More Related Content
What's hot (20)
Viewers also liked (20)
Similar to МОНГОЛ улсын үндсэн хууль 2,5,6-р бүлэг (20)
МОНГОЛ улсын үндсэн хууль 2,5,6-р бүлэг
- 1. Нэгдүгээр бүлэг Монгол улсын бүрэн эрхт байдал
- 2. Нэгдүгээр зүйл 1. Монгол улс бол тусгаар тогтносон, бүрэн эрхт, бүгд найрамдах улс мөн. 2. Ардчилсан ѐс, шударга ѐс, эрх чөлөө, тэгш байдал, үндэсний эв нэгдлийг хангах, хууль дээдлэх нь төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим мөн. Хоёрдугаар зүйл 1. Монгол улс төрийн байгууламжийн хувьд нэгдмэл байна. 2. Монгол улсын нутаг дэвсгэр зөвхөн засаг захиргааны нэгжид хуваагдана. Гуравдугаар зүйл 1. Монгол улсад засгийн бүх эрх ард түмний мэдэлд байна. Монголын ард түмэн төрийн үйл хэрэгт шууд оролцож, мөн сонгож байгуулсан төрийн эрх барих төлөөлөгчдийн байгууллагаараа уламжлан энэхүү эрхээ эдэлнэ. 2. Төрийн эрх мэдлийг хууль бусаар авах, авахаар завпахыг хориглоно. Дөрөвдүгээр зүйл 1. Монгол улсын нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдал, улсын хил халдашгүй дархан байна. 2. Монгол улсын улсын хилийг хуулиар бататгана. 3. Хууль гаргахгүйгээр гадаадын цэргийн хүчнийг Монгол улсын нутаг дэвсгэрт байрлуулах, дамжин өнгөрүүлэхээр улсын хил нэвтрүүлэхийг хориглоно. Тавдугаар зүйл 1. Монгол улс дэлхийн эдийн засгийн хөгжлийн түгээмэл хандлага, өөрийн орны өөрийн орны өвөрмөц онцлогт нийцүүлсэн олон хэвшил бүхий эдийн засагтай байна. 2. Төр нь нийтийн болон хувийн өмчийн аливаа хэлбэрийг хүлээн зөвшөөрч, өмчлөгчийн эрхийг хуулиар хамгаална. 3. Өмчлөчийн эрхийг гагцхүү хуульд заасан үндэслэлээр хязгаарлаж болно. 4. Төр нь үндэсний эдийн засгийн аюулгүй байдал, аж ахуйн бүх хэвшлийн болон хүн амын нийгмийн хөгжлийг хангах зорилгод нийцүүлэн эдийн засгийг зохицуулна. 5. Мал сүрэг бол үндэсний баялаг мөн бөгөөд төрийн хамгаалалтад байна.
