More Related Content
What's hot (20)
More from Aslanian ZHora (20)
բույսերի և կենդանիների սելեկցիայի մեթոդներ
- 1. Պատրաստել է Ժորա Ասլանյանի
- 2. Սելեկցիայում կիրառվող հիմնական մեթոդներն են. ընտրությունը, խաչասերումը, մուտագենեզը, ինցուխտը, պոլիպլոիդան և այլն։ Հաճախ այս մեթոդները համատեղ են կիրառվում։ Բույսերի սելեկցիան տարվում է բերքատվության բարձրացման, որակի լավացման, հիվանդությունների և վնասատուների նկատմամբ կայուն, ցրտադիմացկուն, երաշտադիմացկուն սորտերի, իսկ անասնաբուծության մեջ՝ մթերատվության և արտադրանքի որակի, պտղաբերության, մորթու գույնի, տեղական պայմաններին հարմարած ցեղերի ստեղծման ուղղությամբ։
- 3. Ակնառու են սելեկցիայի արդյունքներն անասնաբուծության մեջ։ Բուծվել են արժեքավոր բարձր մթերատու տավարի կոստրոմյան, ղազախական սպիտակագլուխ, ոչխարների՝ ասիական, Կրասնոյարսկի, ղազախական արխարամերինոս և այլ ցեղեր։ Թռչնաբուծությունում ստացվել են գծեր, որոնք օգտագործվում են մսատու և ձվատու վաղահաս հիբրիդների ստեղծման համար։
- 4. Գենետիկական մեթոդների հետ միասին սելեկցիոն ընտրությունը հնարավորություն է տալիս ստանալու նախապես որոշված հատկանիշներով օժտված բույսերի սորտեր, կենդանիների ցեղատեսակներ և մանրէների շտամների։ Օրինակ՝ Սորտ, ցեղատեսակ կամ շտամ է կոչվում մարդու կողմից արհեստական ճանապարհով ստացված օրգանիզմների պոպուլյացիան, որն ունի ձևաբանական և ֆիզիոլոգիական հատկանիշներով ժառանգաբար ամրացված, արտադրողականության որոշակի մակարդակ ունեցող յուրահատուկ գենոֆոնդ
- 5. Բույսերի սելեկցիայի հիմնական խնդիրն է ստանալ այնպիսի արդյունավետ սորտեր, որոնք կարող են օժտված լինել բարձր բերքատվությամբ։ Բույսերի սելեկցիայի հիմնական մեթոդներն են ընտրությունը, հիբրիդացումը և հետերոզիսը։ Ընտրությունը լինում է զանգվածային և անհատական։ Զանգվածային ընտրության ժամանակ առանձնացնում են այնպիսի առանձնյակներ, որոնք ունեն միանման ֆենոտիպ և բազմացման ժամանակ առաջացնում են ճեղքավորում։ Այդ պատճառով ընտրության այդ ձևը կատարում են մի քանի սերունդներ շարունակ։
- 6. Զանգվածային ընտրությունը կատարում են խաչաձև փոշոտվող բույսերի մոտ։ Այդ մեթոդը կարող է լինել միանվագ, երբ այն կատարվում է մեկ սերնդում, և բազմանվագ՝ մի շարք սերունդներում։ Զանգվածային ընտրության միջոցով դժվար է ստանալ գենետիկորեն միատարր նյութ, որովհետև խաչաձև փոշոտվող բույսերի պոպուլյացիաներում կան մեծ քանակությամբ հետերոզիգոտ առանձնյակներ։ Մեծ մասամբ զանգվածային ընտրությունը կատարում են բազմանվագ՝ մի շարք սերունդներում և յուրաքանչյուր սերնդում ընտրվում են մարդու համար ցանկալի հատկանիշներով առանձնյակներ։
- 7. Անհատական ընտրություն կատարում են ինքնափոշոտվող բույսերի նկատմամբ (ցորեն, գարի, վարսակ) և այդ եղանակով ստացված սերունդը գենետիկորեն լինում է միատարր։ Ընտրության այդ ձևը նույնպես կարող է լինել միանվագ և բազմանվագ։ Անհատական ընտրություն հաճախ կատարում են մաքուր գծեր ստանալու համար։ Ինքնափոշոտվող անհատի սերունդը կոչվում է մաքուր գիծ (հոմոզիգոտ օրգանիզմ)։ Սակայն մուտացիայի հետևանքով մաքուր գծերը աստիճանաբար մի քանի սերունդների ընթացքում դառնում են հետերոզիգոտ։ Ինքնափոշոտումը տանում է դեպի հոմոզիգոտության բարձրացում և նպաստում ժառանգական հատկությունների ամրապնդմանը։ Որպես կանոն մաքուր գծերի կենսունակությունը, աճը, բերքատվությունը խիստ նվազում է։
- 8. Դա բացատրվում է նրանով, որ անընդհատ տեղի ունեցող մուտացիաները, որոնք հաճախ ռեցեսիվ բնույթ են կրում, առաջացնում են անբարենպաստ փոփոխություններ։ Այդպիսի ռեցեսիվ գեները հոմոզիգոտ վիճակում ֆենոտիպորեն դրսևորվում են և թողնում վնասակար ազդեցություն։ Այդ է պատճառը, որ ինքնափոշոտվող բույսերում ռեցեսիվ գեներ գրեթե չեն պահպանվում, որովհետև հոմոզիգոտ ոչ կենսունակ, սահմանափակ հարմարողականությամբ օժտված առանձնյակները ոչնչանում են բնական ընտրության ընթացքում։ Չնայած ինքնափոշոտման անբարենպաստ ազդեցությանը՝ այն հաճախ կիրառվում է խաչաձև փոշոտվող բույսերի սելեկցիայում։
- 9. Այդ եղանակով ստանում են մաքուր գծեր, որոնցում ամրապնդվում են մարդու համար ցանկալի հատկանիշները, և այնուհետև կատարում միջգծային խաչասերում, որից զգալիորեն ուժեղանում է ստացված սերնդի կենսունակությունը, աճը, զարգացումը։ Այդ երևույթը կոչվում է հետերոզիս։ Այսպես, օրինակ, միջգծային խաչասերման (հիբրիդացման) շնորհիվ 20- 30%-ով ձրանում է եգիպտացորենի, շաքարի ճակնդեղի և բանջարանոցային այլ բույսերի բերքատվությունը։ Հետերոզիսի արդյունքները կարելի է ամրապնդել վեգետատիվ բազմացման միջոցով։ Սակայն ստացված միջգծային հիբրիդների՝ միմյանց հետ խաչասերման ժամանակ առաջին և հետագա սերունդների կենսունակությունը աստիճանաբար նվազում է։
- 10. Հետերոզիսի երևույթը բացատրվում է նրանով, որ շատ գեներ անցնում են հետերոզիգոտ վիճակի, մինչդեռ ելակետային ձևերի ալելների մեծ մասը հոմոզիգոտ է։ Մեկ այլ վարկածի համաձայն հիբրիդների առաջին սերնդում մեծանում է դոմինանտ գեների քանակը, և հատկանիշի զարգացման համար նրանց գումարային արդյունքը՝ օգտկար գեների փոխներգործությունը, լինում է մեծ։