ºÝºÝߣ

ºÝºÝߣShare a Scribd company logo

Tunceli ili merkez ilçesi yapılarındaki ateş bacalarının teknik analizi

•
•
Ilhan Söylemez
Ilhan Söylemez

Tunceli ili merkez ilçesi yapılarındaki ateş bacalarının teknik analizi

1 of 15
Download to read offline
Derleme Makalesi BAUN Fen Bil. Enst. Dergisi, 19(1), 132-146, (2017) DOI: 10.25092/baunfbed.321043 J. BAUN Inst. Sci. Technol., 19(1), 132-146, (2017) 132 Tunceli ili merkez ilçesi yapılarındaki ateş bacalarının teknik analizi Seyhan YARDIMLI1,* , Murat DAL2 1 İstanbul Aydın Üniversitesi, Mimarlık ve Tasarım, Fakültesi, Mimarlık Bölümü, İstanbul. 2 Munzur Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Tunceli. Geliş Tarihi (Recived Date): 23.02.2017 Kabul Tarihi (Accepted Date): 12.04.2017 Özet İnsanların sağlıklı yaşayabilmeleri için en temel gereksinimlerinden biri barınmadır. Bu koşulun sağlanabilmesindeki önemli faktörlerden biri de gerekli ısıl konforu yerine getirebilmektir. Bunun için yapılarda çeşitli ısıtıcılara yer verilmekle birlikte özellikle kırsal alanlarda soba kullanılmaktadır. Sobadaki yakıtın yanması sırasında oluşan karbonmonoksitin dışarı atılması baca elemanı ile sağlanmaktadır. Baca bu işlevi yerine getiremediğinde ise insan sağlığını tehdit eden bir yapı elemanına dönüşmektedir. Günümüzde gelişen ihtiyaç ve teknik olanaklar çerçevesinde pek çok baca tipi ile karşılaşılmakla birlikte burada sadece ateş bacaları ele alınmıştır. Çalışmada yapıların sağlıklı ısıtılabilmeleri için gerekli ateş bacası düzenlemelerinin neler olabileceğini ortaya koymak ve karşılaşılan uygulama sorunlarına dikkat çekmek amaçlanmıştır. Çalışma İngiliz Baca ve Şömine Üreticileri Derneği, ülkemizde bulunan Baca İmalatçıları ve Uygulayıcıları Derneği, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Yapı Malzemeleri Yönetmeliği (89/106/EEC) ve bu konuda yapılmış yayınlara değinme, mevcut yapılar üzerinde incelenen bacaların olumlu ya da olumsuz yönlerini irdeleme yöntemleri ile yürütülmüştür. Çalışma sürecinde ateş bacalarının yapımı hakkında göz önünde bulundurulması gereken prensiplere yer verilmiş, kullanılan malzeme ve formlara değinilmiştir. Bacaların binanın neresinde planlanması gerektiği, çatıda yükseklik ve konum olarak nasıl yerleştirileceği, çatı elemanları ile ilgili detaylandırılma özellikleri, suya ve ısıya karşı yalıtım gerekliliği, dumanı çekme açısından diğer binalar ile bulunması gereken mesafeler belirtilerek, kullanımında dikkat edilecek noktalar vurgulanmış ve metin tamamlanmıştır. Anahtar kelimeler: Baca yapımı, baca yükseklikleri, ateş bacası, baca malzemeleri. * Seyhan YARDIMLI, seyhanyardimli@aydin.edu.tr, http://orcid.org/0000-0001-7186-9000 Murat DAL, muratdal@munzur.edu.tr, http://orcid.org/0000-0001-5330-1868
YARDIMLI S., DAL M. 133 The technical analysis of the fireplace chimneys in Tunceli, central district. Abstract People need to have shelter, which is one of the basic requirements required in order to maintain healthy lifestyles. We use chimney elements in these habitations in order to ensure thermal comfort. There are various heaters in the buildings, but stoves are used especially in rural areas. Chimneys need to facilitate the outdoor discharge of carbon- monoxide, which is generated during the burning process and which causes poisoning. This structure element can constitute a threat to people’s health whenever it doesn’t fulfill this function. Several types of chimneys are encountered within the scope of developing needs and technical possibilities. Only fireplace chimneys are covered in this study. The objective of this study is to put forward what features are necessary for chimneys to heat structures in a healthy manner. The study was carried out by means of examining the positive and negative aspects of structure chimneys around us, while touching upon standards and welding scans, considering the regulations of BFCMA British Flue and Chimney Manufacturers Association, Ministry of Environment and Urban Planning Building Materials Regulation and The Chimney Manufacturers and Practitioners Association. The study also covers principles that need to be considered in regards to the construction of fireplace chimneys, as well as touching upon the forms and materials to be utilized. Matters such as where chimneys need to be planned out in buildings, how they should be positioned and their heights on roofs, detailing features regarding the roof elements, the necessity for moisture and heat insulation, indicating the distances that must be maintained with neighboring buildings so that they don’t draw in the smoke, then the text was concluded. Keywords: Chimney construction, chimney heights, fireplace chimney, chimney materials. 1. Giriş İnsanların yaşama mekânlarındaki ısıl konfor, sağlık açısından oldukça önemlidir. Gerekli ısıl konforun gerçekleştirilebilmesi için ülkemizde kullanılan en yaygın yöntemler doğalgaz ile kömür ve odun gibi katı yakıtın yakılmasıyla elde edilen ısı enerjilerinin kullanılmasıdır. Doğal gaz, kömür, odun vb. yapısında karbon bulunan yakıtların yanması sürecinde karbonmonoksit gazı ortaya çıkmaktadır. Yanma sırasında ortaya çıkan karbonmonoksit gazı renksiz, kokusuz ve akciğerler tarafından kolayca emilen zehirli bir gazdır [1]. Bu zararlı gazı insanların soluması ise hastalıklara ve hatta ölümlere neden olmaktadır [2]. Sadece ülkemizde değil dünyada pek çok ülkede bu sorunla karşılaşılmaktadır. İngiltere ve Galler’de her yıl 1000 kişi hayatını karbonmonoksit zehirlenmesi nedeniyle kaybetmektedir. Kuzey Amerika’da 1997- 1998 kışında kar fırtınasında zayıf havalandırma nedeniyle karbonmonoksit zehirlenmesiyle çok sayıda ölüm olmuştur. Amerika’da 1979-1988 yılları arasında 11 547 karbonmonoksit zehirlenmesi nedeniyle ölüm rapor edilmiş ve bunun % 18’i gaz yakıtlı ısıtıcılardan kaynaklanmıştır [3]. Ülkemizde de özellikle kırsal alanlarda ısınma ihtiyacı katı yakıtın sobalarda yakılması ile karşılanmaktadır. Yanma sürecinde ortaya çıkan bu zararlı gaz baca ile yaşanan ortamdan uzaklaştırılmaktadır. Binalarda bulunan
BAUN Fen Bil. Enst. Dergisi, 19(1), 132-146, (2017) 134 baca bu noktada önem kazanmaktadır. Bacalar standartlara uygun yapılmadığında gaz atışı yeterli düzeyde sağlanamaz ise zehirlenme ve ölümler ile karşılaşılabilmektedir. Günümüzde artan gereksinimler doğrultusunda içinde yaşadığımız binalarda farklı amaçlarla kullanılan ateş, havalandırma, tesisat, çöp bacaları gibi pek çok baca çeşidi bulunmaktadır. Bu çalışmada ateş bacaları ele alınmıştır. Ateş bacaları ülkemizde yaygın olarak sobaların bağlandığı bacalar olmakla birlikte şömine ya da geleneksel yapılarımızda karşılaştığımız ocak elemanlarını da kapsamaktadır. Ateş bacalarının yapımında bina içindeki planlama, bina dışına çatıdan çıktıkları yer, baca yüksekliği ve uygulanma şartları gibi pek çok faktör bacaların sağlıklı çalışabilmesi açısından önem taşımaktadır. Baca yapımının sağlıklı ısınabilme ve yaşayabilme açısından oldukça önemli olmasına karşın çevremize bakıldığında pek çok bina bacasının gerekli standartlara uymadığı görülebilmektedir. Buna bağlı olarak da ülkemizde yüzlerce zehirlenme ve ölümle sonuçlanan olaylara rastlanılmaktadır [4]. Ateş bacaları ile ilgili çalışmalara bakıldığında; Oymanel [5] yapı malzeme ve elemanlarının dayanıma etkisinden söz ederken yangın dayanımı açısından yapı elemanları ele alındığında baca içinde biriken kurumun saf karbon ve yanıcı olduğu dolayısıyla yangın açısından önemi belirtilmiştir. Uludağ [6] baca türlerine yer verilmiş, çekiş sorunlarına ve yapım sürecinde yapılan yanlışlıklara değinilmiş, iyi bir baca üretiminin malzeme açısından nasıl olması gerekliliği ile seramik, metal ve plastik baca elemanlarının örnekleri ele almıştır. Arıoğlu ve Hatipoğlu [7] çok katlı yapılarda şönt baca yapımı ele alınmış, konut ve benzeri binalarda bacaların tasarım ve yapım kurallarına ve TS 11386’daki bacalardan beklenen özelliklere değinilmiştir. Çok katlı yapılarda görülen şönt baca üretim hataları ve çözümlerine yer verilmiştir. 