- 3. Зургадугаар зүйл 1. Монгол улсад газар, түүний хэвлий ой, ус, амьтан, ургамал болон байгалийн бусад баялаг гагцхүү ард түмний мэдэл, төрийн хамгаалалтад байна. 2. Монгол улсын иргэдэд өмчлүүлснээс бусад газар, түүнчлэн газрын хэвлий, түний баялаг, ой, усны нөөц, ан амьтад төрийн өмч байна. 3. Бэлчээр нийтийн эдэлбэрийн ба улсын тусгай хэрэгцээнийхээс бусад газрыг зөвхөн Монгол улсын иргэнд өмчлүүлж болно. Энэ нь газрыг хэвлийг өмчлөхөд хамаарахгүй. Иргэд хувийн өмчийнхөө газрыг худалдах арилжих, бэлэглэх, барьцаалах зэргээр гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүний өмчлөлд шилжүүлэх, түүнчлэн төрийн эрх бүхий байгууллагын зөвшөөрөлгүйгээр бусдад эзэмшүүлэх, ашиглуулахыг хориглоно. 4. Төр газрын эзэнд газартай нь холбогдсон үүрэг хүлээлгэх, улсын тусгай хэрэгцээг үндэслэн нөхөх олговортойгоор газрыг солих буюу эргүүлэн авах, уг газрыг хүн амын эрүүл мэнд байгаль хамгаалал, үндэсний аюулгүй байдлын ашиг сонирхолд харшаар ашиглавал хураан авч болно. 5. Төрөөс гадаадын иргэн, хуулийн этгээд, харьяалалгүй хүнд газрыг төлбөр, хугацаатайгаар болон хуульд заасан бусад болзол, журмаар ашиглуулж болно. Долдугаар зүйл 1. Монголын ард түмний түүх, соѐлын дурсгалт зүйл, шинжлэх ухаан, оюуны өв төрийн хамгаалалтад байна. 2. Иргэний туурвисан оюуны үнэт зүйл бол зохиогчийнх нь өмч, Монгол улсын үндэсний баялаг мөн. Наймдугаар зүйл 1. Монгол хэл төрийн албан ѐсны хэл мөн. 2. Энэ зүйлийн 1 дэх хэсгийн заалт нь хүн амын өөр хэл бүхий үндэстний цөөнх эх хэлээрээ суралцах, харилцах, соѐл, урлаг, шинжлэх ухааны үйл ажиллагаа явуулах эрхийг үл хөндөнө. Есдүгээр зүйл 1. Монгол улсад төр нь шашнаа хүндэтгэж, шашин нь төрөө дээдэлнэ. 2. Төрийн байгууллага байгууллага шашны, сүм хийд улс төрийн үйл ажиллагаа эрхлэн явуулж болохгүй. 3. Төр, сүм хийдийн хоорондын харилцааг хуулиар зохицуулна.
- 4. Аравдугаар зүйл 1. Монгол улс олон улсын эрх зүйн нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн хэм хэмжээ, зарчмыг баримталж энхийг эрхэмлэсэн гадаад бодлого явуулна. 2. Монгол улс олон улсын гэрээгээр хүлээсэн үүргээ шударгаар сахин биелүүлнэ. 3. Монгол улсын олон улсын гэрээ нь соѐрхон баталсан буюу нэгдэн орсон тухай хууль хүчин төгөлдөр болмогц дотоодын болмогц дотоодын хууль тогтоомжийн нэгэн адил үйлчилнэ. 4. Монгол улс үндсэн хуульдаа харшилсан олон улсын гэрээ, бусад баримт бичгийг дагаж мөрдөхгүй . Арван нэгдүгээр зүйл 1. Эх орныхоо тусгаар тогтнолыг батлан хамгаалж, үндэсний аюулгүй байдал, нийгмийн дэг журмыг хангах ньь төрийн үүрэг мөн. 2. Монгол улс өөрийгөө хамгаалах зэвсэгт хүчинтэй байна. Зэвсэгт хүчний бүтэц, зохион байгуулалт, түүнд алба хаах журмыг хуулиар тогтооно. Арван хоёрдугаар зүйл 1. Монгол улсын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлын бэлгэ тэмдэг нь Төоийн сүлд, туг, далбаа, тамга, дуулал мөн. 2. Төрийн сүлд, туг, далбаа, дуулал нь Монголын ард түмний түүхэн уламжлал, хүсэл тэмүүлэл, эв нэгдэл, шударга ѐс, цог хийморийг илэрхийлнэ. 