn谷 巽docept谷 piramid谷sdhe b谷heji mundurp谷rmesnj谷 argani q谷 kontrollohej nga nj谷 num谷r i vog谷l pun谷tor谷sh. Nj谷 teori tjet谷r 谷sht谷 ekzistenca e nj谷 skele t谷 brendshme, por arkeolog谷t thon谷 se p谷r ta ditur si 谷shte e v谷rteta, duhet 巽montuar piramida. Faza e tret谷 Faza e fundit, lidhet me maj谷n e piramid谷s. Duke q谷n谷 se谷sht谷 e v谷shtir谷 t谷 manovrosh, p谷r shak t谷 madh谷sis谷 e saj t谷 barabart谷 me 6-7 blloqe betoni dhe form谷s s谷 saj, pas p谷rfundimit t谷 trupit t谷 piramid谷s, mendohet se maja 谷sht谷 nd谷rtuar e para. Sipas studiuesve, maja vendosej n谷 qend谷r t谷 kantierit, pasp谷rfundimitt谷 dhom谷ss谷 Faraonitdhe ub谷 e mundurme sistemine rrotullimitt谷 kavove. N谷 praktik谷, nj谷 grupi vog谷l pun谷tor谷shi lidhte blloqetn谷 cep me litar谷dhe i rrotullonin. Llogaritjet n谷 kompjuter treguan se litar谷t n谷 at谷 koh谷 ishin n谷 gjendje t谷 duronin rrotullimin e nevojsh谷m pa u k谷putur.
- 3. Piramidat e para Periudha e piramidave fillon gjat谷 Mbret谷ris谷 s谷 Vjet谷r (2650-2134 para Krishtit), kur piramidat e para und谷rtuan nga Mbreti Djoser n谷 dinastin谷 e tret谷. Nd谷rtimi i tyre vazhdoi deri n谷 vitin 1640 para Krishtit. Gjat谷 dinastis谷 s谷 par谷 dhe t谷 dyt谷, mbret谷rit egjiptian谷 varroseshin n谷 varre t谷 vjet谷r prej balte. T谷 vdekurit vendoseshin p谷r tu prehur n谷 nj谷 dhom谷z n谷ntok谷sore n谷 fund t谷 nj谷 kulle. Mbreti Djosernd谷rtoi nj谷 administrat谷 t谷 fuqishme me baz谷 n谷 qytetinMemfis,joshum谷 largqytetitt谷 sot谷mKajro.Nj谷 nga zyrtar谷te tij ishte nj谷 arkitekti famsh谷m dhe i shkolluar, i cili kishte projektuar Piramid谷n Step, varrin e nj谷 faraoni n谷 Saqqara, q谷 ngjasonte me rrug谷ne nj谷 ylli n谷 qiell.Kylloj varri z谷vend谷soi origjinalet e vjet谷r mastaba, me grop谷n e varritn谷 qend谷r. N谷 dinastin谷 e kat谷rt,faraoni Snefrund谷rtoi piramidate para t谷 v谷rteta gjeografikisht n谷 Dahshur, n谷 jugt谷 Saqqara-s.Ai filloi me l谷mimine dy piramidave ekzistuese, q谷 ishin nd谷rtuar nga paraardh谷site tij.M谷 pasSnefrund谷rtoi dypiramitate tij. Piramidate nd谷rtuaragjat谷 dinastis谷 s谷 pest谷 kishinn谷 p谷rb谷rje gur谷,mbeturinadhe plithare(tullaprej balte) dhe lyheshin me g谷lqere. Kur g谷lqerja binte, pjesa mbush谷se mes tullave rrezikonte t谷 shkrihej. Piramidat e fundit Piramidat e fundit u nd谷rtuan rreth Dahshur-it dhe Haware-s nga mbret谷rit e Mbret谷ris谷 s谷 Mesme (2040-1640 para Krishtit). Megjith谷p谷rpjekjete konsiderueshme p谷r t谷 fshehur hyrjen p谷r n谷 varre, si dhe p谷rpjekjetp谷rt谷 zbrapsurgrabit谷sitme lejekalimi false, arkitekt谷td谷shtuant谷 parandalonin pla巽kitjene piramidave. Si rezultat i k谷saj, piramidave nj谷mij谷 vje巽are po u vinte fundi. Eksperimenti p谷r t谷 siguruar udh谷timin e mbret谷rve n谷 p谷rjet谷si,doli i joi suksessh谷m. P谷rk谷t谷 arsye faraon谷te Mbret谷ris谷s谷 Re iu p谷rkushtuan nd谷rtimit t谷 varreve n谷 Lugin谷ne Mbret谷rve.N谷 nj谷 zon谷 t谷 larg谷t p谷rtej Nilit, nga Luxordhe Karnak, ata shpresoninti shp谷tonin fatit t谷 keq t谷 paraardh谷sve t谷 tyre.