2. Materyal ve metot Çalışmada, Tunceli merkez ve merkez köylerinde gözlem yapılmış, fotoğrafla durum tespit edilmiş, literatür taraması ile ateş bacaları hakkında yapılmış önceki çalışmalar araştırılmış, elde edilen bilgiler ve tespit edilen ateş bacası sorunları belirlenerek analiz edilmiştir. Gözlem sürecinde kent merkezi ve merkez köylerdeki konutlar, işyeri yapıları ve resmi yapılar üzerinde tespitler yapılmıştır. Çalışmada ele alınan yapıların bulunduğu bölge karasal iklim özelliği taşımakta ve yaygın olarak kiremit, galvaniz sac gibi çatı örtüleri kullanılmaktadır. Bu çatı özelliği de baca yapımında bazı detayların bulunması gerekliliğini getirmektedir. Yapılan çalışma mevcut çatı özelliklerine göre ele alınmış ve değerlendirilmiştir. 3. Baca uygulamalarında önemli noktalar Ateş bacalarının yapımı pek çok açıdan önem taşımaktadır. Standartlara uygun yapılmış bir baca gerekli duman çekişini iyi bir şekilde sağlamakta ve iyi yanma ile hem iyi kalori elde edilmekte hem de zehirlenme riski ortadan kalkmakta ya da en aza indirilmektedir. Burada baca yapımındaki önemli noktalara sırası ile değinilmektedir. 3.1. Baca yapımında kullanılan malzemeler ve formlar Ülkemizde duman bacası yapımı tuğla ya da kullanılan yapı malzemesinin örülürken boşluk bırakılması şeklinde ya da bu amaçla üretilmiş hazır baca elemanlarının
kulla (Şeki Tuğl malz kalıp sağla Ş 2007 Yöne meta anılması ile il 1). Şekil laların baca zeme kalmam p yukarı çek ayan bir yön Şekil 2. Bac 7 yılında y etmeliği (8 al ve serami gerçekleşti 1. Baca yap yapımında ması için ba kilerek iç bö ntemdir (Şek a iç yüzeyin Şekil 3. Ül yürürlüğe g 9/106/EEC) ik baca kull irilmektedir pımında kul örülmeleri aca deliğine ölümde pürü kil 2) [8]. nde düzgün lkemizde ür giren, Çev )’ne göre d lanılması ge 135 r. Yaygın o llanılmak üz sırasında iç e bir kalıp k üzsüz yüzey n yüzey oluş retilen seram vre ve Şeh duman baca erekliliği ge olarak içi de zere üretilm ç bölümlerin konması ve t y oluşturulm şturmak ama mik baca ele hircilik Bak alarında da etirilmiş an YAR elikli tuğla miş tuğla örn nde pürüz y tuğla örgüsü ması bacanın açlı kalıp ku emanı [10]. kanlığı Ya a doğal gaz ncak uygulam RDIMLI S., DA kullanılmak nekleri. ya da artık ü devam ett n iyi çekmes ullanımı [8] apı Malzem z bacalarınd maya henüz AL M. ktadır tikçe sini ]. meleri da da z tam
olara görül İngil ve be (Şeki Şeki Pom Baca çekiş sırala sıvan olabi Ateş Dikd sağla bekle bağla 3.2. B Baca olduğ duva şekil sağlı kayb yerle korun Bina ak geçirilem lmektedir [9 ltere ve Avr eton malzem il 4)[11]. (a) il 4. İngilter mza baca si anın duman şi sağlamak anmış form nmamalıdır. ilmektedir. Şek bacalarınd dörtgen kesi amaktadır. enmektedir. anmaması g Bina tasarı aların bina ğunca yapın arda yer alm lde soğuk h ıklı çekişini bına da ned eştirilecekse nmaya çalı a içinde bac memiştir. Ş 9, 10]. rupa standa meden yapıl re’de kullan istemleri, (c ı çekmesind ktadır. Şek lar görülme . Sıva ıs kil 5. Baca da kanal gen itli bacalard Ateş bac . İyi bir ç gerekmekted mında baca içerisinde nın iç bölüm ması durumu ava ile karş i engelleyeb den olabilec e bu durumd ışılması ve aların tek b Şekil 3’te rtlarında ku lan baca ele (b) nılan baca el c) Seramik b deki başka kil 5’te du ektedir. Ayr sı nedeniy çekişinde fo nişliğinin iy da kısa kena cası duvar çekiş için b dir [12]. a yerinin be bulunduğu mlerine yerl unda yanma şılaşacak ve bilecektir. A cektir. Başk da bacanın d yalıtım yap bir noktaya BAUN 136 bu yönetm ullanılan ma emanları ile (c) lemanları. ( baca sistem bir etken b uman çekişi rıca baca iç le döküler ormun iyide yi çekiş açı arın uzun ke rlarının 50 bir baca d elirlenmesi u yer de ö leştirilmesi a sürecinde e baca içind Ayrıca baca ka çözüm b dış duvara g pılması sor toplanarak Fen Bil. Enst meliğe gör alzemelere b çelik baca (a) Paslanm mleri ve (d) B bacanın form i açısından yüzü pürüz rek daha en kötüye d sından 13.5 enara oranın 00 o C’ye deliğine bir önem taşım iyi bir çözü ortaya çıka de yoğuşma anın dış duv bulunamayı gelen yüzey runu biraz d gruplandırı t. Dergisi, 19( re üretilmiş bakılacak o elemanları ( az çelik bac Beton – tuğl mudur. Dair n en iyiden zsüz olmalı büyük s oğru sıralan 5 cm olmas nın 2/3 olm kadar da rden fazla maktadır. Ba ümdür (Şeki an sıcak ga a oluşacaktır var yüzeyind p yine de yinin daha k daha azalta ılması ısı ka (1), 132-146, ş baca ele olursa kil, p kullanılmak d) ca sistemler la bloklar [1 resel form e n kötüye d ve hiçbir z orunlara n nışı. ı gerekmek ması iyi bir ç ayanıklı o ateş kayna acanın müm il 6). Bacan az daha kola r. Bu da ba de bulunma baca dış du kalın bir duv acaktır (Şek aybını azalt (2017) emanı pomza ktadır ri, (b) 11]. en iyi doğru zaman neden ktedir. çekişi olması ağının mkün ın dış ay bir acanın ası ısı uvara var ile kil 7). tacağı
için verilm Baca olabi ve yo alınm Ş önerilen b miştir. anın çatının ilmektedir. oğuşma ora ması gerekm Şekil 6. Baca Şekil 7 Ş ir çözümdü n üzerinde y Bu durumd anı azalacak mektedir. anın bina iç İç mekâ 7. Bacanın d Şekil 8. Yap ür. Bacalar yükseldiği b da gerçekte ktır ama yin çinde planla ân dış duvarda pı içinde doğ 137 r için iyi u bölüm için duman çatı ne de bu böl anmasında iç edilmesi. Dış kalması hal ğru planlan uygulanmış de ısı kayb ı dışına çıkı lüm için yal ç duvarlara ş yüzey linde duvarı nmış baca ör YAR plan örnek bı ve yoğu ıncaya kada lıtım sağlay yerleştirilm ın kalınlaştı rnekleri [13 RDIMLI S., DA kleri Şekil uşma söz ko ar ısı kaybed yacak önlem mesinin terc ırılması. ]. AL M. 8’de onusu decek mlerin ih
BAUN Fen Bil. Enst. Dergisi, 19(1), 132-146, (2017) 138 3.3. Bacanın çatıda konumlanması ve yüksekliği Baca elemanının çatıda konumlanması ve yüksekliği bacanın sağlıklı çalışabilmesi ve çatıya zarar vermemesi açılarından oldukça önemlidir. Bir çatıda binanın büyüklüğüne bağlı olarak birden fazla baca bulunabilmektir. Plansız Alanlar İmar Yönetmeliğinin Bacalar bölümünde (Madde 30) kaloriferli yapılarda sıcak su tesisatı yoksa banyo ve mutfakları ile oturma ve yatma hacimlerinden en az birinde baca bulundurulması, sobalı binalarda ise hela, koridor hariç tüm piyeslerde duman bacası yapılması zorunluluğu bulunmaktadır [14]. Bir yapıda birden fazla baca bulunması durumunda bu bacaların yapım ve bacaların işleyişi açısından gruplandırılarak yapılmaları tercih edilmektedir. Baca gruplarında (birden fazla bacanın bir arada çözümlenmesi) hakim rüzgara göre yerleştirilme, rüzgarın geliş yönüne dik olmalı ve tüm baca rüzgardan etkilenecek şekilde A seçeneğinde olduğu gibi yerleştirilmelidir (Şekil 9), B seçeneğindeki gibi bir yerleşimde ise rüzgar baca çekişini yeterli düzeyde sağlayamayabilecektir. Şekil 9 A, B. Bacanın rüzgâra göre yerleştirilme tercihi. Bacaların çatıya yerleştirilmelerinde de dikkat edilmesi gereken noktalar bulunmaktadır. Bacanın çatıya yerleşiminde mahya, eğik mahya ve dere gibi noktalardan kaçınılmalıdır. Aynı zamanda su akışı da göz önünde bulundurularak bacanın dar yüzü su eğimine getirilmeli ancak hakim rüzgarın etkisi daha ön planda tutulmalıdır (Şekil10). Şekil10. Bacaların çatı yüzeyinde düzenlenme yer ve şekilleri [15]. Bacanın çatı arasındaki bölümünde ahşap elemanlar ile arasında en az 20 cm mesafe olmalı ve söz konusu aralığa ısı yalıtım malzemesi konulmalıdır. Böylelikle çatıda bulunan ahşap elemanlar yangına karşı korunmuş olacaklardır (Şekil 11) [8].