3. Төрийн сүлд нь ариун цагаан өнгийн бадам цэцэг суурьтай, төгсгөлгүй үргэлжлэн дэлгэрэх түмэн насан хээгээр хөвөөлсөн, мөнх тэнгэрийг бэлгэдсэн дугариг хөх дэвсгэртэй байна. Сүлдний төв хэсэгт Монгол улсын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдал, цог хийморийг илтгэсэн алтан соѐмбо, эрдэнийн хүлгийг хослуулан дүрсэлсэн байна. Сүлдний хүрээний магнайн хэсэгт эрт, эдүээ, ирээлүй гурван цагийг бэлгэдсэн хүслийг хангагч чандмань эрдэнэ, доод хэсэгт эх газрыг төлөөлсөн ногоон өнгийн уулан хээ, ашид дэвжийхийн өзий хутаг оршсон хүрдийг тус тус дүрсэлнэ. Хүрдийг хадгаар дээдлэн сүлжсэн байна. 4. Монгол нэгдсэн тулгар төрийн уламжлалт Их цагаан туг нь Монгол улсын төрийн хүндэтгэлийн бэлгэдэл мөн. 5. Монгол улсын төрийн далбаа нь улаан, хөх, улаан хосолсон өнгөтэй байна. Далбааны гурав хуваасны нэгийн хэмжээтэй дудах хэсэг нь мөнх хөх тэнгэрийн хөх, түүний хоѐр тал нь мандан бадрахын бэлгэдэл улаан өнгөтэй байна. Далбааны ишин талын улаан дэвсгэрийн төв хэсэгт алтан соѐмбо байрлуулна. Далбааны өргөн, урт нь 1:2-ийн харьцаатай байна. 6. Төрийн тамга дөрвөлжин хэлбэртэй, голдоо төрийн сүлдтэй, сүлдний хоѐр талаар Монгол улс гэсэн бичээстэй,арслангийн дүрс бүхий бариултай байна. Төрийн тамгыг Монгол улсын ерөнхийлөгч барина. 7. Төрийн бэлгэ тэмдгийг дээдлэн ххэрэглэх журам, төрийн дууллын үг, аяыг хуулиар бататгана.
- 5. Арвангуравдугаар зүйл 1. Монгол улсын төрийн дээд байгууллагууд байнга оршдог хотыг удсын нийслэл гэнэ. Монгол улсын нийслэл Улаанбаатар хот мөн. 2. Монгол улсын нийслэлийн эрх зүйн үндсийг хуулиар тогтооно.
- 6. Тавдугаар бүлэг Монгол улсын үндсэн хуулийн цэц
- 7. Жарандөрөвдүгээр зүйл 1. Монгол улсын үндсэн хуулийн цэц бол Үндсэн хуулийн биелэлтэд хяналт тавих, түүний заалтийг зөрчсөн тухай дүгнэлт гаргах, маргааныг магадлан шийдвэрлэх бүрэн эрх бүхий байгууллага, Үндсэн хуулийг чандлан сахиулах баталгаа мөн. 2. ҮХЦ, түүний гишүүн үүргээ гүйцэтгэхдээ гагцхүү ҮХ-д захирагдах бөгөөд аливаа байгууллага, албан тушаалтан, бусад хүнээс хараат бус байна. 3. ҮХЦ-н гишүүний хараат бус байдал ҮХ, бусад хуулиар тогтоосон баталгаагаар хангагдана. Жарантавдугаар зүйл 1. ҮХЦ есөн гишүүнээс бүрдэнэ. Тэдгээрийн гурвыг УИХ, гурвыг Ерөнхийлөгч, гурвыг УИХ зургаан жилийн хугацаагар томилно. 2. ҮХЦ-н гишүүний хууль зүй, улс төрийн өндөр мэргэшилтэй, МУ-н дөчин нас хүрсэн иргэнийг томилно. 3. ҮХЦ-н даргаар 9-н гишүүний аль нэгийг 3-н жилийн хугацаагаар гишүүдийн олонхийн саналаар сонгоно. Түүнийг нэг удаа улируулан сонгож болно. 4. ҮХЦ-н дарга, гишүүн хууль зөрчвөл ҮХЦ-н шийдвэр, анх илгээсэн саналыг үндэслэн УИХ эргүүлэн татаж болно. 