- 4. Arkitektura Egjiptian谷t e lasht谷 i nd谷rtonin piramidat, varret, tempujt dhe pallatet me materiale nd谷rtimi mjaft t谷 q谷ndrueshme. Me gjith谷 t谷rmetet, luft谷rat dhe kapri巽ot e natyr谷s, momumentet arkitekturore egjiptiane duken p谷rtej tok谷s, nj谷 atribut p谷r k谷t谷 civilizim madh谷shtor. Nd谷rtimi i piramidave k谷rkonte nj谷 shkall谷 t谷 lart谷 aft谷sish n谷 fush谷n e arkitektur谷s dhe inxhinieris谷. P谷rve巽piramidave, nd谷rtesat egjiptiane ishin t谷 zbukuruara me piktura, imazhe t谷 gdhendura prej guri, hieroglife dhe statuja tri- dimensionale. Arti tregon historin谷 e faraon谷ve, p谷r谷ndive, njer谷zve t谷 thjesht谷, bot谷n natyrale t谷 bim谷ve, zogjt谷 dhe kafsh谷t. Bukuria dhe madh谷shtiae k谷tyre vendevenukmund t谷 krahasohen. Si ka mund谷si q谷 egjiptian谷t e lasht谷 arrinin t谷 nd谷rtonin k谷to struktura masive duke p谷rdorur rregulla primitive? Kjo mbetet ende nj谷 mister. Piramidat spektakolare, t谷 cilat e kan谷 b谷r谷 Egjiptin t谷 famsh谷m, jan谷 nj谷 prej mrekullive m谷 t谷 v谷rteta t谷 bot谷s. Nj谷 prej mistereve m谷 t谷 lasht谷 n谷 Egjipt, ka t谷 b谷j谷 me nd谷rtimin epiramidave. Si ishte e mundur q谷 njer谷zit n谷 periudh谷n e Gurit, t谷 l谷viznin blloqekaq t谷 m谷dha guri? Egjiptian谷t lan谷 mij谷ra vizatime nga jeta e tyre ep谷rditshme n谷 Mbret谷rin谷 e Vjet谷r qe 巽udit谷risht n谷 asnj谷 prej tyre nuk tregohet se si jan谷 nd谷rtuar piramidat. Piramida谷sht谷 nj谷 varrn谷 t谷 kat谷r an谷tme gur谷,q谷 simbolizonmaline shenjt谷,orovatjet universale t谷 njer谷zimit p谷r t谷 arritur parajsat. Besimet e lashta n谷 ngjitjen e shpirtit njer谷zor te Zoti, 谷sht谷 q谷llimi kryesor pas nd谷rtimit t谷 piramidave. Edhe sot, piramidat jan谷 metafora p谷r k谷rkimet e njer谷zimit. Krijuesit e piramidave A ishin egjiptian谷t t谷 aft谷 p谷r t谷 nd谷rtuar piramidat ? Apo mos ndoshta ato jan谷 nd谷rtuar nga jasht谷tok谷sor谷t apo nga nj谷 qytet谷rim i lasht谷 me teknologji t谷 jasht谷zakonshme ? Prej shekujsh njer谷zimi kaadmiruarnj谷 ngakryeveprate lasht谷sis谷: piramidat e Egjiptit. Por ashtu si巽 ndodh shpesh ajo q谷 ne e marrimp谷r t谷 v谷rtet谷 historikeshpeshfshehpassaj nj谷 sekretbefasues. A kan谷 qen谷 v谷rtet egjiptian谷tnd谷rtuesite piramidavet谷 Egjiptit? Le ta fillojm谷me p谷rshkrimine tri prej piramidavem谷 t谷 famshme : 谷sht谷 fjala p谷r tri piramidat e rrafshit t谷 Giz谷s. Nj谷ra prej tyre, piramida e Keopsit, 谷sht谷 piramida m谷 e madhe n谷 bot谷 dhe deri n谷 shekullin e 20-t谷 ajo ka qen谷 nd谷rtesa m谷 e lart谷 n谷 bot谷. Arkeolog谷t dhe egjiptolog谷t jan谷 t谷 gjith谷 dakort n谷 nj谷 pik谷: piramida e Keopsit 谷sht谷 vepra m谷 e arritur nga t谷 gjithapiramidate tjera. Menj谷her谷 pas saj vijn谷 dy piramidat e tjera t谷 nd谷rtuara shum谷 pran谷 saj, por me p谷rmasam谷 t谷 vogla. Mir谷postudimi i piramid谷s s谷 Keopsit nxjerr n谷 pah disa cil谷si t谷 habitshme t谷 saj. S谷 pari, kjo piramid谷 谷sht谷 vendosur sakt谷sisht n谷 qendr谷n e r谷ndes谷s s谷 kontinenteve. P谷rm谷 tep谷r n谷se heqim dy vija pingule veri-jug dhe lindje-per谷ndim, k谷to vija i ndajn谷kontinentetn谷 kat谷rpjes谷 plot谷sishtt谷 barabartap谷rnga sip谷rfaqja.A jan谷 k谷tothjesht rast谷si ? Si 谷sht谷 e mundur q谷 egjiptian谷t ta ken谷 nd谷rtuar piramid谷n pik谷risht n谷 nj谷 vend t谷 till谷 ?