Baca nokta halin oluşu yüks Şekil Bina yüks baca da ba Bir b az 30 cm y yüks için gerek Soba yüks sobal yüks anın iyi bir ası) en az 5 nde bacanın umunu get eltilmesi ye l 11. Bacanı anın çevresin ekten alçağ ile yüksek aca yüksekl bacaya en fa 0 cm aralık yükseklikte ek yapılar v bina bacas kmektedir ( alarda verim eklikte olm larda sık ar ekliği en az çekişe sahip 50-80 cm da n mahyayı g tireceğinden eterli olacak ın çatıdaki a Şekil 1 nde yüksek ğa doğru ol yapı arasın liği en az 12 azla 4 soba bulunmalıd 18-20 cm veya ağaç g sı ile yükse Şekil 14 a, mli bir yanm malıdır. Bac ralıklarla ba z 3,5 metre, p olabilmes aha yüksekt geçecek şek n bu duru ktır (Şekil 12 ahşap elema 12. Bacanın k yapılar ve duğu için s nda en az 6 m 20 cm olmal deliği bağla dır. Bacaları m’lik bir de gibi engelle ek yapı ara b). ma için etk a yüksekliğ aca gazı tep en fazla 5 139 si için yükse te olması ge kilde yükse umda baca 2). anlara göre çatıda yüks engeller m sürekli baca m uzaklık o lıdır (Şekil anabilmekte ın içlerinin elik bırakılm er mevcutsa asındaki m kili baca yü ği yeterli de pmesi olabil metre olma ekliğinin m erekmektedi eltilmesi çok anın çatı konumland seltilme mik mevcut ise rü a tepmesi o olmalıdır. A 13). edir. Ancak temizlenme ması gerekl a rüzgârın h mesafenin y üksekliği y eğil ise yan lmektedir. İ alıdır (Şekil YAR mahyadan (ç ir. Çatının ç k narin ve yüzeyinden dırılması [8 ktarları. üzgârlı hava olabilmekted Aynı zamand k her soba d esi için de d lidir [16]. hava akışının ine en az yapı içinden nma verimli İdeal yanma 15). Uzun RDIMLI S., DA atının en yü çok geniş o yüksek bir n 120-140 8]. alarda hava dir. Bu duru da teras çatı deliği arasın döşemeden 6 Bina çevre n sağlanabi 6 metre o n itibaren y i olamaz. B a için etkili bacalı binal AL M. üksek olması baca 0 cm a akışı umda ılarda nda en 60-90 esinde ilmesi olması yeterli Bu tür i baca larda,
yoğu kulla Şeki uşmayı önle anılması uyg il 14. a,b. Y emek için gun görülm Şekil 13. D Yüksek enge Şekil 1 baca malz mektedir. Doğru baca u llerin baca ü 15. Etkili bi BAUN 140 zemesi olar uygulamasın üzerine etki ina yüksekli Fen Bil. Enst rak taş, tu nda baca yü isi ve baca i iği ve baca b t. Dergisi, 19( uğla veya p ükseklikleri ile engel ara başlığı. (1), 132-146, paslanmaz . asındaki me (2017) çelik esafe.
Baca için verilm 3.4. Ç Baca Baca duva edilm görül yüze görün ve ç birle Günü yeni bakım izola aktar yalıtı yerle alara, yağm mutlaka ba miş baca ör Şe Çatı örtüsü anın çatı y anın çatı ile arına su sız mesi gereken lmektedir. yindeki ara nüş ile uygu atı düzlemi şme detayın ümüzde yal ürünlerin k m yapılmas asyonu sağla rarak çatı al ımında etk erine kolayc mur suları, k aşlık kullan rtü elemanı ekil 16. Çeli ünde baca d yüzeyi ile b e arakesitin zmaması açı n bir bölüm Bu uygul akesit suya ulama detay i ile nokta nı vermekte lıtım malze kullanımları sı gerekebil aması için k ltına geçme kili butil y ca yapıştırılı kuşlar, ağaç ılmalıdır. İn örneği Şeki ik baca bitiş dibi detaylan birleştiği n nin iyi detay ısından hem mdür. Şekil ama örneğ karşı yalıt yı anlatılma detaylarını edir.17]. emeleri her ve detaylan lmektedir. kullanılmak eden tahliye apışkan ba ır [18]. 141 yaprakları ngiltere bac il 16. da ver ş elemanı ku ndırılması oktada uyg ylandırılma m çatının s 17 a ve b’d ğinde çinko tılmıştır. Şe aktadır. Şek ı göstermek geçen gün ndırılmaları Baca dibi b ktadır. Baca esini sağlar andı ile ka vb. madde ca üreticiler rilmektedir. uş ve artık k gulanacak y sı gerekme uya karşı k de baca dibi o levha k ekil 17 a’d kil 17 b, çin kte ve çink gelişmekte ı da daha ko bandı, baca a kenarından (Şekil 18). aplanmış ol YAR elerin girme ri derneği s koruyucu [1 yalıtım old ktedir. Bu korunması için detay u kaplama ile da plan, iki nko malzem ko levhanın e ve yaygın olaydır, anca anın taban n akan suyu Arka tarafı lması saye RDIMLI S., DA esini engell standardına 11]. dukça önem nokta hem açısından d uygulama ö e baca ve yönde kes enin baca d baca duva nlaşmaktadı ak zaman-z dönüşlerind u kiremit üz fının tamam sinde uygu AL M. lemek a göre mlidir. baca dikkat örneği çatı sit ve duvarı arı ile ır. Bu zaman de su zerine men su ulama
BAUN Fen Bil. Enst. Dergisi, 19(1), 132-146, (2017) 142 Şekil 17.(a) Baca dibinin çatı ile kesişimi (b) Baca dibi nokta detayı [17]. (a) (b)
Ş 4. Bu Günü malz kalite önem için yapım görül yapım Bu uygu stand Şekil18. Çat uy ulgular ümüzde inş zeme ve uy eleri de y msenmeyen İhmal edilm m kalite ve len fotoğraf m kuralların örnekler d ulayıcıların dartların ve tıda su yalıtı ygulanması şaat teknolo ygulama yön yükselmekte aslında yap mişlikten ka şartları oldu flarda ise yü na uygun ol Şe daha da bina yapım yönetmelik (a) ımı için bac [19]. (b) Ba oji ve mal ntemi ile k edir. Bu d pımı zor ve aynaklanan ukça özenli ükseklikleri lmayan örne ekil 19. Doğ çoğaltılabil m kuralları klerin uygul 143 ca dibi band aca dibi ban lzemeleri o karşılaşılmak duruma rağ e pahalı old sorunlar il i inşa edilm i, çevredeki ekler görülm ğru baca uyg lir, ancak ına uygun anmaları ve dı uygulama ndı uygulam ldukça geli ktadır. Bu k ğmen hala duğu için d le karşılaşıl miş bir örnek i yapılarla i mektedir. gulama örne önemli o davranma e kontrolleri YAR ası. (a) Poliü ma örneği [2 işmiştir. H koşullarda a bilinçli o değil bilinçl lmaktadır. Ş k görülmekt ilişkileri gib eği. olan burad bilinçliliğin inin sağlana RDIMLI S., DA (b) üratan masti 20]. er gün yen binalarda y olunmadığı li yaklaşılm Şekil 19’da tedir. Şekil 2 bi açılardan da kullanıc ne getirilm abilmesidir. AL M. ik ni bir yapım için madığı baca 20’de n baca cı ve meleri,
BAUN Fen Bil. Enst. Dergisi, 19(1), 132-146, (2017) 144 Şekil 20. Standartlara uygun olmayan baca örnekleri