5. ҮХЦ-н бүрэлцдэхүүнд ерөнхийлөгч, УИХГ, ЕС, ЗГГ, улсын дээд шүүхийн шүүгч орж үл болно. Жаранзургадугаар зүйл 1. ҮХЦ нь ҮХ-г зөрчсөн тухай маргааныг иргэдийг өргөдөл, мэдээллийн дагуу өөрийн саналчилгаар буюу УИХ, Ерөнхийлөгч, ЕС, Улсын дээд шүүх, Улсын ерөнхий прокурорын хянан шийдвэрлэнэ. 2. ҮХЦ энэ зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан үндэслэлээр дараах маргаантай асуудлаар дүнэлт гаргаж УИХ-д оруулна: 1) хууль, зарлиг, УИХ, Ерөнхийлөгчийн бусад шийдвэр, түүнчлэн засгийн газрын шийдвэр, МУ-н олон улсын гэрээ Үндсэн хуульд нийцэж байгаа эсэх 2) ард нийтийн санал асуулга, УИХ, түүний гишүүний ба Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн талаар сонгуулийн сонгуулийн төв байгууллагын гаргасан шийдвэр ҮХ-д нийцэж байгаа эсэх 3) Ерөнхийлөгч, УИХ-н дарга, гишүүн, ЕС, ЗГГ, Улсын дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч, Улсын ерөнхий прокурор Үндсэн хууль зөрчсөн байх 3. Энэ зүйлийн 2 дахь хэсгийн 1, 2-р заасны дагуу оруулсан дүгнэлтийг УИХ хүлээн зөвшөөрөөгүй бол ҮХЦ дахин хянан үзэж эцсийн шийдвэр гаргана. 4. Хууль, зарлиг, УИХ, Ерөнхийлөгчийн бусад шийдвэр, МУ-н олон улсын гэрээ нь ҮХ-д нийцээгүй гэж ҮХЦ шийдвэр гаргавал зохих хууль, зарлиг, батламж, шийдвэр хүчингүй. Жарандолдугаар зүйл 1. ҮХЦ-н шийдвэр гармагцаа хүчин төгөлдөр болноо.
- 8. Зургадугаар зүйл Монгол улсын үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах
- 9. Жараннаймдугаар зүйл 1. ҮХ-д нэмэлт, өөрчлөлт оруулах санаачилгыг хууль санаачлах эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтан гаргар бөгөөд саналыг ҮХЦ УИХ-д өргөн мэдүүлж болно. 2.ҮХ-д нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудлаар УИХ-н гишүүдийн гуравны хоѐроос доошгүйн саналаар ард нийтийн санал асуулга явуулж болно. Санал асуулгыг ҮХ-н хоринтавдугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 16-д заасан үндэслэлийн дагуу явуулна. Жаранесдүгээр зүйл 1. ҮХ, түүнд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийг УИХ-н нийт гишүүний дөрөвний гурваас доошгүйн саналаар батална. 2. ҮХ-д оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийг УИХ-д 2 удаа авч хэлэлцэхэд ийнхүү нийт гишүүний дөрөвний гурваас доошгүйн санал авч эс чадвал уул төслийг ээлжит сонгуулиар сонгогдсон УИХ-н шинэ бүрэлдэхүүн ажлаа эхэлтэл дахин авч хэлэлцэхгүй. 3. УИХ ээлжит сонгууль явуулахын өмнөх зургаан сарын дотор ҮХ-д нэмэлт, өөрчлөлт оруулж үл болно. 4. ҮХ-д оруулсан нэмэлт, өөрчлөлт ҮХ-н нэгэн адил хүчинтэй байна. Далдугаар зүйл 1. ҮХ-д хууль, зарлиг, төрийн байгууллагын бусад шийдвэр, нийт байгууллага, иргэний үйл ажиллагаа бүрнээ нийцсэн байвал зохино. 2. МУҮХ-г 1992 оны 2-р сарын 12-ны өдрийн 12 цаг буюу арвандолдугаар жарны усан бичин жилийн хаврын тэргүүн хар барс сарын шинийн есний идрийн барилдлагататай өлзийн сайн шар морин цагаас эхлэн улс даяар дагаж мөрдөнө.