- 5. Faraonet e egjiptit Tutankhamun ishte faraoni i dinastis谷 tet谷mb谷dhjet谷 t谷 Egjiptit. I njohur si faraon djal谷, emri i t谷 cilit transkriptohetedhe si Tutenkhamen dhe Tutenkhamon; ishte nj谷 sundimtaregjiptian,i dymb谷dhjeti i dinastis谷 tet谷mb谷dhjet谷 t谷 Egjiptit,gjat谷 periudh谷ss谷 historis谷s谷 lasht谷 egjiptiane t谷 njohur si Mbret谷ria e Re. Emri i tij origjinal, Tutankhaten, do t谷 thot谷 "Figura e gjall谷 e Atenit", nd谷rsa Tutankhamun do t谷 thot谷 "T谷 jetosh pamjejen e Amun". Shpesh emri Tutankhamun ishte shkruar Amen-tut-ankh, p谷r shkak t谷 p谷rdorimit t谷 p谷rbashk谷t p谷r t谷 v谷n谷 emrin e hyjnis谷 n谷 fillim t谷 fjal谷s, n谷 pozicionin e nderit. Fama e tij 谷sht谷 e lidhurme zbulimine varritt谷 tij, KV62 i Lugin谷n e Mbret谷rve, pothuajse i paprekur, e cila u zhvillua n谷 n谷ntor 1922 nga ekspedit谷n e udh谷hequr nga Howard Carter dhe subvencionuar nga George Herbert, V Earl dhe Carnarvon. Tutmesi I ishte faraoni i tret谷 i dinastis谷 18-t谷 Egjiptit. Ai mori fronin pas vdekjess谷 mbretitt谷 m谷parsh谷m, Amenhotepi I. Gjat谷 mbret谷rimit t谷 tij, ai b谷ri fushat谷 thell谷 n谷 Levant dhe Nubia, shtyn kufijt谷 e Egjiptit, m谷 larg se kurr谷 m谷 par谷. Ai gjithashtu nd谷rtuar shum谷 tempuj n谷 Egjipt dhe nj谷 varr vetes n谷 Lugin谷n e Mbret谷rve; ai 谷sht谷 mbreti i par谷 ka konfirmuar se kan谷 b谷r谷 k谷t谷 Ai upasua nga djali i tij Tutmesi II,i cili me vone u pasua nga motra Tutmesi II, Hatshepsut. Mbret谷rimi i tij daton n谷 p谷rgjith谷si nga 1506-1493 PK,por nj谷 pakic谷 e dijetar谷ve-t谷 cil谷t mendojn谷 se v谷zhgimet astrologjike p谷rdoren p谷r t谷 llogaritur afatin e regjistrimeve t谷 lashta egjiptiane, mendojne se mbreterimi I tij daton nga 1526-1513 PK. Hatshepsut gjithashtuHatchepsut,q谷 dot谷 thot谷 pik谷s谷pari zonjafisnike.Jetoi 1508-1458 PK dhe ishte faraoniae pest谷 e dinastis谷 te tet谷mb谷dhjet谷 t谷 Egjiptit. Hatshepsut erdhi n谷 fronin e Egjiptit, n谷 1478 para Krishtit. Zyrtarisht, ajo vendosi s谷 bashku me Tutmesi III i cili u ngjit n谷 fron si nj谷 f谷mij谷 nj谷 vit m谷 par谷. Hatshepsut ishte gruaja e Tutmesi II,babai Tutmesi III. Ajo 谷sht谷 konsideruar p谷rgjith谷sisht nga egjyptologet si nj谷 prej faraoneve m谷 t谷 suksesshme, duke mbret谷ruar m谷 shum谷 se 巽do grua tjet谷r e nj谷 dinastie indigjene egjiptian. Sipas egjiptologu JamesHenry ajo 谷sht谷 e njohuredhe si "gruaja e par谷 e madhe n谷 historin谷 e t谷 cilitne jemi t谷 informuar."Hatshepsutishte vajza e Tutmesi I dhe gruajas se tij Ahmes. Hatshepsut dhe Tutmesi II kishtn nj谷 vajz谷 me emrin Neferure. Punoi : Kristina Doko