YARDIMLI S., DAL M. 145 6. Sonuç ve Öneriler Yaşama mekanlarında ateş bacaları günlük hayatın birer parçası gibidirler. Hem enerji tasarrufu hem kaliteli ısınma ve sağlıklı yaşayabilme açılarından oldukça önemli yapı elemanlarıdır. Ancak yapım kaliteleri açısından bakıldığında pek çok sorun içerdikleri ve ölümle sonuçlanan olaylara neden olabildikleri görülmektedir. Bu nedenle düzenlenen yasa, yönetmelik ve standartların oluşturulmaları ve uygulanmaları hakkında gerekli hassasiyetin gösterilmesinin önemine dikkat çekilmesi gerekmektedir. Ateş bacalarının yapımında kullanılan malzemeler ve yapım sürecinde dikkat edilecek noktalar bulunmaktadır. Bacaya verilecek form ve oluşturulacak baca grupları önemlidir. Bacaların binaların nerelerinde planlanmasının uygun olacağı ile ilgili kurallar bulunmaktadır ve planlama sürecinde kesinlikle göz önünde bulundurulmaları ileride olabilecek pek çok sorunu önleyebilecektir. Bacanın planlanmasında çatı yüzeyinde hangi noktalarda bulunacağı önemli görülmektedir. Bacanın, yapının çatısı ile ilgili olarak ısı ve su yalıtım detay ve uygulamaları hakkında uyulması gereken özellikler bulunmaktadır. Dış ortamda bulunan bacanın üst örtüsünün bulunması gerekmektedir. Yine dış ortamda çevredeki yapılara, rüzgar yönüne ve mahya yüksekliklerine göre uyulması gereken kurallar bulunmaktadır. Bu kural ve özelliklere bilinçli yaklaşılması yaşanan sorunları elbette azaltacaktır. Ülkemizde çok yaygınlaşmamış olmakla birlikte ölümle sonuçlanacak olayların önüne geçilebilmesi için karbonmonoksit sensörlerinin kullanımlarının yaygınlaştırılması da alınabilecek önlemlerden biridir. Bu uygulama en azından dumanın geri tepme olaylarında alarm ile kullanıcıları uyararak ölüm riskini ortadan kaldırabilecektir. Ayrıca rüzgar ve hava koşullarının riskli olduğu zamanlarda halkın uyarılması da alınacak önlemler arasında sayılmalıdır. Çevremizde tanık olduğumuz sorunların çoğunun bilinçsiz yaklaşımlardan kaynaklandığı görülmektedir. Elbette ki tüm yapılarda olduğu gibi binaların bir parçası olan bacaların standartlara uygun tasarlanmaları ve mevcut yasalara uygunluklarının daha özenle kontrollerinin sağlanmaları gerekmektedir. Kaynaklar [1] Meredith T, ve Vale A., Carbon monoxide poisoning, British Medical Journal, 296, 6615, 77-79, (1988). [2] Tunalı, L., Bilkent Üniversitesi Sağlık Merkezi, Karbonmonoksit zehirlenmeleri http://bilheal.bilkent.edu.tr/aykonu/ay2009/karbonmonoksit.htm, (19.12.2016) [3] Ernst A., ve Zıbrak, J. D., Carbon monoxide poisoning, The New England Journal of Medicine, 339, 22, 1603-1608 (2017). [4] Erturhan Ü., Bacalardan kaynaklanan karbonmonoksit zehirlenmeleri ve önleme çalışmaları, Tekstil Mühendisliği Dergisi, 132, 61-65, (2012). [5] Oymael, S., Su-rutubet ve yangın etkilerinin dayanım, malzeme seçimi ve bina tasarımı ile ilişkisi, Antalya Yöresinin İnşaat Mühendisliği Sorunları
BAUN Fen Bil. Enst. Dergisi, 19(1), 132-146, (2017) 146 Kongresi, 22-23-24 Eylül 2005, Antalya, 312-321. http://www.imo.org.tr/resimler/ekutuphane/pdf/11150.pdf, (24.04.2017). [6] Uludağ E., Türkiye’de baca sorunu nedir niçin bacayı konuşuyoruz?, Doğal Gaz Semineri, 33-111 http://www1.mmo.org.tr/resimler/dosya_ekler/b0b33971890f1f1_ek.pdf (24.04.2017) [7] Arıoğlu N. ve Hatipoğlu D. D., Çok katlı konut yapılarında şönt baca uygulama sorunları ve deprem etkisi, Çatı Cephe Fuarı–CNR, 25 -26 Mart 2005, http://www.catider.org.tr/pdf/sempozyum/bildiri_10.pdf, (24.04.2017) [8] Erten E., Yapı Elemanları I-II Ders Notları, KTÜ Basımevi, Trabzon, 51- 55,(1992) [9] Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Yapı Malzemeleri Yönetmeliği (89/106/EEC) https://www.csb.gov.tr/turkce/index.php?Sayfa=sayfa&Tur=mevzuat&Id=112 (25.04.2017) [10] Yanlış bacalar ölüm saçıyor, Ertaş-Hart Seramik Baca Sistemleri A.Ş., BACADER http://www.ertas-hart.com.tr/yanlis-bacalar-olum-saciyor.html, (19.12.2016) [11] BFCMA (British Flueand Chimney Manufacturers Association), 4-5, 6 http://www.hetas.co.uk/wp-content/mediauploads/BFCMA-General-Guidance- 10-12-12.pdf, (19.12.2016) [12] T.C. Milli Eğitim Bakanlığı MEGEP, İnşaat teknolojisi, baca, 4, 2006 http://hbogm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/insaat/moduller/Ba ca.pdf (19.12.2016) [13] Eldem, S. H., Yapı, DGSA Yapı Kürsüsü, Birsen Yayınevi, 1973 [14] Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğü Mevzuat Bilgi Sistemi e.mevzuat, Plansız alanlar imar yönetmeliği, bacalar, www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.4882...0...plansız, (25.04.2017) [15] İnşaat bölümü yapı dersleri arşivi, Bacaların yapım kuralları ve düzenleme şekilleri, http://ders.insaatbolumu.com/yapi-elemanlari/bacalarin-yapim- kurallari-ve- duzenleme-sekilleri, (19.12.2016) [16] Avcıoğlu, M.,Yapı Teknolojisi-1, Birsen Yayınevi, İstanbul (2011) [17] S. H. Eldem, SoygenişM., Yapı 1-2-3-4, Birsen Yayınevi, (2005) [18] Baca dibi ve duvar dibi yalıtım bandı, Bulgu Makine ve Cıvata San. Tic. Ltd. Şti., http://www.bulgu.com/baca-dibi-ve-duvar-dibi-yalitim-bandi/urunler/46, (25.05.2016) [19] Duvar baca dibi çözümü, Persan-Çatı-Cephe-Yalıtım Sistemleri http://www.persanyapi.com.tr/video.php?video=19, (19.12.2016) [20] Persan - Duvar ve baca dibi çözümleri, RAF ürün dergisi, http://v1.raf.com.tr/urun_1908_persan---duvar-ve-baca-dibi-cozumleri.html, (19.12.2016)

More Related Content

Tunceli ili merkez ilçesi yapılarındaki ateş bacalarının teknik analizi

  • 1. Derleme Makalesi BAUN Fen Bil. Enst. Dergisi, 19(1), 132-146, (2017) DOI: 10.25092/baunfbed.321043 J. BAUN Inst. Sci. Technol., 19(1), 132-146, (2017) 132 Tunceli ili merkez ilçesi yapılarındaki ateÅŸ bacalarının teknik analizi Seyhan YARDIMLI1,* , Murat DAL2 1 Ä°stanbul Aydın Ãœniversitesi, Mimarlık ve Tasarım, Fakültesi, Mimarlık Bölümü, Ä°stanbul. 2 Munzur Ãœniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Ä°nÅŸaat MühendisliÄŸi Bölümü, Tunceli. GeliÅŸ Tarihi (Recived Date): 23.02.2017 Kabul Tarihi (Accepted Date): 12.04.2017 Özet Ä°nsanların saÄŸlıklı yaÅŸayabilmeleri için en temel gereksinimlerinden biri barınmadır. Bu koÅŸulun saÄŸlanabilmesindeki önemli faktörlerden biri de gerekli ısıl konforu yerine getirebilmektir. Bunun için yapılarda çeÅŸitli ısıtıcılara yer verilmekle birlikte özellikle kırsal alanlarda soba kullanılmaktadır. Sobadaki yakıtın yanması sırasında oluÅŸan karbonmonoksitin dışarı atılması baca elemanı ile saÄŸlanmaktadır. Baca bu iÅŸlevi yerine getiremediÄŸinde ise insan saÄŸlığını tehdit eden bir yapı elemanına dönüşmektedir. Günümüzde geliÅŸen ihtiyaç ve teknik olanaklar çerçevesinde pek çok baca tipi ile karşılaşılmakla birlikte burada sadece ateÅŸ bacaları ele alınmıştır. Çalışmada yapıların saÄŸlıklı ısıtılabilmeleri için gerekli ateÅŸ bacası düzenlemelerinin neler olabileceÄŸini ortaya koymak ve karşılaşılan uygulama sorunlarına dikkat çekmek amaçlanmıştır. Çalışma Ä°ngiliz Baca ve Şömine Ãœreticileri DerneÄŸi, ülkemizde bulunan Baca Ä°malatçıları ve Uygulayıcıları DerneÄŸi, Çevre ve Åžehircilik Bakanlığı Yapı Malzemeleri YönetmeliÄŸi (89/106/EEC) ve bu konuda yapılmış yayınlara deÄŸinme, mevcut yapılar üzerinde incelenen bacaların olumlu ya da olumsuz yönlerini irdeleme yöntemleri ile yürütülmüştür. Çalışma sürecinde ateÅŸ bacalarının yapımı hakkında göz önünde bulundurulması gereken prensiplere yer verilmiÅŸ, kullanılan malzeme ve formlara deÄŸinilmiÅŸtir. Bacaların binanın neresinde planlanması gerektiÄŸi, çatıda yükseklik ve konum olarak nasıl yerleÅŸtirileceÄŸi, çatı elemanları ile ilgili detaylandırılma özellikleri, suya ve ısıya karşı yalıtım gerekliliÄŸi, dumanı çekme açısından diÄŸer binalar ile bulunması gereken mesafeler belirtilerek, kullanımında dikkat edilecek noktalar vurgulanmış ve metin tamamlanmıştır. Anahtar kelimeler: Baca yapımı, baca yükseklikleri, ateÅŸ bacası, baca malzemeleri. * Seyhan YARDIMLI, seyhanyardimli@aydin.edu.tr, http://orcid.org/0000-0001-7186-9000 Murat DAL, muratdal@munzur.edu.tr, http://orcid.org/0000-0001-5330-1868
  • 2. YARDIMLI S., DAL M. 133 The technical analysis of the fireplace chimneys in Tunceli, central district. Abstract People need to have shelter, which is one of the basic requirements required in order to maintain healthy lifestyles. We use chimney elements in these habitations in order to ensure thermal comfort. There are various heaters in the buildings, but stoves are used especially in rural areas. Chimneys need to facilitate the outdoor discharge of carbon- monoxide, which is generated during the burning process and which causes poisoning. This structure element can constitute a threat to people’s health whenever it doesn’t fulfill this function. Several types of chimneys are encountered within the scope of developing needs and technical possibilities. Only fireplace chimneys are covered in this study. The objective of this study is to put forward what features are necessary for chimneys to heat structures in a healthy manner. The study was carried out by means of examining the positive and negative aspects of structure chimneys around us, while touching upon standards and welding scans, considering the regulations of BFCMA British Flue and Chimney Manufacturers Association, Ministry of Environment and Urban Planning Building Materials Regulation and The Chimney Manufacturers and Practitioners Association. The study also covers principles that need to be considered in regards to the construction of fireplace chimneys, as well as touching upon the forms and materials to be utilized. Matters such as where chimneys need to be planned out in buildings, how they should be positioned and their heights on roofs, detailing features regarding the roof elements, the necessity for moisture and heat insulation, indicating the distances that must be maintained with neighboring buildings so that they don’t draw in the smoke, then the text was concluded. Keywords: Chimney construction, chimney heights, fireplace chimney, chimney materials. 1. GiriÅŸ Ä°nsanların yaÅŸama mekânlarındaki ısıl konfor, saÄŸlık açısından oldukça önemlidir. Gerekli ısıl konforun gerçekleÅŸtirilebilmesi için ülkemizde kullanılan en yaygın yöntemler doÄŸalgaz ile kömür ve odun gibi katı yakıtın yakılmasıyla elde edilen ısı enerjilerinin kullanılmasıdır. DoÄŸal gaz, kömür, odun vb. yapısında karbon bulunan yakıtların yanması sürecinde karbonmonoksit gazı ortaya çıkmaktadır. Yanma sırasında ortaya çıkan karbonmonoksit gazı renksiz, kokusuz ve akciÄŸerler tarafından kolayca emilen zehirli bir gazdır [1]. Bu zararlı gazı insanların soluması ise hastalıklara ve hatta ölümlere neden olmaktadır [2]. Sadece ülkemizde deÄŸil dünyada pek çok ülkede bu sorunla karşılaşılmaktadır. Ä°ngiltere ve Galler’de her yıl 1000 kiÅŸi hayatını karbonmonoksit zehirlenmesi nedeniyle kaybetmektedir. Kuzey Amerika’da 1997- 1998 kışında kar fırtınasında zayıf havalandırma nedeniyle karbonmonoksit zehirlenmesiyle çok sayıda ölüm olmuÅŸtur. Amerika’da 1979-1988 yılları arasında 11 547 karbonmonoksit zehirlenmesi nedeniyle ölüm rapor edilmiÅŸ ve bunun % 18’i gaz yakıtlı ısıtıcılardan kaynaklanmıştır [3]. Ãœlkemizde de özellikle kırsal alanlarda ısınma ihtiyacı katı yakıtın sobalarda yakılması ile karşılanmaktadır. Yanma sürecinde ortaya çıkan bu zararlı gaz baca ile yaÅŸanan ortamdan uzaklaÅŸtırılmaktadır. Binalarda bulunan
  • 3. BAUN Fen Bil. Enst. Dergisi, 19(1), 132-146, (2017) 134 baca bu noktada önem kazanmaktadır. Bacalar standartlara uygun yapılmadığında gaz atışı yeterli düzeyde saÄŸlanamaz ise zehirlenme ve ölümler ile karşılaşılabilmektedir. Günümüzde artan gereksinimler doÄŸrultusunda içinde yaÅŸadığımız binalarda farklı amaçlarla kullanılan ateÅŸ, havalandırma, tesisat, çöp bacaları gibi pek çok baca çeÅŸidi bulunmaktadır. Bu çalışmada ateÅŸ bacaları ele alınmıştır. AteÅŸ bacaları ülkemizde yaygın olarak sobaların baÄŸlandığı bacalar olmakla birlikte şömine ya da geleneksel yapılarımızda karşılaÅŸtığımız ocak elemanlarını da kapsamaktadır. AteÅŸ bacalarının yapımında bina içindeki planlama, bina dışına çatıdan çıktıkları yer, baca yüksekliÄŸi ve uygulanma ÅŸartları gibi pek çok faktör bacaların saÄŸlıklı çalışabilmesi açısından önem taşımaktadır. Baca yapımının saÄŸlıklı ısınabilme ve yaÅŸayabilme açısından oldukça önemli olmasına karşın çevremize bakıldığında pek çok bina bacasının gerekli standartlara uymadığı görülebilmektedir. Buna baÄŸlı olarak da ülkemizde yüzlerce zehirlenme ve ölümle sonuçlanan olaylara rastlanılmaktadır [4]. AteÅŸ bacaları ile ilgili çalışmalara bakıldığında; Oymanel [5] yapı malzeme ve elemanlarının dayanıma etkisinden söz ederken yangın dayanımı açısından yapı elemanları ele alındığında baca içinde biriken kurumun saf karbon ve yanıcı olduÄŸu dolayısıyla yangın açısından önemi belirtilmiÅŸtir. UludaÄŸ [6] baca türlerine yer verilmiÅŸ, çekiÅŸ sorunlarına ve yapım sürecinde yapılan yanlışlıklara deÄŸinilmiÅŸ, iyi bir baca üretiminin malzeme açısından nasıl olması gerekliliÄŸi ile seramik, metal ve plastik baca elemanlarının örnekleri ele almıştır. ArıoÄŸlu ve HatipoÄŸlu [7] çok katlı yapılarda şönt baca yapımı ele alınmış, konut ve benzeri binalarda bacaların tasarım ve yapım kurallarına ve TS 11386’daki bacalardan beklenen özelliklere deÄŸinilmiÅŸtir. Çok katlı yapılarda görülen şönt baca üretim hataları ve çözümlerine yer verilmiÅŸtir. 2. Materyal ve metot Çalışmada, Tunceli merkez ve merkez köylerinde gözlem yapılmış, fotoÄŸrafla durum tespit edilmiÅŸ, literatür taraması ile ateÅŸ bacaları hakkında yapılmış önceki çalışmalar araÅŸtırılmış, elde edilen bilgiler ve tespit edilen ateÅŸ bacası sorunları belirlenerek analiz edilmiÅŸtir. Gözlem sürecinde kent merkezi ve merkez köylerdeki konutlar, iÅŸyeri yapıları ve resmi yapılar üzerinde tespitler yapılmıştır. Çalışmada ele alınan yapıların bulunduÄŸu bölge karasal iklim özelliÄŸi taşımakta ve yaygın olarak kiremit, galvaniz sac gibi çatı örtüleri kullanılmaktadır. Bu çatı özelliÄŸi de baca yapımında bazı detayların bulunması gerekliliÄŸini getirmektedir. Yapılan çalışma mevcut çatı özelliklerine göre ele alınmış ve deÄŸerlendirilmiÅŸtir. 3. Baca uygulamalarında önemli noktalar AteÅŸ bacalarının yapımı pek çok açıdan önem taşımaktadır. Standartlara uygun yapılmış bir baca gerekli duman çekiÅŸini iyi bir ÅŸekilde saÄŸlamakta ve iyi yanma ile hem iyi kalori elde edilmekte hem de zehirlenme riski ortadan kalkmakta ya da en aza indirilmektedir. Burada baca yapımındaki önemli noktalara sırası ile deÄŸinilmektedir. 3.1. Baca yapımında kullanılan malzemeler ve formlar Ãœlkemizde duman bacası yapımı tuÄŸla ya da kullanılan yapı malzemesinin örülürken boÅŸluk bırakılması ÅŸeklinde ya da bu amaçla üretilmiÅŸ hazır baca elemanlarının
  • 4. kulla (Åžeki TuÄŸl malz kalıp saÄŸla Åž 2007 Yöne meta anılması ile il 1). Åžekil laların baca zeme kalmam p yukarı çek ayan bir yön Åžekil 2. Bac 7 yılında y etmeliÄŸi (8 al ve serami gerçekleÅŸti 1. Baca yap yapımında ması için ba kilerek iç bö ntemdir (Åžek a iç yüzeyin Åžekil 3. Ãœl yürürlüğe g 9/106/EEC) ik baca kull irilmektedir pımında kul örülmeleri aca deliÄŸine ölümde pürü kil 2) [8]. nde düzgün lkemizde ür giren, Çev )’ne göre d lanılması ge 135 r. Yaygın o llanılmak üz sırasında iç e bir kalıp k üzsüz yüzey n yüzey oluÅŸ retilen seram vre ve Åžeh duman baca erekliliÄŸi ge olarak içi de zere üretilm ç bölümlerin konması ve t y oluÅŸturulm ÅŸturmak ama mik baca ele hircilik Bak alarında da etirilmiÅŸ an YAR elikli tuÄŸla miÅŸ tuÄŸla örn nde pürüz y tuÄŸla örgüsü ması bacanın açlı kalıp ku emanı [10]. kanlığı Ya a doÄŸal gaz ncak uygulam RDIMLI S., DA kullanılmak nekleri. ya da artık ü devam ett n iyi çekmes ullanımı [8] apı Malzem z bacalarınd maya henüz AL M. ktadır tikçe sini ]. meleri da da z tam
  • 5. olara görül Ä°ngil ve be (Åžeki Åžeki Pom Baca çekiÅŸ sırala sıvan olabi AteÅŸ Dikd saÄŸla bekle baÄŸla 3.2. B Baca olduÄŸ duva ÅŸekil saÄŸlı kayb yerle korun Bina ak geçirilem lmektedir [9 ltere ve Avr eton malzem il 4)[11]. (a) il 4. Ä°ngilter mza baca si anın duman ÅŸi saÄŸlamak anmış form nmamalıdır. ilmektedir. Åžek bacalarınd dörtgen kesi amaktadır. enmektedir. anmaması g Bina tasarı aların bina ÄŸunca yapın arda yer alm lde soÄŸuk h ıklı çekiÅŸini bına da ned eÅŸtirilecekse nmaya çalı a içinde bac memiÅŸtir. Åž 9, 10]. rupa standa meden yapıl re’de kullan istemleri, (c ı çekmesind ktadır. Åžek lar görülme . Sıva ıs kil 5. Baca da kanal gen itli bacalard AteÅŸ bac . Ä°yi bir ç gerekmekted mında baca içerisinde nın iç bölüm ması durumu ava ile karÅŸ i engelleyeb den olabilec e bu durumd ışılması ve aların tek b Åžekil 3’te rtlarında ku lan baca ele (b) nılan baca el c) Seramik b deki baÅŸka kil 5’te du ektedir. Ayr sı nedeniy çekiÅŸinde fo niÅŸliÄŸinin iy da kısa kena cası duvar çekiÅŸ için b dir [12]. a yerinin be bulunduÄŸu mlerine yerl unda yanma şılaÅŸacak ve bilecektir. A cektir. BaÅŸk da bacanın d yalıtım yap bir noktaya BAUN 136 bu yönetm ullanılan ma emanları ile (c) lemanları. ( baca sistem bir etken b uman çekiÅŸi rıca baca iç le döküler ormun iyide yi çekiÅŸ açı arın uzun ke rlarının 50 bir baca d elirlenmesi u yer de ö leÅŸtirilmesi a sürecinde e baca içind Ayrıca baca ka çözüm b dış duvara g pılması sor toplanarak Fen Bil. Enst meliÄŸe gör alzemelere b çelik baca (a) Paslanm mleri ve (d) B bacanın form i açısından yüzü pürüz rek daha en kötüye d sından 13.5 enara oranın 00 o C’ye deliÄŸine bir önem taşım iyi bir çözü ortaya çıka de yoÄŸuÅŸma anın dış duv bulunamayı gelen yüzey runu biraz d gruplandırı t. Dergisi, 19( re üretilmiÅŸ bakılacak o elemanları ( az çelik bac Beton – tuÄŸl mudur. Dair n en iyiden zsüz olmalı büyük s oÄŸru sıralan 5 cm olmas nın 2/3 olm kadar da rden fazla maktadır. Ba ümdür (Åžeki an sıcak ga a oluÅŸacaktır var yüzeyind p yine de yinin daha k daha azalta ılması ısı ka (1), 132-146, ÅŸ baca ele olursa kil, p kullanılmak d) ca sistemler la bloklar [1 resel form e n kötüye d ve hiçbir z orunlara n nışı. ı gerekmek ması iyi bir ç ayanıklı o ateÅŸ kayna acanın müm il 6). Bacan az daha kola r. Bu da ba de bulunma baca dış du kalın bir duv acaktır (Åžek aybını azalt (2017) emanı pomza ktadır ri, (b) 11]. en iyi doÄŸru zaman neden ktedir. çekiÅŸi olması ağının mkün ın dış ay bir acanın ası ısı uvara var ile kil 7). tacağı
  • 6. için verilm Baca olabi ve yo alınm Åž önerilen b miÅŸtir. anın çatının ilmektedir. oÄŸuÅŸma ora ması gerekm Åžekil 6. Baca Åžekil 7 Åž ir çözümdü n üzerinde y Bu durumd anı azalacak mektedir. anın bina iç İç mekâ 7. Bacanın d Åžekil 8. Yap ür. Bacalar yükseldiÄŸi b da gerçekte ktır ama yin çinde planla ân dış duvarda pı içinde doÄŸ 137 r için iyi u bölüm için duman çatı ne de bu böl anmasında iç edilmesi. Dış kalması hal ÄŸru planlan uygulanmış de ısı kayb ı dışına çıkı lüm için yal ç duvarlara ÅŸ yüzey linde duvarı nmış baca ör YAR plan örnek bı ve yoÄŸu ıncaya kada lıtım saÄŸlay yerleÅŸtirilm ın kalınlaÅŸtı rnekleri [13 RDIMLI S., DA kleri Åžekil uÅŸma söz ko ar ısı kaybed yacak önlem mesinin terc ırılması. ]. AL M. 8’de onusu decek mlerin ih
  • 7. BAUN Fen Bil. Enst. Dergisi, 19(1), 132-146, (2017) 138 3.3. Bacanın çatıda konumlanması ve yüksekliÄŸi Baca elemanının çatıda konumlanması ve yüksekliÄŸi bacanın saÄŸlıklı çalışabilmesi ve çatıya zarar vermemesi açılarından oldukça önemlidir. Bir çatıda binanın büyüklüğüne baÄŸlı olarak birden fazla baca bulunabilmektir. Plansız Alanlar Ä°mar YönetmeliÄŸinin Bacalar bölümünde (Madde 30) kaloriferli yapılarda sıcak su tesisatı yoksa banyo ve mutfakları ile oturma ve yatma hacimlerinden en az birinde baca bulundurulması, sobalı binalarda ise hela, koridor hariç tüm piyeslerde duman bacası yapılması zorunluluÄŸu bulunmaktadır [14]. Bir yapıda birden fazla baca bulunması durumunda bu bacaların yapım ve bacaların iÅŸleyiÅŸi açısından gruplandırılarak yapılmaları tercih edilmektedir. Baca gruplarında (birden fazla bacanın bir arada çözümlenmesi) hakim rüzgara göre yerleÅŸtirilme, rüzgarın geliÅŸ yönüne dik olmalı ve tüm baca rüzgardan etkilenecek ÅŸekilde A seçeneÄŸinde olduÄŸu gibi yerleÅŸtirilmelidir (Åžekil 9), B seçeneÄŸindeki gibi bir yerleÅŸimde ise rüzgar baca çekiÅŸini yeterli düzeyde saÄŸlayamayabilecektir. Åžekil 9 A, B. Bacanın rüzgâra göre yerleÅŸtirilme tercihi. Bacaların çatıya yerleÅŸtirilmelerinde de dikkat edilmesi gereken noktalar bulunmaktadır. Bacanın çatıya yerleÅŸiminde mahya, eÄŸik mahya ve dere gibi noktalardan kaçınılmalıdır. Aynı zamanda su akışı da göz önünde bulundurularak bacanın dar yüzü su eÄŸimine getirilmeli ancak hakim rüzgarın etkisi daha ön planda tutulmalıdır (Åžekil10). Åžekil10. Bacaların çatı yüzeyinde düzenlenme yer ve ÅŸekilleri [15]. Bacanın çatı arasındaki bölümünde ahÅŸap elemanlar ile arasında en az 20 cm mesafe olmalı ve söz konusu aralığa ısı yalıtım malzemesi konulmalıdır. Böylelikle çatıda bulunan ahÅŸap elemanlar yangına karşı korunmuÅŸ olacaklardır (Åžekil 11) [8].
  • 8. Baca nokta halin oluÅŸu yüks Åžekil Bina yüks baca da ba Bir b az 30 cm y yüks için gerek Soba yüks sobal yüks anın iyi bir ası) en az 5 nde bacanın umunu get eltilmesi ye l 11. Bacanı anın çevresin ekten alçaÄŸ ile yüksek aca yüksekl bacaya en fa 0 cm aralık yükseklikte ek yapılar v bina bacas kmektedir ( alarda verim eklikte olm larda sık ar ekliÄŸi en az çekiÅŸe sahip 50-80 cm da n mahyayı g tireceÄŸinden eterli olacak ın çatıdaki a Åžekil 1 nde yüksek ÄŸa doÄŸru ol yapı arasın liÄŸi en az 12 azla 4 soba bulunmalıd 18-20 cm veya aÄŸaç g sı ile yükse Åžekil 14 a, mli bir yanm malıdır. Bac ralıklarla ba z 3,5 metre, p olabilmes aha yüksekt geçecek ÅŸek n bu duru ktır (Åžekil 12 ahÅŸap elema 12. Bacanın k yapılar ve duÄŸu için s nda en az 6 m 20 cm olmal deliÄŸi baÄŸla dır. Bacaları m’lik bir de gibi engelle ek yapı ara b). ma için etk a yüksekliÄŸ aca gazı tep en fazla 5 139 si için yükse te olması ge kilde yükse umda baca 2). anlara göre çatıda yüks engeller m sürekli baca m uzaklık o lıdır (Åžekil anabilmekte ın içlerinin elik bırakılm er mevcutsa asındaki m kili baca yü ÄŸi yeterli de pmesi olabil metre olma ekliÄŸinin m erekmektedi eltilmesi çok anın çatı konumland seltilme mik mevcut ise rü a tepmesi o olmalıdır. A 13). edir. Ancak temizlenme ması gerekl a rüzgârın h mesafenin y üksekliÄŸi y eÄŸil ise yan lmektedir. Ä° alıdır (Åžekil YAR mahyadan (ç ir. Çatının ç k narin ve yüzeyinden dırılması [8 ktarları. üzgârlı hava olabilmekted Aynı zamand k her soba d esi için de d lidir [16]. hava akışının ine en az yapı içinden nma verimli Ä°deal yanma 15). Uzun RDIMLI S., DA atının en yü çok geniÅŸ o yüksek bir n 120-140 8]. alarda hava dir. Bu duru da teras çatı deliÄŸi arasın döşemeden 6 Bina çevre n saÄŸlanabi 6 metre o n itibaren y i olamaz. B a için etkili bacalı binal AL M. üksek olması baca 0 cm a akışı umda ılarda nda en 60-90 esinde ilmesi olması yeterli Bu tür i baca larda,
  • 9. yoÄŸu kulla Åžeki uÅŸmayı önle anılması uyg il 14. a,b. Y emek için gun görülm Åžekil 13. D Yüksek enge Åžekil 1 baca malz mektedir. DoÄŸru baca u llerin baca ü 15. Etkili bi BAUN 140 zemesi olar uygulamasın üzerine etki ina yüksekli Fen Bil. Enst rak taÅŸ, tu nda baca yü isi ve baca i iÄŸi ve baca b t. Dergisi, 19( uÄŸla veya p ükseklikleri ile engel ara baÅŸlığı. (1), 132-146, paslanmaz . asındaki me (2017) çelik esafe.
  • 10. Baca için verilm 3.4. Ç Baca Baca duva edilm görül yüze görün ve ç birle Günü yeni bakım izola aktar yalıtı yerle alara, yaÄŸm mutlaka ba miÅŸ baca ör Åže Çatı örtüsü anın çatı y anın çatı ile arına su sız mesi gereken lmektedir. yindeki ara nüş ile uygu atı düzlemi ÅŸme detayın ümüzde yal ürünlerin k m yapılmas asyonu saÄŸla rarak çatı al ımında etk erine kolayc mur suları, k aÅŸlık kullan rtü elemanı ekil 16. Çeli ünde baca d yüzeyi ile b e arakesitin zmaması açı n bir bölüm Bu uygul akesit suya ulama detay i ile nokta nı vermekte lıtım malze kullanımları sı gerekebil aması için k ltına geçme kili butil y ca yapıştırılı kuÅŸlar, aÄŸaç ılmalıdır. Ä°n örneÄŸi Åžeki ik baca bitiÅŸ dibi detaylan birleÅŸtiÄŸi n nin iyi detay ısından hem mdür. Åžekil ama örneÄŸ karşı yalıt yı anlatılma detaylarını edir.17]. emeleri her ve detaylan lmektedir. kullanılmak eden tahliye apışkan ba ır [18]. 141 yaprakları ngiltere bac il 16. da ver ÅŸ elemanı ku ndırılması oktada uyg ylandırılma m çatının s 17 a ve b’d ÄŸinde çinko tılmıştır. Åže aktadır. Åžek ı göstermek geçen gün ndırılmaları Baca dibi b ktadır. Baca esini saÄŸlar andı ile ka vb. madde ca üreticiler rilmektedir. uÅŸ ve artık k gulanacak y sı gerekme uya karşı k de baca dibi o levha k ekil 17 a’d kil 17 b, çin kte ve çink geliÅŸmekte ı da daha ko bandı, baca a kenarından (Åžekil 18). aplanmış ol YAR elerin girme ri derneÄŸi s koruyucu [1 yalıtım old ktedir. Bu korunması için detay u kaplama ile da plan, iki nko malzem ko levhanın e ve yaygın olaydır, anca anın taban n akan suyu Arka tarafı lması saye RDIMLI S., DA esini engell standardına 11]. dukça önem nokta hem açısından d uygulama ö e baca ve yönde kes enin baca d baca duva nlaÅŸmaktadı ak zaman-z dönüşlerind u kiremit üz fının tamam sinde uygu AL M. lemek a göre mlidir. baca dikkat örneÄŸi çatı sit ve duvarı arı ile ır. Bu zaman de su zerine men su ulama
  • 11. BAUN Fen Bil. Enst. Dergisi, 19(1), 132-146, (2017) 142 Åžekil 17.(a) Baca dibinin çatı ile kesiÅŸimi (b) Baca dibi nokta detayı [17]. (a) (b)
  • 12. Åž 4. Bu Günü malz kalite önem için yapım görül yapım Bu uygu stand Åžekil18. Çat uy ulgular ümüzde inÅŸ zeme ve uy eleri de y msenmeyen Ä°hmal edilm m kalite ve len fotoÄŸraf m kuralların örnekler d ulayıcıların dartların ve tıda su yalıtı ygulanması ÅŸaat teknolo ygulama yön yükselmekte aslında yap miÅŸlikten ka ÅŸartları oldu flarda ise yü na uygun ol Åže daha da bina yapım yönetmelik (a) ımı için bac [19]. (b) Ba oji ve mal ntemi ile k edir. Bu d pımı zor ve aynaklanan ukça özenli ükseklikleri lmayan örne ekil 19. DoÄŸ çoÄŸaltılabil m kuralları klerin uygul 143 ca dibi band aca dibi ban lzemeleri o karşılaşılmak duruma raÄŸ e pahalı old sorunlar il i inÅŸa edilm i, çevredeki ekler görülm ÄŸru baca uyg lir, ancak ına uygun anmaları ve dı uygulama ndı uygulam ldukça geli ktadır. Bu k ÄŸmen hala duÄŸu için d le karşılaşıl miÅŸ bir örnek i yapılarla i mektedir. gulama örne önemli o davranma e kontrolleri YAR ası. (a) Poliü ma örneÄŸi [2 iÅŸmiÅŸtir. H koÅŸullarda a bilinçli o deÄŸil bilinçl lmaktadır. Åž k görülmekt iliÅŸkileri gib eÄŸi. olan burad bilinçliliÄŸin inin saÄŸlana RDIMLI S., DA (b) üratan masti 20]. er gün yen binalarda y olunmadığı li yaklaşılm Åžekil 19’da tedir. Åžekil 2 bi açılardan da kullanıc ne getirilm abilmesidir. AL M. ik ni bir yapım için madığı baca 20’de n baca cı ve meleri,
  • 13. BAUN Fen Bil. Enst. Dergisi, 19(1), 132-146, (2017) 144 Åžekil 20. Standartlara uygun olmayan baca örnekleri
  • 14. YARDIMLI S., DAL M. 145 6. Sonuç ve Öneriler YaÅŸama mekanlarında ateÅŸ bacaları günlük hayatın birer parçası gibidirler. Hem enerji tasarrufu hem kaliteli ısınma ve saÄŸlıklı yaÅŸayabilme açılarından oldukça önemli yapı elemanlarıdır. Ancak yapım kaliteleri açısından bakıldığında pek çok sorun içerdikleri ve ölümle sonuçlanan olaylara neden olabildikleri görülmektedir. Bu nedenle düzenlenen yasa, yönetmelik ve standartların oluÅŸturulmaları ve uygulanmaları hakkında gerekli hassasiyetin gösterilmesinin önemine dikkat çekilmesi gerekmektedir. AteÅŸ bacalarının yapımında kullanılan malzemeler ve yapım sürecinde dikkat edilecek noktalar bulunmaktadır. Bacaya verilecek form ve oluÅŸturulacak baca grupları önemlidir. Bacaların binaların nerelerinde planlanmasının uygun olacağı ile ilgili kurallar bulunmaktadır ve planlama sürecinde kesinlikle göz önünde bulundurulmaları ileride olabilecek pek çok sorunu önleyebilecektir. Bacanın planlanmasında çatı yüzeyinde hangi noktalarda bulunacağı önemli görülmektedir. Bacanın, yapının çatısı ile ilgili olarak ısı ve su yalıtım detay ve uygulamaları hakkında uyulması gereken özellikler bulunmaktadır. Dış ortamda bulunan bacanın üst örtüsünün bulunması gerekmektedir. Yine dış ortamda çevredeki yapılara, rüzgar yönüne ve mahya yüksekliklerine göre uyulması gereken kurallar bulunmaktadır. Bu kural ve özelliklere bilinçli yaklaşılması yaÅŸanan sorunları elbette azaltacaktır. Ãœlkemizde çok yaygınlaÅŸmamış olmakla birlikte ölümle sonuçlanacak olayların önüne geçilebilmesi için karbonmonoksit sensörlerinin kullanımlarının yaygınlaÅŸtırılması da alınabilecek önlemlerden biridir. Bu uygulama en azından dumanın geri tepme olaylarında alarm ile kullanıcıları uyararak ölüm riskini ortadan kaldırabilecektir. Ayrıca rüzgar ve hava koÅŸullarının riskli olduÄŸu zamanlarda halkın uyarılması da alınacak önlemler arasında sayılmalıdır. Çevremizde tanık olduÄŸumuz sorunların çoÄŸunun bilinçsiz yaklaşımlardan kaynaklandığı görülmektedir. Elbette ki tüm yapılarda olduÄŸu gibi binaların bir parçası olan bacaların standartlara uygun tasarlanmaları ve mevcut yasalara uygunluklarının daha özenle kontrollerinin saÄŸlanmaları gerekmektedir. Kaynaklar [1] Meredith T, ve Vale A., Carbon monoxide poisoning, British Medical Journal, 296, 6615, 77-79, (1988). [2] Tunalı, L., Bilkent Ãœniversitesi SaÄŸlık Merkezi, Karbonmonoksit zehirlenmeleri http://bilheal.bilkent.edu.tr/aykonu/ay2009/karbonmonoksit.htm, (19.12.2016) [3] Ernst A., ve Zıbrak, J. D., Carbon monoxide poisoning, The New England Journal of Medicine, 339, 22, 1603-1608 (2017). [4] Erturhan Ãœ., Bacalardan kaynaklanan karbonmonoksit zehirlenmeleri ve önleme çalışmaları, Tekstil MühendisliÄŸi Dergisi, 132, 61-65, (2012). [5] Oymael, S., Su-rutubet ve yangın etkilerinin dayanım, malzeme seçimi ve bina tasarımı ile iliÅŸkisi, Antalya Yöresinin Ä°nÅŸaat MühendisliÄŸi Sorunları
  • 15. BAUN Fen Bil. Enst. Dergisi, 19(1), 132-146, (2017) 146 Kongresi, 22-23-24 Eylül 2005, Antalya, 312-321. http://www.imo.org.tr/resimler/ekutuphane/pdf/11150.pdf, (24.04.2017). [6] UludaÄŸ E., Türkiye’de baca sorunu nedir niçin bacayı konuÅŸuyoruz?, DoÄŸal Gaz Semineri, 33-111 http://www1.mmo.org.tr/resimler/dosya_ekler/b0b33971890f1f1_ek.pdf (24.04.2017) [7] ArıoÄŸlu N. ve HatipoÄŸlu D. D., Çok katlı konut yapılarında şönt baca uygulama sorunları ve deprem etkisi, Çatı Cephe Fuarı–CNR, 25 -26 Mart 2005, http://www.catider.org.tr/pdf/sempozyum/bildiri_10.pdf, (24.04.2017) [8] Erten E., Yapı Elemanları I-II Ders Notları, KTÃœ Basımevi, Trabzon, 51- 55,(1992) [9] Çevre ve Åžehircilik Bakanlığı Yapı Malzemeleri YönetmeliÄŸi (89/106/EEC) https://www.csb.gov.tr/turkce/index.php?Sayfa=sayfa&Tur=mevzuat&Id=112 (25.04.2017) [10] Yanlış bacalar ölüm saçıyor, ErtaÅŸ-Hart Seramik Baca Sistemleri A.Åž., BACADER http://www.ertas-hart.com.tr/yanlis-bacalar-olum-saciyor.html, (19.12.2016) [11] BFCMA (British Flueand Chimney Manufacturers Association), 4-5, 6 http://www.hetas.co.uk/wp-content/mediauploads/BFCMA-General-Guidance- 10-12-12.pdf, (19.12.2016) [12] T.C. Milli EÄŸitim Bakanlığı MEGEP, Ä°nÅŸaat teknolojisi, baca, 4, 2006 http://hbogm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/insaat/moduller/Ba ca.pdf (19.12.2016) [13] Eldem, S. H., Yapı, DGSA Yapı Kürsüsü, Birsen Yayınevi, 1973 [14] Mevzuatı GeliÅŸtirme ve Yayın Genel Müdürlüğü Mevzuat Bilgi Sistemi e.mevzuat, Plansız alanlar imar yönetmeliÄŸi, bacalar, www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=7.5.4882...0...plansız, (25.04.2017) [15] Ä°nÅŸaat bölümü yapı dersleri arÅŸivi, Bacaların yapım kuralları ve düzenleme ÅŸekilleri, http://ders.insaatbolumu.com/yapi-elemanlari/bacalarin-yapim- kurallari-ve- duzenleme-sekilleri, (19.12.2016) [16] AvcıoÄŸlu, M.,Yapı Teknolojisi-1, Birsen Yayınevi, Ä°stanbul (2011) [17] S. H. Eldem, SoygeniÅŸM., Yapı 1-2-3-4, Birsen Yayınevi, (2005) [18] Baca dibi ve duvar dibi yalıtım bandı, Bulgu Makine ve Cıvata San. Tic. Ltd. Åžti., http://www.bulgu.com/baca-dibi-ve-duvar-dibi-yalitim-bandi/urunler/46, (25.05.2016) [19] Duvar baca dibi çözümü, Persan-Çatı-Cephe-Yalıtım Sistemleri http://www.persanyapi.com.tr/video.php?video=19, (19.12.2016) [20] Persan - Duvar ve baca dibi çözümleri, RAF ürün dergisi, http://v1.raf.com.tr/urun_1908_persan---duvar-ve-baca-dibi-cozumleri.html, (19.12.2016)